شىنىقساڭ شىمىر بولارسىڭ
تاقىرىبى: شىنىقساڭ شىمىر بولارسىڭ
ماقساتى:
بالالاردىڭ دەنە ءبىتىمىن ۇيلەسىمدى دامىتۋعا، تۇلعاسىن دۇرىس قالىپتاستىرۋعا، بالا دەنساۋلىعىنىڭ مىقتى بولۋىنا، سپورتقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
بالالاردىڭ قوزعالىس - قيمىلدارىن جەتىلدىرىپ، دەنەنىڭ يكەمدىلىك، شاپشاڭدىلىق، توزىمدىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
فرانسۋز جازۋشىسى: ”بايلىعىن تەر توگىپ تاپقان التىن ەمەس”- حالىقتىڭ بايلىعى مەن كۇشى – دەنساۋلىق دەگەن ەكەن.
ادامزات جاراتىلىسىنان بەرى تابيعات قوزعالىستىڭ نەگىزىندە ءومىر ءسۇرىپ، ءوسىپ جەتىلىپ وتىراتىندىعى بەلگىلى. دەگەنمەندە كۇندەلىكتى تىرشىلىكتەگى تابيعي قوزعالىس، ارينە اعزانىڭ تولىق جەتىلۋىن قامتاماسىز ەتە المايتىنى بىزگە ءمالىم. سوندىقتان قوسىمشا دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارىمەن شۇعىلدانۋىمىز كەرەك.
بەلگىلى دارىن فيلوسوفيا عالىمى: اريستوتەل وزىنە تاجىريبە جاساۋ ارقىلى “جاندى دەنە قوزعالماسا ولەدى” دەگەن تۇجىرىمعا كەلگەن. ول وزىنە جاساعان تاجىريبەسىندە كۇنىنە بىرنەشە ساعات بويىنا 1 قولىنا باتپان ءىلىپ،
2 - قولىنا قوزعالتپاي دەنەسىن بايلاپ قويعان. باتپان كوتەرگەن قولىنىڭ كۇش - قۋاتى جەتىلىپ، قوزعالماعان قولى السىرەپ كەتكەن ەكەن. دەمەك، دەنەسىنىڭ ءبىر مۇشەسى اۋرۋعا شالدىقسا، ونى مۇمكىندىك بولعانشا ءار ادام ءوزىنىڭ شاماسىنا قاراي، باقىلاۋى كەرەك. دەنساۋلىعىن ساقتاۋ ارقىلى ءومىردىڭ ۇزاقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءار ادامنىڭ
ءوز قولىندا جانە وعان جاس كەزىنەن باستاپ، سپورتپەن شۇعىلدانعان دۇرىس.
قوعامدىق تاربيەنىڭ جالپى جۇيەسىندە بالالاردىڭ دەنە جاعىنان تاربيەلەۋ ەرەكشە ورىن الادى. دەنى ساۋ، ىشكى جان دۇنيەسى كەڭ ادام باقىتتى ادام، ول ءوزىن وتە جاقسى سەزىنەدى، ىستەگەن ىسىنە، جۇمىسىنان كۇش الادى، ءوزىن - ءوزى جەتىلدىرىپ، دامىتۋعا تىرىسىپ، جان دۇنيەسىنىڭ سۇلۋلىعىن اشا ءبىلىپ، بالانىڭ دەنە جاعىنان قالىپتاستىرىپ، مورالدىق جاعىنان جەتىلۋىن، پسيحيكالىق دامۋىنا تىعىز بايلانىستا جۇمىس جاسادىم. ءومىردى قورعاۋ مەن دەنساۋلىقتى نىعايتۋ، بالا ورگانيزمنىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرىپ، دەنەسىن قالىپتاسۋىنا ىقپال جاساپ، جۇمىس قابىلەتىن ارتتىرىپ، دەنە جاعىنان تاربيەلەۋدەگى باستى مىندەتىم.
بۇل مىندەتتەرىنىڭ ماڭىزدىلىعى: ورگاندار مەن جۇيەلەردىڭ تەز وسۋىنە جانە دامۋىنا قاراماستان، ولاردىڭ قىزمەتى دە جەتىلمەگەن، ورگانيزمنىڭ قورعانىس قابىلەتى ناشار قالىپتاسقان كىشكەنتاي بالالار سىرتقى ورتانىڭ قولايسىز اسەرلەرىنە تەز ۇشىرايدى. سوندىقتان سۇيەك جانە بۋىن ارالىعى دۇرىس ءارى مەرزىمىمەن جەتىلۋىنە، بەل ومىرتقا يىندەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا، تابان دوڭەستەرىنىڭ دۇرىس جەتىلۋىنە ىقپال جاساۋىم قاجەت. بارلىق بۇلشىقەت توپتارىن، اسىرەسە جيىرمالى بۇلشىقەتتەردى قاتايتۋ، جۇرەك قان تامىر جۇيەسىنىڭ جەتىلۋىن، ونىڭ ءارتۇرلى جانە تەز وزگەرىپ تۇراتىن اۋىرتپالىقتارعا بەيىمدەلۋ مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرىپ، تىنىس الۋ تەرەڭدىگىن مەن ىرعالىقتىلىعىنا جانە قوزعالىسپەن ۇيلەستىرۋ شەبەرلىگىن دامىتۋعا مۇمكىندىكتى دۇرىس قولدانۋ كەرەك.
باستى مىندەت بالالاردىڭ قوزعالىستارىن جەتىلدىرۋ، قيمىلدىق داعدىلارىن جانە دەنەنىڭ يكەمدىلىك، شاپشاڭدىلىق، توزىمدىلىك قاسيەتتەرىن ارتتىرۋ. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ دەنە جاعىنان تاربيەلەۋ جانە تۇلعاسىن دۇرىس قالىپتاستىرىپ، دەنە تاربيەسى بالالاردىڭ اقىل - وي، ادامگەرشىلىك كە، ەڭبەك جانە ەستەتيكالىق تاربيە جاعىنان جۇزەگە اسىرۋ، بالالاردىڭ سەرگەك، شات كوڭىل جانە بەلسەندى بولۋىنا ىقپال جاسادىم.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار مەكەمەلەرىندە دەنە تاربيەسىنىڭ مازمۇنى مىناداي: دەنە جاتتىعۋلارى، تابيعات اياسىنداعى سەرۋەن، گيگيەنالىق تارتىپكە، قيمىل - قوزعالىس ويىنى،
قوزعالىس قىزمەتىنىڭ كۇردەلى تۇرلەرىن قامتيدى. قازىرگى تاڭدا دەنە جاتتىعۋىندا بالانىڭ جان - جاقتى جەتىلۋىنە جاعداي جاسالىنعان. بالالاردىڭ دەنەسىن جاتتىقتىرۋ بىرنەشە تۇرلەرگە بولىنگەن.
تاڭەرتەڭگىلىك جاتتىعۋ
قيمىل - قوزعالىس ويىنى جانە سپورتتىق ويىندى دامىتۋ.
3) سپورتتىق جاتتىعۋلار
4) قاراپايىم تۋريزم
بالاباقشاداعى دەنە تاربيەسىن ۇيىمداستىرۋ تۇرلەرى
تاڭەرتەڭگىلىك جاتتىعۋ
قيمىلدىق - قوزعالىس ويىندارى
سەرۋەندەگى سپورتتىق جاتتىعۋلار
سپورتتىق جارىستار (ەستافەتالىق جارىستار)
بالالاردىڭ ءوز بەتىنشە قوزعالۋ قىزمەتى
جوعارىدا اتالعان جۇمىستىڭ بارلىق تۇرلەرى ءبىر - بىرىمەنتىعىز بايلانىستى، ءبىر - ءبىرىن تولىقتىرىپ وتىرادى.
بارلىعى ءبىر قوزعالىس ءتارتىبىن قۇرايدى. دەنەشىنىقتىرۋ بالالاردى ۇيلەسىمدى دامىتىپ، جەتىلدىرىپ، دەنساۋلىعىن ساقتاپ نىعايتادى. دەنە ءمۇسىننىڭ سۇلۋلىعىن قالىپتاستىرىپ، قيمىل - قوزعالىس قابىلەتتتەرىنىڭ نەگىزىن سالىپ، ولاردى ومىردە بەلسەندى بولۋىنا، ەلىن قورعاۋعا
دايىندايمىن.
جاتتىعۋ - 4 تۇرگە بولىنەدى. 1 - نەگىزگى جاتتىعۋ، 2 - جالپى
دامىتۋشى جاتتىعۋى، 3 - ساپتا تۇرۋ جاتتىعۋى، 4 - بي جاتتىعۋى
ويىندار - 2 تۇرگە بولىنەدى. 1 - قيمىل - قوزعالىس ويىنى، 2 - سپورتتىق ويىن.
سپورتتىق جاتتىعۋلار - 2 تۇرگە بولىنەدى. 1 - جازعى مەزگىلىنىڭ سپورتتىق ويىنى. 2 - قىسقى مەزگىلىنىڭ سپورتتىق ويىنى.
ماڭعىستاۋ وبلىسى، ءتۇپقاراعان اۋدانى،
فورت-شيەۆچەنكو قالاسى، باۋتين اۋىلى،
"اقبوتا"بالاباقشاسىنىڭ
دەنە شىنىقتىرۋ نۇسقاۋشىسى ا. ەرمەكبايەۆا
ماقساتى:
بالالاردىڭ دەنە ءبىتىمىن ۇيلەسىمدى دامىتۋعا، تۇلعاسىن دۇرىس قالىپتاستىرۋعا، بالا دەنساۋلىعىنىڭ مىقتى بولۋىنا، سپورتقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
بالالاردىڭ قوزعالىس - قيمىلدارىن جەتىلدىرىپ، دەنەنىڭ يكەمدىلىك، شاپشاڭدىلىق، توزىمدىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
فرانسۋز جازۋشىسى: ”بايلىعىن تەر توگىپ تاپقان التىن ەمەس”- حالىقتىڭ بايلىعى مەن كۇشى – دەنساۋلىق دەگەن ەكەن.
ادامزات جاراتىلىسىنان بەرى تابيعات قوزعالىستىڭ نەگىزىندە ءومىر ءسۇرىپ، ءوسىپ جەتىلىپ وتىراتىندىعى بەلگىلى. دەگەنمەندە كۇندەلىكتى تىرشىلىكتەگى تابيعي قوزعالىس، ارينە اعزانىڭ تولىق جەتىلۋىن قامتاماسىز ەتە المايتىنى بىزگە ءمالىم. سوندىقتان قوسىمشا دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارىمەن شۇعىلدانۋىمىز كەرەك.
بەلگىلى دارىن فيلوسوفيا عالىمى: اريستوتەل وزىنە تاجىريبە جاساۋ ارقىلى “جاندى دەنە قوزعالماسا ولەدى” دەگەن تۇجىرىمعا كەلگەن. ول وزىنە جاساعان تاجىريبەسىندە كۇنىنە بىرنەشە ساعات بويىنا 1 قولىنا باتپان ءىلىپ،
2 - قولىنا قوزعالتپاي دەنەسىن بايلاپ قويعان. باتپان كوتەرگەن قولىنىڭ كۇش - قۋاتى جەتىلىپ، قوزعالماعان قولى السىرەپ كەتكەن ەكەن. دەمەك، دەنەسىنىڭ ءبىر مۇشەسى اۋرۋعا شالدىقسا، ونى مۇمكىندىك بولعانشا ءار ادام ءوزىنىڭ شاماسىنا قاراي، باقىلاۋى كەرەك. دەنساۋلىعىن ساقتاۋ ارقىلى ءومىردىڭ ۇزاقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءار ادامنىڭ
ءوز قولىندا جانە وعان جاس كەزىنەن باستاپ، سپورتپەن شۇعىلدانعان دۇرىس.
قوعامدىق تاربيەنىڭ جالپى جۇيەسىندە بالالاردىڭ دەنە جاعىنان تاربيەلەۋ ەرەكشە ورىن الادى. دەنى ساۋ، ىشكى جان دۇنيەسى كەڭ ادام باقىتتى ادام، ول ءوزىن وتە جاقسى سەزىنەدى، ىستەگەن ىسىنە، جۇمىسىنان كۇش الادى، ءوزىن - ءوزى جەتىلدىرىپ، دامىتۋعا تىرىسىپ، جان دۇنيەسىنىڭ سۇلۋلىعىن اشا ءبىلىپ، بالانىڭ دەنە جاعىنان قالىپتاستىرىپ، مورالدىق جاعىنان جەتىلۋىن، پسيحيكالىق دامۋىنا تىعىز بايلانىستا جۇمىس جاسادىم. ءومىردى قورعاۋ مەن دەنساۋلىقتى نىعايتۋ، بالا ورگانيزمنىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرىپ، دەنەسىن قالىپتاسۋىنا ىقپال جاساپ، جۇمىس قابىلەتىن ارتتىرىپ، دەنە جاعىنان تاربيەلەۋدەگى باستى مىندەتىم.
بۇل مىندەتتەرىنىڭ ماڭىزدىلىعى: ورگاندار مەن جۇيەلەردىڭ تەز وسۋىنە جانە دامۋىنا قاراماستان، ولاردىڭ قىزمەتى دە جەتىلمەگەن، ورگانيزمنىڭ قورعانىس قابىلەتى ناشار قالىپتاسقان كىشكەنتاي بالالار سىرتقى ورتانىڭ قولايسىز اسەرلەرىنە تەز ۇشىرايدى. سوندىقتان سۇيەك جانە بۋىن ارالىعى دۇرىس ءارى مەرزىمىمەن جەتىلۋىنە، بەل ومىرتقا يىندەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا، تابان دوڭەستەرىنىڭ دۇرىس جەتىلۋىنە ىقپال جاساۋىم قاجەت. بارلىق بۇلشىقەت توپتارىن، اسىرەسە جيىرمالى بۇلشىقەتتەردى قاتايتۋ، جۇرەك قان تامىر جۇيەسىنىڭ جەتىلۋىن، ونىڭ ءارتۇرلى جانە تەز وزگەرىپ تۇراتىن اۋىرتپالىقتارعا بەيىمدەلۋ مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرىپ، تىنىس الۋ تەرەڭدىگىن مەن ىرعالىقتىلىعىنا جانە قوزعالىسپەن ۇيلەستىرۋ شەبەرلىگىن دامىتۋعا مۇمكىندىكتى دۇرىس قولدانۋ كەرەك.
باستى مىندەت بالالاردىڭ قوزعالىستارىن جەتىلدىرۋ، قيمىلدىق داعدىلارىن جانە دەنەنىڭ يكەمدىلىك، شاپشاڭدىلىق، توزىمدىلىك قاسيەتتەرىن ارتتىرۋ. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ دەنە جاعىنان تاربيەلەۋ جانە تۇلعاسىن دۇرىس قالىپتاستىرىپ، دەنە تاربيەسى بالالاردىڭ اقىل - وي، ادامگەرشىلىك كە، ەڭبەك جانە ەستەتيكالىق تاربيە جاعىنان جۇزەگە اسىرۋ، بالالاردىڭ سەرگەك، شات كوڭىل جانە بەلسەندى بولۋىنا ىقپال جاسادىم.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار مەكەمەلەرىندە دەنە تاربيەسىنىڭ مازمۇنى مىناداي: دەنە جاتتىعۋلارى، تابيعات اياسىنداعى سەرۋەن، گيگيەنالىق تارتىپكە، قيمىل - قوزعالىس ويىنى،
قوزعالىس قىزمەتىنىڭ كۇردەلى تۇرلەرىن قامتيدى. قازىرگى تاڭدا دەنە جاتتىعۋىندا بالانىڭ جان - جاقتى جەتىلۋىنە جاعداي جاسالىنعان. بالالاردىڭ دەنەسىن جاتتىقتىرۋ بىرنەشە تۇرلەرگە بولىنگەن.
تاڭەرتەڭگىلىك جاتتىعۋ
قيمىل - قوزعالىس ويىنى جانە سپورتتىق ويىندى دامىتۋ.
3) سپورتتىق جاتتىعۋلار
4) قاراپايىم تۋريزم
بالاباقشاداعى دەنە تاربيەسىن ۇيىمداستىرۋ تۇرلەرى
تاڭەرتەڭگىلىك جاتتىعۋ
قيمىلدىق - قوزعالىس ويىندارى
سەرۋەندەگى سپورتتىق جاتتىعۋلار
سپورتتىق جارىستار (ەستافەتالىق جارىستار)
بالالاردىڭ ءوز بەتىنشە قوزعالۋ قىزمەتى
جوعارىدا اتالعان جۇمىستىڭ بارلىق تۇرلەرى ءبىر - بىرىمەنتىعىز بايلانىستى، ءبىر - ءبىرىن تولىقتىرىپ وتىرادى.
بارلىعى ءبىر قوزعالىس ءتارتىبىن قۇرايدى. دەنەشىنىقتىرۋ بالالاردى ۇيلەسىمدى دامىتىپ، جەتىلدىرىپ، دەنساۋلىعىن ساقتاپ نىعايتادى. دەنە ءمۇسىننىڭ سۇلۋلىعىن قالىپتاستىرىپ، قيمىل - قوزعالىس قابىلەتتتەرىنىڭ نەگىزىن سالىپ، ولاردى ومىردە بەلسەندى بولۋىنا، ەلىن قورعاۋعا
دايىندايمىن.
جاتتىعۋ - 4 تۇرگە بولىنەدى. 1 - نەگىزگى جاتتىعۋ، 2 - جالپى
دامىتۋشى جاتتىعۋى، 3 - ساپتا تۇرۋ جاتتىعۋى، 4 - بي جاتتىعۋى
ويىندار - 2 تۇرگە بولىنەدى. 1 - قيمىل - قوزعالىس ويىنى، 2 - سپورتتىق ويىن.
سپورتتىق جاتتىعۋلار - 2 تۇرگە بولىنەدى. 1 - جازعى مەزگىلىنىڭ سپورتتىق ويىنى. 2 - قىسقى مەزگىلىنىڭ سپورتتىق ويىنى.
ماڭعىستاۋ وبلىسى، ءتۇپقاراعان اۋدانى،
فورت-شيەۆچەنكو قالاسى، باۋتين اۋىلى،
"اقبوتا"بالاباقشاسىنىڭ
دەنە شىنىقتىرۋ نۇسقاۋشىسى ا. ەرمەكبايەۆا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ا. سەيدىمبەك «ب ا ق، داۋلەت جانە امان» ەرتەگىسى
