InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى، وزگەرىس اۋقىمى، موداسى.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى، وزگەرىس اۋقىمى، موداسى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ، سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسىن، وزگەرىس اۋقىمىن، موداسىن تابۋدى، ەسەپتەر شىعارۋدا قولدانۋدى ۇيرەتۋ.

ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
1. بىلىمدىلىك: سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسىن، وزگەرىس اۋقىمىن، موداسىن تابۋعا، ەسەپ شىعارۋدا قولدانا ءبىلۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ؛
2. دامىتۋشىلىق: ەسەپتەۋ داعدىلارىن، لوگيكالىق وي - ورىستەرىن، شاپشاڭدىقتارىن، بەلسەندىلىك قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ؛
3. تاربيەلىلىك: ادامگەرشىلىككە، العان بىلىمدەرىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا، ۇقىپتىلىققا، ىزدەنىمپازدىققا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ىسكەرلىك داعدىنى قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەستە، شارلار، گۇلدەر، جەتوندار
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ، كىتاپپەن جۇمىس، كورنەكىلىك، ءوزىن - ءوزى تانۋ.

ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. پسيحولوگيالىق ءسات
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىۇ. جاڭا ماتەريالدىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن حابارلاۋ
ءۇ. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
ءۇى. جاڭا ماتەريالدى پىسىقتاۋ
ءۇىى. جاڭا ماتەريالدى العاش بەكىتۋ
ءۇىىى. ساباقتى بەكىتۋ
ءىح. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
ح. باعالاۋ
ءحى. قورىتىندى

ءى. ۇيىمداستىرۋ
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، ساباققا نازارلارىن اۋدارۋ.
ءىى. پسيحولوگيالىق ءسات
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءمۇعالىم:- وقۋشىلار ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
وقۋشى:- سانداردىڭ جۋىق ماندەرى. سانداردى دوڭگەلەكتەۋ. 1257 - ءشى ەسەپتى شىعارىپ كەلۋ
ءمۇعالىم:- ساباققا كىم دايىن؟
وقۋشى: -№1257
جۇلدىزشانىڭ ورنىنا دوڭگەلەكتەۋ دۇرىس بولاتىنداي ەتىپ، سيفرلاردىڭ ەڭ ۇلكەنىن جازىڭدار.
2، 49=2، 5 ------------- 28، 730=28، 73
9، 3509=، 35 -------------- 44، 9804=4، 98
14، 679=14، 68 ------------- 53، 4359=53، 436
ءمۇعالىم: - سونىمەن وقۋشىلار ساننىڭ جۋىق ءمانى دەگەنىمىز نە؟
وقۋشى: - ساننىڭ ءدال ءمانى مەن ارتىق نەمەسە كەمىمەن الىنعان سان.
ءمۇعالىم: - ساندى قالاي دوڭگەلەكتەيمىز؟
وقۋشى: - ساندى دوڭگەلەكتەگەندە سان ءوزىنىڭ جۋىق مانىنە يە بولادى. ساندى وعان جاقىنىراق ناتۋرال سانمەن نەمەسە نولمەن الماستىرۋدى، وسى ساندى بۇتىنگە دەيىن دوڭگەلەكتەۋ دەيمىز.

ءىV. جاڭا ماتەريالدىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن حابارلاۋ
ءمۇعالىم:- بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى، وزگەرىس اۋقىمى، موداسى». بۇل تاقىرىپتى ءوتۋ بارىسىندا سىزدەر سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى، وزگەرىس اۋقىمى، موداسى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرىپ، سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسىن، وزگەرىس اۋقىمىن، موداسىن تابۋدى، ەسەپتەر شىعارۋدا قولدانۋدى ۇيرەنەسىزدەر.
V. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
حالىق شارۋاشىلىعىنداعى ءقايسىبىر شامالاردىڭ: ەگىن ءونىمنىڭ، زاتتىڭ باعاسىنىڭ، قوزعالىس جىلدامدىعىنىڭ جانە ت. س. س. سان ماندەرى ءار ءتۇرلى بولادى. ولاردى ەسەپتەۋ ستاتيستيكالىق سيپاتتامالار بويىنشا جۇرگىزىلەدى.
ستاتيستيكالىق سيپاتتامالاردىڭ ءجيى قولدانىلاتىن تۇرلەرى: اريفمەتيكالىق ورتا وزگەرىس اۋقىمى، مودا. بىرنەشە ساننىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسىن تابۋدى قاراستىرايىق.
1 - ەسەپ: ناۋرىز ايىندا توعىزقۇمالاق ويىنىنان سىزدەر، 5 - سىنىپ وقۋشىلارى: 13، 13، 12، 13، 10، 13، 12، 10 ۇپاي الاسىزدار. ەندى وسى ۇپايلاردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسىن تابايىق.
شەشۋى: وقۋشىلاردىڭ العان بارلىق ۇپايلارىنىڭ قوسىندىسىن تاۋىپ، ونى ۇپايلار سانىنا بولەمىز:
(13+13+12+13+10+13+12+10): 8=12 نەمەسە
13+13+12+13+10+13+12+10
= 12
8
جاۋابى: وقۋشىلاردىڭ العان ۇپايلارىنىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى - 12ۇپاي.
ەسەپتەي ناتيجەسىندە الىنعان 12 سانى - بەرىلگەن 13، 13، 12، 13، 10، 13، 12، 10 ساندارىنىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى.
بىرنەشە ساننىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى دەپ سول سانداردىڭ قوسىندىسىن قوسىلعىشتار سانىنا بولگەندە شىعاتىن ءبولىندىنى ايتادى.
سانداردىڭ قوسىندىسى
سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى=
قوسىلعىشتار سانى
قانداي ءبىر شامانىڭ سان ءمانىنىڭ وزگەرىسىنىڭ ستاتيستيكالىق سيپاتتامالارىنىڭ ءبىرى - وزگەرىس اۋقىمى.
2 - ەسەپ:
ناۋرىز ايىنىڭ ءبىرىنشى اپتاسىنداعى اۋانىڭ تاۋلىكتىك ورتاشا تەمپەراتۋراسى: 3 º، 4º، 5º، 8º، 6º، 4º، 7º بولدى. وسى اپتاداعى اۋانىڭ تاۋلىكتىك ورتاشا تەمپەراتۋراسىنىڭ وزگەرىس اۋقىمىن تابايىق.
شەشۋى: اپتا ىشىندەگى اۋانىڭ تاۋلىكتىك ورتاشا تەمپەراتۋراسىنىڭ ەڭ كوپ ءمانى 8º، ال ەڭ از ءمانى 3º. وندا اپتا ىشىندەگى اۋانىڭ تاۋلىكتىك ورتاشا تەمپەراتۋراسىنىڭ وزگەرىس اۋقىمى 8º - 3º=5º.
جاۋابى: اپتا ىشىندەگى تاۋلىكتىك تەمپەراتۋرانىڭ وزگەرىس اۋقىمى 5º.
وزگەرىس اۋقىمى دەگەنىمىز – بەرىلگەن ساندار قاتارىنداعى ەڭ ۇلكەن سان مەن ەڭ كىشى ساننىڭ ايىرماسى.
ستاتيستيكالىق سيپاتتامالاردىڭ ەڭ كوپ قولدانىلاتىن ءتۇرى – مودا.
بەرىلگەن ساندار قاتارىنداعى جيىلىگى ەڭ كوپ سان سول سانداردىڭ موداسى بولادى.
3 - ەسەپ:
وقۋشىنىڭ توقسان ىشىندەگى ماتەماتيكادان العان باعالارى 5، 5، 5، 4، 3، 4، 5، 4، 5، 5. وقۋشىلاردىڭ وسى العان باعالارىنىڭ موداسى قاي باعا؟
شەشۋى: جيەلىگى ەڭ كوپ باعا بەستىك باعا. دەمەك وقۋشىنىڭ توقسان ىشىندەگى ماتەماتيكادان العان باعالارىنىڭ موداسى بەستىك باعا.
جاۋابى: ماتەماتيكادان العان باعالارىنىڭ موداسى «5 - تىك» باعا. كەيبىر جاعدايلاردا سانداردىڭ موداسى بولمايتىن جاعدايدا بولادى نەمەسە ارتىقتا بولادى. مىسالى: ەگەر وقۋشىنىڭ تاريح پانىنەن العان باعالارى: 3، 4، 5 بولسا، مۇنداي جاعدايدا وقۋشىنىڭ العان باعالارىنىڭ موداسى جوق.
ءۇى. جاڭا ماتەريالدى پىسىقتاۋ
ءمۇعالىم: - سونىمەن وقۋشىلار اريفمەتيكالىق ورتا دەگەنىمىز نە؟
وقۋشى: - ساننىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى دەپ سول سانداردىڭ قوسىندىسىن قوسىلعىشتار سانىنا بولگەندە شىعاتىن ءبولىندىنى ايتادى.
ءمۇعالىم:- وزگەرىس اۋقىمى
وقۋشى:- وزگەرىس اۋقىمى دەگەنىمىز – بەرىلگەن ساندار قاتارىنداعى ەڭ ۇلكەن سان مەن ەڭ كىشى ساننىڭ ايىرماسى.
ءمۇعالىم: - مودا دەگەنىمى نە؟
وقۋشى:- بەرىلگەن ساندار قاتارىنداعى جيىلىگى ەڭ كوپ سان سول سانداردىڭ موداسى بولادى.
ءۇىى. جاڭا ماتەريالدى العاش بەكىتۋ.
ءمۇعالىم:- ەندى وقۋلىقتاعى ەسەپتەردى شىعارۋ ءۇشىن، سول ەسەپتەردى شىعارا وتىرىپ، مىنا جۇلىنىپ قالعان گۇلدەردى قايتا گۇلدەندىرەيىك. (وقۋشىلار ەسەپتەر شىعارۋ ارقىلى گۇلدەردى وتىرعىزادى).
№1275 ەسەپ. سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسىن تاپ.
1 - گۇل ---------- 2 - گۇل ------------- 3 - گۇل
5 پەن 3؛ ------------ 15 پەن 17؛ --------------- 0، 6 مەن 0، 4؛
7 مەن 9؛ ------------ 30 بەن 50؛ --------------- 1، 2 مەن 1، 8؛
10 مەن 12؛ ------------- 100 بەن 90؛ -------------- 0، 25 پەن 0، 75؛
جاۋابى:
1 - گۇل -------------- 2 - گۇل --------------- 3 - گۇل
(5+3): 2=4 ------------- (15+17): 2=16 --------------- (0، 6+0، 4): 2=0، 5
(7+9): 2=8 --------------- (30+50): 2=40 --------------- (1، 2+1، 8): 2=1، 5
(10+12): 2=11 ------------- (100+90): 2=95 ------------ (0، 25+0، 75): 2=5

№1278 ەسەپ. سانداردىڭ وزگەرىس اۋقىمىن تاپ.
4 - گۇل
0، 1؛ 2؛ 0، 5؛ 7؛
6، 3؛ 0، 6؛ 7؛ 15، 9؛
0، 4؛ 2، 5؛ 9؛ 20؛
جاۋابى: 7 - 0، 1=6، 9؛ 15، 9 - 0، 6=15، 3؛ 20 - 0، 4=19، 6؛
№1279 ەسەپ. سانداردىڭ موداسىن تاپ.
5 - گۇل
1) 2، 1؛ 3، 5؛ 4، 6؛ 2، 1؛ 0، 3؛
2) 3/5؛ 8/7؛ 7/3؛ 3/5؛ 1؛ 3/5؛
جاۋابى: 2، 1؛ 3/5؛
6 - گۇل
1) 5، 1؛ 7، 5؛ 8، 3؛ 10، 2؛ 20؛
2) 6، 1؛ 7، 5؛ 7، 5؛ 5، 9؛ 6، 1؛
جاۋابى: جوق؛ 7، 5؛ 6، 1؛
7 - گۇل
1) 0، 6؛ 0، 5؛ 0، 3؛ 0، 6؛ 0، 1؛
2) 7؛ 9؛ 10؛ 8؛ 6؛
جاۋابى: 0، 6؛ جوق.
(وسى ەسەپتەردى شىعارىپ وقۋشىلار گۇلدەردى وتىرعىزدى).
VIII. ساباقتى بەكىتۋ.
ساباقتى بەكىتۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا شارعا قاعاز جاپسىرىلعان سۇراقتاردى ۇسىنامىن.
1. شار: سانداردىڭ موداسىن تاپ.
2، 1؛ 3، 5؛ 4، 6؛ 2، 1؛ 0، 3؛
جاۋابى: 2، 1؛
2. شار: سانداردىڭ موداسىن قالاي تابامىز:
جاۋابى: بەرىلگەن ساندار قاتارىنداعى جيىلىگى ەڭ كوپ سان سول سانداردىڭ موداسى بولادى.
3. شار: سانداردىڭ وزگەرىس اۋقىمىن تاپ:
2، 6، 8، 10، 7.
جاۋابى: 10 - 2=8
4. شار: سانداردىڭ موداسى بولمايتىن جاعدايىنا مىسال كەلتىر؟
5. شار: ستاتيستيكالىق سيپاتتامالاردىڭ ءجيى قولدانىلاتىن تۇرلەرى:
جاۋابى: اريفمەتيكالىق ورتا، وزگەرىس اۋقىمى، مودا.
6. شار: سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسىن تاپ: 7، 9، 10، 20.
جاۋابى: (7+9+10+20): 4=11، 5
7. شار: بىرنەشە ساننىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسىن قالاي تابامىز؟
جاۋابى: سول سانداردىڭ قوسىندىسىن قوسىلعىشتار سانىنا بولگەندە شىعاتىن ءبولىندى.
8. شار: وزگەرىس اۋقىمى دەگەنىمىز نە؟
جاۋابى: بەرىلگەن ساندار قاتارىنداعى ەڭ ۇلكەن سان مەن ەڭ كىشى ساننىڭ ايىرماسى.
IX. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
№1276، 1277 ەسەپتەردى شىعارىپ كەلۋ، ەرەجەلەردى جاتتاۋ.
X. باعالاۋ.
«ماراپات» ءمۇعالىم ماراپات، ماقتاۋ ءسوز ايتىپ، (كونۆەرتتى ت. ب) ءبىر بالاعا بەرەدى. ول بالا ماراپات، ماقتاۋ ءسوز ايتىپ كەلەسى بالاعا ۇسىنادى. وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
ساباققا ارالاسقان وقۋشىلاردى باعالايمىن. باعالاۋدىڭ ءتۇرى:
5 ----- 4 ----- 3

XI. قورتىندى.
ءمۇعالىم:- بالالار، بۇگىنگى ساباق سىزدەرگە ۇنادى ما؟
وقۋشى:-
ءمۇعالىم:- تاپسىرمالارعا تۇسىندىك پە؟
وقۋشى:-
«قوشتاسۋ جىلىلىعى» بالالار ءبىر - ءبىرىنىڭ قولىنان ۇستاپ، دوڭگەلەنىپ تۇرادى. ءمۇعالىم: «ءبىر - ءبىرىڭنىڭ قولدارىڭنان جىلىلىق سەزىنىڭدەر. ءبىر - بىرىڭە جىلىلىق سىيلاڭدار» دەپ ايتادى».
ءمۇعالىم:- ولاي بولسا، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىز اياقتالدى، ساۋ بولىڭىزدار!
وقۋشى:- ساۋ بولىڭىز!

اقتوبە وبلىسى، ايتەكە بي اۋدانى،
سارات ورتا مەكتەبىنىڭ ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
كوجاگۋلوۆا سامال مەرگەنبايەۆنا