ساباق بويىمەن قورەكتىك زاتتاردىڭ قوزعالۋى. ساباقتىڭ تۇروزگەرىستەرى
كۇندەلىكتى جوسپار بيولوگيا 6 سىنىپ
ساباق: 13
تاقىرىبى: §14. ساباق بويىمەن قورەكتىك زاتتاردىڭ قوزعالۋى
§15. ساباقتىڭ تۇروزگەرىستەرى
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىگى – وسىمدىكتىڭ ۆەگەتاتيۆتى مۇشەسى – ساباق، ونىڭ بويىمەن قوزعالاتىن ورگانيكالىق جانە بەيورگانيكالىق زاتتاردىڭ ءمانىسىن، ساباقتىڭ تۇروزگەرىس تۇرلەرىن، ولاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن وقۋشى تۇلعاسىنا جەتە ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىلىگى – ءتۇرلى تاربيەلىك شارالاردىڭ اسەرىمەن وقۋشى تۇلعاسىندا جاعىمدى وزگەرىستەرگە جەتۋ؛
دامىتۋشىلىعى – پانگە، تاقىرىپقا بايلانىستى قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ.
قۇرال - جابدىقتار: پلاكاتتار
ساباقتىڭ ءتيپى: قۇراستىرىلعان
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
ءوسۋ نۇكتەسى قايدا بولادى، قاي ۇلپاعا جاتادى، قانداي قىزمەت اتقارادى؟ ساباقتىڭ ۇشىنان ءوسۋىن دالەلدەيتىن تاجىريبەنى تۇسىندىرىڭدەر. ساباقتىڭ بويلاپ ءوسۋىن توقتاتۋعا بولاما ما، بولسا قانداي شارالار قولدانىلادى؟
شىرپۋدى قاي كەزدە، قانداي ماقساتتا جۇرگىزەدى؟ اعاش ءدىڭىنىڭ سۇرەك قاباتى باسقا قاباتىنا قاراعاندا قالىڭ بولۋ سەبەبى نەلىكتەن؟ ساباقتىڭ جۋانداۋى قانداي ۇلپاعا بايلانىستى؟
جىلدىق شەڭبەر قالاي تۇزىلەدى؟ جىلدىق شەڭبەردەن قانداي قۇبىلىستاردى بايقاۋعا بولادى؟ بۇتاقتارعا جىلۋ، ىلعال جەتىسپەيتىن سەبەبى نەدە؟
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
جوسپار:
1. ساباق بويىمەن سۋ مەن مينەرالدى تۇزداردىڭ قوزعالۋى
2. ساباق بويىمەن ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قوزعالۋى
3. ءتۇرى وزگەرگەن جەر ءۇستى ساباقتار.
4. ءتۇرى وزگەرگەن جەر استى ورەندەر
سۋ مەن مينەرالدى تۇزداردىڭ قوزعالۋى. تامىردىڭ توپىراقتان سورعان مينەرالدى زاتتارى تامىردا قالىپ قويماي ساباق بويىمەن كوتەرىلىپ جەر ءۇستى مۇشەلەرىنە بارادى. سۋ مەن مينەرالدى زاتتار ساباقتىڭ قاي قاباتى ارقىلى قوزعالاتىنىمەن تانىسالىق. وتكەن ساباقتا بەرىلگەن ءتورتىنشى تاپسىرماداعى تاجىريبەنى تالدايىق. تاجىريبەدەن بويالعان سۋعا سالىنعان وركەننىڭ جاپىراعىمەن، گ ۇلىنىڭ بويالعاندىعىن كورەمىز. ساباعىن ۇستارامەن كولدەنەڭىنەن جانە ۇزىنىنان تەڭدەي ەكىگە قاق جارىپ قاراڭدار (ۇلعايتقىش اينەكتى پايدالانىڭدار). قابىق پەن سۇرەك قاباتى بويالماي، تەك سۇرەك قاباتىنىڭ بويالعانى بايقالادى. بۇل تاجىريبەدەن سۋ مەن مينەرالدى تۇزدار ساباقتىڭ سۇرەك قاباتىمەن قوزعالاتىنىن بىلەمىز.
سۋدىڭ ساباق بويىمەن كوتەرىلۋ جىلدامدىعى ءارقيلى، كەيدە ساعاتىنا 20 - 30 سم كوتەرىلەدى. سۋ مەن مينەرالدى زاتتاردىڭ سۇرەكپەن قوزعالۋىن تاعى دا مىناداي قاراپايىم تاجىريبەدەن كورۋگە بولادى: كەز كەلگەن اعاشتىڭ ەكى بۇتاعىن الىپ، ءبىرىنىڭ 5 سم - دەي ەتىپ قابىعىن عانا سىدىرادى (سۋعا سالاتىن جاعىنان). ەكىنشى بۇتاق قابىعىنىڭ استىڭداعى سۇرەگىن (قابىعى مەن ورتاسىنداعى وزەگىن قالدىرادى) الىپ تاستايدى. ەكەۋىن دە ىدىستاعى سۋعا سالىپ قويادى. كوپ ۇزاماي سۇرەگى جوق بۇتاقتىڭ قۋراپ قالعانى بايقالادى. سۇرەگى بار بۇتاق كوپكە دەيىن قۋراماي، تۇرا بەرەدى.
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قوزعالۋى. جارىقتا جاپىراقتاعى كراحمال سۋدا ەرىمەيتىندىكتەن، كراحمال كۇيىندە ساباق بويىمەن قوزعالمايدى. كراحمال قانتقا اينالۋى كەرەك. قانت سۋدا جاقسى ەريتىندىكتەن قابىقتاعى سۇزگىلى تۇتىكتەر ارقىلى وسىمدىكتىڭ بارلىق مۇشەلەرىنە بارادى. ورگانيكالىق زاتتار قابىقتاعى ءتىن تالشىقتارى (سۇزگىلى تۇتىك) ارقىلى قوزعالادى.
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قوزعالىسىن باقىلاۋعا ارنالعان تاجىريبەدە 1 اي ۋاقىت كەرەك. ۇزىندىعى 15 سم - دەي 2 بۇتاق الىنادى. ءبىرىنشىسىن تومەنگى ۇشىنان (سۋعا سالىناتىن جاعى) 5 سم جوعارىراق جەرىنەن قابىعىن (ەنىن 3 سم - دەي) ساقينالاپ كەسەدى. ەكىنشى بۇتاقتى ساقينالاپ كەسپەي سول كۇيىندە ىدىستاعى سۋعا سالىپ قويادى. قابىعى كەسىلگەن بۇتاقتا قوسالقى تامىرلار كەسىلگەن جەرىنىڭ جوعارعى جاعىنان شىعادى. كەسىلگەن جەردىڭ تومەنگى جاعىندا تامىرلار پايدا بولمايدى. قورەكتىك زات كەسىلگەن جەردەن تومەن قاراي وتە المايدى. ال قابىعى كەسىلمەي سالىنعان بۇتاقتا قوسالقى تامىرلار بۇتاقتىڭ ۇشىنان داميدى. بۇل ورگانيكالىق زاتتار تەك قابىقپەن قوزعالاتىنىن دالەلدەيدى.
ورگانيكالىق زاتتار وسىمدىكتىڭ وسە باستاعان جاس مۇشەلەرىنىڭ قورەگىنە جۇمسالادى. قورەككە ورتاق ەتپەي كۇنباعىس، جۇگەرى، قىزاناق سياقتى وسىمدىكتەردىڭ تۇبىنەن قاۋلاپ شىققان ارتىق ورەندەرىن جۇلادى. جاپىراق قولتىعىنان شىققان ورەندەردى دە جۇلىپ تاستايدى. مۇنداي جاعدايدا جۇگەرىنىڭ سوبىعى، كۇنباعىستىڭ سەبەتى وتە ءىرى بولادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباق: 13
تاقىرىبى: §14. ساباق بويىمەن قورەكتىك زاتتاردىڭ قوزعالۋى
§15. ساباقتىڭ تۇروزگەرىستەرى
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىگى – وسىمدىكتىڭ ۆەگەتاتيۆتى مۇشەسى – ساباق، ونىڭ بويىمەن قوزعالاتىن ورگانيكالىق جانە بەيورگانيكالىق زاتتاردىڭ ءمانىسىن، ساباقتىڭ تۇروزگەرىس تۇرلەرىن، ولاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن وقۋشى تۇلعاسىنا جەتە ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىلىگى – ءتۇرلى تاربيەلىك شارالاردىڭ اسەرىمەن وقۋشى تۇلعاسىندا جاعىمدى وزگەرىستەرگە جەتۋ؛
دامىتۋشىلىعى – پانگە، تاقىرىپقا بايلانىستى قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ.
قۇرال - جابدىقتار: پلاكاتتار
ساباقتىڭ ءتيپى: قۇراستىرىلعان
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
ءوسۋ نۇكتەسى قايدا بولادى، قاي ۇلپاعا جاتادى، قانداي قىزمەت اتقارادى؟ ساباقتىڭ ۇشىنان ءوسۋىن دالەلدەيتىن تاجىريبەنى تۇسىندىرىڭدەر. ساباقتىڭ بويلاپ ءوسۋىن توقتاتۋعا بولاما ما، بولسا قانداي شارالار قولدانىلادى؟
شىرپۋدى قاي كەزدە، قانداي ماقساتتا جۇرگىزەدى؟ اعاش ءدىڭىنىڭ سۇرەك قاباتى باسقا قاباتىنا قاراعاندا قالىڭ بولۋ سەبەبى نەلىكتەن؟ ساباقتىڭ جۋانداۋى قانداي ۇلپاعا بايلانىستى؟
جىلدىق شەڭبەر قالاي تۇزىلەدى؟ جىلدىق شەڭبەردەن قانداي قۇبىلىستاردى بايقاۋعا بولادى؟ بۇتاقتارعا جىلۋ، ىلعال جەتىسپەيتىن سەبەبى نەدە؟
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
جوسپار:
1. ساباق بويىمەن سۋ مەن مينەرالدى تۇزداردىڭ قوزعالۋى
2. ساباق بويىمەن ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قوزعالۋى
3. ءتۇرى وزگەرگەن جەر ءۇستى ساباقتار.
4. ءتۇرى وزگەرگەن جەر استى ورەندەر
سۋ مەن مينەرالدى تۇزداردىڭ قوزعالۋى. تامىردىڭ توپىراقتان سورعان مينەرالدى زاتتارى تامىردا قالىپ قويماي ساباق بويىمەن كوتەرىلىپ جەر ءۇستى مۇشەلەرىنە بارادى. سۋ مەن مينەرالدى زاتتار ساباقتىڭ قاي قاباتى ارقىلى قوزعالاتىنىمەن تانىسالىق. وتكەن ساباقتا بەرىلگەن ءتورتىنشى تاپسىرماداعى تاجىريبەنى تالدايىق. تاجىريبەدەن بويالعان سۋعا سالىنعان وركەننىڭ جاپىراعىمەن، گ ۇلىنىڭ بويالعاندىعىن كورەمىز. ساباعىن ۇستارامەن كولدەنەڭىنەن جانە ۇزىنىنان تەڭدەي ەكىگە قاق جارىپ قاراڭدار (ۇلعايتقىش اينەكتى پايدالانىڭدار). قابىق پەن سۇرەك قاباتى بويالماي، تەك سۇرەك قاباتىنىڭ بويالعانى بايقالادى. بۇل تاجىريبەدەن سۋ مەن مينەرالدى تۇزدار ساباقتىڭ سۇرەك قاباتىمەن قوزعالاتىنىن بىلەمىز.
سۋدىڭ ساباق بويىمەن كوتەرىلۋ جىلدامدىعى ءارقيلى، كەيدە ساعاتىنا 20 - 30 سم كوتەرىلەدى. سۋ مەن مينەرالدى زاتتاردىڭ سۇرەكپەن قوزعالۋىن تاعى دا مىناداي قاراپايىم تاجىريبەدەن كورۋگە بولادى: كەز كەلگەن اعاشتىڭ ەكى بۇتاعىن الىپ، ءبىرىنىڭ 5 سم - دەي ەتىپ قابىعىن عانا سىدىرادى (سۋعا سالاتىن جاعىنان). ەكىنشى بۇتاق قابىعىنىڭ استىڭداعى سۇرەگىن (قابىعى مەن ورتاسىنداعى وزەگىن قالدىرادى) الىپ تاستايدى. ەكەۋىن دە ىدىستاعى سۋعا سالىپ قويادى. كوپ ۇزاماي سۇرەگى جوق بۇتاقتىڭ قۋراپ قالعانى بايقالادى. سۇرەگى بار بۇتاق كوپكە دەيىن قۋراماي، تۇرا بەرەدى.
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قوزعالۋى. جارىقتا جاپىراقتاعى كراحمال سۋدا ەرىمەيتىندىكتەن، كراحمال كۇيىندە ساباق بويىمەن قوزعالمايدى. كراحمال قانتقا اينالۋى كەرەك. قانت سۋدا جاقسى ەريتىندىكتەن قابىقتاعى سۇزگىلى تۇتىكتەر ارقىلى وسىمدىكتىڭ بارلىق مۇشەلەرىنە بارادى. ورگانيكالىق زاتتار قابىقتاعى ءتىن تالشىقتارى (سۇزگىلى تۇتىك) ارقىلى قوزعالادى.
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قوزعالىسىن باقىلاۋعا ارنالعان تاجىريبەدە 1 اي ۋاقىت كەرەك. ۇزىندىعى 15 سم - دەي 2 بۇتاق الىنادى. ءبىرىنشىسىن تومەنگى ۇشىنان (سۋعا سالىناتىن جاعى) 5 سم جوعارىراق جەرىنەن قابىعىن (ەنىن 3 سم - دەي) ساقينالاپ كەسەدى. ەكىنشى بۇتاقتى ساقينالاپ كەسپەي سول كۇيىندە ىدىستاعى سۋعا سالىپ قويادى. قابىعى كەسىلگەن بۇتاقتا قوسالقى تامىرلار كەسىلگەن جەرىنىڭ جوعارعى جاعىنان شىعادى. كەسىلگەن جەردىڭ تومەنگى جاعىندا تامىرلار پايدا بولمايدى. قورەكتىك زات كەسىلگەن جەردەن تومەن قاراي وتە المايدى. ال قابىعى كەسىلمەي سالىنعان بۇتاقتا قوسالقى تامىرلار بۇتاقتىڭ ۇشىنان داميدى. بۇل ورگانيكالىق زاتتار تەك قابىقپەن قوزعالاتىنىن دالەلدەيدى.
ورگانيكالىق زاتتار وسىمدىكتىڭ وسە باستاعان جاس مۇشەلەرىنىڭ قورەگىنە جۇمسالادى. قورەككە ورتاق ەتپەي كۇنباعىس، جۇگەرى، قىزاناق سياقتى وسىمدىكتەردىڭ تۇبىنەن قاۋلاپ شىققان ارتىق ورەندەرىن جۇلادى. جاپىراق قولتىعىنان شىققان ورەندەردى دە جۇلىپ تاستايدى. مۇنداي جاعدايدا جۇگەرىنىڭ سوبىعى، كۇنباعىستىڭ سەبەتى وتە ءىرى بولادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
