شىن دوس - تاۋسىلماس قازىنا
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: شىن دوس - تاۋسىلماس قازىنا
تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ دوستىق سەزىمى تۋرالى ءبىلىم دەڭگەيىن كەڭەيتۋ. ادامدار اراسىنداعى دوستىق قارىم - قاتىناستى اشۋ، دوستى قادىرلەۋگە باۋلۋ.
ءوزارا دوستىققا، تاتۋلىققا تاربيەلەۋ، وقۋشىلار اراسىنداعى ىنتىماق بىرلىك ۇجىمدىلىق سەزىمدەردى كەڭەيتۋ.
تاربيە ساعاتىنىڭ كورنەكىلىگى: قاناتتى سوزدەر مەن ماقال - ماتەلدەر جازىلعان پلاكاتتار.
بارىسى.
1. ۇيىمداستىرۋ
ساباق 3 قاتاردىڭ جارىسى تۇرىندە وتەدى. 1 - قاتار “دوستىق” توبى، 2 - قاتار “قۇربى” توبى، 3 - قاتار “جولداس” توبى.
1. دوس تۋرالى ءوز تۇسىنىكتەرىن ايتادى.
2. كورىنىسكە ءوز وي – پىكىرلەرىن ورتاعا سالادى.
3. دوس تۋرالى ولەڭدەر ايتادى.
4. ماقال ماتەلدەر كەزەڭى
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
قۇرمەتتى وقۋشىلار، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبى: «شىن دوس - تاۋسىلماس قازىنا»
جالپى دوس دەگەنىمىز نە، قالاي دوس بولۋ كەرەك ەكەنى بارىمىزگە بەلگىلى، ءبىراق تا كەيبىرەۋلەر، شىندىعىندا دوس دەگەن ءسوزدىڭ مانىنە جەتپەيدى!
«دوستىق - ءومىر ءۇشىن ەڭ قاجەتتى نارسە، ويتكەنى ەشكىم ەشقاشان دا بارلىق باسقا يگىلىككە تۇگەل يە بولا تۇرسادا، دوس - جارانسىز ءومىردى قالاماق ەمەس» دەپ اريستوتەل اتامىز ايتقان.
جاقسى بول، جىگىت بولساڭ، ەل كورگەندەي،
دوسىڭا قوسىلعاندا دەم بەرگەندەي،
پايداڭدى جاقسى بولساڭ تيگىز كوپكە.
تۇيعىنعا قاپاستاعى جەم بەرگەندەي، - دەمەكشى، جاقسى ادەت - بايلىعىمىز.- رۋحاني كۇشىمىز. ادام ءۇشىن اتا - انادان كەيىنگى ەڭ جاقىن - ابزال دوس. «دوسسىز ءومىر تۇل»،«دوسسىز ءومىر - تۇزسىز اس» - دەپ حالىق تەگىن ايتپاعان. ادام ەس ءبىلىپ ەتەك جاپقاننان باستاپ ءوزىن تۇسىنەتىن، جانىنا سەرىك بولاتىن اينىماس دوس ىزدەيدى.
ءبىر دانىشپاننان دوس جاقسى ما، تۋىس جاقسى ما دەپ سۇراعاندا، دوس جاقسى دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. ەي، پەرزەنتىم، بىلگەنىڭ جاقسى، ادام ءتىرى كەزىندە دوسسىز بولمايدى. ادامنىڭ دوسسىز بولعانىنان تۋىسسىز بولعانى جاقسى. دوستارىم كوپ دەپ اركىمگە ءۇمىت تۇيمەسىن قاداۋعا ارەكەتتەنبە. ىلگەرى مەن سوڭعىعا قارا، دوستارىڭنىڭ كوزقاراسىنان حابارسىز بولما. دامەلەنگىش كەكشىل دوستان اۋلاق بول. ونىڭ دوستىعى ناعىز دوستىق ەمەس، ۋاقىتشا پايدالانۋ عانا. قىزعانشاق، كەكشىل، ءىشىتار، ساراڭ ادامدار دوستىققا لايىقتى دەۋگە بولمايدى دەگەن ەكەن.
جاقسى دوس - ول دا ءبىر ۇلكەن داۋلەت. ويتكەنى كىمنىڭ دوسى كوپ بولسا، ونىڭ ايىبى اشىلمايدى. دوستارىڭ ءاردايىم كوپ بولا بەرگەنى جاقسى. ءبىراق دوستىڭ دا دوسى بار، اقىماق دوس تەك وزىنە عانا دوستىق جاساۋدى ۇناتىپ، وزگەگە جاساعانىن بۇلدايدى. سوندىقتان حالىق اقىماق دوستان اقىلدى دۇشپان ارتىق دەيدى.
«كەلىپ - كەتىپ كوپ ءجۇرىپ،
مەن دوسىڭمىن دەپ ءجۇرىپ،
جوق نارسەنى شاتادى،
ءسويتىپ قۇداي اتادى!»
- دەپ ۇلى اباي اتامىز جالعان دوستىقتىڭ جاماندىعىن اشكەرە ەتەدى. ياعني دوستىقتىڭدا دوستىعى بولادى ەكەن. وسى ماسەلە توڭىرەگىندە قانداي وي - پىكىرلەرىڭ بار ورتاعا سالىپ كورەيىك.
وقۋشىلاردىڭ ويلارى، پىكىرلەرىن تىڭداۋ. بالالار سەندەر دوستىق تۋرالى قالاي ويلاسىڭدار، دوس دەگەن نە؟ دوس قانداي بولۋ كەرەك؟
1 - قاتار. مەنىڭ ويىمشا «دوستىق» دەگەن – قاسيەتتى ۇعىم. دوس ادامدىق اسىل قاسيەتپەن ساعان تەك جاقسىلىق ويلايدى، قيىندىقتا كومەكتەسەدى، قۋانىشتا دا، قايعىڭدى دا بىرگە بولىسەدى.
دوس، قامقورشى، كومەكشى، جانىن سالا تىڭدايتىن ەڭ جاقىن سەرىك. دوستىق، دوس بولۋ دوستاسۋ، بىرلەسۋ، ىنتىماقتاسۋ، ۇيىمداسۋ – ادامزاتتىڭ ىزگى ارەكەتتەرى، يگىلىكتى تىرشىلىك ناتيجەلەرى بولىپ تابىلادى.
2 - قاتار. مەنىڭ ەڭ جاقىن دوستارىم - سىنىپتاستارىم. مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاپ باسقاننان بەرى دوسپىز. ءبىر - بىرىمىزگە ادال بولۋعا، قاجەت كەزىندە دەمەۋ بولۋعا تىرىسامىز. ەڭ ادال، ومىرلىك دوستىق - مەكتەپتەگى دوستىق بولادى دەگەندى كوپ ەستيمىن، سوعان قاراعاندا، ءبىزدىڭ دە دوستىعىمىز ۇزاعىنان جانە ادالىنان بولادى دەپ ويلايمىن.
3 - قاتار. «ادام بالاسى سويلەسكەنشە، جىلقى بالاسى كىسىنەسكەنشە» دەپ حالىق دوستاسۋ، جاراسىمدىلىق، ىنتىماقتاستىق قاسيەتتەر ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى ەكەنىن ۋاعىزدايدى. دوستاسۋ، سەرىك تابۋ – ادامنىڭ باقىتىنا باقىت قوسادى. مەن ءوزىم ادامدارمەن تەز ءتىل تابىسا الامىن دەپ ويلايمىن، سوندىقتان مەنىڭ دوستارىم دا كوپ. دوستىقتى جوعارى باعالايمىن، ءارقاشان ادال بولۋعا، جاقسىلىق جاساۋعا تىرىسامىن.
1 - قاتار. «بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس» دەگەندە حالىق بىرلىك، دوستىق ىنتىماقتاسۋ داستۇرىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن عوي. «كۇش بىرلىكتە» «جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس، جالعىزدىڭ اتى شىقپاس»، «قالتاڭدا ءجۇز سومىڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن» دەگەن ماقالداردا ادام ادامدارعا دوس بولسا ەكەن دەگەن وي جاتىر. دوسسىز جالعىز ادامنىڭ جۇمىسى دا ونبەيدى، اقىل كوسار ادامى دا جوق. ومىردەگى ەڭ قاسيەتتى نارسەنىڭ ءبىرى دوستىق دەپ ويلايمىن.
2 - قاتار. دوس ءۇش ارىپتەن تۇراتىن ءسوزدىڭ انىقتاماسى، قينالعاندا قول ۇشىن بەرەتىن اناڭنان كەيىنگى ادام دەگەندى بىلدىرسە كەرەكتى. دوستى قادىرلەيتىن ءار ادام ءوزىنىڭ تەكتىلىگى مەن ادالدىعىن اڭعارتادى. دوستىق سەنى سىيلايتىن ءقادىر تۇتاتىن ادامنىڭ ىستىق ىقىلاسى دەسەك تە بولادى.
3 - قاتار. ادامدار اراسىنداعى دوستىق سەزىمى ومىردە ولاردىڭ ءبىرىن - ءبىرى قاجەتسىنۋىنەن، قۇرمەت تۇتىنۋىنان، شىنايى تىلەكتەستىك پەن وزىندەي كورىپ سەنۋىنەن، ءبىر - بىرىنە تىرەك، مەدەت بولۋىنان، قام - قايعىسىز كەزدە عانا ەمەس، اسىرەسە، قيىن - قىستاۋ كۇندەرىندە ىركىلمەستەن قاسىنان تابىلۋدان، رياسىز، ەسەپسىز جومارتتىقتان كورىنەدى. اباي ارمانداعانداي، سىن ساعاتتا «مۇنان مەنىڭ قاي جانىم اياۋلى»،- دەپ، قاسىڭدا بىرگە تۇرىپ قانا الاتىن ادام عانا دوسقا لايىق.
ەندى مىناداي وقيعانى ءوزارا تالقىلايىق:
تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ دوستىق سەزىمى تۋرالى ءبىلىم دەڭگەيىن كەڭەيتۋ. ادامدار اراسىنداعى دوستىق قارىم - قاتىناستى اشۋ، دوستى قادىرلەۋگە باۋلۋ.
ءوزارا دوستىققا، تاتۋلىققا تاربيەلەۋ، وقۋشىلار اراسىنداعى ىنتىماق بىرلىك ۇجىمدىلىق سەزىمدەردى كەڭەيتۋ.
تاربيە ساعاتىنىڭ كورنەكىلىگى: قاناتتى سوزدەر مەن ماقال - ماتەلدەر جازىلعان پلاكاتتار.
بارىسى.
1. ۇيىمداستىرۋ
ساباق 3 قاتاردىڭ جارىسى تۇرىندە وتەدى. 1 - قاتار “دوستىق” توبى، 2 - قاتار “قۇربى” توبى، 3 - قاتار “جولداس” توبى.
1. دوس تۋرالى ءوز تۇسىنىكتەرىن ايتادى.
2. كورىنىسكە ءوز وي – پىكىرلەرىن ورتاعا سالادى.
3. دوس تۋرالى ولەڭدەر ايتادى.
4. ماقال ماتەلدەر كەزەڭى
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
قۇرمەتتى وقۋشىلار، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبى: «شىن دوس - تاۋسىلماس قازىنا»
جالپى دوس دەگەنىمىز نە، قالاي دوس بولۋ كەرەك ەكەنى بارىمىزگە بەلگىلى، ءبىراق تا كەيبىرەۋلەر، شىندىعىندا دوس دەگەن ءسوزدىڭ مانىنە جەتپەيدى!
«دوستىق - ءومىر ءۇشىن ەڭ قاجەتتى نارسە، ويتكەنى ەشكىم ەشقاشان دا بارلىق باسقا يگىلىككە تۇگەل يە بولا تۇرسادا، دوس - جارانسىز ءومىردى قالاماق ەمەس» دەپ اريستوتەل اتامىز ايتقان.
جاقسى بول، جىگىت بولساڭ، ەل كورگەندەي،
دوسىڭا قوسىلعاندا دەم بەرگەندەي،
پايداڭدى جاقسى بولساڭ تيگىز كوپكە.
تۇيعىنعا قاپاستاعى جەم بەرگەندەي، - دەمەكشى، جاقسى ادەت - بايلىعىمىز.- رۋحاني كۇشىمىز. ادام ءۇشىن اتا - انادان كەيىنگى ەڭ جاقىن - ابزال دوس. «دوسسىز ءومىر تۇل»،«دوسسىز ءومىر - تۇزسىز اس» - دەپ حالىق تەگىن ايتپاعان. ادام ەس ءبىلىپ ەتەك جاپقاننان باستاپ ءوزىن تۇسىنەتىن، جانىنا سەرىك بولاتىن اينىماس دوس ىزدەيدى.
ءبىر دانىشپاننان دوس جاقسى ما، تۋىس جاقسى ما دەپ سۇراعاندا، دوس جاقسى دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. ەي، پەرزەنتىم، بىلگەنىڭ جاقسى، ادام ءتىرى كەزىندە دوسسىز بولمايدى. ادامنىڭ دوسسىز بولعانىنان تۋىسسىز بولعانى جاقسى. دوستارىم كوپ دەپ اركىمگە ءۇمىت تۇيمەسىن قاداۋعا ارەكەتتەنبە. ىلگەرى مەن سوڭعىعا قارا، دوستارىڭنىڭ كوزقاراسىنان حابارسىز بولما. دامەلەنگىش كەكشىل دوستان اۋلاق بول. ونىڭ دوستىعى ناعىز دوستىق ەمەس، ۋاقىتشا پايدالانۋ عانا. قىزعانشاق، كەكشىل، ءىشىتار، ساراڭ ادامدار دوستىققا لايىقتى دەۋگە بولمايدى دەگەن ەكەن.
جاقسى دوس - ول دا ءبىر ۇلكەن داۋلەت. ويتكەنى كىمنىڭ دوسى كوپ بولسا، ونىڭ ايىبى اشىلمايدى. دوستارىڭ ءاردايىم كوپ بولا بەرگەنى جاقسى. ءبىراق دوستىڭ دا دوسى بار، اقىماق دوس تەك وزىنە عانا دوستىق جاساۋدى ۇناتىپ، وزگەگە جاساعانىن بۇلدايدى. سوندىقتان حالىق اقىماق دوستان اقىلدى دۇشپان ارتىق دەيدى.
«كەلىپ - كەتىپ كوپ ءجۇرىپ،
مەن دوسىڭمىن دەپ ءجۇرىپ،
جوق نارسەنى شاتادى،
ءسويتىپ قۇداي اتادى!»
- دەپ ۇلى اباي اتامىز جالعان دوستىقتىڭ جاماندىعىن اشكەرە ەتەدى. ياعني دوستىقتىڭدا دوستىعى بولادى ەكەن. وسى ماسەلە توڭىرەگىندە قانداي وي - پىكىرلەرىڭ بار ورتاعا سالىپ كورەيىك.
وقۋشىلاردىڭ ويلارى، پىكىرلەرىن تىڭداۋ. بالالار سەندەر دوستىق تۋرالى قالاي ويلاسىڭدار، دوس دەگەن نە؟ دوس قانداي بولۋ كەرەك؟
1 - قاتار. مەنىڭ ويىمشا «دوستىق» دەگەن – قاسيەتتى ۇعىم. دوس ادامدىق اسىل قاسيەتپەن ساعان تەك جاقسىلىق ويلايدى، قيىندىقتا كومەكتەسەدى، قۋانىشتا دا، قايعىڭدى دا بىرگە بولىسەدى.
دوس، قامقورشى، كومەكشى، جانىن سالا تىڭدايتىن ەڭ جاقىن سەرىك. دوستىق، دوس بولۋ دوستاسۋ، بىرلەسۋ، ىنتىماقتاسۋ، ۇيىمداسۋ – ادامزاتتىڭ ىزگى ارەكەتتەرى، يگىلىكتى تىرشىلىك ناتيجەلەرى بولىپ تابىلادى.
2 - قاتار. مەنىڭ ەڭ جاقىن دوستارىم - سىنىپتاستارىم. مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاپ باسقاننان بەرى دوسپىز. ءبىر - بىرىمىزگە ادال بولۋعا، قاجەت كەزىندە دەمەۋ بولۋعا تىرىسامىز. ەڭ ادال، ومىرلىك دوستىق - مەكتەپتەگى دوستىق بولادى دەگەندى كوپ ەستيمىن، سوعان قاراعاندا، ءبىزدىڭ دە دوستىعىمىز ۇزاعىنان جانە ادالىنان بولادى دەپ ويلايمىن.
3 - قاتار. «ادام بالاسى سويلەسكەنشە، جىلقى بالاسى كىسىنەسكەنشە» دەپ حالىق دوستاسۋ، جاراسىمدىلىق، ىنتىماقتاستىق قاسيەتتەر ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى ەكەنىن ۋاعىزدايدى. دوستاسۋ، سەرىك تابۋ – ادامنىڭ باقىتىنا باقىت قوسادى. مەن ءوزىم ادامدارمەن تەز ءتىل تابىسا الامىن دەپ ويلايمىن، سوندىقتان مەنىڭ دوستارىم دا كوپ. دوستىقتى جوعارى باعالايمىن، ءارقاشان ادال بولۋعا، جاقسىلىق جاساۋعا تىرىسامىن.
1 - قاتار. «بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس» دەگەندە حالىق بىرلىك، دوستىق ىنتىماقتاسۋ داستۇرىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن عوي. «كۇش بىرلىكتە» «جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس، جالعىزدىڭ اتى شىقپاس»، «قالتاڭدا ءجۇز سومىڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن» دەگەن ماقالداردا ادام ادامدارعا دوس بولسا ەكەن دەگەن وي جاتىر. دوسسىز جالعىز ادامنىڭ جۇمىسى دا ونبەيدى، اقىل كوسار ادامى دا جوق. ومىردەگى ەڭ قاسيەتتى نارسەنىڭ ءبىرى دوستىق دەپ ويلايمىن.
2 - قاتار. دوس ءۇش ارىپتەن تۇراتىن ءسوزدىڭ انىقتاماسى، قينالعاندا قول ۇشىن بەرەتىن اناڭنان كەيىنگى ادام دەگەندى بىلدىرسە كەرەكتى. دوستى قادىرلەيتىن ءار ادام ءوزىنىڭ تەكتىلىگى مەن ادالدىعىن اڭعارتادى. دوستىق سەنى سىيلايتىن ءقادىر تۇتاتىن ادامنىڭ ىستىق ىقىلاسى دەسەك تە بولادى.
3 - قاتار. ادامدار اراسىنداعى دوستىق سەزىمى ومىردە ولاردىڭ ءبىرىن - ءبىرى قاجەتسىنۋىنەن، قۇرمەت تۇتىنۋىنان، شىنايى تىلەكتەستىك پەن وزىندەي كورىپ سەنۋىنەن، ءبىر - بىرىنە تىرەك، مەدەت بولۋىنان، قام - قايعىسىز كەزدە عانا ەمەس، اسىرەسە، قيىن - قىستاۋ كۇندەرىندە ىركىلمەستەن قاسىنان تابىلۋدان، رياسىز، ەسەپسىز جومارتتىقتان كورىنەدى. اباي ارمانداعانداي، سىن ساعاتتا «مۇنان مەنىڭ قاي جانىم اياۋلى»،- دەپ، قاسىڭدا بىرگە تۇرىپ قانا الاتىن ادام عانا دوسقا لايىق.
ەندى مىناداي وقيعانى ءوزارا تالقىلايىق:
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
«ءبىر جۇلدىز بوپ جانام مەن،...» (زەينۋللا شۇكىروۆتىڭ شىعارمالارىنان)
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى. ساندىك قولدانبالى ونەر. شىعارماشىلىق جۇمىس
