شەشەندىك ونەر ۇلتتىق پسيحولوگيانىڭ باستاۋى
اقتوبە وبلىسى
حرومتاۋ اۋدانى
بوگەتساي مەكتەپ-گيمنازياسى
9- كلاسس وقۋشىسى
تاعىبەرگەن ديانا
ەلىمىزدە شەشەندىك ونەر دەمەي «قازاق شەشەندىك ونەرى»دەپ ايشىقتاپ،مەنشىكتەپ اتاۋىمىزدىڭ ءمانى بار.شەشەندىك ونەر ەۋروپا ەلدەرىندە سوناۋ كونە زاماننان بەرمەن قاراي عىلىم بولىپ قالىپتاسىپ، زەرتتەلىپ كەلەدى.شەشەندىك سوزبەن جۇزەگە اسىراتىن ءارى سوزبەن بارشا جەتىستىكتەرگە جەتكىزەتىن ونەر سالاسى.شەشەن ءسوزىنىڭ دالەلدىگىن ونىڭ ادىلدىكتى جان-تانىمەن قولداپ قورعاۋى بارلىعىنا تۇسىنىكتى بولعاندا ايقىن كورۋگە بولادى -دەپ كۆينتاليان ايتقان ەكەن.شەشەندىك ونەر-ادامزات وركەنيەتى تۋدىرعان رۋحاني-مادەني قۇندىلىقتاردىڭ بىرەگەيى.سوندىقتان شەشەندىك ونەريەن ونىڭ تاريحى ادامزات مادەنيەتى تاريحىنىڭ ساباقتاس ءبىر بولىگى.كونە داۋىردە ب.ز.ب Y-IY عاسىرلاردا گرەسيادا باستالىپ،ريمدە ب.ز.ب ءبىرىنشى عاسىردا-سيسەرون زامانىندا وركەندەي تۇسكەنشەشەندىك ونەرىنىڭ گۇلدەنۋ كەزەندەرىنىڭ تاريحى الەمگە ايگىلى.ويتكەنى سول كەزەڭدەردە-اق كونە گرەسيا مەن ريمدە شەشەندىك ونەر وركەندەپ قانا قويعان جوق،شەشەندىك ونەر تۋرالى عىلىمنىڭ ريتوريكانىڭ دا نەگىزى قالاندى.كونە ريتوريكانىڭ جەتىستىكتەرى گرەكتىڭ ۇلى شەشەنى،ساياسي قايرەتكەرى ءارى ماملەگەرى دەموسفەننىڭ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى.شەشەندىك ءسوزدىڭ ءتۇر-تۇرىن اجىراتىپ،جۇيەلەپ توپتاستىرۋ دا كۇردەلى ءىستىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.شەشەندىك ءسوزدىڭ قۇرىلىمى دا جان-جاقتى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى.شەشەندىك ءداستۇر،شەشەندىك مەكتەپ ءبىزدى بۇگىنگە دەيىن تۇرەن تيمەگەن ماسەلە كۇيىندە قالىپ وتىر دەسەك،ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
حالىقتىڭ ءومىرى،تاريحى،ەلدىڭ تۇرمىس تىرشىلىگى قازاق كوكىرەگىنەنجىر-داستان،ولەڭ-ان،ەرتەگى-اڭىز،كۇمبىرلەگەن كۇي بولىپ توگىلدى.تابيعاتىنان كوزى اشىق،كوكىرەگى وياۋ،ءوزىنىڭ كەڭ جازيرا دالاسىنداي دارقان دارىندى ويىن-ساۋىقشىل حالقىمىز وسى باعا جەتپەس قازىنانى كيەلى دۇنيەدەي قاستەرلەپ،ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىستىرىپ،بولاشاققا ماڭگىلىك ولمەيتىن مۇرا قالدىردى.بارشا قازاق مادەنيەتىنىڭ ءتۇپ قازىعى سانالاتىن وسى تەڭدەسى جوق قازىنا بۇگىن حالقىمىزدىڭ رۋحاني سۋسىندايتىن شالقىعان شالقار دارياسىنا اينالىپ وتىر.حالقىمىزىدڭ ماقتانىشىنا اينالعان قازاقتىڭ كونە اۋىز ادەبيەتىنىڭ ارادا تالاي عاسىرلار وتسە دە ۇرپاقتان ۇرپاققا تاراپ،ەل زەردەسىندە مىقتاپ ورنىققان،تانىمدىق ءمانىن،تاربيەلىك مازمۇنىن استە جويماعان زامان اعىمىنا قاراي قايتا جاسارىپ،ايرىقشا كوپشىلىك ءىلتيپاتىنا يە بولىپ وتىرعان ءتۇرى شەشەندىك سوزدەر،تاعىلىمدار.قازاق تابيعاتىنان ءدىلمار،شەشەن حالىق.قازاق تاريحىندا ەلدىڭ ەلدىگىن،حالقىنىڭ بىرلىگىن،بۇتىندىگىن كوكسەگەن،ەلدى ادالدىققا،ادامگەرشىلىككە،جاقسىلىققا ۇندەپ،حالقىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن،مۇددەسىن كوزدەپ عۇمىر كەشككەن ءدىلمارلار كوپتەپ سانالادى.تولە،قاز داۋىستى قازىبەك،ايتەكە بيلەر زامانىندا قوعامدىق قايراتكەرلەر دارەجەسىنە كوتەرىلگەن ءىرى تاريحي تۇلعالار،قارا قىلدى قاق جارعان ءادىل شەشەندەر.
بارشا عالامعا ورتاق اسپان الەمىندە شولپان جۇلدىزى بىرەۋ-اق.ال قازاق دەگەن ۇلى حالىقتىڭ ۇلى كوشىن باستاعان بيلەر كەرۋەنىندە ماڭگى وشپەيتىن،وشپەك ءوز الدىندا ەلدىك كوشىمىز كەرۋەنىن جالعاستىرىپ،ۇزاعان سايىن قارسى الدىنان جارقىراي تۇسەتىن ءۇش شولپان جۇلدىزى بار.ولار-تولە، ايتەكە،قازىبەك.ەل اۋزىندا «ايتەكە جارىپ ايتادى،قازىبەك قازىپ ايتادى،تولە تاۋىپ ايتادى»دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز بار.بۇلار قازاقتىڭ الەم الدىندا ورتاق تۇتار،قايتالانباس تۇلعالار.بۇل ۇشەۋى تۇرعىدان جاقسىنى جامان جارالامايدى،ەلىمىزدى داۋ ارالامادى.ويتكەنى ۇشەۋى جەر بولىسپەدى،داۋ بولىسپەدى،ءبارىن ورتاق قازاققا سانادى.شەشەندىك ونەردىڭ قالىپتاسۋىندا بيلەردىڭ ورنى ايرىقشا.بيلىك جۇيەنىڭ قالىپتاسۋى حالقىمىزدىڭ الەۋمەتتىك ومىرمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەنى ءمالىم.
You Might Also Like
