شۇبالشاڭنىڭ بيوگەوسەنوزداعى،تابيعاتتاعى جانە جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ دامۋ تاريحىنداعى ورنى مەن ماڭىزى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شۇبالشاڭنىڭ بيوگەوسەنوزداعى، تابيعاتتاعى جانە جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ دامۋ تاريحىنداعى ورنى مەن ماڭىزى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ازقىلتاناقتى بۋىلتىق قۇرتتار تۋرالى ءتۇسىندىرىپ، بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا ىشەكقۋىستىلاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ، بىلىمدەرىن كەڭەيتىپ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، وي ءورىسىن، ىزدەنىمپازدىعىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ يگەرگەن بىلىمدەرىن ورتاعا سالۋعا، ويىن ەركىن جەتكىزۋگە، ءسوز مانەرىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى. ارالاس
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەتتەر، تەست تاپسىرمالارى
ساباقتىڭ بارىسى: ءى ۇيىمداستىرۋ
ا) سالەمدەسۋ، سىنىپ تازالىعى
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
ب) وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
وتكەن ساباقتى قايتالاۋ، ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەست ارقىلى تەكسەرۋ.
تەست
1. شۇبالشاننىڭ اسقورىتۋ جۇيەسى:
ا) اۋىز قۋىسى – جۇتقىنشاق – وڭەش – جەمساۋ – قارىن – ىشەك.
ءا) اۋىز قۋىسى - جۇتقىنشاق - جەمساۋ - قارىن - ىشەك
ۆ) اۋىز - وڭەش - جەمساۋ - قارىن - ىشەك
2. شۇبالشاننىڭ ءزار شىعارۋ مۇشەسى:
ا) بۇيرەك
ءا) جۇلدىزشا ءتارىزدى تۇتىك
ب) جاسىل ءتۇستى جۇپ بەز
3. شۇبالشاننىڭ قاناينالىم جۇيەسى:
ا) تۇيىق قان اينالىم جۇيەسى.
ءا) اشىق قان اينالىم جۇيەسى
ب) دۇرىسى جوق
4. شۇبالشاننىڭ تىنىس الۋ مۇشەسى:
ا) جەلبەزەك
ءا) تەرى جابىسى.
ب ) وكپە
5. شۇبالشاڭداردىڭ كلاسى:
ا) ازقىلتاندى قۇرتتار.
ءا ) كوپقىلتاناقتى قۇرتتار
ب ) جۇمىر قۇرت
III. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
وقۋشىلاردى الدىن الا ءۇش توپقا ءبولۋ
▪ شۇبالشاڭ
▪سۇلىك
▪ نەرەيدا
جاۋىنقۇرتى، شۇبالشاڭ - جەرقۇرتتارى، ازقىلتاندى قۇرتتار تۋىستاسىنا جاتاتىن قۇرتتار توبى، ءوز قۇرامىنا ادەتتە ءىرى توپىراقتا مەكەندەيتىن تۇرلەرى ەنەدى. تروپيكالىق ءىرى تۇرلەرىنىڭ دەنە ۇزىندىعى 2، 5 م دەيىن، (تمد - دا، 45 سم دەيىن). دەنە بۋىلتىقتارىنىڭ سانى 80 نەن 450 دەيىن. ءار ءبىر بۋىلتىقتا جورعالاۋعا كومەكتەسەتىن 8 دەن بىرنەشە ونشاقتى قىلتاندار بار. سەزىم مۇشەلەرى جوق، ءبىراق دەنەسىندە سەزىمتال جاسۋشالار مول. بارلىق دەنەسىمەن تىنىس الادى. تۇيىق قان اينالۋ جۇيەسى بار، (قۇرامىندا گەموگلوبينى بار قانىنىڭ ءتۇسى قىزىل). جۇيكە جۇيەسى قۇرساق جۇيكە تىزبەگىن قۇرايتىن ءىرى جۇتقىنشاق ءۇستى جۇيكە تۇيىندىسىنەن جانە كوپتەگەن ۇساق تۇيىندىلەردەن تۇرادى. رەگەنەراسيا قۇبىلىسى جاقسى دامىعان. كوبىنەسە تروپيكالىق ورمانداردا مەكەندەيتىن 1500 اسا ءتۇرى بار؛ تمد - دا، 100 شاماسىندا ءتۇرى كەزدەسەدى، كوبىنەسە ليۋمبريسيد، (Lumbricidae) تۋىستاسىنا جاتاتىن تۇرلەرى. توپىراقتا مەكەندەيدى، ءىرى تۇرلەرى تەرەڭدىگى 8 م - گە جەتەتىندەي ءىن قازادى. جاۋىنقۇرتى كوبى جەر بەتىنە تۇندە، كۇندىزگى ۋاقىتتاردا، جاۋىننان كەيىن عانا شىعادى، (وسىدان اتالۋى). شىرىگەن ورگانيكالىق قالدىقتارمەن قورەكتەنەدى. گەرمافروديتتەر. جۇمىرتقالارى بار كوكوندارىن توپىراققا سالادى
1) جاڭا تەرميندەر
الدىمەن سىزدەر تاقىرىپ تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن ماتىندە كەزدەسەتىن جاڭا تەرمين سوزدەردى داپتەرلەرىڭە كوشىرىپ جازىڭىزدار.
- سەلوم – بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ ەكىنشى رەتتەگى دەنە قۋىسى
- پاراپوديا - بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ قاراپايىم اياقتا
- مەگاسكولدەس - شۇبالشاڭداردىڭ ەڭ ءىرىسى
- نەفريديا - تۇتىكشە ءتارىزدى ءزارشىعارۋ مۇشەلەرى
- تروحوفورا - بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ دەرناسىلى
- مەزودەرما - ورتاڭعى قابىق
- گيرۋدين - قان سوراتىن سۇلىكتىڭ قاندى سۇيىلتاتىن زاتى
- گيپودەرما - ەكىنشى ورتاڭعى قابىق
- ءسىرقابىق - ءبىرىنشى ەڭ سىرتقى قابىق
2) وقۋلىقپەن جۇمىس
كەلەسى كەزەكتە ءۇش توپقا جەكە جەكە تاپسىرمالار بەرەمىن. سىزدەر سول تاپسىرمانى كىتاپتى وقىپ، جاۋاپتارىن الدارىڭىزداعى پاراققا جازىڭىزدار.
● ءى توپ تاپسىرمالارى
- سەلومنىڭ نەگىزگى قىزمەتى
- بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ ءزارشىعارۋ جۇيەسى
- شۇبالشاڭنىڭ پايداسى
● ءىى توپ تاپسىرمالارى
- بۋىلتىق قۇرتتارداعى قان اينالىم جۇيەسى
- بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ قوزعالىس مۇشەلەرى
- كوپ قىلتاندى بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ كوبەيۋى
● ءىىى توپ تاپسىرمالارى
- بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ سىرتقى قۇرىلىسى
- بۋىلتىق قۇرتتارداعى جۇيكە جۇيەسى
- سۇلىك بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ ارنايى كلاسى
3) وزىندىك جۇمىس
ءار توپ بۇگىنگى تاقىرىپ بويىنشا 4 سۇراق دايىنداۋ جانە قالعان توپتاردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
سۋرەت
ۆەن دياگرامماسى بويىنشا جۇمىس جاساۋ
ءار توپ ءوز ويلارىنان تاقىرىپقا بايلانىستى 4 جول ولەڭ شىعارۋ.
بۋىلتىق قۇرتتار سۋداعى بيوسەنوزدىڭ قورەكتiك تiزبەگiندەگi ماڭىزدى ءبولiمi، پالولوقۇرتىن ادامدار قورەك رەتiندە قولدانادى.
قازiرگi ۋاقىتتا بالىق شارۋاشىلىعى قاجەتتi قۇرتتاردىڭ كەيبiر تۇرلەرiن قورەك رەتiندە ءوسiپ - ءوندiرۋدە.
جاۋىن قۇرتتارى اۋىل شارۋاشىلىعىندا ۇلكەن ءرول اتقارادى. چ. دارۆين ولاردىڭ توپىراقتى قۇنارلاتۋداعى پايدالى ماڭىزىن اتاپ وتكەن. بiرiنشiدەن، ولار توپىراقتى قازىپ، ءوسiمدiك تامىرىنىڭ توپىراققا ەركiن جايىلۋىنا ىقپالىن تيگiزەدi، سۋدىڭ، اۋانىڭ توپىراققا ەركiن جايىلۋىن رەتتەيدi. سونىڭ ناتيجەسىندە ءوسiمدiكتەردiڭ وسۋىنە جاعداي جاسالادى. جاۋىن قۇرتتارى توپىراقتى قوپسىتادى.
ءۇ قورىتىندى
1. شۇبالشاڭ وتتەگىن مىنا مۇشەسى ارقىلى سىڭىرەدى: تەرىسى
2. شۇبالشاڭداردىڭ قوزعالۋى: ساقينالى، ءبىرىڭعاي سالالى بۇلشىقەتتەردىڭ جيىرىلۋىنان.
3. شۇبالشاڭنىڭ جۇيكە جۇيەسى: ءجۇتقىنشاقۇستى، جۇتقىنشاقاستى ءتۇيىن جانە قۇرساق تىزبەكشەسىنەن تۇرادى.
4. شۇبالشاڭنىڭ قىزعىلت ءتۇستى بولۋى: دەنەنى جاقسى جابدىقتايتىن قانىنىڭ بولۋى.
5 شۇبالشاڭداردىڭ كلاسى: ازقىلتاندى قۇرتتار
Vءى. ءۇي تاپسىرماسى:
سۋرەت § 44 وقۋ، سۇراقتارعا جازباشا جاۋاپ بەرۋ.
Vءىى. باعالاۋ: ءار توپ وزدەرىن باعالايدى، ءمۇعالىم قورىتىندى باعانى قويۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ازقىلتاناقتى بۋىلتىق قۇرتتار تۋرالى ءتۇسىندىرىپ، بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا ىشەكقۋىستىلاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ، بىلىمدەرىن كەڭەيتىپ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، وي ءورىسىن، ىزدەنىمپازدىعىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ يگەرگەن بىلىمدەرىن ورتاعا سالۋعا، ويىن ەركىن جەتكىزۋگە، ءسوز مانەرىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى. ارالاس
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەتتەر، تەست تاپسىرمالارى
ساباقتىڭ بارىسى: ءى ۇيىمداستىرۋ
ا) سالەمدەسۋ، سىنىپ تازالىعى
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
ب) وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
وتكەن ساباقتى قايتالاۋ، ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەست ارقىلى تەكسەرۋ.
تەست
1. شۇبالشاننىڭ اسقورىتۋ جۇيەسى:
ا) اۋىز قۋىسى – جۇتقىنشاق – وڭەش – جەمساۋ – قارىن – ىشەك.
ءا) اۋىز قۋىسى - جۇتقىنشاق - جەمساۋ - قارىن - ىشەك
ۆ) اۋىز - وڭەش - جەمساۋ - قارىن - ىشەك
2. شۇبالشاننىڭ ءزار شىعارۋ مۇشەسى:
ا) بۇيرەك
ءا) جۇلدىزشا ءتارىزدى تۇتىك
ب) جاسىل ءتۇستى جۇپ بەز
3. شۇبالشاننىڭ قاناينالىم جۇيەسى:
ا) تۇيىق قان اينالىم جۇيەسى.
ءا) اشىق قان اينالىم جۇيەسى
ب) دۇرىسى جوق
4. شۇبالشاننىڭ تىنىس الۋ مۇشەسى:
ا) جەلبەزەك
ءا) تەرى جابىسى.
ب ) وكپە
5. شۇبالشاڭداردىڭ كلاسى:
ا) ازقىلتاندى قۇرتتار.
ءا ) كوپقىلتاناقتى قۇرتتار
ب ) جۇمىر قۇرت
III. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
وقۋشىلاردى الدىن الا ءۇش توپقا ءبولۋ
▪ شۇبالشاڭ
▪سۇلىك
▪ نەرەيدا
جاۋىنقۇرتى، شۇبالشاڭ - جەرقۇرتتارى، ازقىلتاندى قۇرتتار تۋىستاسىنا جاتاتىن قۇرتتار توبى، ءوز قۇرامىنا ادەتتە ءىرى توپىراقتا مەكەندەيتىن تۇرلەرى ەنەدى. تروپيكالىق ءىرى تۇرلەرىنىڭ دەنە ۇزىندىعى 2، 5 م دەيىن، (تمد - دا، 45 سم دەيىن). دەنە بۋىلتىقتارىنىڭ سانى 80 نەن 450 دەيىن. ءار ءبىر بۋىلتىقتا جورعالاۋعا كومەكتەسەتىن 8 دەن بىرنەشە ونشاقتى قىلتاندار بار. سەزىم مۇشەلەرى جوق، ءبىراق دەنەسىندە سەزىمتال جاسۋشالار مول. بارلىق دەنەسىمەن تىنىس الادى. تۇيىق قان اينالۋ جۇيەسى بار، (قۇرامىندا گەموگلوبينى بار قانىنىڭ ءتۇسى قىزىل). جۇيكە جۇيەسى قۇرساق جۇيكە تىزبەگىن قۇرايتىن ءىرى جۇتقىنشاق ءۇستى جۇيكە تۇيىندىسىنەن جانە كوپتەگەن ۇساق تۇيىندىلەردەن تۇرادى. رەگەنەراسيا قۇبىلىسى جاقسى دامىعان. كوبىنەسە تروپيكالىق ورمانداردا مەكەندەيتىن 1500 اسا ءتۇرى بار؛ تمد - دا، 100 شاماسىندا ءتۇرى كەزدەسەدى، كوبىنەسە ليۋمبريسيد، (Lumbricidae) تۋىستاسىنا جاتاتىن تۇرلەرى. توپىراقتا مەكەندەيدى، ءىرى تۇرلەرى تەرەڭدىگى 8 م - گە جەتەتىندەي ءىن قازادى. جاۋىنقۇرتى كوبى جەر بەتىنە تۇندە، كۇندىزگى ۋاقىتتاردا، جاۋىننان كەيىن عانا شىعادى، (وسىدان اتالۋى). شىرىگەن ورگانيكالىق قالدىقتارمەن قورەكتەنەدى. گەرمافروديتتەر. جۇمىرتقالارى بار كوكوندارىن توپىراققا سالادى
1) جاڭا تەرميندەر
الدىمەن سىزدەر تاقىرىپ تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن ماتىندە كەزدەسەتىن جاڭا تەرمين سوزدەردى داپتەرلەرىڭە كوشىرىپ جازىڭىزدار.
- سەلوم – بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ ەكىنشى رەتتەگى دەنە قۋىسى
- پاراپوديا - بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ قاراپايىم اياقتا
- مەگاسكولدەس - شۇبالشاڭداردىڭ ەڭ ءىرىسى
- نەفريديا - تۇتىكشە ءتارىزدى ءزارشىعارۋ مۇشەلەرى
- تروحوفورا - بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ دەرناسىلى
- مەزودەرما - ورتاڭعى قابىق
- گيرۋدين - قان سوراتىن سۇلىكتىڭ قاندى سۇيىلتاتىن زاتى
- گيپودەرما - ەكىنشى ورتاڭعى قابىق
- ءسىرقابىق - ءبىرىنشى ەڭ سىرتقى قابىق
2) وقۋلىقپەن جۇمىس
كەلەسى كەزەكتە ءۇش توپقا جەكە جەكە تاپسىرمالار بەرەمىن. سىزدەر سول تاپسىرمانى كىتاپتى وقىپ، جاۋاپتارىن الدارىڭىزداعى پاراققا جازىڭىزدار.
● ءى توپ تاپسىرمالارى
- سەلومنىڭ نەگىزگى قىزمەتى
- بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ ءزارشىعارۋ جۇيەسى
- شۇبالشاڭنىڭ پايداسى
● ءىى توپ تاپسىرمالارى
- بۋىلتىق قۇرتتارداعى قان اينالىم جۇيەسى
- بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ قوزعالىس مۇشەلەرى
- كوپ قىلتاندى بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ كوبەيۋى
● ءىىى توپ تاپسىرمالارى
- بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ سىرتقى قۇرىلىسى
- بۋىلتىق قۇرتتارداعى جۇيكە جۇيەسى
- سۇلىك بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ ارنايى كلاسى
3) وزىندىك جۇمىس
ءار توپ بۇگىنگى تاقىرىپ بويىنشا 4 سۇراق دايىنداۋ جانە قالعان توپتاردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
سۋرەت
ۆەن دياگرامماسى بويىنشا جۇمىس جاساۋ
ءار توپ ءوز ويلارىنان تاقىرىپقا بايلانىستى 4 جول ولەڭ شىعارۋ.
بۋىلتىق قۇرتتار سۋداعى بيوسەنوزدىڭ قورەكتiك تiزبەگiندەگi ماڭىزدى ءبولiمi، پالولوقۇرتىن ادامدار قورەك رەتiندە قولدانادى.
قازiرگi ۋاقىتتا بالىق شارۋاشىلىعى قاجەتتi قۇرتتاردىڭ كەيبiر تۇرلەرiن قورەك رەتiندە ءوسiپ - ءوندiرۋدە.
جاۋىن قۇرتتارى اۋىل شارۋاشىلىعىندا ۇلكەن ءرول اتقارادى. چ. دارۆين ولاردىڭ توپىراقتى قۇنارلاتۋداعى پايدالى ماڭىزىن اتاپ وتكەن. بiرiنشiدەن، ولار توپىراقتى قازىپ، ءوسiمدiك تامىرىنىڭ توپىراققا ەركiن جايىلۋىنا ىقپالىن تيگiزەدi، سۋدىڭ، اۋانىڭ توپىراققا ەركiن جايىلۋىن رەتتەيدi. سونىڭ ناتيجەسىندە ءوسiمدiكتەردiڭ وسۋىنە جاعداي جاسالادى. جاۋىن قۇرتتارى توپىراقتى قوپسىتادى.
ءۇ قورىتىندى
1. شۇبالشاڭ وتتەگىن مىنا مۇشەسى ارقىلى سىڭىرەدى: تەرىسى
2. شۇبالشاڭداردىڭ قوزعالۋى: ساقينالى، ءبىرىڭعاي سالالى بۇلشىقەتتەردىڭ جيىرىلۋىنان.
3. شۇبالشاڭنىڭ جۇيكە جۇيەسى: ءجۇتقىنشاقۇستى، جۇتقىنشاقاستى ءتۇيىن جانە قۇرساق تىزبەكشەسىنەن تۇرادى.
4. شۇبالشاڭنىڭ قىزعىلت ءتۇستى بولۋى: دەنەنى جاقسى جابدىقتايتىن قانىنىڭ بولۋى.
5 شۇبالشاڭداردىڭ كلاسى: ازقىلتاندى قۇرتتار
Vءى. ءۇي تاپسىرماسى:
سۋرەت § 44 وقۋ، سۇراقتارعا جازباشا جاۋاپ بەرۋ.
Vءىى. باعالاۋ: ءار توپ وزدەرىن باعالايدى، ءمۇعالىم قورىتىندى باعانى قويۋ
You Might Also Like
-
جاستارعا ساپالى ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي سونى مەن قاتار تاربيەدە بەرە ءبىلۋ قاجەت. قازاقستاننىڭ بولاشاعى جاستاردا. جاستاردىڭ بولاشاعى، وقۋدا قانداي جەتىستىككە جەتەتىنى، ومىردە قانشالىقتى تابىستى، ىسك...
