InfoHub Logo

تاقىرىبى: اتادان قالعان اسىل ءسوز
ماقساتى:
ا. بىلىمدىلىك: اتالاردان قالعان ۇلاعاتتى عيبرات الارلىق سوزدەردى بالالارعا ۇعىندىرۋ؛ ۇلتتىق دۇنيە تانىم نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋ.
ءا. تاربيەلىلىگى: سول سوزدەردەن ونەگە الۋعا باۋلۋ.
ب. دامىتۋشىلىعى: ويىن ناقتى دۇرىس جەتكىزۋگە، تاپقىر سويلەۋگە، اقىلدى، سالماقتى وي ايتۋعا ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىگى: قاناتتى سوزدەر، ماقال - ماتەلدەر، ۇلى بابالارىمىزدىڭ سۋرەتتەرى. ينتەراكتيۆتىك تاقتا.

جوسپار:
1. تاربيەشىنىڭ كىرىسپە ءسوزى
«اتالار ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى»
2. اتا وسيەتى.
3. ءسوز ءداستۇرى عاسىرلار بويى ۇزىلمەس.
تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي (سلايد)
4. ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز (تىيىم سوزدەر)
5. «بىلگەنگە مارجان» سۇراق - جاۋاپ
6. قورىتىندى
(«اتا تولعاۋى» كۇيى جايمەن ويناپ تۇرادى.
(بالالار شاتتىق شەڭبەرىن قۇرىپ، كەلگەن قوناقتارمەن امانداسادى.)
ارمىسىز، قايرىمدى اسپان - اتا،
ارمىسىز، مەيرىمدى جەر - انا،
ارمىسىز، شۇعىلالى نۇرلى كۇن،
ارمىسىز، قۇربى - قۇرداس، دوس - جوران،
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى اپايلار.

تاربيەشى:
«سالەم – ءسوزدىڭ اناسى» دەمەكشى، سالەمەتسىزدەر مە، ۇستازدار، وقۋشىلار! بۇگىنگى « اتادان قالعان اسىل ءسوز» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلىپسىزدەر!
ادامزات تاريحىنىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرىندە ءار ولكە، ءار ەلدە ءومىر سۇرگەن اتاقتى ءبىلىمپاز، اقىلگوي دانالار، عۇلامالار ايتىپ، جازىپ قالدىرعان، ۋاقىت ەلەگىنەن ءوتىپ، ۇرپاقتار زەردەسىنە ۇيالاعان ۇلاعاتتى ناقىلدار ۇشان تەڭىز.
ەل ءقادىرىن بىلگەن حالقىمىز ەل ىشىنەن شىققان تۋما دارىن شەشەندەردى، اقىلگوي قاريالاردى دارىپتەگەن. ولاردان جاس بالالار ونەگە العان.
بابالار ءسوزى - كەشەگى وتكەن قاريالاردان، عۇلاما ويشىلدار مەن شەشەن - بيلەردەن، اقىن - جىراۋلار مەن سال - سەرىلەردەن مۇرا، ميراس بولىپ قالعان ۇلى تاربيە قۇرالى.
مىڭ جىلدا ءبىر - اق كورىنەتىن كومەتالارداي سىرى دا، سەزىمى دە تەرەڭ، تۇڭعيىق دانا تۇلعالارىمىز ءفاني ومىردەن باز كەشىپ، باقيلىق بولىپ جاتىر. ايتسە دە، اتا - بابالارىمىزدىڭ ءۇنى، پاراساتى – بۇگىنگى ۇرپاققا ونەگە. ولاردىڭ دانالىق بولجامى، عيبرات الارلىق سوزدەرى مەن پايىمداۋلارى بۇگىندە حالىقپەن قايتا قاۋىشىپ، جۇرەگىمىزدەن ورىن الۋدا. ولاي بولسا ءبىزدىڭ توپ وقۋشىلارى دايىنداعان تاربيە ساعاتىنا نازار اۋدارىڭىزدار
(ينتەراكتيۆتىك تاقتاداعى ءبىرىنشى بەتى اشىلادى)

جۇرگىزۋشى:
اتالار سوزىمەن ءوسىپ - ونگەن،
بابالار بۇلاعىنان ءنار العان،
دانالار وسيەتىنەن تاربيە العان،
ۇلىلار تاربيەسىنە تاعزىم ەتكەن،
ۇرپاعىمىز حالىقتىڭ عيبرات ەتكەن،
قازاق تاريحىندا ءسوزدىڭ ورنى ەرەكشە. بىتپەس داۋدىڭ، ءباتۋاسىز شۋدىڭ كەسىمى دە، شەشىمى دە ءسوز بولعان. تۇلا بويدىڭ تىلسىم سىرىن سىرتقا جايار لىپ ەتكەن سەزىم، تەرەڭ اقىل، كەمەل وي، ارمان - مۇرات، مۇڭ مەن سىر – ءبارى سيعان سيقىر ءسوزدىڭ باعاسىن بىرەۋ بىلسە، قازاقتاي - اق ءبىلسىن. سوندىقتان دا سوزدەن وتكەن كۇش، سوزدەن وتكەن قۇدىرەت جوق – دەگەندەي ءسوز ءداستۇرى عاسىرلار بويى ۇزىلمەس.
(ينتەراكتيۆتىك تاقتا)
ىزەتىڭدى ينە ەتىپ،
يمانىڭدى تۇيمە ەتىپ،
يناباتتى كۇيمە ەتىپ،
ءجۇرشى، بالام، جاماندىق كۇيرەتىپ - دەگەندەي ناقىل سوزدەر اتادان بالاعا سوناۋ ەرتە زامانداردان بەرى ايتىلىپ، ۇرپاقتان – ۇرپاققا سۇرىپتالىپ، بەرىلىپ كەلەدى. قۇمنان شايىپ العان التىن تۇيىرىندەي تاريح سۇزگىسىنەن شىققان سول اسىل ويلى، ايشىقتى سوزدەردى ءارقايسىسىمىزدىڭ ءبىلۋىمىز كەرەك.
ەندى سول دانالارىمىزدىڭ قالدىرعان ناقىل سوزدەردى تىڭداپ كورسەك.
(ينتەراكتيۆتىك تاقتا)
1. ادامدا جاقسى قاسيەت بولماسا وعان ب ا ق تا، باقىتتا قونبايدى.
ءجۇسىپ بالاساعۇني.
2. اقىل ءسوز - اتقان وقتاي جاي كەتپەيدى،
جامانعا وق وتسە دە، ءسوز وتپەيدى
عابيت مۇسىرەپوۆ
3. جەڭەمىن دەپ بىرەۋدى
وتىرىك سوزبەن قوستاما
اسانقايعى
4. جامانعا ايتقان اقىلىڭ
اعىپ جاتقان سەلمەن تەڭ.
شال اقىن
5. سوزدەن ءتاتتى نارسە جوق.
سوزدەن اششى نارسە جوق.
سوزدەن جەڭىل نارسە جوق.
سوزدەن اۋىر نارسە جوق.
ءسوزدى تىلىڭە بيلەتپە، اقىلىڭا بيلەت.
6. اقىلىڭدى، ءسوزىڭدى اقىلسىزعا قور ەتپە، اقىلدىعا ايت.
قاي جەردە، قاي كەزدە سويلەيتىنىڭدى ءبىل
بولتىرىك شەشەن
7. كەسەلدى جالقاۋ قىلجاقباس،
ءازىر تاماق، ءازىر اس،
سىرتىڭ – پىسىق، ءىشىڭ – ناس
ارتىن ويلاپ ۇيالماس
اباي قۇنانبايەۆ
8. كوپ ويلان، جاقسى سويلە – نۇسقا بولسىن،
سۇراسا – جاۋابىڭ دا قىسقا بولسىن.
ءجۇسىپ بالاساعۇني
9. ەل قاراماس سۇيكىمسىز، قاباعى تۇسكەن ساراڭعا،
تۋرا ءجۇر – اتىڭ قالادى ەرتەڭگى حالىق - جارانعا.( قاشقاري )
(ينتەراكتيۆتىك تاقتا)
تاربيەشى:
كوپ جاساعان قاريا
اقىلى تەڭىز - داريا.
كوپ ونەگە ءسوزى بار
ءسوزى – سوقپاق، ءوزى ءنار - دەگەندەي ءبىز بابالارىمىزدىڭ مۇراسىن، حالقىمىزدىڭ جاقسى داستۇرلەرىن بويىمىزعا ءسىڭىرىپ، جالعاستىرىپ، جاماندىقتان اۋلاق، جانى تازا ەلجاندى ۇرپاق بولىپ وسەيىك. ولاي بولسا، تاعى دا وقۋشىلارىمىزدى تىڭدايىق.. “بابالار ءسوزى – تاربيە كوزى” اتتى ساۋالناما - اڭگىمەمىز قارت اتا مەن جاس بالالار اراسىندا بولعان اڭگىمە تۇرىندە وتەدى.
«اتا وسيەتى»
قارت:
قۇرمەتتى قوناقتار، وقۋشىلار! قازاق حالقىنان شىققان ءادىل دە، شەشەن اتا - بابالارىمىزدىڭ اسىل سوزدەرىن، ىزگى قاسيەتىن ارداقتاپ، ونەگە تۇتىپ، انا ءتىلدى قۇرمەتتەي ونى ناسيحاتتاۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىز ەمەس پە؟
ولاي بولسا سىزدەرگە ءبىراز سۇراقتارىم بار ەدى.
بالالار: ول قانداي سۇراق؟ قويىڭىز
قارت: ولاي بولسا باقىتتى بولۋ وڭاي ما؟ بالالار
بالا: اتا، جارى جاقسى بولسا، باقىتى جانىندا ەمەس پە؟
قارت: جوق، بالالار! اقىل باسىڭدا بولسا، باقىت جانىڭدا بولادى. اقىل ادامدى ازاپتان دا، مازاقتان دا قۇتقارادى. ومىردە شىن باقىتتى بولام دەسەڭ اقىلدىلىقتى ۇيرەن، نە اقىلدى قىزعا ۇيلەن.
بالا: دۇرىس ايتاسىز، دۇرىس ايتاسىز! اتا
قارت: - جاقسى! وندا مىنانى ايتشى ۇيدە كىم، ەلدە كىم ءقادىرلى؟
بالا: اتا، ۇيدە انا، ەلدە باستىق ءقادىرلى ەمەس پە؟
قارت: جوق، بالالار، ۇيدە قوناق، قارت، بالا ءقادىرلى. ەلدە حان، اكىم، ۇستاز ءقادىرلى. قوناقتى قادىرلەۋدى ءبارى بىلەدى. «بالا – ءۇيدىڭ پاتشاسى»، «بالالى ءۇي بازار، بالاسىز ءۇي - مازار» دەگەن حالقىم.
قارت: بالالار، ۇيدەگى التىن قازىق كىم؟
بالا: اتا، ۇيدەگى التىن قازىق – بالا.
قارت: جوق، ۇيدەگى التىن قازىق – انا. انا اقىلدى بولسا، بالا دانا بولادى. انا تاربيەسى قىزعا، اكە تاربيەسى ۇلعا ۇلگى. انا اقىلشىڭ، اكە قامقورشىڭ، اعاڭ قورعاۋشىڭ، ءىنىڭ سۇيەنىشىڭ، قارىنداسىڭ قاناتىڭ ەكەنىن ۇمىتپا. انانى سىيلاماعاننىڭ اقىلى كەم، اكەنى سىيلاماعاننىڭ جاقىنى كەم. انانىڭ مەيىرىمى كوزىندە، ىقىلاسى كوڭىلىندە، اقىلى سوزىندە بولادى.
بالا: وي، قانداي كەرەمەت سوزدەر!
قارت: دوس تابۋ وڭاي ما؟
بالا: - اتا، دوس تابۋ اقىلدىعا وڭاي، اقىماققا قيىن.
قارت: - جوق بالالار، ومىردە دوس تابۋ اقىلدىعا قيىن، اقىماققا وڭاي. اقىلدىنىڭ دوسى از، قاسى كوپ، اقىماقتىڭ دوسى كوپ بولعانىمەن جاقسىلىعى جوق. جاقسىلىعى جوق دوستىڭ قاستىعى اياق استىندا جاتادى. ەسىڭدە بولسىن، دوسىڭ اقىلدى بولسا، ءوزىڭ دانا بولاسىڭ.
قارت: - ادامعا اقىل بەرەتىن كىمدەر؟
بالا: - اتا، انا ءتىلى عوي اقىل بەرەتىن
قارت: جوق بالام، انا ءتىلى ويدى وسىرەدى. ادامعا اقىل بەرەتىن اتا - انا، ۇستاز، دوسى ەكەنىن ۇمىتپا. اتا - انا اقىلىن بالاسى مەن قىزىنا ايتادى، ۇستاز شاكىرتىنە ايتادى. جاقسى اقىل ادامدى تەز ەسەيتەدى. ادامعا اقىل بەرەتىن ادال دوس. ادال دوس اقىلشىڭ، اقىلشى دوس – جاقىنىڭ. دوسى كوپتىڭ تابىسى كوپ، تابىسى كوپتىڭ جاقىنى كوپ. دوستىقتىڭ كوزى اقىلدان باستالادى.
قارت: بالالار، وسى دوستىقتى نىعايتاتىن نە؟
بالا: اتا، دوستىق پەن جولداستىقتى ىنتىماق، بىرلىك، تەڭدىك، تۋىستىق، باۋىرمالدىق نىعايتادى.
قارت: دۇرىس، بالالار، سەندەردىڭ ايتقاندارىڭ دوستىق پەن جولداستىقتى دامىتادى. ەسىڭدە بولسىن، شىن دوستىق اقىلدىعا ءتان. ومىردە دوس بولۋدى ويلاساڭ «سالەمەتسىز بە؟»، «كەشىرىڭىز»، «راحمەت»، «ساۋ بولىڭىز»، «سالەم ايتىڭىز»، «رۇقسات پا» دەگەن سوزدەردى شىن كوڭىلمەن ايتۋعا ۇيرەن.
سالەمدەسۋدى بىلگەن كەشىرە دە بىلەدى. ءجون ءسوز كوڭىلدى وسىرەدى، ءجونسىز ءسوز ءۇمىتىڭدى وشىرەدى.
قارت: راحمەت، بالالار، وسى عيبرات الارلىق سوزدەردى ءارقاشان ەستە ساقتاپ جۇرىڭدەر.
تاربيەشى: مىنە، بالالار، كوردىڭدەر مە، دوس تابۋ ءۇشىن، ەلدە كىمنىڭ ءقادىرلى ەكەنىن، شىندىقتى بۇزاتىن، دوستىقتى نىعايتاتىن نە ەكەنىمەن تانىستىق جانە وسىنداي عيبرات الارلىق سوزدەردى ەستە ساقتاۋ كەرەكتىگىن ۇمىتپاڭدار.
(ينتەراكتيۆتى تاقتا)
جۇرگىزۋشى:
ءار حالىقتىڭ ءوز زامانىنا قاراي حاندارى، بيلەۋشىلەرى نەمەسە رۋحاني ۇستازدارى بولدى. سول سياقتى قازاق ەلىنىڭ دە تاريحتىڭ دامۋ ساتىسىنا قاراي حاندارىنا اقىل قوسىپ، قارا حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەپ، ءتۇرلى ماسەلەلەرىن شەشىپ وتىراتىن بيلەرى بولعان. قازاق جۇرتى جاراتىلىسىنان شەشەندىك ونەرگە بەيىم حالىق. حالىق اراسىندا وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى، قارا قىلدى قاقا جارا ءادىل بيلىك ايتاتىن تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي، ەدىگە بي، تايكەلتىر بي، سىرىم، مالايسارى سياقتى بەدەلدى، بي – شەشەندەرىمىز بولعان.
(ينتەراكتيۆتى تاقتا)

وتكىزگەن: ديناسيلوۆا ج. ق.
اتادان قالعان اسىل ءسوز جۇكتەۋ