تامىر - وسىمدىكتەردىڭ توپىراقتان قورەكتەنۋ مۇشەسى. تىڭايتقىشتار
كۇندەلىكتى جوسپار بيولوگيا 6 سىنىپ
ساباق: 8
تاقىرىبى: §9. تامىر - وسىمدىكتەردىڭ توپىراقتان قورەكتەنۋ مۇشەسى. تىڭايتقىشتار
ساباقتىڭ ماقساتى: وسىمدىكتىڭ تامىرى ارقىلى قورەكتەنۋ فۋنكسياسىن جانە ونداعى تىڭايتقىش تۇرلەرى جايلى ماعلۇمات بەرۋ.
قۇرال - جابدىقتار: پلاكاتتار
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
تامىر جۇيەسى
كىندىك ---------- شاشاق
قاۋىن --------- پياز
ءسابىز ----------- جۇگەرى
اسقاباق ------- كۇرىش
ەرمەن --------- قامىس
اسبۇرشاق ----- س ۇلى
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
وسىمدىكتەردىڭ مينەرالدى قورەكتەنۋى
توپىراق - وسىمدىكتەردىڭ سۋ جانە قورەكتىك ەلەمەنتتەر الاتىن جەردىڭ ۇستىڭگى قۇنارلى قاباتى.
وسىمدىكتەر توپىراقتان:
1) ماكروەلەمەنتتەر (كاليي، فوسفور، ازوت جانە ت. ب)؛
2) ميكروەلەمەنتتەر (بور، كالسيي، ماگنيي، كۇكىرت، كوبالت جانە ت. ب.) الادى.
تىڭايتقىشتار مينەرالدى جانە ورگانيكالىق بولىپ ەكى توپقا بولىنەدى:
مينەرالدى تىڭايتقىشتار بىلاي سيپاتتالادى:
1. قۇرامىندا ءبىر ەلەمەنتتىڭ باسىمىراق بولۋى: كالييلى (كاليي ءحلوريدى)، فوسفورلى (سۋپەرفوسفات)، ازوتتى (سەليترا، نەسەپنار، اممونيي سۋلفاتى)؛
2. ەلەمەنتتەردىڭ تولىقتىلىعىنا بايلانىستى: تولىق – قۇرامىندا ازوت، فوسفور جانە كالييدىڭ بولۋى، تولىمسىز – قۇرامىندا وسى ەلەمەنتتەردىڭ بىرەۋىنىڭ بولماۋى.
ورگانيكالىق تىڭايتقىشتار ورگانيكالىق زاتتاردان شىققان قاراشىرىك، قۇس ساڭعىرىعى، كوڭ، شىمتەزەكتەن تۇرادى.
تۇيىرشىكتى تىڭايتقىشتار شار ءتارىزدى تۇيىرشىكتى تۇردە دايىندالعان.
ۇستەمە قورەكتەندىرۋ - وسىمدىكتەر ءوسىپ كەلە جاتقان كەزدە تىڭايتقىش سەبۋ. توپىراققا كۇلدى جانە قۇرعاق مينەرالدى تىڭايتقىش سەبۋدى قۇرعاق ۇستەمە قورەكتەندىرۋ دەپ، ال توپىراقتا سۋدا ەرىتىلگەن نەمەسە سۋ قوسىلعان تىڭايتقىشتار قوسۋدى سۇيىق ۇستەمە قورەكتەندىرۋ دەپ اتايدى.
وسىمدىكتەردى توپىراقسىز ءوسىرۋ. گيدروپونيكا - وسىمدىكتەردى ورگانيزمنىڭ قورەكتەنۋى ءۇشىن قاجەتتى بارلىق ەلەمەنتتەرى بار سۋلى قورەكتىك قوسپادا ءوسىرۋ.
مينەرالدى قورەكتەنۋ - وسىمدىكتىڭ تامىر ارقىلى كەرەكتى ەلەمەنتتەردى توپىراقتان ءسىڭىرۋ. قورەكتىك زاتتار وسىمدىكتىڭ جەر ءۇستى مۇشەلەرىنە مينەرالدى تۇزداردىڭ ەرىتىندىسى رەتىندە جەتكىزىلەدى. توپىراقتان قورەكتەنۋدە ازوتتىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ەگەر وسىمدىكتە ازوت جەتىسپەسە، وتە باياۋ ءوسىپ، جاپىراقتارى بوزارا باستايدى. اعاشتاردىڭ جاناما بۇتاقتاردى دامىماي قالادى. بيدايدىڭ تۇپتەنۋى باياۋلاپ، تومەنگى جاپىراقتارى سارعايىپ، قىزارادى دا، اقىرىندا قۋراپ تۇسەدى. فوسفور جاسۋشا قابىقشاسىن تۇزەدى. وسىمدىكتە فوسفور جەتىسپەسە جەمىستىڭ ءتۇزىلۋى باياۋلاپ، سالماعى كەميدى. كاليي جەتكىلىكسىز بولسا وسىمدىك وتە الاسا بولىپ وسەدى. جاپىراقتارى مەن ساباقتارى ناشار دامىپ، تىرەك ۇلپاسى جەتىلمەيدى. وسىمدىكتىڭ ساباقتارى ءالسىز بولىپ، جاتىپ قالادى. كاليي تامىر مەن تۇينەك جاقسى دامىپ، قورەكتىك زاتتاردىڭ قورعا جينالۋى ءۇشىن كەرەك.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباق: 8
تاقىرىبى: §9. تامىر - وسىمدىكتەردىڭ توپىراقتان قورەكتەنۋ مۇشەسى. تىڭايتقىشتار
ساباقتىڭ ماقساتى: وسىمدىكتىڭ تامىرى ارقىلى قورەكتەنۋ فۋنكسياسىن جانە ونداعى تىڭايتقىش تۇرلەرى جايلى ماعلۇمات بەرۋ.
قۇرال - جابدىقتار: پلاكاتتار
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
تامىر جۇيەسى
كىندىك ---------- شاشاق
قاۋىن --------- پياز
ءسابىز ----------- جۇگەرى
اسقاباق ------- كۇرىش
ەرمەن --------- قامىس
اسبۇرشاق ----- س ۇلى
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
وسىمدىكتەردىڭ مينەرالدى قورەكتەنۋى
توپىراق - وسىمدىكتەردىڭ سۋ جانە قورەكتىك ەلەمەنتتەر الاتىن جەردىڭ ۇستىڭگى قۇنارلى قاباتى.
وسىمدىكتەر توپىراقتان:
1) ماكروەلەمەنتتەر (كاليي، فوسفور، ازوت جانە ت. ب)؛
2) ميكروەلەمەنتتەر (بور، كالسيي، ماگنيي، كۇكىرت، كوبالت جانە ت. ب.) الادى.
تىڭايتقىشتار مينەرالدى جانە ورگانيكالىق بولىپ ەكى توپقا بولىنەدى:
مينەرالدى تىڭايتقىشتار بىلاي سيپاتتالادى:
1. قۇرامىندا ءبىر ەلەمەنتتىڭ باسىمىراق بولۋى: كالييلى (كاليي ءحلوريدى)، فوسفورلى (سۋپەرفوسفات)، ازوتتى (سەليترا، نەسەپنار، اممونيي سۋلفاتى)؛
2. ەلەمەنتتەردىڭ تولىقتىلىعىنا بايلانىستى: تولىق – قۇرامىندا ازوت، فوسفور جانە كالييدىڭ بولۋى، تولىمسىز – قۇرامىندا وسى ەلەمەنتتەردىڭ بىرەۋىنىڭ بولماۋى.
ورگانيكالىق تىڭايتقىشتار ورگانيكالىق زاتتاردان شىققان قاراشىرىك، قۇس ساڭعىرىعى، كوڭ، شىمتەزەكتەن تۇرادى.
تۇيىرشىكتى تىڭايتقىشتار شار ءتارىزدى تۇيىرشىكتى تۇردە دايىندالعان.
ۇستەمە قورەكتەندىرۋ - وسىمدىكتەر ءوسىپ كەلە جاتقان كەزدە تىڭايتقىش سەبۋ. توپىراققا كۇلدى جانە قۇرعاق مينەرالدى تىڭايتقىش سەبۋدى قۇرعاق ۇستەمە قورەكتەندىرۋ دەپ، ال توپىراقتا سۋدا ەرىتىلگەن نەمەسە سۋ قوسىلعان تىڭايتقىشتار قوسۋدى سۇيىق ۇستەمە قورەكتەندىرۋ دەپ اتايدى.
وسىمدىكتەردى توپىراقسىز ءوسىرۋ. گيدروپونيكا - وسىمدىكتەردى ورگانيزمنىڭ قورەكتەنۋى ءۇشىن قاجەتتى بارلىق ەلەمەنتتەرى بار سۋلى قورەكتىك قوسپادا ءوسىرۋ.
مينەرالدى قورەكتەنۋ - وسىمدىكتىڭ تامىر ارقىلى كەرەكتى ەلەمەنتتەردى توپىراقتان ءسىڭىرۋ. قورەكتىك زاتتار وسىمدىكتىڭ جەر ءۇستى مۇشەلەرىنە مينەرالدى تۇزداردىڭ ەرىتىندىسى رەتىندە جەتكىزىلەدى. توپىراقتان قورەكتەنۋدە ازوتتىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ەگەر وسىمدىكتە ازوت جەتىسپەسە، وتە باياۋ ءوسىپ، جاپىراقتارى بوزارا باستايدى. اعاشتاردىڭ جاناما بۇتاقتاردى دامىماي قالادى. بيدايدىڭ تۇپتەنۋى باياۋلاپ، تومەنگى جاپىراقتارى سارعايىپ، قىزارادى دا، اقىرىندا قۋراپ تۇسەدى. فوسفور جاسۋشا قابىقشاسىن تۇزەدى. وسىمدىكتە فوسفور جەتىسپەسە جەمىستىڭ ءتۇزىلۋى باياۋلاپ، سالماعى كەميدى. كاليي جەتكىلىكسىز بولسا وسىمدىك وتە الاسا بولىپ وسەدى. جاپىراقتارى مەن ساباقتارى ناشار دامىپ، تىرەك ۇلپاسى جەتىلمەيدى. وسىمدىكتىڭ ساباقتارى ءالسىز بولىپ، جاتىپ قالادى. كاليي تامىر مەن تۇينەك جاقسى دامىپ، قورەكتىك زاتتاردىڭ قورعا جينالۋى ءۇشىن كەرەك.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
