InfoHub Logo

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازىرگى سالىق جۇيەسى سالىقتاردى قۇرۋ مەن الۋدىڭ ناقتى ادىستەرىن انىقتايدى، سالىقتىڭ ءتيىستى ەلەمەنتتەرى ارقىلى سالىق سالۋدىڭ ءتارتىبىن بەلگىلەيدى.

سالىق ەلەمەنتتەرى - -بۇل مەملەكەتتىڭ زاڭ اك اكتىلەرىمەن انىقتالاتىن سالىقتىڭ قۇرىلۋ پرينسيپتەرى مەن سالىق سالۋدى ۇيىمداستىرۋ.

نەگىزگى سالىق ەلەمەنتتەرىنە مىنالار جاتادى:

• سالىق سۋبەكتىسى؛
• سالىق سالىنۋشى؛
• سالىق وبەكتىسى؛
• سالىق بازاسى؛
• سالىق سالۋ بىرلىگى؛
• سالىق ستاۆكاسى؛
• سالىق جەڭىلدىكتەرى؛
• سالىق تولەۋ مەرزىمى مەن ءتارتىبى؛
• سالىق تولەۋشىلەر مەن سالىق ورگاندارىنىڭ مىندەتتەرى مەن قۇقىقتارى؛
• سالىق تولەۋدى باقىلاۋ؛
• سالىق زاڭدارىن بۇزعانى ءۇشىن سانكسيالار جانە ت.ب.

سالىق سۋبەكتىسى نەمەسە سالىق تولەۋشى.  ول - زاڭ بويىنشا سالىق تولەۋ مىندەتتىلىگى جۇكتەلگەن تۇلعا، الايدا نارىق مەحانيزمى ارقىلى سالىق اۋىرتپالىعى باسقا تۇلعاعا – سالىق سالىنۋشىعا اۋدارىلۋى مۇمكىن.

سالىق سالىنۋشىلار – ناقتى سالىق اۋىرتپالىعى (سالىق جۇكتەمەسى) تۇسەتىن جەكە تۇلعالار، تۇپكىلىكتى سالىق تولەۋشىلەر (سالىقتىڭ ەڭ سوڭعى، ناقتى تولەۋشىسى)، ياعني مەملەكەت ازاماتتارى.

سالىق وبەكتىسى. سالىق تولەۋشىگە سالىق تولەۋ مىندەتتىلىگىن جۇكتەيتىن قۇقىقتىق فاكتىلەر جيىنتىعى (دەرەك، ءىس-قيمىل، جاعداي، وقيعا). مۇلىك پەن ىس-ارەكەتتەر سالىق وبەكتىلەرى جانە سالىق سالۋعا بايلانىستى وبەكتىلەر بولىپ تابىلادى، ولاردىڭ بولۋىنا بايلانىستى سالىق تولەۋشىنىڭ سالىقتىق مىندەتتەمەسى تۋىندايدى.

سالىق بازاسى. سالىق بازاسى – سالىق سالۋ وبەكتىسى مەن سالىق سالۋعا بايلانىستى وبەكتىنىڭ قۇندىق، زاتتاي نەمەسە وزگە دە سيپاتتامالارى، ولاردىڭ نەگىزىندە بيۋدجەتكە تولەنۋگە ءتيىس سالىقتار جانە باسقا دا مىندەتتى تولەمدەردىڭ سوماسى انىقتالادى.

سالىقتىڭ نەگىزگى بازاسى مىنالار بولىپ تابىلادى:

 - تابىسقا سالىناتىن سالىق. بۇعان كورپوراسيالىق جانە جەكە تابىس سالىعى جاتادى؛

-  تاۋارلارعا سالىناتىن سالىقتار. ولار قوسىلعان قۇنعا سالىناتىن سالىقتاردى، كەدەن باجدارىن بىرىكتىرەدى؛

-  كاپيتالعا سالىناتىن سالىق. وعان جەر سالىعى، مۇلىككە سالىناتىن سالىق جانە باسقالارى جاتادى.

سالىق سالۋ ولشەم بىرلىگى – سالىق بازاسىن ساندىق تۇرعىدان كورسەتۋگە پايدالانىلاتىن سالىق سالۋ اۋقىمىنىڭ ولشەم بىرلىگى. مىسالى، اۆتوكولىك دۆيگاتەلىنىڭ قۋاتى كولىك قۇرالدارىنا سالىناتىن سالىق اۋقىمى بولىپ تابىلادى، ال قۋات ات كۇشى، كيلوۆاتت ولشەمىندە كورسەتىلۋى مۇمكىن؛ الاڭ جەر سالىعىنىڭ اۋقىمى بولىپ تابىلادى، بۇل ءىر ەلدە ءتۇرلى ولشەمدە: گەكتار، اكر، شارشى مەتر ولشەمدەرىندە كورسەتىلەدى؛ بەنزينگە اكسيزدى ەسەپتەۋ كەزىندە ليتر، باررەل، گاللون قولدانىلادى.

سالىق ستاۆكاسى – سالىق بازاسىنىڭ ولشەم بىرلىگىنە ءابسوليۋتتى سومادا نەمەسە پروسەنتپەن بەلگىلەنەتىن سالىقتىق ەسەپتەۋ مولشەرى.

سالىق سالۋ پراكتيكاسىندا ستاۆكالار تۇراقتى جانە پروسەنتتى بولىپ بولىنەدى.

تۇراقتى ستاۆكالار – تابىس كوزىنە قاراماستان سالىق سالۋ بىرلىگىنە ابسوليۋتتىك سومادا بەلگىلەنەدى (مىسالى، مۇنايدىڭ 1 تونناسىنا، گازدىڭ 1 تەكشە مەترىنە).

پروسەنتتىك ستاۆكالار – سالىق بازاسىنا قاراي الىناتىن تابىستىڭ مولشەرىنە بايلانىستى سالىق ولشەم بىرلىگىنە سالىنادى.

پروسەنتتىك ستاۆكانىڭ 3 ءتۇرى بار:

• ۇيلەسىمدى؛
• پروگرەسسيۆتى؛
• رەگرەسسيۆتى.

ۇيلەسىمدى سالىق ستاۆكالارى – سالىق وبەكتىسىنە (ونىڭ مولشەرىن سارالاۋدى ەسەپكە الماي) بىردەي پروسەنتتىك قاتىناستا ىس-ارەكەت ەتەدى.

پروگرەسسيۆتى ستاۆكالار – سالىق سالىناتىن تابىستىڭ ارتۋىنا سايكەس ءوسىپ وتىراتىن سالىق ستاۆكالارى. ناتيجەسىندە سالىق تولەۋشى سالىقتىڭ ۇلكەن ابسوليۋتتىك سوماسىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ونىڭ ۇلەسىن دە تولەيدى. مۇنداي ستاۆكالار ەڭ الدىمەن تابىسى كوپ تۇلعالارعا اۋىرتپالىق تۇسىرەدى.

رەگرەسسيۆتى ستاۆكالار – تابىستىڭ وسۋىنە قاراي تومەندەيدى جانە تابىسى كوپ تۇلعالارعا ءتيىمدى بولىپ كەلەدى، ال تابىسى از ادامداردىڭ يىعىنا اۋىرتپالىق تۇسىرەدى.

سالىق جەڭىلدىكتەرى – زاڭعا سايكەس تولەۋشىلەردى سالىقتان تولىق نەمەسە ءىشىنارا بوساتۋ. سالىق جەڭىلدىكتەرىنە مىنالار جاتادى:

سالىق سالىنبايتىن مينيمۋم – سالىق سالۋدان تولىق بوساتىلاتىن سالىق وبەكتىسىنىڭ ەڭ از بولىگى؛

تابىستىڭ ەسەپتەلگەن سوماسىنان شەگەرىلەتىن شەگەرىمدەر (اسىراۋىنداعى جاندارعا، مۇگەدەكتەرگە – جەكە تابىس سالىعى بويىنشا؛ كۇردەلى قارجىلارعا، الەۋمەتتىك وبەكتىلەردى ۇستاۋعا، تابيعات قورعاۋ شارالارىنا جۇمسالاتىن شىعىنداردىڭ سوماسىنان-كورپوراسيالىق تابىس سالىعى بويىنشا جانە ت.ب.)؛

سالىق سالىناتىن تابىستىڭ قۇرامىنا ەنبەيتىن سوما (مىسالى، بوساتۋ كەزىندەگى ۇيعارىمدى جاردەماقى، جەكە تابىس سالىعى بويىنشا وتەماقى تولەمدەرىنىڭ سوماسى)؛

سالىق سالۋدىڭ جەكەسۋبەكتىلەرى مەن تولەۋشىلەردىڭ ساناتتارى ءۇشىن سالىق ستاۆكاسىن تومەندەتۋ.

سالىق جەڭىلدىكتەرىنە سونىمەن بىرگە تولەۋ مەرزىمىن ۇزارتۋ جانە سالىق بويىنشا بەرەسىنى ەسەپتەن شىعارۋ دا جاتادى.

جەڭىلدىك كەزەڭى – سالىقتار بويىنشا زاڭمەن بەلگىلەنگەن جەڭىلدىكتەردىڭ ىس-ارەكەت ەتەتىن ۋاقىتى.

سالىق تولەۋ مەرزىمى مەن ءتارتىبى – زاڭمەن بەلگىلەنگەن ادىستەر مەن سالىقتى بيۋدجەتكە اۋدارۋ شارالارى. سالىق تولەۋ ءتارتىبى سالىقتى بيۋدجەتكە ءتۇسىرۋ شارالارىن تارتىپكە كەلتىرۋ ءۇشىن بەلگىلەنەدى.

سالىق تولەۋشىلەر مەن سالىق ورگاندارىنىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى - سالىق كودەكسىنىڭ جالپى بولىمىندە بەرىلگەن.

سالىقتىق باقىلاۋ – سالىق قىزمەتى ورگاندارىنىڭ سالىق زاڭىنىڭ ورىندالۋىن، جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورلارىنا مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىنىڭ تولىق جانە ۋاقىتىلى اۋدارىلۋىن باقىلاۋى.

سالىق زاڭىن بۇزعان سالىق تولەۋشىلەرگە ولاردىڭ جاسىرعان سوماسىن، تومەندەتكەن تابىستارىن تولەتتىرىپ الۋ، سالىق زاڭىن بۇزۋ اۋىرتپالىعىنا قاراي ۇلەستىك نە ەسەلەنگەن كولەمدە ايىپپۇلدار، بيۋدجەتكە تولەنەتىن تولەمدەر مەرزىمىن وتكىزىپ العانى ءۇشىن وسىمدەر تۇرىندە سانكسيالار قولدانىلادى.

سالىق سالۋ ادىستەرى

سالىق سالۋ وبەكتىلەرىن ەسەپكە الۋ جانە ولاردى باعالاۋ تاسىلدەرىنە قاراي سالىق الۋدىڭ مىناداي ءتورت ءادىسى قولدانىلادى:

-   كاداسترلىق؛

-   سالىق تولەۋشىنىڭ دەكلاراسياسى بويىنشا؛

-   تابىستى الۋ كوزىنەن ۇستاپ قالۋ؛

-   پاتەنتتىك نەگىزدە.

ءبىرىنشى جاعدايدا سالىقتى ەسەپتەۋ مەن ونى الۋ، سالىق سالۋ وبەكتىلەرىنىڭ ناقتى تابىستىلىعىن ەسەپكە الماي تابىستىلىق (جەر سالىعى، مۇلىك سالىعى) نورماسىن كورسەتە وتىرىپ، ولاردىڭ تىزىمدەمەسى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى.

دەكلاراسيادا سالىق تولەۋشىلەر تابىستىڭ كولەمى، قاجەتتى جەڭىلدىكتەردى، شەگەرىمدەردى كورسەتەدى جانە سالىق سوماسىن ەسەپتەپ، تولەيدى. ولار سالىقتاردىڭ تۇرلەرى بويىنشا سالىق دەكلاراسياسىن ەسەپتى سالىق كەزەڭىنە سايكەس تاپسىرىپ وتىرادى. مىسالى، كورپوراسيالىق تابىس سالىعىن، جەكە تابىس سالىعىن، كولىك قۇرالدارىنا سالىناتىن سالىقتى جانە جەر سالىعىن تولەۋشىلەر (ارناۋلى سالىق رەجىمىن قولداناتىن زاڭدى تۇلعالاردى قوسپاعاندا) سالىق ورگانىنا ولار بويىنشا دەكلاراسيانى ەسەپتى سالىق كەزەڭىنەن كەيىنگى جىلدىڭ 31-ناۋرىزىنان كەشىكتىرمەي وتكىزەدى.

جەكە تابىس سالىعى بويىنشا دەكلاراسياسىن مىناداي سالىق تولەۋشىلەر:

-   تولەم كوزىنەن سالىق سالىنبايتىن تابىستارى بارلار؛

- تۇرعىن ءۇي سالۋ مەن وسىنداي قۇرىلىس ماتەريالدارىن ساتىپ الۋدى جۇزەگە اسىرعاندار؛

-   ق ر شەگىنەن تىس جەرلەردەن تابىستار الاتىن جەكە تۇلعالار؛

-  ق ر شەگىنەن تىس جەرلەردەگى شەتەل بانكتەرىندەگى شوتتاردا اقشاسى بار جەكە تۇلعالار؛

-   ق ر سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى زاڭ اكتىلەرىنە سايكەس دەكلاراسيا بەرۋ جونىندە مىندەتتەمە جۇكتەلگەن ادامدار؛

-   ق ر پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتتارى، سۋديالار تابىس ەتەدى.

اسكەري قىزمەتكەرلەر مەن ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جەكە تابىس سالىعى بويىنشادەكلاراسيانى ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگان بەلگىلەگەن تارتىپپەن ۇسىنادى.

سالىق تولەۋشىدەن سالىق دەكلاراسياسىن تابىس ەتۋدىڭ بەلگىلەنگەن مەرزىمىنە دەيىن جازباشا ءوتىنىش العان جاعدايدا ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگان سالىق دەكلاراسياسىن تابىس ەتۋ مەرزىمىن ەكى ايدان اسپايتىن مەرزىمگە ۇزارتۋعا قۇقىلى. ءبىراق سالىق دەلاراسياسىن تاپسىرۋ مەرزىمىن وزگەرتپەيدى.

ءۇشىنشى ءادىس بويىنشا سالىق تولەۋشى جۇمىس ىستەيتىن ۇيىمنىڭ، مەكەمەنىڭ بۋحگالتەرياسى ودان سالىقتى تابىس الىنعان جەردە ەسەپتەپ، ۇستايدى.

ءتورتىنشى ادىسپەن سالىق كاسىپكەرلىك قىزمەتتىڭ سان الۋان تۇرلەرىنە بەرىلەتىن پاتەنت نەگىزىندە تولەنەدى. پاتەنت – ارناۋلى سالىق رەجىمىن قولدانۋ قۇقىعىن كۋالاندىراتىن جانە سالىق سوماسىنىڭ بيۋدجەتكە تولەنگەندىگىن راستايتىن قۇجات.

سالىقتىق ەسەپتىڭ ەكى ءادىسى قولدانىلادى:

- كاسسالىق؛

- ەسەپتەۋ.

كاسسالىق ادىسكە سايكەس تابىستار مەن شەگەرىمدەر جۇمىستى ورىنداۋ، قىزمەت كورسەتۋ، مۇلىكتى جونەلتۋ مەن كىرىستەۋ جانە ول بويىنشا جاسالىنعان اقى تولەۋ مەزەتىنەن  باستاپ ەسەپكە الىنادى.

ەسەپتەۋ ءادىسى بويىنشا تابىستار مەن شەگەرىمدەر اقى تولەۋدىڭ ۋاقىتىنا قاراماستان جۇمىستى ورىنداۋ، قىزمەت كورسەتۋ، تاۋارلاردى وتكىزۋ جانە كىرىسكە الۋ ماقساتىمەن تيەپ جىبەرۋ مەزەتىنەن باستاپ ەسەپكە الىنادى. بۇل ءادىس سالىق ورگاندارى ءۇشىن قولايلىراق جانە ونى قازاقستاننىڭ بارلىق تولەۋشىلەرى قولدانۋعا قابىلدانعان. تولەۋشىلەر ءۇشىن ونىڭ كەمشىلىگى – سالىق تولەمدەرى جەتكىزىلىم ءتىپتى ۋاقىتىندا تولەنبەگەن جاعدايدا دا اۋدارىلۋى ءتيىس، بۇل اينالىم قاراجاتتارىن وقشاۋلاندىرۋعا ۇرىندىرادى.

 

---