ءسابيت مۇقانوۆ كوكشەنىڭ كورىنىسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءسابيت مۇقانوۆ كوكشەنىڭ كورىنىسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ءسابيت مۇقانوۆ جايلى مالىمەتتەردى تىڭداي وتىرىپ، جاڭا ماعلۇماتتار الۋىنا جاعداي تۋعىزۋ، ءماتىننىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ، مازمۇنىن مەڭگەرە وتىرىپ اۆتور شەبەرلىگىن تانۋىنا كومەكتەسۋ، تالداي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: شىعارماشىلىق جۇمىستار ارقىلى ويلاۋ قابىلەتىنىڭ دامۋىنا، ءتىل بايلىعىنىڭ ارتۋىنا ىقپال جاساۋ، ءوز بەتىنشە زەرتتەۋ، تالداۋ جۇمىستارىنا ماشىقتانىپ، ءتۇيىندى وي، وزىندىك پىكىر قالىپتاستىرۋىنا جول اشۋ.
تاربيەلىك: بولاشاقتا وزىندىك كوزقاراسى تولىق قالىپتاسقان، دۇنيەتانىمى كەڭ، ءبىلىم، بىلىك داعدىسى جوعارى، شىعارماشىلىق باعىتتا ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساي الاتىن، بىلىكتىلىگى، تانىمى، مادەنيەتى، توزىمدىلىگى جوعارى، تابيعاتتىڭ جاناشىرى بولاتىن جاس جەتكىنشەكتى تاربيەلەۋ.
مىندەتى: وقۋشىلار ءماتىندى تالدايدى، تاپسىرمالار ارقىلى وزدىگىنەن وي
قوسادى.
وزەكتى ماسەلە: وقۋشىلاردىڭ مادەنيەتتى تىلمەن ناقتى، دالەلدى سويلەۋىن قالىپتاستىرۋ.
ءتيپى: جاڭا ساباق.
ءتۇرى: ىزدەندىرۋ.
كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى سۋرەتتەر، اقىنداردىڭ سۋرەتتەرى، كىتاپ
كورمەسى، بەينەتاسپا، ءۇنتاسپا، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، مۋزىكا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
سلايد 1.
1. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
- بالالار، بۇگىن بىزدە ەرەكشە ساباق، ويتكەنى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا كوپ قوناقتار كەلىپ وتىر. ەندەشە ءوزىمىزدىڭ ءبىلىمىمىزدى جاقسى جاقتارىنان كورسەتە بىلەيىك.
2. كەزەكشىنىڭ جاۋابىن تىڭداۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
سلايد 2. اۋەلبەك قوڭىراتبايەۆ. كيىكتىڭ ايلاسى
1. ءماتىندى بولىكتەر ارقىلى مازمۇنداۋ
— اڭ مەن جانۋارلاردىڭ ءوز جاۋلارىنان قورعاناتىن قارۋى.
— كيىكتەردىڭ سۋاتقا كەلۋى.
— قاسقىرلاردىڭ شابۋىلى.
— تەكەنىڭ ايلاسى.
— دالا ەركەسى – اقبوكەن.
سلايد 3.
2. ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسى
«قاسقىرلار» — سىزدىكوۆا مادينا
«كيىكتەر» — كەڭەسوۆا اسەل
سلايد 2.
3. ءۇي جۇمىسىنا قورىتىندى جاساۋ.
كلاستەر قۇرۋ
قاسقىر – جىرتقىش؛
ازۋ ءتىستى؛
ەت جەيدى.
كيىك – جۇيرىك تابيعات كوركى؛
ءشوپ جەيدى؛
مومىن.
اقبوكەندەردىڭ سان جاعىنان باسىمى – بەتپاقدالا — ارىس توبى.
بۇل اقبوكەندەردىڭ مەكەنى – قاراعاندى، اقتوبە، قىزىلوردا، جامبىل، ماڭعىستاۋ وبلىستارىنىڭ ەلسىز جازىقتارى. كيىكتەر مامونت داۋىرىنەن بەرگى كەلە جاتقان ەجەلگى جانۋارلار. بۇل اسەم جانۋارلار قازىرگى ۋاقىتتا جويىلىپ كەتۋ قاۋپىندە تۇر سەبەبى، براكونەرلەر ءوز پايداسى ءۇشىن، ياعني مۇيىزىنەن ءدارى جاساۋ ماقساتىندا ولاردى اياۋسىز قىرۋدا. سوندىقتان دالانىڭ ەركە جانۋارى - كيىك قۇرىپ كەتپەۋى ءۇشىن، قازىرگى تاڭدا ءبىراز جۇمىستار ىسكە اسىرىلۋدا.
تابيعاتتىڭ قاتال زاڭى: كۇشتىلەر السىزدەردى جەڭەدى؛
بۇل دا تابيعاتتىڭ زاڭى: كۇش بىرىكتىرمەسە السىزدەر دۇنيەدەن قۇرىپ كەتەر ەدى.
4. وقۋشىلاردىڭ بىرلىك تاقىرىبىنا دايىنداپ كەلگەن ماقالدارىنا تالداۋ جاساۋ:
كۇش - بىرلىكتە.
ىنتىماق جۇرگەن جەردە، ىرىس بىرگە جۇرەدى.
از دا بىتەر، كوپ تە بىتەر، تاتۋلىققا نە جەتەر.
ۇيىمداسقان ۇتادى.
بايلىق بايلىق ەمەس، بىرلىك - بايلىق.
سەرگىتۋ ءساتى
اسپانعا قاراپ اي كوردىك،
تومەن قاراپ جەر كوردىك.
وڭعا، سولعا بۇرىلىپ،
ەگەمەندى ەل كوردىك!
ءىىى. جاڭا ساباق
سلايد 3.
1. - وقۋشىلار، سەندەر قانداي اقىن - جازۋشىلاردى بىلەسىڭدەر؟
- ولاردىڭ قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
- بۇگىن سەندەر اسا كورنەكتى جازۋشى - ءسابيت مۇقانوۆپەن تانىساسىڭدار جانە ونىڭ «كوكشەنىڭ كورىنىسى» تاقىرىبىنداعى ءماتىنىن وقىپ تانىسامىز.
ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
سلايد 4.
2. داپتەرمەن جۇمىس بۇگىنگى كۇندى جازۋ. ساباقتىڭ تاقىرىبىن جازۋ.
3. س. مۇقانوۆتىڭ سۋرەتىمەن تانىستىرۋ
مۇقانوۆ ءسابيت مۇقان ۇلى (1900 - 1973) — قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، قوعام قايراتكەرى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى.
قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى جامبىل اۋدانى ءسابيت مۇقانوۆ اتىنداعى اۋىلدا تۋعان.
اكە شەشەدەن جاستاي جەتىم قالىپ، بالالىق شاعىن اۋقاتتى اعايىندارىنا جالدانىپ، قوي باعۋمەن وتكىزگەن ءسابيت ءوزىنىڭ تالاپتانۋىمەن حات تانىعانىمەن، ءمۇعالىم الدىن كورىپ، جۇيەلى ءبىلىم الا المايدى. اۋىل مولداسىنان وقىپ، حات تانىعان. جاسىنان ەل اۋزىنداعى جىر - تولعاۋلاردى، قيسسا - داستانداردى جاتتاپ، ماقامداپ ايتىپ ۇيرەنگەن. 14 - 15 جاسىنان ولەڭ - جىردى اۋىزشا دا، جازىپ تا شىعارا باستايدى. تەك ون سەگىزگە تولعاندا، ومسك قالاسىنا بارىپ، مۇعالىمدەر كۋرسىندا وقۋعا مۇمكىندىك تۋادى. ونى بىتىرگەننەن كەيىن اۋىلعا بارىپ، ءبىراز ءمۇعالىم بولادى.
ول 80 مىڭ جولعا جۋىق ليريكالىق ولەڭ، 20 - عا تارتا پوەما، بىرنەشە پوۆەست پەن رومان، كوپتەگەن اڭگىمە، وچەركتەر، 10 - نان استام پەسا، جوعارى وقۋ ورىندارىنا ارنالعان وقۋلىقتار، قازاق مادەنيەتىنىڭ تاريحى جانە ەتنوگرافياسى تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەكتەر، تاعى باسقا سان - سالالى كىتاپتار جازدى.
1. قازاقستان پوشتالىق ماركاسى، 2000 جىل
2. الماتى قالاسىندا ءسابيت مۇقانوۆقا ارنالعان ەسكەرتكىش
3. 100 جىلدىعىنا وراي شىعارىلعان كۇمىس تەڭگە، 2000 جىل
ءسابيت مۇقانوۆتىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورىنا قوسقان تالانتتى شىعارمالارىنىڭ ءبىرى. «سۇلۋشاش» پوەماسى، «بوتاگوز» پوەماسى.
5. س. مۇقانوۆقا ارنالعان كورمەمەن تانىستىرۋ.
سلايد 5. كوكشەتاۋ
1. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: كوكشەتاۋ تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
سارىارقانىڭ سولتۇستىگىندە، كوكشەتاۋ قىراتىنىڭ سولتۇستىك - شىعىس بولىگىندە وقشاۋ ورنالاسقان، جاقپارتاستى، ورماندى - كولدى تاۋ. ەڭ بيىك جەرى – كوكشە شوقىسى (947 م).
دەمالىس ورىندارى
«كوكشەتاۋ ۇلتتىق تابيعي ساياباعى»، “بۋراباي” كۋرورتى، “وقجەتپەس”، “ششۋچينسك” ساناتورييلەرى، “جەكە باتىر”، “گولۋبوي زاليۆ”، ت. ب. دەمالىس ۇيلەرى، وقۋشىلار لاگەرلەرى ورنالاسقان.
ۇلتتىق ساياباقتىڭ وسىمدىكتەر الەمى مەن جانۋارلار دۇنيەسى الۋان ءتۇرلى. جانۋارلاردى اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان. مۇندا بيوتەحنيكالىق جۇمىستار جۇرگىزىلەدى: جابايى اڭدارعا ارناپ پىشەن، اعاش جاپىراقتارى مەن بۇتاقتارى دايىندالادى، تۇز سەبىلگەن الاڭدار جاسالادى. ساياباق جەرىندە تۋريزم جاقسى دامىعان. تۋريستەر شەت ەلدەردەن دە كەلىپ وسى جەرلەردە دەم الادى.
وقۋلىقپەن جۇمىس
2. كوكشەنىڭ كورىنىسى – ءۇنتاسپادان تىڭداۋ.
سلايد 6. — سوزدىك جۇمىسى:
گاۋھار — اسىل تاس
سەلەۋ – ءشوپتىڭ اتى
كوكوراي شالعىن – جايقالىپ وسكەن قالىڭ ءشوپ
قۇز – بيىك جارتاس
ساعىم – الىستاعى كورىنىس، ەلەس
ءسابيت مۇقانوۆ كوكشەنىڭ كورىنىسى جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ءسابيت مۇقانوۆ جايلى مالىمەتتەردى تىڭداي وتىرىپ، جاڭا ماعلۇماتتار الۋىنا جاعداي تۋعىزۋ، ءماتىننىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ، مازمۇنىن مەڭگەرە وتىرىپ اۆتور شەبەرلىگىن تانۋىنا كومەكتەسۋ، تالداي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: شىعارماشىلىق جۇمىستار ارقىلى ويلاۋ قابىلەتىنىڭ دامۋىنا، ءتىل بايلىعىنىڭ ارتۋىنا ىقپال جاساۋ، ءوز بەتىنشە زەرتتەۋ، تالداۋ جۇمىستارىنا ماشىقتانىپ، ءتۇيىندى وي، وزىندىك پىكىر قالىپتاستىرۋىنا جول اشۋ.
تاربيەلىك: بولاشاقتا وزىندىك كوزقاراسى تولىق قالىپتاسقان، دۇنيەتانىمى كەڭ، ءبىلىم، بىلىك داعدىسى جوعارى، شىعارماشىلىق باعىتتا ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساي الاتىن، بىلىكتىلىگى، تانىمى، مادەنيەتى، توزىمدىلىگى جوعارى، تابيعاتتىڭ جاناشىرى بولاتىن جاس جەتكىنشەكتى تاربيەلەۋ.
مىندەتى: وقۋشىلار ءماتىندى تالدايدى، تاپسىرمالار ارقىلى وزدىگىنەن وي
قوسادى.
وزەكتى ماسەلە: وقۋشىلاردىڭ مادەنيەتتى تىلمەن ناقتى، دالەلدى سويلەۋىن قالىپتاستىرۋ.
ءتيپى: جاڭا ساباق.
ءتۇرى: ىزدەندىرۋ.
كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى سۋرەتتەر، اقىنداردىڭ سۋرەتتەرى، كىتاپ
كورمەسى، بەينەتاسپا، ءۇنتاسپا، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، مۋزىكا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
سلايد 1.
1. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
- بالالار، بۇگىن بىزدە ەرەكشە ساباق، ويتكەنى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا كوپ قوناقتار كەلىپ وتىر. ەندەشە ءوزىمىزدىڭ ءبىلىمىمىزدى جاقسى جاقتارىنان كورسەتە بىلەيىك.
2. كەزەكشىنىڭ جاۋابىن تىڭداۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
سلايد 2. اۋەلبەك قوڭىراتبايەۆ. كيىكتىڭ ايلاسى
1. ءماتىندى بولىكتەر ارقىلى مازمۇنداۋ
— اڭ مەن جانۋارلاردىڭ ءوز جاۋلارىنان قورعاناتىن قارۋى.
— كيىكتەردىڭ سۋاتقا كەلۋى.
— قاسقىرلاردىڭ شابۋىلى.
— تەكەنىڭ ايلاسى.
— دالا ەركەسى – اقبوكەن.
سلايد 3.
2. ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسى
«قاسقىرلار» — سىزدىكوۆا مادينا
«كيىكتەر» — كەڭەسوۆا اسەل
سلايد 2.
3. ءۇي جۇمىسىنا قورىتىندى جاساۋ.
كلاستەر قۇرۋ
قاسقىر – جىرتقىش؛
ازۋ ءتىستى؛
ەت جەيدى.
كيىك – جۇيرىك تابيعات كوركى؛
ءشوپ جەيدى؛
مومىن.
اقبوكەندەردىڭ سان جاعىنان باسىمى – بەتپاقدالا — ارىس توبى.
بۇل اقبوكەندەردىڭ مەكەنى – قاراعاندى، اقتوبە، قىزىلوردا، جامبىل، ماڭعىستاۋ وبلىستارىنىڭ ەلسىز جازىقتارى. كيىكتەر مامونت داۋىرىنەن بەرگى كەلە جاتقان ەجەلگى جانۋارلار. بۇل اسەم جانۋارلار قازىرگى ۋاقىتتا جويىلىپ كەتۋ قاۋپىندە تۇر سەبەبى، براكونەرلەر ءوز پايداسى ءۇشىن، ياعني مۇيىزىنەن ءدارى جاساۋ ماقساتىندا ولاردى اياۋسىز قىرۋدا. سوندىقتان دالانىڭ ەركە جانۋارى - كيىك قۇرىپ كەتپەۋى ءۇشىن، قازىرگى تاڭدا ءبىراز جۇمىستار ىسكە اسىرىلۋدا.
تابيعاتتىڭ قاتال زاڭى: كۇشتىلەر السىزدەردى جەڭەدى؛
بۇل دا تابيعاتتىڭ زاڭى: كۇش بىرىكتىرمەسە السىزدەر دۇنيەدەن قۇرىپ كەتەر ەدى.
4. وقۋشىلاردىڭ بىرلىك تاقىرىبىنا دايىنداپ كەلگەن ماقالدارىنا تالداۋ جاساۋ:
كۇش - بىرلىكتە.
ىنتىماق جۇرگەن جەردە، ىرىس بىرگە جۇرەدى.
از دا بىتەر، كوپ تە بىتەر، تاتۋلىققا نە جەتەر.
ۇيىمداسقان ۇتادى.
بايلىق بايلىق ەمەس، بىرلىك - بايلىق.
سەرگىتۋ ءساتى
اسپانعا قاراپ اي كوردىك،
تومەن قاراپ جەر كوردىك.
وڭعا، سولعا بۇرىلىپ،
ەگەمەندى ەل كوردىك!
ءىىى. جاڭا ساباق
سلايد 3.
1. - وقۋشىلار، سەندەر قانداي اقىن - جازۋشىلاردى بىلەسىڭدەر؟
- ولاردىڭ قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
- بۇگىن سەندەر اسا كورنەكتى جازۋشى - ءسابيت مۇقانوۆپەن تانىساسىڭدار جانە ونىڭ «كوكشەنىڭ كورىنىسى» تاقىرىبىنداعى ءماتىنىن وقىپ تانىسامىز.
ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
سلايد 4.
2. داپتەرمەن جۇمىس بۇگىنگى كۇندى جازۋ. ساباقتىڭ تاقىرىبىن جازۋ.
3. س. مۇقانوۆتىڭ سۋرەتىمەن تانىستىرۋ
مۇقانوۆ ءسابيت مۇقان ۇلى (1900 - 1973) — قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، قوعام قايراتكەرى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى.
قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى جامبىل اۋدانى ءسابيت مۇقانوۆ اتىنداعى اۋىلدا تۋعان.
اكە شەشەدەن جاستاي جەتىم قالىپ، بالالىق شاعىن اۋقاتتى اعايىندارىنا جالدانىپ، قوي باعۋمەن وتكىزگەن ءسابيت ءوزىنىڭ تالاپتانۋىمەن حات تانىعانىمەن، ءمۇعالىم الدىن كورىپ، جۇيەلى ءبىلىم الا المايدى. اۋىل مولداسىنان وقىپ، حات تانىعان. جاسىنان ەل اۋزىنداعى جىر - تولعاۋلاردى، قيسسا - داستانداردى جاتتاپ، ماقامداپ ايتىپ ۇيرەنگەن. 14 - 15 جاسىنان ولەڭ - جىردى اۋىزشا دا، جازىپ تا شىعارا باستايدى. تەك ون سەگىزگە تولعاندا، ومسك قالاسىنا بارىپ، مۇعالىمدەر كۋرسىندا وقۋعا مۇمكىندىك تۋادى. ونى بىتىرگەننەن كەيىن اۋىلعا بارىپ، ءبىراز ءمۇعالىم بولادى.
ول 80 مىڭ جولعا جۋىق ليريكالىق ولەڭ، 20 - عا تارتا پوەما، بىرنەشە پوۆەست پەن رومان، كوپتەگەن اڭگىمە، وچەركتەر، 10 - نان استام پەسا، جوعارى وقۋ ورىندارىنا ارنالعان وقۋلىقتار، قازاق مادەنيەتىنىڭ تاريحى جانە ەتنوگرافياسى تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەكتەر، تاعى باسقا سان - سالالى كىتاپتار جازدى.
1. قازاقستان پوشتالىق ماركاسى، 2000 جىل
2. الماتى قالاسىندا ءسابيت مۇقانوۆقا ارنالعان ەسكەرتكىش
3. 100 جىلدىعىنا وراي شىعارىلعان كۇمىس تەڭگە، 2000 جىل
ءسابيت مۇقانوۆتىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورىنا قوسقان تالانتتى شىعارمالارىنىڭ ءبىرى. «سۇلۋشاش» پوەماسى، «بوتاگوز» پوەماسى.
5. س. مۇقانوۆقا ارنالعان كورمەمەن تانىستىرۋ.
سلايد 5. كوكشەتاۋ
1. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: كوكشەتاۋ تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
سارىارقانىڭ سولتۇستىگىندە، كوكشەتاۋ قىراتىنىڭ سولتۇستىك - شىعىس بولىگىندە وقشاۋ ورنالاسقان، جاقپارتاستى، ورماندى - كولدى تاۋ. ەڭ بيىك جەرى – كوكشە شوقىسى (947 م).
دەمالىس ورىندارى
«كوكشەتاۋ ۇلتتىق تابيعي ساياباعى»، “بۋراباي” كۋرورتى، “وقجەتپەس”، “ششۋچينسك” ساناتورييلەرى، “جەكە باتىر”، “گولۋبوي زاليۆ”، ت. ب. دەمالىس ۇيلەرى، وقۋشىلار لاگەرلەرى ورنالاسقان.
ۇلتتىق ساياباقتىڭ وسىمدىكتەر الەمى مەن جانۋارلار دۇنيەسى الۋان ءتۇرلى. جانۋارلاردى اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان. مۇندا بيوتەحنيكالىق جۇمىستار جۇرگىزىلەدى: جابايى اڭدارعا ارناپ پىشەن، اعاش جاپىراقتارى مەن بۇتاقتارى دايىندالادى، تۇز سەبىلگەن الاڭدار جاسالادى. ساياباق جەرىندە تۋريزم جاقسى دامىعان. تۋريستەر شەت ەلدەردەن دە كەلىپ وسى جەرلەردە دەم الادى.
وقۋلىقپەن جۇمىس
2. كوكشەنىڭ كورىنىسى – ءۇنتاسپادان تىڭداۋ.
سلايد 6. — سوزدىك جۇمىسى:
گاۋھار — اسىل تاس
سەلەۋ – ءشوپتىڭ اتى
كوكوراي شالعىن – جايقالىپ وسكەن قالىڭ ءشوپ
قۇز – بيىك جارتاس
ساعىم – الىستاعى كورىنىس، ەلەس
ءسابيت مۇقانوۆ كوكشەنىڭ كورىنىسى جۇكتەۋ
You Might Also Like
