ساندى 5-كە كوبەيتۋ جانە ءبولۋ
ساباق تاقىرىبى: ساندى 5 - كە كوبەيتۋ جانە ءبولۋ.
ساباق ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقساتى: ساندى 5 - كە كوبەيتۋ جانە ءبولۋ كەستەسىمەن وقۋشىلاردى تانىستىرۋ، مەڭگەرتۋ.
2. دامىتۋشىلىق ماقساتى: جاڭا مەڭگەرىلگەن ءبىلىمدى ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋدە پايدالانا ءبىلۋ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
3. تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىككە، ەڭبەك سۇيگىشتىككە، تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ، ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباق ادىستەرى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، وزدىك جۇمىس، ىزدەندىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ساباعى.
ءپان ارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، انا ءتىلى، ەكونوميكا.
كورنەكىلىگى: كۇزگى ورمان سۋرەتى، قىستاپ قالاتىن قۇستار (قارعا، ساۋىسقان، توقىلداق، سۋىقتورعاي، شىمشىق، تورعاي، كەپتەر)، ۇيا، جەمشاشار، جەمىستەر (ماندارين، اپەلسين، الما)، اڭدار (ءتيىن، قويان،
تۇلكى، قاسقىر)، ساڭىراۋقۇلاقتار، كەستە، تەست سۇراقتارى، قيما قاعازدار، تاقيا.
تەحنيكالىق قۇرال: ماگنيتوفون.
ءجۇرىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
بالالار، بۇگىنگى ماتەماتيكا ساباعى ەرەكشە ساباق.
ويتكەنى، اۋدان مەكتەپتەرىنەن كوپتەگەن اپايلار قوناققا كەلىپ وتىر.
قوناقتى جاقسى قارسى الىپ، ريزالاپ شىعارىپ سالۋ حالقىمىزدىڭ بۇلجىماس قاعيداسى ىسپەتتەس.
ولاي بولسا ساباقتى جاقسى وتكىزۋگە اتسالىسايىق.
II. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ.
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- ۇيگە 6 - تاپسىرما، تەڭدەۋ قۇرۋ جانە شەشۋ
2، 3، 4 - ءتىڭ كوبەيتۋ كەستەسىن جاتتاۋ.
6. ا: 4 = 5 بولىنگىشتى تابۋ ءۇشىن ءبولىندىنىڭ ءمانىن بولگىشكە كوبەيتەمىز
ا = 5*4
ا = 20
-----------------
20: 4 = 5
5 = 5
ح*4 = 16 --- كوبەيتكىشتى تابۋ ءۇشىن كوبەيتىندىنىڭ ءمانىن بەلگىلى
ح=16: 4 --- كوبەيتكىشكە بولەمىز
ح=4
----------------
4*4=16
16=16
ۇلتتىق ويىن: «تاقيا تاستاماق» ارقىلى 2، 3، 4ء-تىڭ كوبەيتۋ، ءبولۋ كەستەسىن تەكسەرۋ. تاقيا كيگىزىپ، ورنەك ايتامىن، بالا كوبەيتىندىنىڭ نە ءبولىندىنىڭ ءمانىن ايتادى.
III. جاڭا ساباق:
ا) بالالار بۇگىنگى ساباعىمىز – ساياحات ساباق. ويشا كۇزگى ورمانعا ساياحات جاسايمىز. تۋعان ولكەمىزدە ورمان بولماسا دا، كىتاپتان وقىعانىمىز بار، ويعا تۇيگەنىمىز بار، تەلەديداردان كورگەنىمىز بار كۇزگى ورماندى كوز الدىمىزعا ەلەستەتە الامىز دەپ ويلايمىن. ماقساتىمىز تازا اۋامەن دەمالۋ، كەزدەسكەن جانۋارلارعا قامقورلىق جاساۋ.
- كۇزگى ورماندى كىم سۋرەتتەيدى؟
- كۇزگى ورماننىڭ سىرت بەينەسى سۇپ – سۇر. ىشىنە ەنگەندە قۇستار ءۇنى مەن بۇتاقتار سىبدىرى ەستىلەدى. اياق استى جۇپ – جۇمساق، سارعىش قوڭىر كىلەم توسەلگەندەي. شىرشا مەن قاراعاي جازعى ءوڭىن وزگەرتپەگەن، جاپىراعى سيرەگەن اق قايىڭدار اعاراڭدايدى. قالىڭ بۇتاقتار اراسىنان سۇرعىلت اسپان كورىنىپ قالادى.
كۇزگى ورماندى جاقسى سۋرەتتەگەنى ءۇشىن بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىپتى اشۋ قۇرمەتىنە يە بولدى.
داپتەرمەن جۇمىس: كۇننىڭ جادىن جازامىز.
تاقىرىپ: ساندى 5-كە كوبەيتۋ جانە ءبولۋ.
كوركەم جازۋ: 0 – دەن باستاپ ساندى 5 بىرلىككە ارتتىرىپ جازۋ.
0، 5، 10، 15، 20، 30، 35، 40، 45، 50
وسى سان قانداي ساندار؟
5 - بولىنەتىن ساننان باستالىپ، 5 بىرلىككە ارتتىرىلعان نەمەسە 5 بىرلىككە كەمىتىلگەن ساندار 5-كە بولىنەدى. بۇل ساندار 5ء-تىڭ كوبەيتۋ كەستەسىنىڭ ءمانى دە بولا الادى.
كىتاپپەن جۇمىس:
1 - مىسال. 5-كە كوبەيتۋ جانە ءبولۋ كەستەسى.
كورنەكىلىك جانە ەسەپ شوت ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ساندى 5-كە كوبەيتۋ ءتاسىلى
5*1=5 4+5
6*1=6 4+6
7*1=7 4+7
8*1=8 4+8
9*1=9 4+9
ساندى 5-كە كوبەيتۋ
5*5=25
6*5=30
7*5=35
8*5=40
9*5=45
ساندى 5-كە ءبولۋ
25: 5=5
30: 5=6
35: 5=7
40: 5=8
45: 5=9
- كوبەيتىندىنىڭ ءمانىن 1 - كوبەيتكىشكە بولسە نە شىعادى؟
- ەكىنشى كوبەيتكىش.
IV. جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ:
قيما قاعازبەن جۇمىس.
6*5
8*5
5*5
7*5
9*5
ءمانىن تاۋىپ، كەرى امالمەن تەڭدىك قۇرۋ.
كىتاپتا كەلتىرىلگەن كەستەلەردى ۇيدە جاتتاۋ.
ءا) ساياحاتىمىزدى جالعاستىرامىز
- كۇزگى ورمانداعى قۇستار تىرشىلىگى تۋرالى كىم ايتادى؟
(ماگنيتوفوننان قۇستار ءۇنىن قوسىپ قويۋ)
- ورماندا قىستاپ قالاتىن قۇستار عانا قالعان. ولار الا قارعا، ساۋىسقان، توقىلداق، سۋىقتورعاي، شىمشىق، تورعاي، كەپتەرلەر.
- ولارعا كۇزدىڭ سوڭعى ايىندا جەم تاۋىپ جەۋ قيىنعا تۇسەدى.
- جازداعى بۋناقدەنەلەر، جەمىس – جيدەكتەر الدە قاشان جوق بولعان.
- دۇرىس، بالالار، قۇستارعا كۇزدىڭ سوڭعى ايىندا جەم تاۋىپ جەۋ قيىنعا تۇسەدى. سوندىقتان قۇستار ەلدى مەكەنگە جاقىندايدى. قىستاپ قالاتىن قۇستاردى «وتىرىقشى» قۇستار دەپ تە اتايدى. قۇستارعا ۇيا ءىلىپ قامقورلىق كورسەتەلىك.
ول ءۇشىن 2- ەسەپتى شىعارۋعا ءتيىستىمىز.
2 – ەسەپ. - شارتى وقىتۋ، تالداۋ، ءتۇسىندىرۋ.
مەكتەپ اسحاناسىنا ءارقايسىسى 8 كگ 5 جاشىك ماندارين جانە 16 كگ اپەلسين اكەلىندى.
- كورنەكىلىككە نازار اۋدارتۋ.
- ەسەپتىڭ سۇراعىن وقىتۋ.
- ەسەپ نەشە امالدى ەسەپ؟
- نەگە ولاي دەپ ويلايسىڭدار؟
اۋەلى ماندارين قانشا كيلوگرامم ەكەنىن تابامىز. 8 كيلوگراممنان 5 جاشىك دەگەن سوڭ 8ء-دى 5-كە كوبەيتەمىز. ەكىنشى ماندارينگە اپەلسيندى قوسىپ، اسحاناعا اكەلىنگەن بارلىق جەمىستى تابامىز.
شارتى:------------- شەشۋى:
1ج – 8 كگ ----------- 8*5=40
5ج -؟ كگ ------؟-------- 40+16=56
جانە – 16 كگ ------------ جاۋابى: بارلىعى 56 كگ جەمىس
- ەسەپتى قالاي شىعاردىق؟
- امالداپ.
- كىم ەكى امالدى ءبىر ورنەك قۇرايدى؟
8 5+16=56
جاۋابى: بارلىعى 56 كگ جەمىس
داپتەرگە جازدىرۋ.
قۇستىڭ ۇياسىن ءىلۋ.
بالالار، قۇستارعا جەمشاشار دا ىلە كەتەيىك، جەمشاشاردا دوستارىمىزعا ارنالعان ءدامىمىز بار. ول ءۇشىن 3 – تاپسىرما كەستەمەن جۇمىس جۇرگىزەلىك.
3. كەستەنى پايدالانىپ، ەسەپتەر قۇراستىر جانە ولاردى شىعار.
ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى جاشىكتەر سانى بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسى
9كگ 5؟
؟ 5 45كگ
9كگ؟ 45كگ
ا) الما سالىنعان ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى 9 كگ. وسىنداي 5 جاشىك بار. بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسى قانشا كيلوگرامم؟
9*5=45
- بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسىن قالاي تابامىز؟
- بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسىن تابۋ ءۇشىن ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسىن جاشىكتەر سانىنا كوبەيتەمىز.
ءا) الما سالىنعان ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى 45 كيلوگرامم.
ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى قانشا كيلوگرامم؟
45: 5=9 (كگ)
- ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسىن قالاي تابامىز؟
- ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسىن تابۋ ءۇشىن بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسىن جاشىكتەر سانىنا بولەمىز.
ب) الما سالىنعان ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى 9 كيلوگرامم. وسىنداي بىرنەشە جاشىكتىڭ ماسساسىن 45 كيلوگرامم.
جاشىكتەر سانى قانشا؟
45: 9 =5 (ج)
- جاشىكتەر سانىن قالاي تابامىز؟
- بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسىن ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسىنا بولەمىز
- بۇلار ءوزارا كەرى ەسەپتەر بولىپ تابىلا ما؟ نەلىكتەن؟
- ءبىرىنشى ەسەپتەگى ىزدەلۋگە ءتيىستى شاما ەكىنشى، ءۇشىنشى ەسەپتەر دە بەلگىلى شاما جانە ەكىنشى، ءۇشىنشى ەسەپتەردەگى ىزدەلىندى شاما ءبىرىنشى ەسەپتە بەلگىلى شاما.
بەرىلگەن ءۇش دەرەك ءار ەسەپتە قايتالانىپ تۇر.
ءبىرىنشى امال كوبەيتۋ، وعان ەكى كەرى امال ءبولۋ امالى ورىندالىپ تۇر.
ەكونوميكالىق تاربيە:
- كوتەرمە ساۋدا بازارىندا 9 كيلوگرامم ءبىر جاشىك الما 450 تەڭگە تۇرادى. ەگەر بازاردا المانىڭ ءبىر كيلوگراممى 50 تەڭگە بولسا، ساتۋ ءۇشىن ءبىر جاشىك الما العانىم ءتيىمدى مە، جوق پا؟
- جوق، الماڭىز. سەبەبى، ءسىز ءبىر كيلوگرامم المانى 50 تەڭگەگە العالى تۇرسىز. ءسىز ودان پايدا تاپپايسىز، ءتۇسىرىپ الۋ كەرەك.
- دۇرىس، بالالار. ساۋدا ءتيىمدى جاعى قاراستىرىلۋى كەرەك. قازاقتا مىناداي ماقال بار.
6-عا الىپ،
5-كە ساتپاس بولار.
ءبىزدىڭ شىعارعان ەسەپتەرىمىز جەمىستەرگە بايلانىستى بولدى.
جەمىستەر – كۇز بايلىعى.
قۇستارعا ارناپ جەمشاشاردى دا ىلدىك.
قۇستار تۋرالى وي قورىتۋ:
قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز.
قۇستار – تابيعات ءسانى.
قۇستار – وسىمدىك قورعانى.
ب) – كۇزگى ورمانداعى جانۋارلار تىرشىلىگى تۋرالى كىم ايتادى؟
- كۇزگى ورماندار جانۋارلار سيرەگەن. اعاش بۇتاقتارىندا وتىرىپ، قىسقى ازىعىن جيناعان ءتيىمدى كەزدەستىرۋگە بولادى. ول بۇرشىك جارىپ، جاڭعاق ءدانىن جينايدى.
ساڭىراۋقۇلاق جيىپ، بۇتاقتارعا ءىلىپ، كەپتىرىپ قويادى.
(بۇتاققا ءتيىمدى ورنالاستىرۋ).
ويىن: «تيىندەرگە ساڭىراۋقۇلاق سىيلايمىز»
4 – جاتتىعۋ. اۋىزشا
9*5 -------- 5*8
45: 5 ------- 40: 5
45: 9 ------- 40: 8
5*9 --------- 8*5
ءار ورنەكتىڭ ءمانىن دۇرىس تاپقان بالا تيىنگە ساڭىراۋقۇلاق سىيلاي الادى. ساڭىراۋقۇلاقتار دا ءىلىندى.
- قاي تەڭدىكتەر 5-كە كوبەيتۋ كەستەسىندە كەلتىرىلگەن؟
9*5=45
8*5 =40
- نەگە؟
- سەبەبى، ۇلكەن ساندا كىشى سانعا كوبەيتۋ وڭاي.
ءتيىن ساڭىراۋقۇلاق سىيلاعانىمىز ءۇشىن «راحمەت» ايتتى.
ۆ) – اۆتوبۋسپەن اۋىلعا ورالامىز، جولدا قانداي اڭداردى كەزدەستىرۋىمىز مۇمكىن؟
- تۋعان ولكەمىزدىڭ جازىق دالاسىنان قويان، تۇلكى قاسقىردى كەزدەستىرەمىز. قاسقىر مەن تۇلكى ءجۇنى قالىڭداعان، ال قويان ءجۇنى اق سۇر تۇسكە ەنگەن. قىسقا قاراي قويان ءجۇنى اق تۇسكە ەنەدى. بۇل جاۋلارىنان قورعانۋ ءۇشىن كەرەك.
سىنىپقا كەلدىك. تازا اۋادا جاقسى دەمالىپ، ويىمىز دا، سەرگىدى. 5 سانىنا بايلانىستى وي قوزعاۋ.
5 قارۋدى كىم ايتادى؟
5 اسىل ىسكە نە جاتادى؟
5 دۇشپاندى سانامالا؟
5 ارىستى اتا؟
5 سانىنا بايلانىستى كىم ماقال بىلەدى؟
● بەسىك بالاسى بەس تۇلەيدى.
● ايداعانىڭ بەس ەشكى،
ىسقىرىعىڭ جەر جارادى.
● بەس ساۋساق بىردەي ەمەس.
● ەر قارۋى – بەس قارۋ.
5 سانىنا بايلانىستى تۇراقتى ءسوز تىركەستەرى دە بار ەكەن.
بەتىنىڭ كىرى بەس ەلى.
بەتىنىڭ كىرىنە بەس يت تويعانداي. (بۇل بەتىن جۋمايتىن بالاعا ايتىلعان).
التى الاسى، بەس بەرەسى جوق.
(تانىمايتىن نەمەسە قاتىسى جوق ادام دەگەندى بىلدىرەدى)
گ) – كىم ورمان تۋرالى وي قورىتادى؟
- ورمان – تابيعاتىمىزدىڭ كوركى ەلىمىزدىڭ بايلىعى.
جان - جانۋارلار مەكەنى مەن ازىعى، تازا اۋا، جانعا سايا.
5 – جاتتىعۋ
بۇل ەسەپتى شىعارۋ جولدارى بۇرىننان تانىس.
- كىتاپقا قاراپ، كىم نە ايتادى؟
- كوبەيتىندى بەرىلگەن.
- كوبەيتىندىنىڭ ءمانىن ەكىنشى كوبەيتكىشكە بولگەن.
- كوبەيتىندىنىڭ ءمانى ءبىرىنشى كوبەيتكىشكە بولگەن.
- كوبەيتكىشتەردىڭ ورنىن اۋىستىرعان
ورنەكتىڭ ءمانىن تاۋىپ كىم وقيدى؟
6*5=30
30: 5=6
30: 6=5
5*6=30
وزدىك جۇمىس.
الدىڭعى باعانعا قاراي وتىرىپ، ورنەك قۇرۋ ءمانىن تابۋ.
1 – قاتار ----------- 2 - قاتار ----------- 3 - قاتار
7*5 ------------ 8*5 ------------ 9*5
تەكسەرۋ.
ا) كوبەيتكىشتى قالاي تابامىز؟
ءا) بولىنگىشتى قالاي تابامىز؟
ب) بولگىشتى قالاي تابامىز؟
6 – جاتتىعۋ
5 – جاتتىعۋعا ۇقساس. تالداپ، ۇيگە قالدىرۋ
ەكولوگيالىق تاربيە
- وسىمدىكتىڭ اۋانى تازارتۋعا قانداي ۇلەسى بار؟
- وسىمدىك كومىرقىشقىل گازىن وزىنە ءسىڭىرىپ، تازا اۋا وتتەگىن بەرەدى. شاڭ – توزاڭدى تۇتىپ قالادى.
- ولاي بولسا، بالالار كوكتەمدە ءۇيىمىزدىڭ مەكتەبىمىزدىڭ جانىنا جاس تالدار وتىرعىزالىق. مەكەنىمىزگە كورىك قوسسىن.
7 – جاتتىعۋ
سالىستىرۋعا بەرىلگەن ورنەكتەر
تاڭبالاردى ورنەكتەۋ ارقىلى تەكسەرىلەدى.
ءار قاتارداعى دۇرىس ەمەس جاۋاپتار سانالادى، جەكەلەگەن وقۋشىلار ورنەك ءمانىن تاۋىپ، سالىستىرادى.
ع) ورمان ادام يگىلىگىنە قىزمەت ەتەدى. الىسقا بارماي – اق سىنىبىمىزدىڭ ىشىنە كوز سالايىق. جيھازدار، ەسىك – تەرەزە، تاقتا، وقۋلىقتار، وقۋ قۇرالدارى – ءبارى دە اعاش ونىمدەرى ياعني ورمان ونىمدەرى. ولاردى كۇتىپ ۇستاۋ پارىزىمىز.
تەست الۋ:
تەلەديداردان ورتەنىپ جاتقان ورماندى كورىپ قالامىز.
- وعان كىم كىنالى دەپ ويلايسىڭدار؟
- ادامدار. ورمانعا بارعاندا وت جاقساڭ ءسوندىرىپ كەتۋ كەرەك، قوقىس تاستاماۋ كەرەك.
- دۇرىس، بالالار ورتەنگەن ورمان ەلىمىزگە ۇلكەن شىعىن اكەلەدى. ورمان كەيدە تابيعات قۇبىلىسى اسەرىنەن دە ورتەنۋى مۇمكىن. مىسالى: نايزاعاي ءتۇسۋى ت. ب
-
د) شىعارماشىلىق تاپسىرما:
ەركىن اكەسى 36-عا كەلگەندە تۋعان بولاتىن. ءقازىر ونىڭ جاسى اكەسىنىڭ جاسىنان 5 ەسە كىشى. ەركىننىڭ اكەسى ءقازىر نەشەدە بولعانى؟
1. مىنا سانداردىڭ قايسىسى 3-كە بولىنەدى.
ا) 32
ءا) 29
ب) 27
2. 50 – 20: 2 ءمانىن تاپ.
ا) 60
ءا) 10
ب) 30
3. تەڭدەۋدى شەش:
ح*6=24
ا) ح=18
ءا) ح=4
ب) ح=30
4. پەريمەترى 16سم شارشىنىڭ قابىرعاسى نەشە سم؟
ا) 5سم
ءا) 7سم
ب) 4سم
وڭاي تاسىلمەن ەسەپتەلىك:
اكەسى ەركىن
45 ----9
اكەسى 45 جاستا، ەركىننىڭ جاسى 9 - دا.
V. قورىتۋ.
وقۋشىلار نازارىن تاقتاعا اۋدارۋ. تاقىرىپتى وقىتۋ. كوركەم جازۋداعى قۇرعان ساندىق قاتار ارقىلى ساندى 5-كە كوبەيتۋ، ءبولۋدى بەكىتۋ.
VI. باعالاۋ:
بالالار، وسكەندە بارلىعىمىز دا ءبىر – ءبىر ماماندىق يەسى بولامىز. مۇمكىن ءبىرىمىز ەكونوميست، ءبىرىمىز ەكولوگ بولارمىز. ءبىزدىڭ ادال ەڭبەگىمىز وتانىمىزعا قىزمەت ەتۋ مەن ولشەنەدى. ولاي بولسا ءبارىمىز بىرىگىپ ءشامشى قالداياقوۆ اعامىزدىڭ «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانىن ورىندايىق.
ساباقتى اياقتاۋ.
قوناقتارمەن قوشتاسۋ.
ساباق ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقساتى: ساندى 5 - كە كوبەيتۋ جانە ءبولۋ كەستەسىمەن وقۋشىلاردى تانىستىرۋ، مەڭگەرتۋ.
2. دامىتۋشىلىق ماقساتى: جاڭا مەڭگەرىلگەن ءبىلىمدى ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋدە پايدالانا ءبىلۋ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
3. تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىككە، ەڭبەك سۇيگىشتىككە، تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ، ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباق ادىستەرى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، وزدىك جۇمىس، ىزدەندىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ساباعى.
ءپان ارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، انا ءتىلى، ەكونوميكا.
كورنەكىلىگى: كۇزگى ورمان سۋرەتى، قىستاپ قالاتىن قۇستار (قارعا، ساۋىسقان، توقىلداق، سۋىقتورعاي، شىمشىق، تورعاي، كەپتەر)، ۇيا، جەمشاشار، جەمىستەر (ماندارين، اپەلسين، الما)، اڭدار (ءتيىن، قويان،
تۇلكى، قاسقىر)، ساڭىراۋقۇلاقتار، كەستە، تەست سۇراقتارى، قيما قاعازدار، تاقيا.
تەحنيكالىق قۇرال: ماگنيتوفون.
ءجۇرىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
بالالار، بۇگىنگى ماتەماتيكا ساباعى ەرەكشە ساباق.
ويتكەنى، اۋدان مەكتەپتەرىنەن كوپتەگەن اپايلار قوناققا كەلىپ وتىر.
قوناقتى جاقسى قارسى الىپ، ريزالاپ شىعارىپ سالۋ حالقىمىزدىڭ بۇلجىماس قاعيداسى ىسپەتتەس.
ولاي بولسا ساباقتى جاقسى وتكىزۋگە اتسالىسايىق.
II. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ.
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- ۇيگە 6 - تاپسىرما، تەڭدەۋ قۇرۋ جانە شەشۋ
2، 3، 4 - ءتىڭ كوبەيتۋ كەستەسىن جاتتاۋ.
6. ا: 4 = 5 بولىنگىشتى تابۋ ءۇشىن ءبولىندىنىڭ ءمانىن بولگىشكە كوبەيتەمىز
ا = 5*4
ا = 20
-----------------
20: 4 = 5
5 = 5
ح*4 = 16 --- كوبەيتكىشتى تابۋ ءۇشىن كوبەيتىندىنىڭ ءمانىن بەلگىلى
ح=16: 4 --- كوبەيتكىشكە بولەمىز
ح=4
----------------
4*4=16
16=16
ۇلتتىق ويىن: «تاقيا تاستاماق» ارقىلى 2، 3، 4ء-تىڭ كوبەيتۋ، ءبولۋ كەستەسىن تەكسەرۋ. تاقيا كيگىزىپ، ورنەك ايتامىن، بالا كوبەيتىندىنىڭ نە ءبولىندىنىڭ ءمانىن ايتادى.
III. جاڭا ساباق:
ا) بالالار بۇگىنگى ساباعىمىز – ساياحات ساباق. ويشا كۇزگى ورمانعا ساياحات جاسايمىز. تۋعان ولكەمىزدە ورمان بولماسا دا، كىتاپتان وقىعانىمىز بار، ويعا تۇيگەنىمىز بار، تەلەديداردان كورگەنىمىز بار كۇزگى ورماندى كوز الدىمىزعا ەلەستەتە الامىز دەپ ويلايمىن. ماقساتىمىز تازا اۋامەن دەمالۋ، كەزدەسكەن جانۋارلارعا قامقورلىق جاساۋ.
- كۇزگى ورماندى كىم سۋرەتتەيدى؟
- كۇزگى ورماننىڭ سىرت بەينەسى سۇپ – سۇر. ىشىنە ەنگەندە قۇستار ءۇنى مەن بۇتاقتار سىبدىرى ەستىلەدى. اياق استى جۇپ – جۇمساق، سارعىش قوڭىر كىلەم توسەلگەندەي. شىرشا مەن قاراعاي جازعى ءوڭىن وزگەرتپەگەن، جاپىراعى سيرەگەن اق قايىڭدار اعاراڭدايدى. قالىڭ بۇتاقتار اراسىنان سۇرعىلت اسپان كورىنىپ قالادى.
كۇزگى ورماندى جاقسى سۋرەتتەگەنى ءۇشىن بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىپتى اشۋ قۇرمەتىنە يە بولدى.
داپتەرمەن جۇمىس: كۇننىڭ جادىن جازامىز.
تاقىرىپ: ساندى 5-كە كوبەيتۋ جانە ءبولۋ.
كوركەم جازۋ: 0 – دەن باستاپ ساندى 5 بىرلىككە ارتتىرىپ جازۋ.
0، 5، 10، 15، 20، 30، 35، 40، 45، 50
وسى سان قانداي ساندار؟
5 - بولىنەتىن ساننان باستالىپ، 5 بىرلىككە ارتتىرىلعان نەمەسە 5 بىرلىككە كەمىتىلگەن ساندار 5-كە بولىنەدى. بۇل ساندار 5ء-تىڭ كوبەيتۋ كەستەسىنىڭ ءمانى دە بولا الادى.
كىتاپپەن جۇمىس:
1 - مىسال. 5-كە كوبەيتۋ جانە ءبولۋ كەستەسى.
كورنەكىلىك جانە ەسەپ شوت ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ساندى 5-كە كوبەيتۋ ءتاسىلى
5*1=5 4+5
6*1=6 4+6
7*1=7 4+7
8*1=8 4+8
9*1=9 4+9
ساندى 5-كە كوبەيتۋ
5*5=25
6*5=30
7*5=35
8*5=40
9*5=45
ساندى 5-كە ءبولۋ
25: 5=5
30: 5=6
35: 5=7
40: 5=8
45: 5=9
- كوبەيتىندىنىڭ ءمانىن 1 - كوبەيتكىشكە بولسە نە شىعادى؟
- ەكىنشى كوبەيتكىش.
IV. جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ:
قيما قاعازبەن جۇمىس.
6*5
8*5
5*5
7*5
9*5
ءمانىن تاۋىپ، كەرى امالمەن تەڭدىك قۇرۋ.
كىتاپتا كەلتىرىلگەن كەستەلەردى ۇيدە جاتتاۋ.
ءا) ساياحاتىمىزدى جالعاستىرامىز
- كۇزگى ورمانداعى قۇستار تىرشىلىگى تۋرالى كىم ايتادى؟
(ماگنيتوفوننان قۇستار ءۇنىن قوسىپ قويۋ)
- ورماندا قىستاپ قالاتىن قۇستار عانا قالعان. ولار الا قارعا، ساۋىسقان، توقىلداق، سۋىقتورعاي، شىمشىق، تورعاي، كەپتەرلەر.
- ولارعا كۇزدىڭ سوڭعى ايىندا جەم تاۋىپ جەۋ قيىنعا تۇسەدى.
- جازداعى بۋناقدەنەلەر، جەمىس – جيدەكتەر الدە قاشان جوق بولعان.
- دۇرىس، بالالار، قۇستارعا كۇزدىڭ سوڭعى ايىندا جەم تاۋىپ جەۋ قيىنعا تۇسەدى. سوندىقتان قۇستار ەلدى مەكەنگە جاقىندايدى. قىستاپ قالاتىن قۇستاردى «وتىرىقشى» قۇستار دەپ تە اتايدى. قۇستارعا ۇيا ءىلىپ قامقورلىق كورسەتەلىك.
ول ءۇشىن 2- ەسەپتى شىعارۋعا ءتيىستىمىز.
2 – ەسەپ. - شارتى وقىتۋ، تالداۋ، ءتۇسىندىرۋ.
مەكتەپ اسحاناسىنا ءارقايسىسى 8 كگ 5 جاشىك ماندارين جانە 16 كگ اپەلسين اكەلىندى.
- كورنەكىلىككە نازار اۋدارتۋ.
- ەسەپتىڭ سۇراعىن وقىتۋ.
- ەسەپ نەشە امالدى ەسەپ؟
- نەگە ولاي دەپ ويلايسىڭدار؟
اۋەلى ماندارين قانشا كيلوگرامم ەكەنىن تابامىز. 8 كيلوگراممنان 5 جاشىك دەگەن سوڭ 8ء-دى 5-كە كوبەيتەمىز. ەكىنشى ماندارينگە اپەلسيندى قوسىپ، اسحاناعا اكەلىنگەن بارلىق جەمىستى تابامىز.
شارتى:------------- شەشۋى:
1ج – 8 كگ ----------- 8*5=40
5ج -؟ كگ ------؟-------- 40+16=56
جانە – 16 كگ ------------ جاۋابى: بارلىعى 56 كگ جەمىس
- ەسەپتى قالاي شىعاردىق؟
- امالداپ.
- كىم ەكى امالدى ءبىر ورنەك قۇرايدى؟
8 5+16=56
جاۋابى: بارلىعى 56 كگ جەمىس
داپتەرگە جازدىرۋ.
قۇستىڭ ۇياسىن ءىلۋ.
بالالار، قۇستارعا جەمشاشار دا ىلە كەتەيىك، جەمشاشاردا دوستارىمىزعا ارنالعان ءدامىمىز بار. ول ءۇشىن 3 – تاپسىرما كەستەمەن جۇمىس جۇرگىزەلىك.
3. كەستەنى پايدالانىپ، ەسەپتەر قۇراستىر جانە ولاردى شىعار.
ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى جاشىكتەر سانى بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسى
9كگ 5؟
؟ 5 45كگ
9كگ؟ 45كگ
ا) الما سالىنعان ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى 9 كگ. وسىنداي 5 جاشىك بار. بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسى قانشا كيلوگرامم؟
9*5=45
- بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسىن قالاي تابامىز؟
- بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسىن تابۋ ءۇشىن ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسىن جاشىكتەر سانىنا كوبەيتەمىز.
ءا) الما سالىنعان ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى 45 كيلوگرامم.
ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى قانشا كيلوگرامم؟
45: 5=9 (كگ)
- ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسىن قالاي تابامىز؟
- ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسىن تابۋ ءۇشىن بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسىن جاشىكتەر سانىنا بولەمىز.
ب) الما سالىنعان ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسى 9 كيلوگرامم. وسىنداي بىرنەشە جاشىكتىڭ ماسساسىن 45 كيلوگرامم.
جاشىكتەر سانى قانشا؟
45: 9 =5 (ج)
- جاشىكتەر سانىن قالاي تابامىز؟
- بارلىق جاشىكتىڭ ماسساسىن ءبىر جاشىكتىڭ ماسساسىنا بولەمىز
- بۇلار ءوزارا كەرى ەسەپتەر بولىپ تابىلا ما؟ نەلىكتەن؟
- ءبىرىنشى ەسەپتەگى ىزدەلۋگە ءتيىستى شاما ەكىنشى، ءۇشىنشى ەسەپتەر دە بەلگىلى شاما جانە ەكىنشى، ءۇشىنشى ەسەپتەردەگى ىزدەلىندى شاما ءبىرىنشى ەسەپتە بەلگىلى شاما.
بەرىلگەن ءۇش دەرەك ءار ەسەپتە قايتالانىپ تۇر.
ءبىرىنشى امال كوبەيتۋ، وعان ەكى كەرى امال ءبولۋ امالى ورىندالىپ تۇر.
ەكونوميكالىق تاربيە:
- كوتەرمە ساۋدا بازارىندا 9 كيلوگرامم ءبىر جاشىك الما 450 تەڭگە تۇرادى. ەگەر بازاردا المانىڭ ءبىر كيلوگراممى 50 تەڭگە بولسا، ساتۋ ءۇشىن ءبىر جاشىك الما العانىم ءتيىمدى مە، جوق پا؟
- جوق، الماڭىز. سەبەبى، ءسىز ءبىر كيلوگرامم المانى 50 تەڭگەگە العالى تۇرسىز. ءسىز ودان پايدا تاپپايسىز، ءتۇسىرىپ الۋ كەرەك.
- دۇرىس، بالالار. ساۋدا ءتيىمدى جاعى قاراستىرىلۋى كەرەك. قازاقتا مىناداي ماقال بار.
6-عا الىپ،
5-كە ساتپاس بولار.
ءبىزدىڭ شىعارعان ەسەپتەرىمىز جەمىستەرگە بايلانىستى بولدى.
جەمىستەر – كۇز بايلىعى.
قۇستارعا ارناپ جەمشاشاردى دا ىلدىك.
قۇستار تۋرالى وي قورىتۋ:
قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز.
قۇستار – تابيعات ءسانى.
قۇستار – وسىمدىك قورعانى.
ب) – كۇزگى ورمانداعى جانۋارلار تىرشىلىگى تۋرالى كىم ايتادى؟
- كۇزگى ورماندار جانۋارلار سيرەگەن. اعاش بۇتاقتارىندا وتىرىپ، قىسقى ازىعىن جيناعان ءتيىمدى كەزدەستىرۋگە بولادى. ول بۇرشىك جارىپ، جاڭعاق ءدانىن جينايدى.
ساڭىراۋقۇلاق جيىپ، بۇتاقتارعا ءىلىپ، كەپتىرىپ قويادى.
(بۇتاققا ءتيىمدى ورنالاستىرۋ).
ويىن: «تيىندەرگە ساڭىراۋقۇلاق سىيلايمىز»
4 – جاتتىعۋ. اۋىزشا
9*5 -------- 5*8
45: 5 ------- 40: 5
45: 9 ------- 40: 8
5*9 --------- 8*5
ءار ورنەكتىڭ ءمانىن دۇرىس تاپقان بالا تيىنگە ساڭىراۋقۇلاق سىيلاي الادى. ساڭىراۋقۇلاقتار دا ءىلىندى.
- قاي تەڭدىكتەر 5-كە كوبەيتۋ كەستەسىندە كەلتىرىلگەن؟
9*5=45
8*5 =40
- نەگە؟
- سەبەبى، ۇلكەن ساندا كىشى سانعا كوبەيتۋ وڭاي.
ءتيىن ساڭىراۋقۇلاق سىيلاعانىمىز ءۇشىن «راحمەت» ايتتى.
ۆ) – اۆتوبۋسپەن اۋىلعا ورالامىز، جولدا قانداي اڭداردى كەزدەستىرۋىمىز مۇمكىن؟
- تۋعان ولكەمىزدىڭ جازىق دالاسىنان قويان، تۇلكى قاسقىردى كەزدەستىرەمىز. قاسقىر مەن تۇلكى ءجۇنى قالىڭداعان، ال قويان ءجۇنى اق سۇر تۇسكە ەنگەن. قىسقا قاراي قويان ءجۇنى اق تۇسكە ەنەدى. بۇل جاۋلارىنان قورعانۋ ءۇشىن كەرەك.
سىنىپقا كەلدىك. تازا اۋادا جاقسى دەمالىپ، ويىمىز دا، سەرگىدى. 5 سانىنا بايلانىستى وي قوزعاۋ.
5 قارۋدى كىم ايتادى؟
5 اسىل ىسكە نە جاتادى؟
5 دۇشپاندى سانامالا؟
5 ارىستى اتا؟
5 سانىنا بايلانىستى كىم ماقال بىلەدى؟
● بەسىك بالاسى بەس تۇلەيدى.
● ايداعانىڭ بەس ەشكى،
ىسقىرىعىڭ جەر جارادى.
● بەس ساۋساق بىردەي ەمەس.
● ەر قارۋى – بەس قارۋ.
5 سانىنا بايلانىستى تۇراقتى ءسوز تىركەستەرى دە بار ەكەن.
بەتىنىڭ كىرى بەس ەلى.
بەتىنىڭ كىرىنە بەس يت تويعانداي. (بۇل بەتىن جۋمايتىن بالاعا ايتىلعان).
التى الاسى، بەس بەرەسى جوق.
(تانىمايتىن نەمەسە قاتىسى جوق ادام دەگەندى بىلدىرەدى)
گ) – كىم ورمان تۋرالى وي قورىتادى؟
- ورمان – تابيعاتىمىزدىڭ كوركى ەلىمىزدىڭ بايلىعى.
جان - جانۋارلار مەكەنى مەن ازىعى، تازا اۋا، جانعا سايا.
5 – جاتتىعۋ
بۇل ەسەپتى شىعارۋ جولدارى بۇرىننان تانىس.
- كىتاپقا قاراپ، كىم نە ايتادى؟
- كوبەيتىندى بەرىلگەن.
- كوبەيتىندىنىڭ ءمانىن ەكىنشى كوبەيتكىشكە بولگەن.
- كوبەيتىندىنىڭ ءمانى ءبىرىنشى كوبەيتكىشكە بولگەن.
- كوبەيتكىشتەردىڭ ورنىن اۋىستىرعان
ورنەكتىڭ ءمانىن تاۋىپ كىم وقيدى؟
6*5=30
30: 5=6
30: 6=5
5*6=30
وزدىك جۇمىس.
الدىڭعى باعانعا قاراي وتىرىپ، ورنەك قۇرۋ ءمانىن تابۋ.
1 – قاتار ----------- 2 - قاتار ----------- 3 - قاتار
7*5 ------------ 8*5 ------------ 9*5
تەكسەرۋ.
ا) كوبەيتكىشتى قالاي تابامىز؟
ءا) بولىنگىشتى قالاي تابامىز؟
ب) بولگىشتى قالاي تابامىز؟
6 – جاتتىعۋ
5 – جاتتىعۋعا ۇقساس. تالداپ، ۇيگە قالدىرۋ
ەكولوگيالىق تاربيە
- وسىمدىكتىڭ اۋانى تازارتۋعا قانداي ۇلەسى بار؟
- وسىمدىك كومىرقىشقىل گازىن وزىنە ءسىڭىرىپ، تازا اۋا وتتەگىن بەرەدى. شاڭ – توزاڭدى تۇتىپ قالادى.
- ولاي بولسا، بالالار كوكتەمدە ءۇيىمىزدىڭ مەكتەبىمىزدىڭ جانىنا جاس تالدار وتىرعىزالىق. مەكەنىمىزگە كورىك قوسسىن.
7 – جاتتىعۋ
سالىستىرۋعا بەرىلگەن ورنەكتەر
تاڭبالاردى ورنەكتەۋ ارقىلى تەكسەرىلەدى.
ءار قاتارداعى دۇرىس ەمەس جاۋاپتار سانالادى، جەكەلەگەن وقۋشىلار ورنەك ءمانىن تاۋىپ، سالىستىرادى.
ع) ورمان ادام يگىلىگىنە قىزمەت ەتەدى. الىسقا بارماي – اق سىنىبىمىزدىڭ ىشىنە كوز سالايىق. جيھازدار، ەسىك – تەرەزە، تاقتا، وقۋلىقتار، وقۋ قۇرالدارى – ءبارى دە اعاش ونىمدەرى ياعني ورمان ونىمدەرى. ولاردى كۇتىپ ۇستاۋ پارىزىمىز.
تەست الۋ:
تەلەديداردان ورتەنىپ جاتقان ورماندى كورىپ قالامىز.
- وعان كىم كىنالى دەپ ويلايسىڭدار؟
- ادامدار. ورمانعا بارعاندا وت جاقساڭ ءسوندىرىپ كەتۋ كەرەك، قوقىس تاستاماۋ كەرەك.
- دۇرىس، بالالار ورتەنگەن ورمان ەلىمىزگە ۇلكەن شىعىن اكەلەدى. ورمان كەيدە تابيعات قۇبىلىسى اسەرىنەن دە ورتەنۋى مۇمكىن. مىسالى: نايزاعاي ءتۇسۋى ت. ب
-
د) شىعارماشىلىق تاپسىرما:
ەركىن اكەسى 36-عا كەلگەندە تۋعان بولاتىن. ءقازىر ونىڭ جاسى اكەسىنىڭ جاسىنان 5 ەسە كىشى. ەركىننىڭ اكەسى ءقازىر نەشەدە بولعانى؟
1. مىنا سانداردىڭ قايسىسى 3-كە بولىنەدى.
ا) 32
ءا) 29
ب) 27
2. 50 – 20: 2 ءمانىن تاپ.
ا) 60
ءا) 10
ب) 30
3. تەڭدەۋدى شەش:
ح*6=24
ا) ح=18
ءا) ح=4
ب) ح=30
4. پەريمەترى 16سم شارشىنىڭ قابىرعاسى نەشە سم؟
ا) 5سم
ءا) 7سم
ب) 4سم
وڭاي تاسىلمەن ەسەپتەلىك:
اكەسى ەركىن
45 ----9
اكەسى 45 جاستا، ەركىننىڭ جاسى 9 - دا.
V. قورىتۋ.
وقۋشىلار نازارىن تاقتاعا اۋدارۋ. تاقىرىپتى وقىتۋ. كوركەم جازۋداعى قۇرعان ساندىق قاتار ارقىلى ساندى 5-كە كوبەيتۋ، ءبولۋدى بەكىتۋ.
VI. باعالاۋ:
بالالار، وسكەندە بارلىعىمىز دا ءبىر – ءبىر ماماندىق يەسى بولامىز. مۇمكىن ءبىرىمىز ەكونوميست، ءبىرىمىز ەكولوگ بولارمىز. ءبىزدىڭ ادال ەڭبەگىمىز وتانىمىزعا قىزمەت ەتۋ مەن ولشەنەدى. ولاي بولسا ءبارىمىز بىرىگىپ ءشامشى قالداياقوۆ اعامىزدىڭ «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانىن ورىندايىق.
ساباقتى اياقتاۋ.
قوناقتارمەن قوشتاسۋ.
You Might Also Like
