باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ.
ماقساتىم: ءبىلىمدى، ءارى داعدىلاردى مەڭگەرەتىن، شىعارماشىلىق باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن، تىڭ جاڭالىقتار اشاتىن، تەرەڭ ويلاۋ قابىلەتىمەن ەرەكشەلەنەتىن جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
قولداناتىن تەحنولوگيالارىم: ستو، تىرەك سىزبا. ويىن ارقىلى.
باستاۋىش ءبىلىم – ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋدىڭ العاشقى باسقىشى. وسىعان سايكەس وقۋشىعا بەلگىلى ءبىر كولەمدەگى ءبىلىم، بىلىك-داعدىلاردى مەڭگەرتۋمەن بىرگە تابيعات، قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتە وتىرىپ ولاردى شىعارماشىلىق باعىتتا جان-جاقتى دامىتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى. وسى تالاپ تۇرعىسىنان العاندا وقۋ-تاربيە ءۇردىسىن ىزدەستىرۋ، جاڭا تەحنولوگيانى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە.
شىعارماشىلىق دەگەنىمىز – ادامنىڭ ءومىر قيىندىعىندا ءوزىن-وزى تانۋعا ۇمتىلۋى، ىزدەنۋى. شىعارماشىلىقتىڭ نەگىزگى سيپاتى جاڭالىق اشۋعا، جاڭا تاسىلدەر تابۋعا ۇمتىلۋ دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى وقۋ ارەكەتىندە كورىنەدى دە، دامۋ ءونىمى – وقۋعا قۇشتارلىق، قىزىعۋشىلىق بولىپ تابىلادى.
شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتتى قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلاردىڭ بولۋى قاجەت.
وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار.
الەۋمەتتىك
- وتباسىنداعى الەۋمەتتىك جاعداي.
- وتباسىنداعى شىعارماشىلىق.
پەداگوگيكالىق:
- ءمۇعالىمنىڭ بالا بەلسەندىلىگىن قولداۋى
- ادىستەمەلىك كومەك.
- باعالاۋ ادىلەتتىلىگى
پسيحولوگيالىق:
- ويلاۋ تەرەڭدىلىگى، قيالدىڭ ۇشقىرلىعى.
- ءوز كۇشىنە سەنۋى، ىنتالىلىعى.
فيزيولوگيالىق:
- بالا دەنساۋلىعىنىڭ جاقسى بولۋى.
سونىمەن قاتار قورقىنىش، جالقاۋلىق، ءوزىن-وزى باعالاماۋ سياقتى پسيحيكادان كەدەرگىلەردەن تۇراتىن قاراما-قايشىلىقتارمەن كۇرەسۋ قاجەت.
وقۋشى شىعارماشىلىعىنىڭ عىلىمي پەداگوگيكالىق پروبلەما رەتىندەگى وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – ونىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرى.
جالپى شىعارماشىلىق تۋىندى ومىرگە كەلگەنگە دەيىن ۇستاز شاكىرتتىڭ ونەگە تۇتار اقىلشىسى پىكىرلەس دوسى، باپكەرى بولۋى ءتيىس.
وقۋشى شىعارماشىلىعى ۇنەمى ۇستاز، سىنىپ ۇجىمى، اتا-انالار تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ وتىرۋى ءتيىس.
وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ وتىرۋ ءۇشىن ۇستازى ساباق ۇستىندە ساباقتان تىس ۋاقىتتاردا ءارتۇرلى ادىس-تاسىلدەردى قولدانىپ وتىرۋى ءتيىس.
1. تاقىرىپتى تەرەڭ ۇعىندىرۋ، ءتۇسىندىرۋ.
2. ساباقتا نەمەسە ساباقتان تىس ۋاقىتتا ءار ءتۇرلى تاقىرىپتاردا پىكىر-تالاس تاقىرىپ تۋدىرىپ وتىرۋ.
3. لوگيكالىق ويلاۋىن جەتىلدىرەتىن تاپسىرمالار بەرۋ.( لوگيكالىق ەسەپتەر، رەبۋس، ءسوزجۇمباق، اناگرامما)
4. ويلارىنان تەست تاپسىرمالارىن قۇراپ كەلۋ، ەسەپ قۇراۋ، ەرتەگى قۇرۋ، شاعىن اڭگىمە قۇراۋ، ولەڭ جولدارىن قۇراۋ.
5. قيالداۋ ارقىلى سۋرەت سالعىزۋ.
6. انا ءتىلى ساباقتارىندا مىنەزدەمە بەرۋ.
7. ءارتۇرلى تاقىرىپتا سايىس، پىكىرتالاس وتكىزىپ، العان اسەرلەرىنە شىعارمالار جازدىرۋ.
بۇل ايتىلعان جۇمىستاردى بارلىق وقۋشىعا بىردەي قولدانۋ ارتىق ەدى. ويتكەنى ءار وقۋشىنىڭ قابىلداۋ دەڭگەيى ءار ءتۇرلى. بارلىق وقۋشى شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەيدى دەۋ دە ارتىق ەتەدى.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسىنىڭ زەيىنى تۇراقسىز، قابىلداۋ دەڭگەيى ءارتۇرلى بولادى. ارنەگە بەيىمدىلىك ويانىپ كەلە جاتقان قابىلەتتىڭ بەلگىسى.
ءار وقۋشىنىڭ بەيىمدىلىگى ءارتۇرلى. كەي وقۋشى سۋرەت سالۋعا، ولەڭ قۇراۋعا، اۋىزەكى سويلەۋگە، رەبۋس قۇراۋعا يكەمدى بولۋى مۇمكىن. لوگيكالىق ويلاۋ جىلدامدىعى دا ۇشقىر بالالار بولادى. ءار بالانىڭ يكەمدىگىنە قاراي تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى شىعارماشىلىق دەڭگەيىن ارتتىرىپ وتىرۋى ءتيىس. ونى ۇستاز ءار پاندە بايقاپ وتىرۋى كەرەك.
شىعارماشىلىق تاپسىرمالاردى پاندەرگە بەيىمدەپ قولدانساق، وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋى ارتادى، ءبىلىم ساپاسى كوتەرىلەدى.
- وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋى داميدى.
- ءار وقۋشىنى جەكە تۇلعا رەتىندە قاراپ ومىردەن ءوز ورنىن تابۋىنا ىقپال ەتۋى كەرەك.
مەن ساباقتارىمدا وقۋشىلاردىڭ وي-قيالىن دامىتۋ بارىسىندا مىناداي شىعارماشىلىق تاپسىرمالاردى قولدانامىن. بالالارعا وزدەرىن تاپقىرلىققا، بىلگىرلىككە، ماقساتقا تالپىنۋعا جانە قيالداۋعا يتەرمەلەيتىن ويىندار مەن تاپسىرمالار وتە ۇنايدى.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ قيالى ادەتتەگىدەن ەرەكشە. ولار شىندىق ءومىردى قيالداعانىمەن بىرىكتىرە وتىرىپ، ءوزى ويلاپ تاپقان دۇنيەدە ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن. ولار اعاشتاردىڭ نەمەسە حايۋاناتتاردىڭ سويلەسەتىنىنە سەنەدى. بۇل جاستاعى بالالار ەستىگەن ەرتەگى اڭگىمەلەر جەلىسىمەن ءوزى دە قۇراستىرا الادى.
(سلايدتار) «جەتى لاق»، «قارلىعاش پەن ءداۋىت».
ساۋات اشۋ ساباقتارىندا وي شاپشاڭدىعىن، ءسوز بايلىعىن دامىتۋدا مىناداي ولەڭ شۋماقتار قۇراستىرۋعا بولادى.
- نا – نا-نا
سىرعانايدى شانا
- تا-تا-تا
ءوتىپ كەتتى ءبىر اپتا (سلايد)
- سا – سا-سا
شاعىپ الدى ماسا
- عا-عا-عا
قالادان كەلدى اعا
بۇل كەيىن 3-4 سىنىپتاردا ءوز بەتتەرىمەن ولەڭ شىعارۋعا دايىندىق بولماق.
ءماتىن ەرتەگى اڭگىمەنى ءوز بەتىنشە اياقتاۋعا ۇيرەتۋ.
«ەرتەدە ءبىر تۇيە بولىپتى. ول كىپ-كىشكەنتاي ەكەن. ونى وزىنەن ۇلكەن جانۋارلار مازاقتاي بەرىپتى. اسىرەسە شىبىن كوپ كۇلىپتى. بىردە ول تۇيە كولەڭكەلەپ جاتقان اعاشتىڭ بۇتاعىنا وتىرىپ الىپ، ونى مازاقتاي باستادى»
ەرتەگىنى اياقتا دەگەن تاپسىرما بەرىلەدى. سوندا وقۋشىلار بىلاي اياقتايدى.
... شىبىن تۇيەنى قويماستان مازاقتاي بەردى. سولاي وتىرعاندا ونى ءبىر تورعاي جەپ كەتىپتى.
( نۇرجان جاننا)
... سوندا تۇيە اشۋلانىپ شىبىننىڭ بەتىنە تۇكىرىپ جىبەرەدى، سوندا شىبىن تۇنشىعىپ قالادى.
(قوسىم نازار)
«سوزدەن ءسوز تەر»،«باسپالداق» «بۋىننان ءسوز قۇرا»، «سيقىرلى ءارىپ» ويىندارى وقۋشىنىڭ وي شاپشاڭدىعىن ارتتىرادى، قيالىن دامىتادى.
«كەمپىرقوساق»، «دوڭگەلەك»، «باۋىرساق»
«باسپالداق»
ب__
ب__ __
ب__ __ __
ب__ __ ____
ب__ __ __ ___
«سيقىرلى ءارىپ»
قانداي ءارىپ ءتورت سوزدەن سەگىز ءسوز جاسايدى.
... الا،... العا ار... ا... ورىك.
بۋىننان ءسوز قۇرا
ناي ---- زە ----- رە
با ----- تە ----- عاي
پان ---- لا ----- زا
«انا ءتىلى» جانە «قازاق ءتىلى» ساباقتارىن دا ۋاقىت تاۋىپ شىعارماشىلىق جۇمىستى جۇرگۋگە بولادى.
ول ءۇشىن ءمۇعالىم ءماتىننىڭ، جاتتىعۋدىڭ ءون بويىنان شىعارماشىلىق تاپسىرماعا لايىقتى جاعدايلار ىزدەپ تابۋى كەرەك.
1) اقىن جازۋشىلاردىڭ دايىن ماتىندەرىن ءوز ويلارىمەن اياقتاتۋ.
2) بەلگىلى ماقال نەگىزىندە اڭگىمە جازعىزۋ.
3) ءماتىن بويىنشا ماقال قۇراستىرۋ.
4) زاتتارعا؛ تابيعات قۇبىلىستارىنا جۇمباقتار قۇراستىرۋعا بولادى.
5) شىعارما، ءماتىن قۇراستىرۋ.
- تاقىرىپ بويىنشا
- جوسپار بويىنشا
- تىرەك سوزدەر ارقىلى
6) ولەڭ قۇراستىرۋ
_______ _________ ________ اۋلاعا
___________ ______ _______ كوڭىلدى
_____ _________ __________ ______ (سلايد)
____________ ______________ ءورىلدى
7) كەيىپكەرلەرگە مىنەزدەمە بەرۋ.
8) شىعارما بويىنشا سۋرەت سالعىزۋ، اۋىزشا سۋرەتتەۋ، قيالداۋ ارقىلى سۋرەتتەۋ.
9) لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتاتىن ويىندار مەن بەرىلگەن تاپسىرمالار شەشكىزۋ (اناگرامما ءسوزجۇمباق، رەبۋس، قۇراستىرمالى سۋرەتتەمەلەر).
10) تىرەك سىزبالار.
وقۋشىعا قاي ءپان بولسىن ساباقتى تۇسىندىرگەندە تىرەك سىزبا پايدالانۋ ءتيىمدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى ول وقۋشىنىڭ ويىن جۇيەلى جەتكىزۋگە ۇيرەتەدى.
ماتەماتيكا ساباقتارىندا ساناماقتاردىڭ ءرولى زور.
وقۋشىلاردى ماتەماتيكا ساباقتارىندا شەشەندىككە باۋلۋ ماقساتىندا حالقىمىزدىڭ ايتىس ونەرىنە وراي «ايتىس» ويىنىن وتكىزۋگە بولادى. ءبىر وقۋشى سان ايتادى، ەكىنشى وقۋشى ونىڭ ايتقان سانىنا ۇقسايتىن ءسوز تىركەسىن ايتىپ جاۋاپ قايتارادى.
مىسالى: 1- وقۋشى: ءبىر
2 - وقۋشى: سىنىپقا تەز كىر.
1 - وقۋشى: ەكى
2 - وقۋشى: سەرىكپەن كۇرەسۋگە بەكى
1 - وقۋشى: ءۇش
2 - وقۋشى: مەنىمەن جارىسقا ءتۇس.
وسىنداي جۇمىستاردى ۇنەمى جۇرگىزۋ وقۋشىلاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋعا، شاكىرت بويىنداعى قابىلەت كوزىن اشىپ، ءتىلىن بايىتۋعا، قيالىن ۇشتاۋعا ءوز بەتىنشە ىزدەۋگە زور اسەرىن تيگىزەدى.
ساباقتان تىس ۋاقىتتا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن ءارتۇرلى كەزدەسۋلەردەن، ساياحاتتاردان، جۋرنالدارىن، وقىعاندارىنان العان اسەرلەرىن اڭگىمەلەۋگە، شىعارما رەتىندە جازدىرۋعا بولادى.
قورىتا كەلگەندە:
شىعارماشىلىق تاپسىرمالاردى ورىنداۋدان الىناتىن ناتيجە: جاۋاپكەرشىلىگى ارتادى، قاجەت بولسا كوزقاراسىن وزگەرتەدى، باسقالاردى تاڭداي بىلەدى، ءوزىن-وزى باعالايدى، قارىم-قاتىناس جاساۋعا ۇيرەنەدى، ءوز ويىن تۇجىرىمداپ قورىتىندى شىعارادى.
ماقساتىم: ءبىلىمدى، ءارى داعدىلاردى مەڭگەرەتىن، شىعارماشىلىق باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن، تىڭ جاڭالىقتار اشاتىن، تەرەڭ ويلاۋ قابىلەتىمەن ەرەكشەلەنەتىن جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
قولداناتىن تەحنولوگيالارىم: ستو، تىرەك سىزبا. ويىن ارقىلى.
باستاۋىش ءبىلىم – ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋدىڭ العاشقى باسقىشى. وسىعان سايكەس وقۋشىعا بەلگىلى ءبىر كولەمدەگى ءبىلىم، بىلىك-داعدىلاردى مەڭگەرتۋمەن بىرگە تابيعات، قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتە وتىرىپ ولاردى شىعارماشىلىق باعىتتا جان-جاقتى دامىتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى. وسى تالاپ تۇرعىسىنان العاندا وقۋ-تاربيە ءۇردىسىن ىزدەستىرۋ، جاڭا تەحنولوگيانى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە.
شىعارماشىلىق دەگەنىمىز – ادامنىڭ ءومىر قيىندىعىندا ءوزىن-وزى تانۋعا ۇمتىلۋى، ىزدەنۋى. شىعارماشىلىقتىڭ نەگىزگى سيپاتى جاڭالىق اشۋعا، جاڭا تاسىلدەر تابۋعا ۇمتىلۋ دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى وقۋ ارەكەتىندە كورىنەدى دە، دامۋ ءونىمى – وقۋعا قۇشتارلىق، قىزىعۋشىلىق بولىپ تابىلادى.
شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتتى قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلاردىڭ بولۋى قاجەت.
وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار.
الەۋمەتتىك
- وتباسىنداعى الەۋمەتتىك جاعداي.
- وتباسىنداعى شىعارماشىلىق.
پەداگوگيكالىق:
- ءمۇعالىمنىڭ بالا بەلسەندىلىگىن قولداۋى
- ادىستەمەلىك كومەك.
- باعالاۋ ادىلەتتىلىگى
پسيحولوگيالىق:
- ويلاۋ تەرەڭدىلىگى، قيالدىڭ ۇشقىرلىعى.
- ءوز كۇشىنە سەنۋى، ىنتالىلىعى.
فيزيولوگيالىق:
- بالا دەنساۋلىعىنىڭ جاقسى بولۋى.
سونىمەن قاتار قورقىنىش، جالقاۋلىق، ءوزىن-وزى باعالاماۋ سياقتى پسيحيكادان كەدەرگىلەردەن تۇراتىن قاراما-قايشىلىقتارمەن كۇرەسۋ قاجەت.
وقۋشى شىعارماشىلىعىنىڭ عىلىمي پەداگوگيكالىق پروبلەما رەتىندەگى وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – ونىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرى.
جالپى شىعارماشىلىق تۋىندى ومىرگە كەلگەنگە دەيىن ۇستاز شاكىرتتىڭ ونەگە تۇتار اقىلشىسى پىكىرلەس دوسى، باپكەرى بولۋى ءتيىس.
وقۋشى شىعارماشىلىعى ۇنەمى ۇستاز، سىنىپ ۇجىمى، اتا-انالار تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ وتىرۋى ءتيىس.
وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ وتىرۋ ءۇشىن ۇستازى ساباق ۇستىندە ساباقتان تىس ۋاقىتتاردا ءارتۇرلى ادىس-تاسىلدەردى قولدانىپ وتىرۋى ءتيىس.
1. تاقىرىپتى تەرەڭ ۇعىندىرۋ، ءتۇسىندىرۋ.
2. ساباقتا نەمەسە ساباقتان تىس ۋاقىتتا ءار ءتۇرلى تاقىرىپتاردا پىكىر-تالاس تاقىرىپ تۋدىرىپ وتىرۋ.
3. لوگيكالىق ويلاۋىن جەتىلدىرەتىن تاپسىرمالار بەرۋ.( لوگيكالىق ەسەپتەر، رەبۋس، ءسوزجۇمباق، اناگرامما)
4. ويلارىنان تەست تاپسىرمالارىن قۇراپ كەلۋ، ەسەپ قۇراۋ، ەرتەگى قۇرۋ، شاعىن اڭگىمە قۇراۋ، ولەڭ جولدارىن قۇراۋ.
5. قيالداۋ ارقىلى سۋرەت سالعىزۋ.
6. انا ءتىلى ساباقتارىندا مىنەزدەمە بەرۋ.
7. ءارتۇرلى تاقىرىپتا سايىس، پىكىرتالاس وتكىزىپ، العان اسەرلەرىنە شىعارمالار جازدىرۋ.
بۇل ايتىلعان جۇمىستاردى بارلىق وقۋشىعا بىردەي قولدانۋ ارتىق ەدى. ويتكەنى ءار وقۋشىنىڭ قابىلداۋ دەڭگەيى ءار ءتۇرلى. بارلىق وقۋشى شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەيدى دەۋ دە ارتىق ەتەدى.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسىنىڭ زەيىنى تۇراقسىز، قابىلداۋ دەڭگەيى ءارتۇرلى بولادى. ارنەگە بەيىمدىلىك ويانىپ كەلە جاتقان قابىلەتتىڭ بەلگىسى.
ءار وقۋشىنىڭ بەيىمدىلىگى ءارتۇرلى. كەي وقۋشى سۋرەت سالۋعا، ولەڭ قۇراۋعا، اۋىزەكى سويلەۋگە، رەبۋس قۇراۋعا يكەمدى بولۋى مۇمكىن. لوگيكالىق ويلاۋ جىلدامدىعى دا ۇشقىر بالالار بولادى. ءار بالانىڭ يكەمدىگىنە قاراي تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى شىعارماشىلىق دەڭگەيىن ارتتىرىپ وتىرۋى ءتيىس. ونى ۇستاز ءار پاندە بايقاپ وتىرۋى كەرەك.
شىعارماشىلىق تاپسىرمالاردى پاندەرگە بەيىمدەپ قولدانساق، وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋى ارتادى، ءبىلىم ساپاسى كوتەرىلەدى.
- وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋى داميدى.
- ءار وقۋشىنى جەكە تۇلعا رەتىندە قاراپ ومىردەن ءوز ورنىن تابۋىنا ىقپال ەتۋى كەرەك.
مەن ساباقتارىمدا وقۋشىلاردىڭ وي-قيالىن دامىتۋ بارىسىندا مىناداي شىعارماشىلىق تاپسىرمالاردى قولدانامىن. بالالارعا وزدەرىن تاپقىرلىققا، بىلگىرلىككە، ماقساتقا تالپىنۋعا جانە قيالداۋعا يتەرمەلەيتىن ويىندار مەن تاپسىرمالار وتە ۇنايدى.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ قيالى ادەتتەگىدەن ەرەكشە. ولار شىندىق ءومىردى قيالداعانىمەن بىرىكتىرە وتىرىپ، ءوزى ويلاپ تاپقان دۇنيەدە ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن. ولار اعاشتاردىڭ نەمەسە حايۋاناتتاردىڭ سويلەسەتىنىنە سەنەدى. بۇل جاستاعى بالالار ەستىگەن ەرتەگى اڭگىمەلەر جەلىسىمەن ءوزى دە قۇراستىرا الادى.
(سلايدتار) «جەتى لاق»، «قارلىعاش پەن ءداۋىت».
ساۋات اشۋ ساباقتارىندا وي شاپشاڭدىعىن، ءسوز بايلىعىن دامىتۋدا مىناداي ولەڭ شۋماقتار قۇراستىرۋعا بولادى.
- نا – نا-نا
سىرعانايدى شانا
- تا-تا-تا
ءوتىپ كەتتى ءبىر اپتا (سلايد)
- سا – سا-سا
شاعىپ الدى ماسا
- عا-عا-عا
قالادان كەلدى اعا
بۇل كەيىن 3-4 سىنىپتاردا ءوز بەتتەرىمەن ولەڭ شىعارۋعا دايىندىق بولماق.
ءماتىن ەرتەگى اڭگىمەنى ءوز بەتىنشە اياقتاۋعا ۇيرەتۋ.
«ەرتەدە ءبىر تۇيە بولىپتى. ول كىپ-كىشكەنتاي ەكەن. ونى وزىنەن ۇلكەن جانۋارلار مازاقتاي بەرىپتى. اسىرەسە شىبىن كوپ كۇلىپتى. بىردە ول تۇيە كولەڭكەلەپ جاتقان اعاشتىڭ بۇتاعىنا وتىرىپ الىپ، ونى مازاقتاي باستادى»
ەرتەگىنى اياقتا دەگەن تاپسىرما بەرىلەدى. سوندا وقۋشىلار بىلاي اياقتايدى.
... شىبىن تۇيەنى قويماستان مازاقتاي بەردى. سولاي وتىرعاندا ونى ءبىر تورعاي جەپ كەتىپتى.
( نۇرجان جاننا)
... سوندا تۇيە اشۋلانىپ شىبىننىڭ بەتىنە تۇكىرىپ جىبەرەدى، سوندا شىبىن تۇنشىعىپ قالادى.
(قوسىم نازار)
«سوزدەن ءسوز تەر»،«باسپالداق» «بۋىننان ءسوز قۇرا»، «سيقىرلى ءارىپ» ويىندارى وقۋشىنىڭ وي شاپشاڭدىعىن ارتتىرادى، قيالىن دامىتادى.
«كەمپىرقوساق»، «دوڭگەلەك»، «باۋىرساق»
«باسپالداق»
ب__
ب__ __
ب__ __ __
ب__ __ ____
ب__ __ __ ___
«سيقىرلى ءارىپ»
قانداي ءارىپ ءتورت سوزدەن سەگىز ءسوز جاسايدى.
... الا،... العا ار... ا... ورىك.
بۋىننان ءسوز قۇرا
ناي ---- زە ----- رە
با ----- تە ----- عاي
پان ---- لا ----- زا
«انا ءتىلى» جانە «قازاق ءتىلى» ساباقتارىن دا ۋاقىت تاۋىپ شىعارماشىلىق جۇمىستى جۇرگۋگە بولادى.
ول ءۇشىن ءمۇعالىم ءماتىننىڭ، جاتتىعۋدىڭ ءون بويىنان شىعارماشىلىق تاپسىرماعا لايىقتى جاعدايلار ىزدەپ تابۋى كەرەك.
1) اقىن جازۋشىلاردىڭ دايىن ماتىندەرىن ءوز ويلارىمەن اياقتاتۋ.
2) بەلگىلى ماقال نەگىزىندە اڭگىمە جازعىزۋ.
3) ءماتىن بويىنشا ماقال قۇراستىرۋ.
4) زاتتارعا؛ تابيعات قۇبىلىستارىنا جۇمباقتار قۇراستىرۋعا بولادى.
5) شىعارما، ءماتىن قۇراستىرۋ.
- تاقىرىپ بويىنشا
- جوسپار بويىنشا
- تىرەك سوزدەر ارقىلى
6) ولەڭ قۇراستىرۋ
_______ _________ ________ اۋلاعا
___________ ______ _______ كوڭىلدى
_____ _________ __________ ______ (سلايد)
____________ ______________ ءورىلدى
7) كەيىپكەرلەرگە مىنەزدەمە بەرۋ.
8) شىعارما بويىنشا سۋرەت سالعىزۋ، اۋىزشا سۋرەتتەۋ، قيالداۋ ارقىلى سۋرەتتەۋ.
9) لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتاتىن ويىندار مەن بەرىلگەن تاپسىرمالار شەشكىزۋ (اناگرامما ءسوزجۇمباق، رەبۋس، قۇراستىرمالى سۋرەتتەمەلەر).
10) تىرەك سىزبالار.
وقۋشىعا قاي ءپان بولسىن ساباقتى تۇسىندىرگەندە تىرەك سىزبا پايدالانۋ ءتيىمدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى ول وقۋشىنىڭ ويىن جۇيەلى جەتكىزۋگە ۇيرەتەدى.
ماتەماتيكا ساباقتارىندا ساناماقتاردىڭ ءرولى زور.
وقۋشىلاردى ماتەماتيكا ساباقتارىندا شەشەندىككە باۋلۋ ماقساتىندا حالقىمىزدىڭ ايتىس ونەرىنە وراي «ايتىس» ويىنىن وتكىزۋگە بولادى. ءبىر وقۋشى سان ايتادى، ەكىنشى وقۋشى ونىڭ ايتقان سانىنا ۇقسايتىن ءسوز تىركەسىن ايتىپ جاۋاپ قايتارادى.
مىسالى: 1- وقۋشى: ءبىر
2 - وقۋشى: سىنىپقا تەز كىر.
1 - وقۋشى: ەكى
2 - وقۋشى: سەرىكپەن كۇرەسۋگە بەكى
1 - وقۋشى: ءۇش
2 - وقۋشى: مەنىمەن جارىسقا ءتۇس.
وسىنداي جۇمىستاردى ۇنەمى جۇرگىزۋ وقۋشىلاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋعا، شاكىرت بويىنداعى قابىلەت كوزىن اشىپ، ءتىلىن بايىتۋعا، قيالىن ۇشتاۋعا ءوز بەتىنشە ىزدەۋگە زور اسەرىن تيگىزەدى.
ساباقتان تىس ۋاقىتتا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن ءارتۇرلى كەزدەسۋلەردەن، ساياحاتتاردان، جۋرنالدارىن، وقىعاندارىنان العان اسەرلەرىن اڭگىمەلەۋگە، شىعارما رەتىندە جازدىرۋعا بولادى.
قورىتا كەلگەندە:
شىعارماشىلىق تاپسىرمالاردى ورىنداۋدان الىناتىن ناتيجە: جاۋاپكەرشىلىگى ارتادى، قاجەت بولسا كوزقاراسىن وزگەرتەدى، باسقالاردى تاڭداي بىلەدى، ءوزىن-وزى باعالايدى، قارىم-قاتىناس جاساۋعا ۇيرەنەدى، ءوز ويىن تۇجىرىمداپ قورىتىندى شىعارادى.
You Might Also Like
-
«تاۋەلسىز ەل تىرەگى، ءبىلىمدى ۇرپاق» (تانىمدىق سايىس)
