سەزىم مۇشەلەرى - اناليزاتورلار
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سەزىم مۇشەلەرى - اناليزاتورلار
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ سەزىم مۇشەلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ىزدەنىمپازدىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
قۇرال - جابدىقتار، كورنەكى قۇرالدار: كوزدىڭ، قۇلاقتىڭ، ءتىلدىڭ، مۇرىننىڭ سۋرەتتەرى،
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتپەن جۇمىس، سۇراق - جاۋاپ، جازباشا جۇمىس.
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) سالەمدەسۋ، سىنىپ تازالىعى
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
ب) وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. مي بولىمدەرىن اتا.
2. ادام ميىنىڭ وزىنە ءتان قانداي ەرەكشەلىكتەرىن بىلەسىڭدەر؟
3. ەر ادام مەن ايەل ادامنىڭ ميىندا ايىرماشىلىق بار ما؟ بولسا قانداي؟
4. ميدىڭ سۇر زاتى مەن اق زاتى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
5. مي قىرتىسى دەگەنىمىز نە؟
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ ءبولىمىن قورىتىندىلاۋ ماقساتىندا ميدىڭ سۋرەتى بەينەلەنگەن تاپسىرما تاراتىلادى. سۋرەتتە مي بولىمدەرى كورسەتىلگەن، وقۋشىلار اتتارىن تاۋىپ جازۋلارى ءتيىس.
III. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
الدىمەن وقۋشىلاردىڭ سەزىم مۇشەلەرى تۋرالى تاقىرىپقا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ ماقساتىندا كوزدەرىن بايلاپ «كىم سەزگىش» ويىنىن وينايمىز.
الدارىنا اششى قۇرت، ءتاتتى كونفەت، ەرلەر مەن ايەلدەر اتىرلەرى جانە ءتۇرلى زاتتار بەرىلەدى. وقۋشىلار قىسقا ۋاقىت ىشىندە، كوزدەرى جابۋلى كۇيىندە ءار زاتتى سيپاپ سەزۋ، يىسكەپ سەزۋ جانە ءدام سەزۋ مۇشەلەرى ارقىلى زاتتاردىڭ اتاۋلارىن تابۋلارى قاجەت. وسىلايشا كىمنىڭ سەزگىش ەكەندىگىن انىقتايمىز جانە سەزىم مۇشەلەرى دەگەنىمىز نە ەكەندىگىن قىسقاشا ءتۇسىندىرىپ وتەمىن.
سەزىم مۇشەلەرىنىڭ (كوز، قۇلاق، مۇرىن، ءتىل) سۋرەتتەرىنە جەكە - جەكە توقتالامىن، ءار قايسىسىنىڭ قىزمەتى تۋرالى ايتىپ وتەمىن. مىسالى: كوز - كورۋ مۇشەسى، قۇلاق - ەستۋ مۇشەسى، مۇرىن - ءيىس سەزۋ مۇشەسى.
اناليزاتورلار تۋرالى جالپى تۇسىنىك. سىرتقى جانە ىشكى ورتالاردىڭ اسەرلەرىن قابىلداپ، تالداپ، تالقىلايتىن، ولاردىڭ جاعدايلارى تۋرالى سەزىم تۋدىراتىن مۇشەلەر جۇيەسىن اناليزاتورلار دەيدى.
ورگانيزمدە جەتى ءتۇرلى اناليزاتورلار بار: كورۋ، ەستۋ، ءيىس، تەرى، قوزعالىس، ءدام جانە ۆيسەرالدى (لات. ۆيسەراليس - ىشكى مۇشەلەرگە قاتىستى)، ياعني ىشكى مۇشەلەرگە بايلانىستى جۇيە.
بارلىق اناليزاتورلار 3 بولىمنەن تۇرادى: 1) سەزگىش نەمەسە پەريفەريالىق ءبولىم، شەتكى نەمەسە رەسەپتورلىق ءبولىم دەپ تە اتايدى؛ 2) وتكىزگىش ءبولىم، سەزگىش نەرۆ دەپ تە اتالادى؛ 3) ورتالىق، نەمەسە قىرتىس ءبولىمى، ياعني مي قىرتىسىنداعى سەزىم ورتالىقتارى، سەزىم ايماقتارى دەپ تە اتالادى.
رەسەپتورلىق ءبولىم سەزىم جانە ىشكى مۇشەلەردە ورنالاسقان سەزگىش رەسەپتورلاردان تۇرادى. ولار تىتىركەندىرگىشتىڭ اسەرىن قابىلداپ، قوزۋعا اينالدىرادى (رەفلەكتورلى دوعانىڭ سەزگىش نەمەسە پەريفەريالىق ءبولىمىن ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىز).
وتكىزگىش ءبولىم رەسەپتورلاردا پايدا بولعان قوزۋدى سەزىم مۇشەلەرىنەن شىعىپ، مي قىرتىستارىنا تاسيتىن سەزگىش جۇيكەلەردەن تۇرادى.
اناليزاتورلاردىڭ ق ى ر ت ى س ءبولىمىن مي سىڭارلارىنىڭ قىرتىسىندا ورنالاسقان سەزىم ورتالىقتارى قۇرايدى. اناليزاتورلاردىڭ رەسەپتورلىق بولىمىندە ەڭ العاشقى تالداۋ — العاشقى سانى مەن ساپالىق قاراپايىم تالداۋ جۇرگىزىلەدى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
بيولوگيالىق ديكتانت.
ي. پ. پاۆلوۆ انىقتاۋى بويىنشا، كەز كەلگەن --------- نەگىزگى ءۇش:---------،---------- جانە ----------- بۋىنىنان تۇرادى.
------------ - كورۋ، ەستۋ، ءيىس سەزۋ، سيپاپ سەزۋ، ءدام سەزۋ رەسەپتورلارى.
جاۋاپتارى:
ي. پ. پاۆلوۆ انىقتاۋى بويىنشا، كەز كەلگەن اناليزاتور نەگىزگى ءۇش:
رەسەپتورلار، جۇيكە جولدارى جانە مي ورتالىعى بۋىنىنان تۇرادى.
سەزىمتال مۇشەلەر - كورۋ، ەستۋ، ءيىس سەزۋ، سيپاپ سەزۋ، ءدام سەزۋ رەسەپتورلارى.
سەزىم مۇشەلەرىنىڭ (كوز، قۇلاق، مۇرىن، ءتىل) سۋرەتتەر
V. ۇيگە تاپسىرما.
اناليزاتورلار تۋرالى ىزدەنىپ كەلۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ سەزىم مۇشەلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ىزدەنىمپازدىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
قۇرال - جابدىقتار، كورنەكى قۇرالدار: كوزدىڭ، قۇلاقتىڭ، ءتىلدىڭ، مۇرىننىڭ سۋرەتتەرى،
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتپەن جۇمىس، سۇراق - جاۋاپ، جازباشا جۇمىس.
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) سالەمدەسۋ، سىنىپ تازالىعى
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
ب) وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. مي بولىمدەرىن اتا.
2. ادام ميىنىڭ وزىنە ءتان قانداي ەرەكشەلىكتەرىن بىلەسىڭدەر؟
3. ەر ادام مەن ايەل ادامنىڭ ميىندا ايىرماشىلىق بار ما؟ بولسا قانداي؟
4. ميدىڭ سۇر زاتى مەن اق زاتى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
5. مي قىرتىسى دەگەنىمىز نە؟
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ ءبولىمىن قورىتىندىلاۋ ماقساتىندا ميدىڭ سۋرەتى بەينەلەنگەن تاپسىرما تاراتىلادى. سۋرەتتە مي بولىمدەرى كورسەتىلگەن، وقۋشىلار اتتارىن تاۋىپ جازۋلارى ءتيىس.
III. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
الدىمەن وقۋشىلاردىڭ سەزىم مۇشەلەرى تۋرالى تاقىرىپقا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ ماقساتىندا كوزدەرىن بايلاپ «كىم سەزگىش» ويىنىن وينايمىز.
الدارىنا اششى قۇرت، ءتاتتى كونفەت، ەرلەر مەن ايەلدەر اتىرلەرى جانە ءتۇرلى زاتتار بەرىلەدى. وقۋشىلار قىسقا ۋاقىت ىشىندە، كوزدەرى جابۋلى كۇيىندە ءار زاتتى سيپاپ سەزۋ، يىسكەپ سەزۋ جانە ءدام سەزۋ مۇشەلەرى ارقىلى زاتتاردىڭ اتاۋلارىن تابۋلارى قاجەت. وسىلايشا كىمنىڭ سەزگىش ەكەندىگىن انىقتايمىز جانە سەزىم مۇشەلەرى دەگەنىمىز نە ەكەندىگىن قىسقاشا ءتۇسىندىرىپ وتەمىن.
سەزىم مۇشەلەرىنىڭ (كوز، قۇلاق، مۇرىن، ءتىل) سۋرەتتەرىنە جەكە - جەكە توقتالامىن، ءار قايسىسىنىڭ قىزمەتى تۋرالى ايتىپ وتەمىن. مىسالى: كوز - كورۋ مۇشەسى، قۇلاق - ەستۋ مۇشەسى، مۇرىن - ءيىس سەزۋ مۇشەسى.
اناليزاتورلار تۋرالى جالپى تۇسىنىك. سىرتقى جانە ىشكى ورتالاردىڭ اسەرلەرىن قابىلداپ، تالداپ، تالقىلايتىن، ولاردىڭ جاعدايلارى تۋرالى سەزىم تۋدىراتىن مۇشەلەر جۇيەسىن اناليزاتورلار دەيدى.
ورگانيزمدە جەتى ءتۇرلى اناليزاتورلار بار: كورۋ، ەستۋ، ءيىس، تەرى، قوزعالىس، ءدام جانە ۆيسەرالدى (لات. ۆيسەراليس - ىشكى مۇشەلەرگە قاتىستى)، ياعني ىشكى مۇشەلەرگە بايلانىستى جۇيە.
بارلىق اناليزاتورلار 3 بولىمنەن تۇرادى: 1) سەزگىش نەمەسە پەريفەريالىق ءبولىم، شەتكى نەمەسە رەسەپتورلىق ءبولىم دەپ تە اتايدى؛ 2) وتكىزگىش ءبولىم، سەزگىش نەرۆ دەپ تە اتالادى؛ 3) ورتالىق، نەمەسە قىرتىس ءبولىمى، ياعني مي قىرتىسىنداعى سەزىم ورتالىقتارى، سەزىم ايماقتارى دەپ تە اتالادى.
رەسەپتورلىق ءبولىم سەزىم جانە ىشكى مۇشەلەردە ورنالاسقان سەزگىش رەسەپتورلاردان تۇرادى. ولار تىتىركەندىرگىشتىڭ اسەرىن قابىلداپ، قوزۋعا اينالدىرادى (رەفلەكتورلى دوعانىڭ سەزگىش نەمەسە پەريفەريالىق ءبولىمىن ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىز).
وتكىزگىش ءبولىم رەسەپتورلاردا پايدا بولعان قوزۋدى سەزىم مۇشەلەرىنەن شىعىپ، مي قىرتىستارىنا تاسيتىن سەزگىش جۇيكەلەردەن تۇرادى.
اناليزاتورلاردىڭ ق ى ر ت ى س ءبولىمىن مي سىڭارلارىنىڭ قىرتىسىندا ورنالاسقان سەزىم ورتالىقتارى قۇرايدى. اناليزاتورلاردىڭ رەسەپتورلىق بولىمىندە ەڭ العاشقى تالداۋ — العاشقى سانى مەن ساپالىق قاراپايىم تالداۋ جۇرگىزىلەدى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
بيولوگيالىق ديكتانت.
ي. پ. پاۆلوۆ انىقتاۋى بويىنشا، كەز كەلگەن --------- نەگىزگى ءۇش:---------،---------- جانە ----------- بۋىنىنان تۇرادى.
------------ - كورۋ، ەستۋ، ءيىس سەزۋ، سيپاپ سەزۋ، ءدام سەزۋ رەسەپتورلارى.
جاۋاپتارى:
ي. پ. پاۆلوۆ انىقتاۋى بويىنشا، كەز كەلگەن اناليزاتور نەگىزگى ءۇش:
رەسەپتورلار، جۇيكە جولدارى جانە مي ورتالىعى بۋىنىنان تۇرادى.
سەزىمتال مۇشەلەر - كورۋ، ەستۋ، ءيىس سەزۋ، سيپاپ سەزۋ، ءدام سەزۋ رەسەپتورلارى.
سەزىم مۇشەلەرىنىڭ (كوز، قۇلاق، مۇرىن، ءتىل) سۋرەتتەر
V. ۇيگە تاپسىرما.
اناليزاتورلار تۋرالى ىزدەنىپ كەلۋ.
You Might Also Like
-
تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى: قورشاعان ورتا مەن ادام دەنساۋلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، دۇنيە تانۋ پانىنەن العان بىلىمدەرىن جۇيەلەۋ.
