شتريحتارمەن جۇمىس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «شتريحتارمەن جۇمىس»
ا) بىلىمدىلىك: دومبىرا ويناۋدا قولدانىلاتىن شتريحتارمەن تانىستىرۋ، ويناپ كورسەتۋ
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىن شىڭداۋ، ەستۋ، قابىلداۋ قاسيەتتەرىن دامىتۋ. شىعارمالاردا كەزدەسەتىن شتريحتاردى تابۋ، وقۋشىنىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن جانە مەڭگەرۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: شىعارمانى اسەمدەۋگە، ارلەۋگە جانە مۋزىكانى قۇرمەتتەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىنىڭ ساباققا ازىرلىگىن تەكسەرۋ، نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: ا) G - dur گامماسى
ب) «بالا ناز»
ءىىى. اكتۋالداۋ: دومبىرانىڭ نەگىزگى ويناۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرگەن تالاپكەر ءوز ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىن ودان ءارى جەتىلدىرە ءتۇسۋ ءۇشىن كۇردەلىرەك ءادىس – امالداردى، ەرەكشەلىكتەردى ۇيرەنۋ قاجەت.
مۋزىكالىق شىعارمانى ورىنداۋداعى جىلدامدىق قارقىنى ەكپىن دەپ اتالادى. ءاربىر شىعارمانىڭ نوتاسىنىڭ باسىندا ونىڭ ەكپىنى كورسەتىلەدى. ەكپىنى جاي، ورتاشا، جىلدام بولىپ نەگىزگى ءۇش توپقا بولىنەدى. ديناميكا دىبىس كۇشىن ازايتۋ نەمەسە ارتتىرۋ دارەجەسى. شىعارمانىڭ مازمۇنى مەن تابيعي بولمىسى، ورىنداۋشىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن دىبىستى كۇشەيتۋ نەمەسە ازايتۋ دارەجەسى ديناميكا بەلگىلەرى ارقىلى كورسەتىلەدى. ديناميكالىق بەلگىلەر ورىنداۋ ماعىناسىن بىلدىرەتىن يتاليان سوزدەرىنىڭ باس ارپىمەن بەلگىلەنەدى.
ءىV. جاڭا ساباق: دىبىس شىعارۋ تاسىلدەرى شتريح دەپ اتالادى. شتريحتىڭ تۇرلەرى: پيسسيكاتو، ترەمولو، قوس ترەمولو. مىنە، بۇگىن وسى شتريحتارعا توقتالامىز. وڭ قولداعى پيسسيكاتو شتريحى. شىعارمالاردا وڭ قول ساۋساقتارىمەن ىشەكتى شەرتىپ قاعۋ پيسسيكاتو شتريحى دەپ اتالادى. ول ەكى ادىسپەن ورىندالادى.
1. باس بارماقپەن تومەن قاراي ورىنداۋ ( ). مىسالى: 1 – جاتتىعۋ
2. سۇق ساۋساقپەن تومەن جانە جوعارى قاراي ورىنداۋ ( نەمەسە ) مىسالى: 2 – جاتتىعۋ
ترەمولو شتريحى
ترەمولو – ءبىر نەمەسە بىرنەشە دىبىستىڭ وتە ءجيى قايتالانۋى. ول دىبىستى ۇزاق ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن نەمەسە اۋەندى ارلەۋ ءۇشىن قولدانىلادى. دومبىرادا ترەمولو شتريحى ءتۇرلى ادىسپەن ورىندالعانىمەن، نەگىزىنەن ونىڭ ەكى ءتۇرى قولدانىلادى.
1. جەكە سۇق ساۋساقپەن ورىنداۋ. بۇل ترەمولونى دومبىرانىڭ شاناق تۇبىندەگى تۇيمە تۇسىنان وڭ قول بىلەگىمەن قاۋسىرا ۇستاپ، الاقاندى تومەن قاراتىپ ورىنداۋ كەرەك. ترەمولو شتريحىنا ءار ىشەكتە جەكە جاتتىققان ءتيىمدى. مىسالى، ترەمولو شتريحىنا سول ىشەگىندە جاتتىعۋ.
ترەمولو شتريحىنا رەت ىشەگىندە جاتتىعۋ.
2. سۇق ساۋساقپەن بارماق ارقىلى وينالاتىن ترەمولولار قولدىڭ ءار ءتۇرلى قيمىل – قوزعالىسىمەن ورىندالادى. ماسەلەن، ترەمولو شتريحىنىڭ ءبىرىنشى تۇرىندە قوزعالىس ساۋساققا بەرىلسە ەكىنشىسىندە بۋىنعا بەرىلەدى.
بۇگىن ءبىز جاياۋ مۇسانىڭ «اق سيسا» ءانىن ۇيرەنەمىز.
ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىنداعى قازاق ونەرىنەن ەلەۋلى ورىن الاتىن اتى شۋلى دارىن يەلەرىنىڭ ءبىرى – جاياۋ مۇسا. بايجان ۇلى جاياۋ مۇسا 1835 جىلى بۇگىنگى پاۆلودار وبلىسى، باياناۋىل اۋدانىنا قاراستى ەلدى مەكەندە دۇنيەگە كەلىپ، 11929 جىلى 94 جاسىندا قايتىس بولعان. ونىڭ اندەرى 1959 جىلى جەكە جيناق بولىپ جارىق كوردى. جاياۋ مۇسانىڭ جۇرتقا كەڭىنەن تانىلعان اندەرى: «باياناۋىل»، «شورمانوۆقا»، «كوگەرشىن»، «اق سيسا».
جاياۋ مۇسا جاسىنان ونەرىمەن تانىلىپ، ەلگە تانىمال بولعان. ءوزىنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى – مۇسا، اۋىل اراسىندا جاياۋ ارالاپ تاعدىر تاۋقىمەتىن كورگەندىكتەن جاياۋ اتانىپ كەتكەن. ونىڭ سەبەبىن اقىن «اق سيسا» انىندە
اق سيسا، قىزىل سيسا، سيسا، سيسا
قالمايدى كىمدەر جاياۋ زورلىق قىلسا
شورماننىڭ مۇستافاسى اتىمدى الىپ،
اتاندىم سول سەبەپتەن جاياۋ مۇسا، - دەپ بايانداعان.
شىعارمانى ورىنداپ كورسەتۋ.
اق سيسا شىعارماسى G – dur تونالدىگىندە جازىلعان ولشەمى 2/4.
V. دامىتۋ: اق سيسا شىعارماسىن تالداۋ. تاكتمەن جۇمىس جاساۋ.
Vءى. سەرگىتۋ ءساتى: «ويلان تاپ» ويىنى. مۋزىكالىق ساۋاتىن شىڭداۋ.
دىبىس ۇزاقتىعىمەن ديناميكالىق بەلگىلەردى كارتوچكالار ارقىلى كورسەتۋ.
Vءىى. بەكىتۋ:
- شتريح دەگەنىمىز نە؟
- شتريحتىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
- اق سيسا شىعارماسىندا قانداي شتريحتار كەزدەسەدى؟
- پيسسيكاتو شتريحى دەگەنىمىز نە№
- جاياۋ مۇسا قاي جىلى دۇنيەگە كەلدى؟
Vءىىى. قورىتىندىلاۋ:
بۇگىن ءبىز شتريحتىڭ تۇرلەرىن، ولاردىڭ قالاي ورىندالاتىنىن ۇيرەندىك. ەندى شىعارمانى ورىنداعان كەزدە شتريحتاردى پايدالانىپ، شىعارمانى اسەمدەي، ارلەي
ءبىلۋىمىز كەرەك. مۋزىكانىڭ جان دۇنيەنى تەبىرەنتەتىن ءۇنى ادامعا قايعى ۇستىندە دە، قۋانىشىندا دا،
دەمالىس ۋاقىتىندا دا، ەڭبەك پەن تۇرمىستا دا كوڭىل سەرىگى بولادى. ادام ءوز تىرشىلىگىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە اڭساعان ارمانىن دا، كوڭىل تۇكپىرىندەگى ءۇمىتىن دە مۋزىكا ارقىلى ءبىلدىرىپ وتىرعان. سوندىقتان ءبىز مۋزىكانى قاستەرلەي ءبىلۋىمىز كەرەك.
ءىح. ۇيگە تاپسىرما: «اق سيسا» شىعارماسىن بەرىلگەن جەرگە دەيىن نوتا بويىنشا ويناۋ.
ح. باعالاۋ: جاقسى. وتە جاقسى
ا) بىلىمدىلىك: دومبىرا ويناۋدا قولدانىلاتىن شتريحتارمەن تانىستىرۋ، ويناپ كورسەتۋ
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىن شىڭداۋ، ەستۋ، قابىلداۋ قاسيەتتەرىن دامىتۋ. شىعارمالاردا كەزدەسەتىن شتريحتاردى تابۋ، وقۋشىنىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن جانە مەڭگەرۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: شىعارمانى اسەمدەۋگە، ارلەۋگە جانە مۋزىكانى قۇرمەتتەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىنىڭ ساباققا ازىرلىگىن تەكسەرۋ، نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: ا) G - dur گامماسى
ب) «بالا ناز»
ءىىى. اكتۋالداۋ: دومبىرانىڭ نەگىزگى ويناۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرگەن تالاپكەر ءوز ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىن ودان ءارى جەتىلدىرە ءتۇسۋ ءۇشىن كۇردەلىرەك ءادىس – امالداردى، ەرەكشەلىكتەردى ۇيرەنۋ قاجەت.
مۋزىكالىق شىعارمانى ورىنداۋداعى جىلدامدىق قارقىنى ەكپىن دەپ اتالادى. ءاربىر شىعارمانىڭ نوتاسىنىڭ باسىندا ونىڭ ەكپىنى كورسەتىلەدى. ەكپىنى جاي، ورتاشا، جىلدام بولىپ نەگىزگى ءۇش توپقا بولىنەدى. ديناميكا دىبىس كۇشىن ازايتۋ نەمەسە ارتتىرۋ دارەجەسى. شىعارمانىڭ مازمۇنى مەن تابيعي بولمىسى، ورىنداۋشىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن دىبىستى كۇشەيتۋ نەمەسە ازايتۋ دارەجەسى ديناميكا بەلگىلەرى ارقىلى كورسەتىلەدى. ديناميكالىق بەلگىلەر ورىنداۋ ماعىناسىن بىلدىرەتىن يتاليان سوزدەرىنىڭ باس ارپىمەن بەلگىلەنەدى.
ءىV. جاڭا ساباق: دىبىس شىعارۋ تاسىلدەرى شتريح دەپ اتالادى. شتريحتىڭ تۇرلەرى: پيسسيكاتو، ترەمولو، قوس ترەمولو. مىنە، بۇگىن وسى شتريحتارعا توقتالامىز. وڭ قولداعى پيسسيكاتو شتريحى. شىعارمالاردا وڭ قول ساۋساقتارىمەن ىشەكتى شەرتىپ قاعۋ پيسسيكاتو شتريحى دەپ اتالادى. ول ەكى ادىسپەن ورىندالادى.
1. باس بارماقپەن تومەن قاراي ورىنداۋ ( ). مىسالى: 1 – جاتتىعۋ
2. سۇق ساۋساقپەن تومەن جانە جوعارى قاراي ورىنداۋ ( نەمەسە ) مىسالى: 2 – جاتتىعۋ
ترەمولو شتريحى
ترەمولو – ءبىر نەمەسە بىرنەشە دىبىستىڭ وتە ءجيى قايتالانۋى. ول دىبىستى ۇزاق ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن نەمەسە اۋەندى ارلەۋ ءۇشىن قولدانىلادى. دومبىرادا ترەمولو شتريحى ءتۇرلى ادىسپەن ورىندالعانىمەن، نەگىزىنەن ونىڭ ەكى ءتۇرى قولدانىلادى.
1. جەكە سۇق ساۋساقپەن ورىنداۋ. بۇل ترەمولونى دومبىرانىڭ شاناق تۇبىندەگى تۇيمە تۇسىنان وڭ قول بىلەگىمەن قاۋسىرا ۇستاپ، الاقاندى تومەن قاراتىپ ورىنداۋ كەرەك. ترەمولو شتريحىنا ءار ىشەكتە جەكە جاتتىققان ءتيىمدى. مىسالى، ترەمولو شتريحىنا سول ىشەگىندە جاتتىعۋ.
ترەمولو شتريحىنا رەت ىشەگىندە جاتتىعۋ.
2. سۇق ساۋساقپەن بارماق ارقىلى وينالاتىن ترەمولولار قولدىڭ ءار ءتۇرلى قيمىل – قوزعالىسىمەن ورىندالادى. ماسەلەن، ترەمولو شتريحىنىڭ ءبىرىنشى تۇرىندە قوزعالىس ساۋساققا بەرىلسە ەكىنشىسىندە بۋىنعا بەرىلەدى.
بۇگىن ءبىز جاياۋ مۇسانىڭ «اق سيسا» ءانىن ۇيرەنەمىز.
ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىنداعى قازاق ونەرىنەن ەلەۋلى ورىن الاتىن اتى شۋلى دارىن يەلەرىنىڭ ءبىرى – جاياۋ مۇسا. بايجان ۇلى جاياۋ مۇسا 1835 جىلى بۇگىنگى پاۆلودار وبلىسى، باياناۋىل اۋدانىنا قاراستى ەلدى مەكەندە دۇنيەگە كەلىپ، 11929 جىلى 94 جاسىندا قايتىس بولعان. ونىڭ اندەرى 1959 جىلى جەكە جيناق بولىپ جارىق كوردى. جاياۋ مۇسانىڭ جۇرتقا كەڭىنەن تانىلعان اندەرى: «باياناۋىل»، «شورمانوۆقا»، «كوگەرشىن»، «اق سيسا».
جاياۋ مۇسا جاسىنان ونەرىمەن تانىلىپ، ەلگە تانىمال بولعان. ءوزىنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى – مۇسا، اۋىل اراسىندا جاياۋ ارالاپ تاعدىر تاۋقىمەتىن كورگەندىكتەن جاياۋ اتانىپ كەتكەن. ونىڭ سەبەبىن اقىن «اق سيسا» انىندە
اق سيسا، قىزىل سيسا، سيسا، سيسا
قالمايدى كىمدەر جاياۋ زورلىق قىلسا
شورماننىڭ مۇستافاسى اتىمدى الىپ،
اتاندىم سول سەبەپتەن جاياۋ مۇسا، - دەپ بايانداعان.
شىعارمانى ورىنداپ كورسەتۋ.
اق سيسا شىعارماسى G – dur تونالدىگىندە جازىلعان ولشەمى 2/4.
V. دامىتۋ: اق سيسا شىعارماسىن تالداۋ. تاكتمەن جۇمىس جاساۋ.
Vءى. سەرگىتۋ ءساتى: «ويلان تاپ» ويىنى. مۋزىكالىق ساۋاتىن شىڭداۋ.
دىبىس ۇزاقتىعىمەن ديناميكالىق بەلگىلەردى كارتوچكالار ارقىلى كورسەتۋ.
Vءىى. بەكىتۋ:
- شتريح دەگەنىمىز نە؟
- شتريحتىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
- اق سيسا شىعارماسىندا قانداي شتريحتار كەزدەسەدى؟
- پيسسيكاتو شتريحى دەگەنىمىز نە№
- جاياۋ مۇسا قاي جىلى دۇنيەگە كەلدى؟
Vءىىى. قورىتىندىلاۋ:
بۇگىن ءبىز شتريحتىڭ تۇرلەرىن، ولاردىڭ قالاي ورىندالاتىنىن ۇيرەندىك. ەندى شىعارمانى ورىنداعان كەزدە شتريحتاردى پايدالانىپ، شىعارمانى اسەمدەي، ارلەي
ءبىلۋىمىز كەرەك. مۋزىكانىڭ جان دۇنيەنى تەبىرەنتەتىن ءۇنى ادامعا قايعى ۇستىندە دە، قۋانىشىندا دا،
دەمالىس ۋاقىتىندا دا، ەڭبەك پەن تۇرمىستا دا كوڭىل سەرىگى بولادى. ادام ءوز تىرشىلىگىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە اڭساعان ارمانىن دا، كوڭىل تۇكپىرىندەگى ءۇمىتىن دە مۋزىكا ارقىلى ءبىلدىرىپ وتىرعان. سوندىقتان ءبىز مۋزىكانى قاستەرلەي ءبىلۋىمىز كەرەك.
ءىح. ۇيگە تاپسىرما: «اق سيسا» شىعارماسىن بەرىلگەن جەرگە دەيىن نوتا بويىنشا ويناۋ.
ح. باعالاۋ: جاقسى. وتە جاقسى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «شاعىن پەسانى كۇيساندىقپەن قوسۋ ەرەكشەلىگى»
