سالاۋاتتى ءومىر – ەلىمىزدىڭ بولاشاعى
تاقىرىبى: سالاۋاتتى ءومىر – ەلىمىزدىڭ بولاشاعى.
ماقساتى: تابيعاتتىڭ ادام بالاسىنا سىيلاعان باستى بايلىعى، دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ بىردەن - ءبىر دۇرىس جولى زياندى، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ، دەنساۋلىقتىڭ ءقادىرىن تۇسىنە، ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ، اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەن الدەقايدا تيىمدىرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ، دەنە تاربيەسىنە، سالاۋاتتىلىققا داعدىلاندىرۋ.
وقۋشىلاردى ىزدەنىمپازدىققا، بەلسەندىلىككە، قوسىمشا ماتەريالداردى پايدالانۋعا داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ءومىر، دەنساۋلىق، باقىت تۋرالى سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءمۇعالىم: اۋىرىپ ەم ىزدەنگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدە دەگەندى قالاي تۇسىنەسىزدەر؟. وقۋشىلار پىكىرىن تىڭداۋ.
سەندەر بولاشاق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى بۇگىنگى مەكتەپ تابالدىرىعىنداعى وقۋشىلار دەنساۋلىقتارىڭا جاس كەزدەن باستاپ قامقور بولۋ قاجەت. حالىقارالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ەسەبى بويىنشا ادام دەنساۋلىعىنا 10% دارىگەرلىك كومەك، 15% — تۇقىمقۋالاۋشىلىقتان، 25% — قورشاعان ورتادان، ال 50% — ادامنىڭ وزىنە، ءومىر ءسۇرۋ قالپىنا بايلانىستى ەكەن.
دەنساۋلىق — ءتان، رۋحاني جانە الەۋمەتتىك يگىلىكتىڭ جيىنتىعى. دەنەنى ۇنەمى شينىقتىرۋ، سانانىڭ ساپا دەڭگەيىن كوتەرۋ، ينتەللەكت ءورىسىن بيىكتەتۋ، رۋحىڭدى شىڭداۋ — ءبارى دە دەنساۋلىققا قىزمەت ەتەدى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. قازىرگى ۋاقىتتاعى الەۋمەتتىك — ەكونوميكالىق جاعداي، تىرشىلىك دەڭگەيىنىڭ قۇلدىراۋى جانە ەكولوگيالىق قولايسىزدىق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇكىل حالقىنىڭ، اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.
ەل پرەزيدەنتىنىڭ “قازاقستان — 2030” جولداماسىنداعى ۇزاق مەرزىمدى باسىمدىقتىڭ ءبىرى – “قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعى، ءبىلىمى ءمان ءال اۋقاتى” تارماعىندا،“…ازاماتتارىمىزدىڭ ءوز ءومىرىنىڭ اياعىنا دەيىن ساي بولۋى جانە ولاردى قورشاعان تابيعي ورتانىڭ تازا بولۋى ءۇشىن” ازاماتتارىمىزدى سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا ازىرلەۋ قاجەتتىگى كورسەتىلگەن. بۇگىنگى تاڭدا ءوز تاۋەلسىزدىگىن العان ەگەمەندى ەلىمىز وسى باعىتتا قازاقستان مەكتەپتەرىنە جان - جاقتى دامىعان، دەنساۋلىعى مىقتى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن مۇرات تۇتقان دارا تۇلعالاردى تاربيەلەۋ باستى تالاپ ەتىپ قويىلعان.
قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ىنتالاندىرۋ تۋرالى ەلباسىنىڭ جولداۋىن، ەگەمەندىكتىڭ كىلتىن ۇستار جاستاردىڭ بولاشاعىنا اپاراتىن، التىن سۇرلەۋ دەسە بولادى.
“دەنى ساۋ ادام — تابيعاتتىڭ ەڭ قىمبات جەمىسى” دەپ تەگىن ايتىلماعان.
دەنىمىز ساۋ بولا وتىرىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ، ياعني دۇرىس تاماقتانۋ، جەكە باس گيگيەناسىنا ءمان بەرۋ ارقىلى سپورتپەن شۇعىلدانۋ. دۇرىس تاماقتانساق جانە سپورتپەن شۇعىلدانساق ءبىز ناعىز - قازاق ەلىنىڭ سالاۋاتتى ءومىر سۇرەتىن جاستارى بولاسىڭدار.
ءومىرىڭ بولسىن دەسەڭ سەنىڭ ءساندى
ويلانىپ، اينالاڭا قارا ءماندى.
ادام بول! ءبىلىمى تاسقىن، ونەرى اسقان
وزىنە سۇيسىندىرەر باسقا جاندى.
سالاۋاتتى ماقساتىڭ — ءومىر ءسۇرۋ،
ءومىردىڭ ماعىناسىن كەرەك ءبىلۋ.
ىشىمدىك، ناشاقورلىق سەنىڭ جاۋىڭ،
پايداسى سول – بۇل جولدان اۋلاق ءجۇرۋ
ءار ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ ادامعا ميكروبتار ارقىلى تارالاتىنى جانە ودان ميكروبتاردىڭ كىر - قوقىستى جەرلەردە ءوسىپ - ءونىپ، شاڭ - توزاڭمەن بىرگە اۋاعا كوتەرىلەتىنى بارشامىزعا بەلگىلى جاعداي. سوندىقتان تۇرمىستا تازالىق ساقتاۋ ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا وتە قاجەتتى جاعداي ەكەنىن ەستەن شىعارماعان دۇرىس.
ادامنىڭ دەنساۋلىعى، ەڭبەككە قابىلەتتى بولۋى كوبىنەسە ۇيدەگى تۇرمىس جاعدايىنا بايلانىستى. سوندىقتان دا ءۇي تۇرمىسى، اسىرەسە ونىڭ تازالىعى بەلگىلى سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپقا ساي بولۋى قاجەت. ءۇي ىشىندەگى بولمەلەر تۇراتىن ادام سانىنا ساي جانە ءارقاشاندا قۇرعاق تا جىلى، كۇن ساۋلەسى جاقسى تۇسەتىن كەڭ بولۋى كەرەك.
ءمۇعالىم: بالالار، سالاۋاتتى ءومىر دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟ سالاۋاتتى ءومىر سالتى دەگەن نە؟
وقۋشى: سپورتپەن شۇعىلدانۋ، كۇن ءتارتىبىن ساقتاۋ، جەكە باس گيگيەناسىن ساقتاۋ، جامان قىلىقتاردان اۋلاق بولۋ، ماسكۇنەمدىكتەن، ناشاقورلىقتان، شىلىم شەگۋدەن اۋلاق بولۋ.
ءمۇعالىم: سونىمەن ىشىمدىكتىڭ، تەمەكىنىڭ، ناشاقورلىقتىڭ دەنساۋلىققا زيان ەكەنىن بىلدىك. تاعى نەلەرگە زيان؟
وقۋشى: ەڭبەك ەتۋگە، قوعامعا، ۇرپاققا، وتباسىنا زيان.
ءمۇعالىم: ولاي بولسا ءقازىر دەنساۋلىققا بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر ورنىن تاۋىپ كورەيىكشى.
«تاپقىرلىق» سايىسى. ماقال – ماتەلدەردى اياقتاۋ.
1. دەنساۋلىق -........................ (زور بايلىق)
2. ءتانى ساۋدىڭ -....................... (جانى ساۋ)
3. ەمنىڭ الدى -................................ (ەڭبەك)
4. تازالىق – ساۋلىق نەگىزى، ساۋلىق -................. نەگىزى. (بايلىق)
5. شىنىقساڭ -..................... (شىمىر بولاسىڭ)
6. اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن............. ىزدە. (جول)
7. كوزىڭ اۋىرسا، قولىڭدى تىي، ءىشىڭ اۋىرسا....... /اۋزىڭدى تىي/
8. جان اۋىرسا ءتان ازادى، قايعى باسسا جان...../ازادى/
9. «...... ءقادىرىن اۋىرعاندا بىلەرسىڭ»
10. «....... جاسىرعان ولەدى»
سالاۋاتتى ءومىر – ەلىمىزدىڭ بولاشاعى. جۇكتەۋ
ماقساتى: تابيعاتتىڭ ادام بالاسىنا سىيلاعان باستى بايلىعى، دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ بىردەن - ءبىر دۇرىس جولى زياندى، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ، دەنساۋلىقتىڭ ءقادىرىن تۇسىنە، ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ، اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەن الدەقايدا تيىمدىرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ، دەنە تاربيەسىنە، سالاۋاتتىلىققا داعدىلاندىرۋ.
وقۋشىلاردى ىزدەنىمپازدىققا، بەلسەندىلىككە، قوسىمشا ماتەريالداردى پايدالانۋعا داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ءومىر، دەنساۋلىق، باقىت تۋرالى سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءمۇعالىم: اۋىرىپ ەم ىزدەنگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدە دەگەندى قالاي تۇسىنەسىزدەر؟. وقۋشىلار پىكىرىن تىڭداۋ.
سەندەر بولاشاق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى بۇگىنگى مەكتەپ تابالدىرىعىنداعى وقۋشىلار دەنساۋلىقتارىڭا جاس كەزدەن باستاپ قامقور بولۋ قاجەت. حالىقارالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ەسەبى بويىنشا ادام دەنساۋلىعىنا 10% دارىگەرلىك كومەك، 15% — تۇقىمقۋالاۋشىلىقتان، 25% — قورشاعان ورتادان، ال 50% — ادامنىڭ وزىنە، ءومىر ءسۇرۋ قالپىنا بايلانىستى ەكەن.
دەنساۋلىق — ءتان، رۋحاني جانە الەۋمەتتىك يگىلىكتىڭ جيىنتىعى. دەنەنى ۇنەمى شينىقتىرۋ، سانانىڭ ساپا دەڭگەيىن كوتەرۋ، ينتەللەكت ءورىسىن بيىكتەتۋ، رۋحىڭدى شىڭداۋ — ءبارى دە دەنساۋلىققا قىزمەت ەتەدى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. قازىرگى ۋاقىتتاعى الەۋمەتتىك — ەكونوميكالىق جاعداي، تىرشىلىك دەڭگەيىنىڭ قۇلدىراۋى جانە ەكولوگيالىق قولايسىزدىق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇكىل حالقىنىڭ، اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.
ەل پرەزيدەنتىنىڭ “قازاقستان — 2030” جولداماسىنداعى ۇزاق مەرزىمدى باسىمدىقتىڭ ءبىرى – “قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعى، ءبىلىمى ءمان ءال اۋقاتى” تارماعىندا،“…ازاماتتارىمىزدىڭ ءوز ءومىرىنىڭ اياعىنا دەيىن ساي بولۋى جانە ولاردى قورشاعان تابيعي ورتانىڭ تازا بولۋى ءۇشىن” ازاماتتارىمىزدى سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا ازىرلەۋ قاجەتتىگى كورسەتىلگەن. بۇگىنگى تاڭدا ءوز تاۋەلسىزدىگىن العان ەگەمەندى ەلىمىز وسى باعىتتا قازاقستان مەكتەپتەرىنە جان - جاقتى دامىعان، دەنساۋلىعى مىقتى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن مۇرات تۇتقان دارا تۇلعالاردى تاربيەلەۋ باستى تالاپ ەتىپ قويىلعان.
قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ىنتالاندىرۋ تۋرالى ەلباسىنىڭ جولداۋىن، ەگەمەندىكتىڭ كىلتىن ۇستار جاستاردىڭ بولاشاعىنا اپاراتىن، التىن سۇرلەۋ دەسە بولادى.
“دەنى ساۋ ادام — تابيعاتتىڭ ەڭ قىمبات جەمىسى” دەپ تەگىن ايتىلماعان.
دەنىمىز ساۋ بولا وتىرىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ، ياعني دۇرىس تاماقتانۋ، جەكە باس گيگيەناسىنا ءمان بەرۋ ارقىلى سپورتپەن شۇعىلدانۋ. دۇرىس تاماقتانساق جانە سپورتپەن شۇعىلدانساق ءبىز ناعىز - قازاق ەلىنىڭ سالاۋاتتى ءومىر سۇرەتىن جاستارى بولاسىڭدار.
ءومىرىڭ بولسىن دەسەڭ سەنىڭ ءساندى
ويلانىپ، اينالاڭا قارا ءماندى.
ادام بول! ءبىلىمى تاسقىن، ونەرى اسقان
وزىنە سۇيسىندىرەر باسقا جاندى.
سالاۋاتتى ماقساتىڭ — ءومىر ءسۇرۋ،
ءومىردىڭ ماعىناسىن كەرەك ءبىلۋ.
ىشىمدىك، ناشاقورلىق سەنىڭ جاۋىڭ،
پايداسى سول – بۇل جولدان اۋلاق ءجۇرۋ
ءار ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ ادامعا ميكروبتار ارقىلى تارالاتىنى جانە ودان ميكروبتاردىڭ كىر - قوقىستى جەرلەردە ءوسىپ - ءونىپ، شاڭ - توزاڭمەن بىرگە اۋاعا كوتەرىلەتىنى بارشامىزعا بەلگىلى جاعداي. سوندىقتان تۇرمىستا تازالىق ساقتاۋ ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا وتە قاجەتتى جاعداي ەكەنىن ەستەن شىعارماعان دۇرىس.
ادامنىڭ دەنساۋلىعى، ەڭبەككە قابىلەتتى بولۋى كوبىنەسە ۇيدەگى تۇرمىس جاعدايىنا بايلانىستى. سوندىقتان دا ءۇي تۇرمىسى، اسىرەسە ونىڭ تازالىعى بەلگىلى سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپقا ساي بولۋى قاجەت. ءۇي ىشىندەگى بولمەلەر تۇراتىن ادام سانىنا ساي جانە ءارقاشاندا قۇرعاق تا جىلى، كۇن ساۋلەسى جاقسى تۇسەتىن كەڭ بولۋى كەرەك.
ءمۇعالىم: بالالار، سالاۋاتتى ءومىر دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟ سالاۋاتتى ءومىر سالتى دەگەن نە؟
وقۋشى: سپورتپەن شۇعىلدانۋ، كۇن ءتارتىبىن ساقتاۋ، جەكە باس گيگيەناسىن ساقتاۋ، جامان قىلىقتاردان اۋلاق بولۋ، ماسكۇنەمدىكتەن، ناشاقورلىقتان، شىلىم شەگۋدەن اۋلاق بولۋ.
ءمۇعالىم: سونىمەن ىشىمدىكتىڭ، تەمەكىنىڭ، ناشاقورلىقتىڭ دەنساۋلىققا زيان ەكەنىن بىلدىك. تاعى نەلەرگە زيان؟
وقۋشى: ەڭبەك ەتۋگە، قوعامعا، ۇرپاققا، وتباسىنا زيان.
ءمۇعالىم: ولاي بولسا ءقازىر دەنساۋلىققا بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر ورنىن تاۋىپ كورەيىكشى.
«تاپقىرلىق» سايىسى. ماقال – ماتەلدەردى اياقتاۋ.
1. دەنساۋلىق -........................ (زور بايلىق)
2. ءتانى ساۋدىڭ -....................... (جانى ساۋ)
3. ەمنىڭ الدى -................................ (ەڭبەك)
4. تازالىق – ساۋلىق نەگىزى، ساۋلىق -................. نەگىزى. (بايلىق)
5. شىنىقساڭ -..................... (شىمىر بولاسىڭ)
6. اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن............. ىزدە. (جول)
7. كوزىڭ اۋىرسا، قولىڭدى تىي، ءىشىڭ اۋىرسا....... /اۋزىڭدى تىي/
8. جان اۋىرسا ءتان ازادى، قايعى باسسا جان...../ازادى/
9. «...... ءقادىرىن اۋىرعاندا بىلەرسىڭ»
10. «....... جاسىرعان ولەدى»
سالاۋاتتى ءومىر – ەلىمىزدىڭ بولاشاعى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
