سالتىن سۇيگەن - حالقىن سۇيەر
استانا قالاسى،
№ 64 مەكتەپ - ليسەي
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
بەكجانوۆا باحتيگۋل نۋرمۋحامبەتوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سالتىن سۇيگەن - حالقىن سۇيەر
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ تەرەڭ تامىرلى ونەگەلى ادەت عۇرپىن، سالت - ءداستۇرىن، مادەني مۇراسىن، وقۋشىلار بويىنا دارىتىپ، تەوريالىق بىلىمدەرىنىڭ جۇزىندە ۇشتاستىرا وتىرىپ، اتا - انالار تاجىريبەسىنىڭ ەڭ جاقسى ۇلگىلەرىنە، يماندىلىققا، ەڭبەكشىلدىك جانە ادامگەرشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ. وقۋشىلار بويىنا رۋحاني بايلىعىن ءسىڭىرتۋ، ۇلتىمىزدىڭ داستۇرلەرىنەن ۇلگى الۋ، ۇلتتىق سالت - ءداستۇر ۇلگىسىندە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ءتۇرلى - ءتۇستى شارلارمەن بەزەندىرىلەدى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاق اۋىلىنىڭ كورىنىسى بەينەلەنگەن سيۋجەتتى سۋرەتتەر. ناقىل سوزدەر.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: توپپەن جۇمىس، كورسەتۋ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. كىرىسپە ءبولىم.
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
ب) ساباققا دايىندىعىن قاداعالاۋ.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
ا). جۇرگىزۋشى ءسوزى
ءا). وقۋشىلاردان سالت – ءداستۇر، ادەت – عۇرىپ تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ءۇشىن ويىن ارقىلى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ.
ب). ساياحاتقا شىعۋ. كيىز ۇيدەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى جىلجىپ جۇرەدى.
سالەمەتسىزدەر مە، قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! بۇگىن 2 «ءا» سىنىبىنىڭ «سالتىن سۇيگەن - حالقىن سۇيەر» تاقىرىبىنداعى تاربيە ساعاتىنا قوش كەلدىڭىزدەر.
بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ تەرەڭ تامىرلى ونەگەلى ادەت عۇرپىن، سالت - ءداستۇرىن، مادەني مۇراسىن، وقۋشىلار بويىنا دارىتىپ، تەوريالىق بىلىمدەرىنىڭ جۇزىندە ۇشتاستىرا وتىرىپ، اتا - انالار تاجىريبەسىنىڭ ەڭ جاقسى ۇلگىلەرىنە، يماندىلىققا، ەڭبەكشىلدىك جانە ادامگەرشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ. وقۋشىلار بويىنا رۋحاني بايلىعىن ءسىڭىرتۋ، ۇلتىمىزدىڭ داستۇرلەرىنەن ۇلگى الۋ، ۇلتتىق سالت - ءداستۇر ۇلگىسىندە تاربيەلەۋ.
عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان حالقىمىزدىڭ تاريحىن، ءتالىم - تاربيەسىن نەگىزدەي وتىرىپ، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ۇلتتىق سانا سەزىم كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتۋ.
1 - جۇرگىزۋشى:
اسسالاۋماعالەيكۇم، حالقىم مەنىڭ،
ارداقتا ءداستۇرىڭدى، سالتىڭدى ەلىم.
مەرەكە باسى بولعان بەرەكەنىڭ،
يگى ەڭبەكتىڭ جەمىسىن ءبارىن جەگىن.
2 - جۇرگىزۋشى:
سالەم، انام، التىن كۇن،
سالەم، قارتى حالقىمنىڭ!
ۋاقىتىما ريزا بول،
باقىتىما شالقىدىم.
اشىق بولسىن كۇنىمىز،
اشىلادى نۇرىمىز.
باي تۇلعالى وڭىردە
ايتىلادى جىرىمىز.
1 - جۇرگىزۋشى:
تۋعاننان سوڭ ادام بوپ،
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ،
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
اتا - باباڭ ارداقتى،
جاماندىققا بارماپتى.
ارداق تۇتىپ ۇلكەندى،
اتا جولىن جالعاپتى.
2 - جۇرگىزۋشى:
باۋىرلاسقان ءتانىمىز،
بۇزىلماعان سالتىمىز،
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى
قازاق دەگەن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز.
- ال، ەندەشە، بالالار! ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا بويىمىزداعى بار ءبىلىمىمىزدى جولىمىزعا ازىق ەتىپ، جولسەرىگىمىزبەن «سالتىن سۇيگەن - حالقىن سۇيەر» اۋىلىنا ساياحاتقا بارامىز. ءبارىمىز ساياحاتتان قالماي كەرۋەنىمىزبەن ساياحاتتاۋ ءۇشىن مىنا كونۆەرتتەردەگى تاپسىرمالاردا ورىنداۋىمىز كەرەك.
1 تاپسىرما: - ءبىز اتادان بالاعا ميراس بولىپ كەلە جاتقان قانداي ادەت - عۇرىپ سالت - ءداستۇرىن بىلەمىز؟
/بالاعا ات قويۋ، اتقا مىنگىزۋ، توقىم قاعۋ، ءسۇيىنشى، سالەمدەمە، كورىمدىك، بازارلىق، جەتى اتا، شاشۋ، ەرۋلىك، ەنشى، امانات. ت. ب./
2 تاپسىرما: بالا شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ، ۇلكەن ازامات بولىپ، قارتايعانعا دەيىنگى حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى توي مەرەكەلەرىن كىم اتايدى؟
/بەسىككە سالۋ، قىرقىنان شىعارۋ، تۇساۋ كەسۋ، سۇندەت توي، مۇشەل توي،
ەندەشە وقۋشىلار كەرۋەنىمىزدى باستاماي تۇرىپ الدىمەن كيىز ءۇي تۋرالى نە بىلەمىز، سونى بىلە كەتەيىك.
كيىز ءۇيدىڭ جابدىقتارىن اتاڭدار؟
كيىز ءۇي نەشە قاناتتى بولادى؟
كەرەگە دەگەنىمىز نە؟
ۋىق دەگەنىمىز نە؟
شاڭىراق دەگەنىمىز نە؟
ال، ەندەشە كەرۋەنىمىزگە بارايىق. 1 كيىز ءۇيدىڭ سۇراعىن وقيىن.
1 - ايالداما. «ءسوزدىڭ باسى سالەم»
امانداسۋ قاي حالىقتىڭ بولماسىن مادەنيەتىنىڭ العاشقى بەتاشارى. قازاق حالقىندا دا امانداسۋ مەن ءجون سۇراسۋدىڭ وزىندىك داستۇرلەرى بار، وسى جايىندا نە ايتۋعا بولادى؟
2 - ايالداما. «كىسى كۇتۋ - قوناقجايلىلىق»
- حالقىمىز «قوناق كەلسە قوڭ ەتىن كەسىپ بەرەتىن قوناقپىز» - دەپ بەكەر ايتپاعان. قوناق كەلسە شابىلىپ قالامىز. ەرتەدە ءاربىر جولاۋشى كەز كەلگەن قازاق ۇيىنەن قوناق اسىن جەپ كەتەتىن بولعان. ەرتەدە الاش حان دەگەن حان بار دۇنيە مۇلكىن، مالىن تەڭ ءتورت بولىككە بولگەن ەكەن، ءۇش بولىگىن ءۇش بالاسى - ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى جۇزگە بەرىپ ءتورتىنشى بولىگىن قوناق سىباعاسى بولسىن دەپ، ۇشەۋىنىڭ ورتاق مەنشىگىنە قالدىرىپتى.
- قۇدايى قوناق دەگەنىمىز كىمدەر؟
- مەيمان قوناق دەگەنىمىز كىمدەر؟
3 – ايالداما. «قوناق كادەلەر جاساۋ»
- حالقىمىز ۇيىنە كەلگەن قوناقتارىن قالاي كۇتكەن؟. قوناقتاردى ۇيگە كىرگىزەمىز، قولدارىنا جىلى سۋ قۇيىپ، استىنا تازا جۇمساق توسەك سالىپ، استىڭ ءدامىن الدىنا قويىپ جاعدايىن جاساپ جىلى جەرگە توسەك سالىپ بەرەمىز. قوناق كادەلەر جاساپ ونەرلەرىمىزدى كورسەتەمىز. مىسالى ءان، بي.
2 - جۇرگىزۋشى: ءان «ناۋرىز»
4 – ايالداما. «ۇلتتىق ويىندار»
- حالقىمىزدىڭ قانداي ۇلتتىق ويىندارىن بىلەمىز؟ (ارقان تارتىس، التىباقان، قىز قۋۋ، كوكپار، التىن ساقا، اق سۇيەك ت. ب)
5 - ايالداما. «قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى»
- حالقىمىزدىڭ قانداي ۇلتتىق تاعامدارىن بىلەسىڭدەر؟ (ەت اسۋ، قازى، ىرىمشىك، جەنت، قىمىز، قۇرت ت. ب)
№ 64 مەكتەپ - ليسەي
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
بەكجانوۆا باحتيگۋل نۋرمۋحامبەتوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سالتىن سۇيگەن - حالقىن سۇيەر
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ تەرەڭ تامىرلى ونەگەلى ادەت عۇرپىن، سالت - ءداستۇرىن، مادەني مۇراسىن، وقۋشىلار بويىنا دارىتىپ، تەوريالىق بىلىمدەرىنىڭ جۇزىندە ۇشتاستىرا وتىرىپ، اتا - انالار تاجىريبەسىنىڭ ەڭ جاقسى ۇلگىلەرىنە، يماندىلىققا، ەڭبەكشىلدىك جانە ادامگەرشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ. وقۋشىلار بويىنا رۋحاني بايلىعىن ءسىڭىرتۋ، ۇلتىمىزدىڭ داستۇرلەرىنەن ۇلگى الۋ، ۇلتتىق سالت - ءداستۇر ۇلگىسىندە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ءتۇرلى - ءتۇستى شارلارمەن بەزەندىرىلەدى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاق اۋىلىنىڭ كورىنىسى بەينەلەنگەن سيۋجەتتى سۋرەتتەر. ناقىل سوزدەر.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: توپپەن جۇمىس، كورسەتۋ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. كىرىسپە ءبولىم.
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
ب) ساباققا دايىندىعىن قاداعالاۋ.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
ا). جۇرگىزۋشى ءسوزى
ءا). وقۋشىلاردان سالت – ءداستۇر، ادەت – عۇرىپ تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ءۇشىن ويىن ارقىلى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ.
ب). ساياحاتقا شىعۋ. كيىز ۇيدەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى جىلجىپ جۇرەدى.
سالەمەتسىزدەر مە، قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! بۇگىن 2 «ءا» سىنىبىنىڭ «سالتىن سۇيگەن - حالقىن سۇيەر» تاقىرىبىنداعى تاربيە ساعاتىنا قوش كەلدىڭىزدەر.
بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ تەرەڭ تامىرلى ونەگەلى ادەت عۇرپىن، سالت - ءداستۇرىن، مادەني مۇراسىن، وقۋشىلار بويىنا دارىتىپ، تەوريالىق بىلىمدەرىنىڭ جۇزىندە ۇشتاستىرا وتىرىپ، اتا - انالار تاجىريبەسىنىڭ ەڭ جاقسى ۇلگىلەرىنە، يماندىلىققا، ەڭبەكشىلدىك جانە ادامگەرشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ. وقۋشىلار بويىنا رۋحاني بايلىعىن ءسىڭىرتۋ، ۇلتىمىزدىڭ داستۇرلەرىنەن ۇلگى الۋ، ۇلتتىق سالت - ءداستۇر ۇلگىسىندە تاربيەلەۋ.
عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان حالقىمىزدىڭ تاريحىن، ءتالىم - تاربيەسىن نەگىزدەي وتىرىپ، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ۇلتتىق سانا سەزىم كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتۋ.
1 - جۇرگىزۋشى:
اسسالاۋماعالەيكۇم، حالقىم مەنىڭ،
ارداقتا ءداستۇرىڭدى، سالتىڭدى ەلىم.
مەرەكە باسى بولعان بەرەكەنىڭ،
يگى ەڭبەكتىڭ جەمىسىن ءبارىن جەگىن.
2 - جۇرگىزۋشى:
سالەم، انام، التىن كۇن،
سالەم، قارتى حالقىمنىڭ!
ۋاقىتىما ريزا بول،
باقىتىما شالقىدىم.
اشىق بولسىن كۇنىمىز،
اشىلادى نۇرىمىز.
باي تۇلعالى وڭىردە
ايتىلادى جىرىمىز.
1 - جۇرگىزۋشى:
تۋعاننان سوڭ ادام بوپ،
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ،
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
اتا - باباڭ ارداقتى،
جاماندىققا بارماپتى.
ارداق تۇتىپ ۇلكەندى،
اتا جولىن جالعاپتى.
2 - جۇرگىزۋشى:
باۋىرلاسقان ءتانىمىز،
بۇزىلماعان سالتىمىز،
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى
قازاق دەگەن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز.
- ال، ەندەشە، بالالار! ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا بويىمىزداعى بار ءبىلىمىمىزدى جولىمىزعا ازىق ەتىپ، جولسەرىگىمىزبەن «سالتىن سۇيگەن - حالقىن سۇيەر» اۋىلىنا ساياحاتقا بارامىز. ءبارىمىز ساياحاتتان قالماي كەرۋەنىمىزبەن ساياحاتتاۋ ءۇشىن مىنا كونۆەرتتەردەگى تاپسىرمالاردا ورىنداۋىمىز كەرەك.
1 تاپسىرما: - ءبىز اتادان بالاعا ميراس بولىپ كەلە جاتقان قانداي ادەت - عۇرىپ سالت - ءداستۇرىن بىلەمىز؟
/بالاعا ات قويۋ، اتقا مىنگىزۋ، توقىم قاعۋ، ءسۇيىنشى، سالەمدەمە، كورىمدىك، بازارلىق، جەتى اتا، شاشۋ، ەرۋلىك، ەنشى، امانات. ت. ب./
2 تاپسىرما: بالا شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ، ۇلكەن ازامات بولىپ، قارتايعانعا دەيىنگى حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى توي مەرەكەلەرىن كىم اتايدى؟
/بەسىككە سالۋ، قىرقىنان شىعارۋ، تۇساۋ كەسۋ، سۇندەت توي، مۇشەل توي،
ەندەشە وقۋشىلار كەرۋەنىمىزدى باستاماي تۇرىپ الدىمەن كيىز ءۇي تۋرالى نە بىلەمىز، سونى بىلە كەتەيىك.
كيىز ءۇيدىڭ جابدىقتارىن اتاڭدار؟
كيىز ءۇي نەشە قاناتتى بولادى؟
كەرەگە دەگەنىمىز نە؟
ۋىق دەگەنىمىز نە؟
شاڭىراق دەگەنىمىز نە؟
ال، ەندەشە كەرۋەنىمىزگە بارايىق. 1 كيىز ءۇيدىڭ سۇراعىن وقيىن.
1 - ايالداما. «ءسوزدىڭ باسى سالەم»
امانداسۋ قاي حالىقتىڭ بولماسىن مادەنيەتىنىڭ العاشقى بەتاشارى. قازاق حالقىندا دا امانداسۋ مەن ءجون سۇراسۋدىڭ وزىندىك داستۇرلەرى بار، وسى جايىندا نە ايتۋعا بولادى؟
2 - ايالداما. «كىسى كۇتۋ - قوناقجايلىلىق»
- حالقىمىز «قوناق كەلسە قوڭ ەتىن كەسىپ بەرەتىن قوناقپىز» - دەپ بەكەر ايتپاعان. قوناق كەلسە شابىلىپ قالامىز. ەرتەدە ءاربىر جولاۋشى كەز كەلگەن قازاق ۇيىنەن قوناق اسىن جەپ كەتەتىن بولعان. ەرتەدە الاش حان دەگەن حان بار دۇنيە مۇلكىن، مالىن تەڭ ءتورت بولىككە بولگەن ەكەن، ءۇش بولىگىن ءۇش بالاسى - ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى جۇزگە بەرىپ ءتورتىنشى بولىگىن قوناق سىباعاسى بولسىن دەپ، ۇشەۋىنىڭ ورتاق مەنشىگىنە قالدىرىپتى.
- قۇدايى قوناق دەگەنىمىز كىمدەر؟
- مەيمان قوناق دەگەنىمىز كىمدەر؟
3 – ايالداما. «قوناق كادەلەر جاساۋ»
- حالقىمىز ۇيىنە كەلگەن قوناقتارىن قالاي كۇتكەن؟. قوناقتاردى ۇيگە كىرگىزەمىز، قولدارىنا جىلى سۋ قۇيىپ، استىنا تازا جۇمساق توسەك سالىپ، استىڭ ءدامىن الدىنا قويىپ جاعدايىن جاساپ جىلى جەرگە توسەك سالىپ بەرەمىز. قوناق كادەلەر جاساپ ونەرلەرىمىزدى كورسەتەمىز. مىسالى ءان، بي.
2 - جۇرگىزۋشى: ءان «ناۋرىز»
4 – ايالداما. «ۇلتتىق ويىندار»
- حالقىمىزدىڭ قانداي ۇلتتىق ويىندارىن بىلەمىز؟ (ارقان تارتىس، التىباقان، قىز قۋۋ، كوكپار، التىن ساقا، اق سۇيەك ت. ب)
5 - ايالداما. «قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى»
- حالقىمىزدىڭ قانداي ۇلتتىق تاعامدارىن بىلەسىڭدەر؟ (ەت اسۋ، قازى، ىرىمشىك، جەنت، قىمىز، قۇرت ت. ب)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
