سانالى ەل سالتىن ساقتار
سانالى ەل سالتىن ساقتار
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ اراسىندا سالت – داستۇرلەردى ناسيحاتتاۋ، ۇلتتىق ونەرگە دەگەن كوز قاراسىن انىقتاۋ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. وقۋشىلاردى ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە، ۇلتتىق مادەني قۇندىلىقتاردى قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ۇلتتىق ونەگە، يناباتتىلىق، قول – شەبەرلىك، سىمباتتىلىق قاسيەتتەردى دامىتۋ.
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ۇلاعاتتى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، ۇلتتىق بۇيىم كورمەلەرى، سلايدتار
1 - جۇرگىزۋشى:
اتا سالتىم – اسىل مۇرام، ارداعىم،
بابالاردىڭ جالعاستىرار ارمانىن.
سان عاسىردا قالپىن بۇزباس ءقادىرىم،
وتكەنىمدى بۇگىنمەنەن جالعادىم.
قازاعىمنىڭ سالت - ءداستۇرى جاڭعىرعان،
ءتالىمدى وي سىناعى، تاربيە كوزى قالدىرعان.
سالت - ءداستۇردى ارداقتايىق، اعايىن.
قازاق اتتى ۇلكەن، كىشى، بالدىرعان.
جينالىپپىز، ءساتتى كۇنى ءبارىمىز دە،
ۇلكەن، كىشى، جاسىمىز، كارىمىز دە.
تورلەتىڭىز، قادىرمەندى قوناقتار،
گۇل - گۇل جايناپ مىنا ءبىزدىڭ ءتورىمىز.
ونەر حالىق – ومىرشەڭ حالىق، قازاقتىڭ ادەت - عۇرپىنا، سالت - داستۇرلەرىنە باعىتتالعان «سانالى ەل سالتىن ساقتار»اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز.
2 - جۇرگىزۋشى:
سايىسىمىز 4 اينالىمنان تۇرادى.
1 - اينالىمدا قاتىسۋشى كوماندالار ءوز كوماندالارىن تانىستىرادى.
2 - اينالىمدا «ءبىلىمدى مىڭدى جىعار» تاقىرىبىندا قاتىسۋشى كوماندالارعا ۇلتتىق باعىتتا سۇراقتار قويىلادى
3 - اينالىمدا «فوتو تاپسىرما». قاتىسۋشىلارعا ەكران ارقىلى ۇلتتىق بۇيىمدار مەن ىدىس - اياقتار، قۇرال - جابدىقتار، بۇيىمدار كورسەتىلەدى. قاتىسۋشىلارعا جۇكتەلگەن تاپسىرما فوتوسۋرەتتە كورسەتىلىپ، بۇيىمنىڭ اتىن جانە نە ءۇشىن پايدالاناتىنىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
4 - اينالىمدا «ونەرىم ونەگە بولسىن». قالاعان ۇلتتىق ناقىشتاعى قولونەر بۇيىمدارىن بەرىلگەن ۋاقىتتا ساحنادا دايىنداپ كورسەتۋى قاجەت.
1 - جۇرگىزۋشى:
1 - اينالىم بويىنشا قاتىسۋشى كوماندالاردى ورتاعا شاقىرامىز.
2 - جۇرگىزۋشى:
سالت - ءار ۇلتتىڭ، حالىقتىڭ ءدىنى مەن سەنىمىنە، تۇرمىس - تىرشىلىگىنە، ۇلتتىق قۇرىلىم ەرەكشەلىگىنە سايكەس عاسىرلار بويى جيناقتالىپ، ءومىردىڭ ءوزى تۋعىزعان عۇرىپتار تۇعىرىنىڭ نەگىزى. «ءبىلىمدى مىڭدى جىعار» تۋرى بويىنشا 2 - اينالىمدى باستايمىز.
ەكى توپتى ورتاعا شاقىرامىز.
العاشقى توپتىڭ سۇراعى:
تىشتىرما (ءداستۇر) دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: ءسابيدى بەسىككە سالار كەزدە بەسىكتىڭ تۇبەگى تۇراتىن تەسىكتەن قۇرت، ىرىمشىك، تاتتىلەر وتكىزىپ «تىشتىما، تىشتىما»دەپ ىرىم جاسايدى جانە ونى «تىشتىرما» دەپ اتايدى. تىشتىرمانى ايەلدەر ىرىم ەتىپ ءبولىسىپ، بالا - شاعالارىنا ۇلەستىرىپ بەرەدى.
2) بازارلىق(ءداستۇر) دەگەن نە؟
جاۋاپ: الىس ساپارعا شىققان ادامداردىڭ جاقىندارىنا (جەرلەس، كورشى - كولەم، جاس بالالار، سىيلاس ادامدارىنا) اكەلگەن سىيلىعى.
ەكىنشى توپتىڭ سۇراعى:
1) بايعازى(ءداستۇر) دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: بالالاردىڭ، جاستاردىڭ جاڭا كيىم ءۇشىن بەرىلەتىن اقشالاي، زاتتاي سىي.
2) ءتىلاشار(ءداستۇر) دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: بالاسى 7 جاسقا تولعان سوڭ بالاعا جاڭا كيىم كيگىزىپ، وقۋ جابدىقتارىن دايىنداپ، شاعىن توي وتكىزەدى. مۇنى «ءتىلاشار»تويى دەپ اتايدى.
5 (جەتى اتا(ءداستۇر). حالقىمىز كەيىنگى ۇرپاققا جەتى اتاسىن ءبىلدىرۋدى مىندەتتەگەن. ولاي بولسا جەتى اتا: بالا، اكە، اتا، ارعى اتا، بابا، ءتۇپ اتا، تەك اتا.
6) اساتۋ (ءداستۇر). ەت جەلىنىپ بولعان سوڭ توردە وتىرعان اقساقال تاباقتا قالعان ەتتى جاس بالالار مەن جىگىتتەرگە اساتادى.
ەكىنشى اينالىمنىڭ ەكىنشى تاپسىرماسى بويىنشا، سۇراقتار ەكى توپقا بىردەي قويىلادى. كىم دۇرىس جاۋاپ بەرەدى، سول توپتىڭ باللى كوبەيەدى.
مىنا قورجىندا اسىقتار سالىنعان. ول اسىقتاردىڭ بەتىندە سان جازىلعان. قورجىننان كەز كەلگەن ءبىر اسىقتى الاسىزدار. شىققان سول سانعا بايلانىستى سۇراق قويامىز، كىم كوپ جاۋاپ بەرەدى ەكەن؟
1 - سۇراق
ون اتانى تاراتىپ بەرىڭىز.
(اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە، تۋاجات، جەگجات، جۇراعات، جاماعات)
2 - سۇراق
ءۇش ماقساتتى اتا.
جول ماقساتى - جەتۋ، داۋ ماقساتى - ءبىتۋ، ساۋدا ماقساتى - ۇتۋ.
3 - سۇراق
ءۇش ارسىز.
ۇيقى ارسىز، كۇلكى ارسىز، تاماق ارسىز.
4 - سۇراق
ءۇش الىس
كارى مەن جاس، جاقسى مەن جامان، الىس پەن جاقىن.
5 - سۇراق
ءۇش ءبيدى اتاڭىز.
تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي.
6 - سۇراق
ءۇش ءجۇزدى اتاڭىز.
ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز.
7 - سۇراق
ءۇش داۋسىز.
مىنەز، كارىلىك، اجال.
8 - سۇراق
جىگىتتىڭ ءۇش جاقىن جۇرتىن اتا.
اعايىن جۇرت، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت.
9 - سۇراق
ءۇش ارىس
ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، ءىلياس جانسۇگىروۆ.
10 - سۇراق
ءۇش ساۋاپ
شولگە قۇدىق قازعان.
وزەنگە كوپىر سالعان.
جولعا اعاش ەككەن.
11سۇراق
ءۇش بايلىق
دەنساۋلىق، اق جاۋلىق، ون ساۋلىق.
12 - سۇراق
ءۇش ءتاتتى
جان ءتاتتى، مال ءتاتتى، جار ءتاتتى.
13 - سۇراق
ءتورت قوناق
ارنايى قوناق، قۇدايى قوناق، قىدىرما قوناق،
قىلعىما قوناق.
14 - سۇراق
ءتورت تۇلىكتىڭ ءپىرىن اتاڭىز.
تۇيە ءپىرى - ويسىل قارا، جىلقى ءپىرى - قامبار اتا، سيىر ءپىرى - زەڭگىر بابا، قوي ءپىرى - شوپان اتا، ەشكى ءپىرى - شەكشەك اتا.
15 - سۇراق
ءتورت قىمبات نە؟
التىن ۇيا وتان قىمبات،
قۇت - بەرەكە اتاڭ قىمبات.
مەيىرىمدى اناڭ قىمبات.
بارىنەن دە ۇيات پەنەن ار قىمبات.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ اراسىندا سالت – داستۇرلەردى ناسيحاتتاۋ، ۇلتتىق ونەرگە دەگەن كوز قاراسىن انىقتاۋ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. وقۋشىلاردى ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە، ۇلتتىق مادەني قۇندىلىقتاردى قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ۇلتتىق ونەگە، يناباتتىلىق، قول – شەبەرلىك، سىمباتتىلىق قاسيەتتەردى دامىتۋ.
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ۇلاعاتتى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، ۇلتتىق بۇيىم كورمەلەرى، سلايدتار
1 - جۇرگىزۋشى:
اتا سالتىم – اسىل مۇرام، ارداعىم،
بابالاردىڭ جالعاستىرار ارمانىن.
سان عاسىردا قالپىن بۇزباس ءقادىرىم،
وتكەنىمدى بۇگىنمەنەن جالعادىم.
قازاعىمنىڭ سالت - ءداستۇرى جاڭعىرعان،
ءتالىمدى وي سىناعى، تاربيە كوزى قالدىرعان.
سالت - ءداستۇردى ارداقتايىق، اعايىن.
قازاق اتتى ۇلكەن، كىشى، بالدىرعان.
جينالىپپىز، ءساتتى كۇنى ءبارىمىز دە،
ۇلكەن، كىشى، جاسىمىز، كارىمىز دە.
تورلەتىڭىز، قادىرمەندى قوناقتار،
گۇل - گۇل جايناپ مىنا ءبىزدىڭ ءتورىمىز.
ونەر حالىق – ومىرشەڭ حالىق، قازاقتىڭ ادەت - عۇرپىنا، سالت - داستۇرلەرىنە باعىتتالعان «سانالى ەل سالتىن ساقتار»اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز.
2 - جۇرگىزۋشى:
سايىسىمىز 4 اينالىمنان تۇرادى.
1 - اينالىمدا قاتىسۋشى كوماندالار ءوز كوماندالارىن تانىستىرادى.
2 - اينالىمدا «ءبىلىمدى مىڭدى جىعار» تاقىرىبىندا قاتىسۋشى كوماندالارعا ۇلتتىق باعىتتا سۇراقتار قويىلادى
3 - اينالىمدا «فوتو تاپسىرما». قاتىسۋشىلارعا ەكران ارقىلى ۇلتتىق بۇيىمدار مەن ىدىس - اياقتار، قۇرال - جابدىقتار، بۇيىمدار كورسەتىلەدى. قاتىسۋشىلارعا جۇكتەلگەن تاپسىرما فوتوسۋرەتتە كورسەتىلىپ، بۇيىمنىڭ اتىن جانە نە ءۇشىن پايدالاناتىنىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
4 - اينالىمدا «ونەرىم ونەگە بولسىن». قالاعان ۇلتتىق ناقىشتاعى قولونەر بۇيىمدارىن بەرىلگەن ۋاقىتتا ساحنادا دايىنداپ كورسەتۋى قاجەت.
1 - جۇرگىزۋشى:
1 - اينالىم بويىنشا قاتىسۋشى كوماندالاردى ورتاعا شاقىرامىز.
2 - جۇرگىزۋشى:
سالت - ءار ۇلتتىڭ، حالىقتىڭ ءدىنى مەن سەنىمىنە، تۇرمىس - تىرشىلىگىنە، ۇلتتىق قۇرىلىم ەرەكشەلىگىنە سايكەس عاسىرلار بويى جيناقتالىپ، ءومىردىڭ ءوزى تۋعىزعان عۇرىپتار تۇعىرىنىڭ نەگىزى. «ءبىلىمدى مىڭدى جىعار» تۋرى بويىنشا 2 - اينالىمدى باستايمىز.
ەكى توپتى ورتاعا شاقىرامىز.
العاشقى توپتىڭ سۇراعى:
تىشتىرما (ءداستۇر) دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: ءسابيدى بەسىككە سالار كەزدە بەسىكتىڭ تۇبەگى تۇراتىن تەسىكتەن قۇرت، ىرىمشىك، تاتتىلەر وتكىزىپ «تىشتىما، تىشتىما»دەپ ىرىم جاسايدى جانە ونى «تىشتىرما» دەپ اتايدى. تىشتىرمانى ايەلدەر ىرىم ەتىپ ءبولىسىپ، بالا - شاعالارىنا ۇلەستىرىپ بەرەدى.
2) بازارلىق(ءداستۇر) دەگەن نە؟
جاۋاپ: الىس ساپارعا شىققان ادامداردىڭ جاقىندارىنا (جەرلەس، كورشى - كولەم، جاس بالالار، سىيلاس ادامدارىنا) اكەلگەن سىيلىعى.
ەكىنشى توپتىڭ سۇراعى:
1) بايعازى(ءداستۇر) دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: بالالاردىڭ، جاستاردىڭ جاڭا كيىم ءۇشىن بەرىلەتىن اقشالاي، زاتتاي سىي.
2) ءتىلاشار(ءداستۇر) دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: بالاسى 7 جاسقا تولعان سوڭ بالاعا جاڭا كيىم كيگىزىپ، وقۋ جابدىقتارىن دايىنداپ، شاعىن توي وتكىزەدى. مۇنى «ءتىلاشار»تويى دەپ اتايدى.
5 (جەتى اتا(ءداستۇر). حالقىمىز كەيىنگى ۇرپاققا جەتى اتاسىن ءبىلدىرۋدى مىندەتتەگەن. ولاي بولسا جەتى اتا: بالا، اكە، اتا، ارعى اتا، بابا، ءتۇپ اتا، تەك اتا.
6) اساتۋ (ءداستۇر). ەت جەلىنىپ بولعان سوڭ توردە وتىرعان اقساقال تاباقتا قالعان ەتتى جاس بالالار مەن جىگىتتەرگە اساتادى.
ەكىنشى اينالىمنىڭ ەكىنشى تاپسىرماسى بويىنشا، سۇراقتار ەكى توپقا بىردەي قويىلادى. كىم دۇرىس جاۋاپ بەرەدى، سول توپتىڭ باللى كوبەيەدى.
مىنا قورجىندا اسىقتار سالىنعان. ول اسىقتاردىڭ بەتىندە سان جازىلعان. قورجىننان كەز كەلگەن ءبىر اسىقتى الاسىزدار. شىققان سول سانعا بايلانىستى سۇراق قويامىز، كىم كوپ جاۋاپ بەرەدى ەكەن؟
1 - سۇراق
ون اتانى تاراتىپ بەرىڭىز.
(اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە، تۋاجات، جەگجات، جۇراعات، جاماعات)
2 - سۇراق
ءۇش ماقساتتى اتا.
جول ماقساتى - جەتۋ، داۋ ماقساتى - ءبىتۋ، ساۋدا ماقساتى - ۇتۋ.
3 - سۇراق
ءۇش ارسىز.
ۇيقى ارسىز، كۇلكى ارسىز، تاماق ارسىز.
4 - سۇراق
ءۇش الىس
كارى مەن جاس، جاقسى مەن جامان، الىس پەن جاقىن.
5 - سۇراق
ءۇش ءبيدى اتاڭىز.
تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي.
6 - سۇراق
ءۇش ءجۇزدى اتاڭىز.
ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز.
7 - سۇراق
ءۇش داۋسىز.
مىنەز، كارىلىك، اجال.
8 - سۇراق
جىگىتتىڭ ءۇش جاقىن جۇرتىن اتا.
اعايىن جۇرت، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت.
9 - سۇراق
ءۇش ارىس
ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، ءىلياس جانسۇگىروۆ.
10 - سۇراق
ءۇش ساۋاپ
شولگە قۇدىق قازعان.
وزەنگە كوپىر سالعان.
جولعا اعاش ەككەن.
11سۇراق
ءۇش بايلىق
دەنساۋلىق، اق جاۋلىق، ون ساۋلىق.
12 - سۇراق
ءۇش ءتاتتى
جان ءتاتتى، مال ءتاتتى، جار ءتاتتى.
13 - سۇراق
ءتورت قوناق
ارنايى قوناق، قۇدايى قوناق، قىدىرما قوناق،
قىلعىما قوناق.
14 - سۇراق
ءتورت تۇلىكتىڭ ءپىرىن اتاڭىز.
تۇيە ءپىرى - ويسىل قارا، جىلقى ءپىرى - قامبار اتا، سيىر ءپىرى - زەڭگىر بابا، قوي ءپىرى - شوپان اتا، ەشكى ءپىرى - شەكشەك اتا.
15 - سۇراق
ءتورت قىمبات نە؟
التىن ۇيا وتان قىمبات،
قۇت - بەرەكە اتاڭ قىمبات.
مەيىرىمدى اناڭ قىمبات.
بارىنەن دە ۇيات پەنەن ار قىمبات.
You Might Also Like
-
ۋروك گراجدانستۆەننوستي ي پاتريوتيزما
-
ءوز ەلىنىڭ پاتريوتى بولۋ ءۇشىن ءار ادامنىڭ بويىندا بولۋ كەرەك:
