سىن ەسىمنىڭ ماعىنالىق تۇرلەرى
اقتوبە وبلىسى، مۇعالجار اۋدانى،
قۇمجارعان نەگىزگى مەكتەبىنىڭ قازاق ءتىلى ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى
بالگارينا ايزادا رومانوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سىن ەسىمنىڭ ماعىنالىق تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىك: سىن ەسىمدەردىڭ ماعىنالىق ەرەكشەلىكتەرىن تانىتۋ، جاسالۋ جولدارىن اجىراتا ءبىلۋدى مەڭگەرتۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي قابىلەتىنە اسەر ەتۋ ارقىلى وزدىگىنەن جۇمىس ارەكەتتەرىن دامىتۋ، تاپقىرلىق، ىزدەمپازدىق، العان بىلىمدەرىن پايدالانا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىك: ءسوزدىڭ ماعىناسىنا ءمان بەرۋگە تاربيەلەۋ، ءبىلىم الۋعا، وقۋعا دەگەن قۇشتارلىق سەزىمىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، توپتاستىرۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەسپەلەر، سلايد
ساباق بارىسى
ۇيىمداستىرۋ وقۋشىلارمەن امانداسىپ، تۇگەندەپ، زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
1. سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟
2. تۇلعاسى جاعىنان سىن ەسىم نەشەگە بولىنەدى؟
3. نەگىزگى سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟
4. تۋىندى سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟
جاڭا ساباق
ماعىناسىنا قاراي سىن ەسىم ساپالىق سىن ەسىم جانە قاتىستىق سىن ەسىم بولىپ ەكىگە بولىنەدى. ساپالىق سىن ەسىم مەن قاتىستىق سىن ەسىمنىڭ ايىرماسى، ەڭ الدىمەن، بىلدىرەتىن ماعىناسىنا بايلانىستى بولادى.
زاتتىڭ ءتۇر - ءتۇسىن، سىن - ساپاسىن تىكەلەي انىقتايتىن سىن ەسىمدى ساپالىق سىن ەسىم دەيمىز. مىسالى: جاقسى ءسوز
ال زاتتىڭ سىن سيپاتىن، ءار ءتۇرلى بەلگىسىن باسقا ءسوز تابىنىڭ قاتىسى ارقىلى بىلدىرەتىن سىن ەسىمدى قاتىستىق سىن ەسىم دەيمىز. مىسالى: ونەرلى ءجى - گىت - ونەردىڭ نەشە ءتۇرىن بىلەتىن جىگىت.
سىن ەسىم ماعىناسىنا قاراي
ساپالىق سىن ەسىم
ءتۇبىر كۇيىندە زاتتىڭ سىنىن تىكەلەي بىلدىرەتىن سىن ەسىم جاقسى، ۇلكەن، ءسۇر، قىزىلداۋ
قاتىستىق سىن ەسىم
باسقا ءسوز تاپتارىنان جاسالعان سىن ەسىمدەر ونەر - ءلى، اش - ىق، اس - پالى، بوي - شاڭ
وقۋلىقپەن جۇمىس.
• ساپالىق سىن ەسىمدەر
اقشىل، جاسىل، ءتاتتى، ۇلكەن، قىمبات، جامان، قىزىلدى - جاسىلدى، كەڭ، ۇزىن، قىسقا.
• قاتىستىق سىن ەسىمدەر
اتتىلى، سازدى، بالالى، جىگەرلى، وتتى، ەگىندى، يماندى، ەرىنشەك، ايتقىش، كورگىش، بىلگىر، شەكسىز، جازعى، كۇزگى، بىلتىرعى، العىر، مىنەزدى.
سەمىز
قىسقا
اقىلدى
قوڭىر
ولەڭدەردى وقىپ، تاقىرىبىن انىقتاپ، سوعان قاتىستى ماقال جازۋ، سىن ەسىمدەردى اجىراتۋ.
شىعامىن ءتىرى بولسام، ادام بولىپ،
جۇرمەيمىن بۇل ومىردە جامان بولىپ،
جاتقانىم كوردە تىنىش جاقسى ەمەس پە؟
جۇرگەنشە ءومىر ءسۇرىپ نادان بولىپ.
جارىق كورمەي جاتساڭ دا ۇزاق، كەن ءتىلىم،
تازا، تەرەڭ، وتكىر، كۇشتى، كەڭ ءتىلىم.
تاراپ كەتكەن بالالارىڭدى باۋىرىڭا،
اق قولىڭمەن تارتا الارسىڭ سەن، ءتىلىم!
«ءبىر سوزبەن ايتقاندا» سىن ەسىمدەردى تاۋىپ، ماعىناسىنا قاراي اجىراتۋ.
1. ايتقانعا كونە سالاتىن، ەش نارسەنى بايقامايتىن ادام
(اڭقاۋ – ساپالىق سىن ەسىم)
2. تەز اشۋلاناتىن ادام (اشۋشاڭ – قاتىستىق سىن ەسىم)
3. كورىنگەنگە سوقتىعا بەرەتىن ادام (سوتقار – ساپالىق سىن ەسىم)
4. كەرەكسىز كوپ سويلەيتىن ادام (مىلجىڭ – ساپالىق سىن ەسىم)
5. بويى ۇزىن ادام (بويشاڭ – قاتىستىق سىن ەسىم)
6. اركىمنىڭ سىرتىنان جامان ءسوز ايتىپ جۇرەتىن ادام
(وسەكشى – قاتىستىق سىن ەسىم)
كەسپەمەن جۇمىس
ماقال - ماتەلدەردەن سىن ەسىمدەردى تاۋىپ، ماعىناسىنا قاراي اجىرات
1. تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار.
2. الىس جول اتتى سىنايدى،
اۋىر جول ەردى سىنايدى.
3. اقىلدى جىگىت اتقا دا مىنەر،
تاققا دا مىنەر
تومەندەگى سىن ەسىمدەردى قاتىستىرىپ سويلەم قۇرا
سالماقتى، ۇزاق، كورىكتى، باعالى.
تومەندەگى سوزدەردى ءتيىستى سىن ەسىممەن تىركەستىر
جازعى ءۇي
سارى ىرىم
اۋىر بالا
بيىك داۋىس
جامان بالاپان
ادەپتى دەمالىس
كوتەرىڭكى جۇك
ولەڭ شۋماعىنان سىن ەسىمدەردى تاۋىپ، ماعىناسىنا قاراي اجىرات.
جاقسىنىڭ ءجۇزى جىلى، ءسوزى مايدا،
حالقىمنىڭ قالىڭ ءجۇندى كورپەسىندەي.
جاقسى بولار بالانىڭ ءجۇزى جاقسى،
ورىستىڭ كۇيمەي پىسكەن بولكەسىندەي.
جاقسىعا ۇلكەن - كىشى ءبارى جاقسى،
جاسىنان بىرگە وسكەن ەركەسىندەي.
ساباقتى بەكىتۋ
ۆەنن دياگرامماسى. ساپالىق جانە قاتىستىق سىن ەسىمدەردى سالىستىرۋ
باعالاۋ.
ءۇي تاپسىرماسى:
قۇمجارعان نەگىزگى مەكتەبىنىڭ قازاق ءتىلى ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى
بالگارينا ايزادا رومانوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سىن ەسىمنىڭ ماعىنالىق تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىك: سىن ەسىمدەردىڭ ماعىنالىق ەرەكشەلىكتەرىن تانىتۋ، جاسالۋ جولدارىن اجىراتا ءبىلۋدى مەڭگەرتۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي قابىلەتىنە اسەر ەتۋ ارقىلى وزدىگىنەن جۇمىس ارەكەتتەرىن دامىتۋ، تاپقىرلىق، ىزدەمپازدىق، العان بىلىمدەرىن پايدالانا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىك: ءسوزدىڭ ماعىناسىنا ءمان بەرۋگە تاربيەلەۋ، ءبىلىم الۋعا، وقۋعا دەگەن قۇشتارلىق سەزىمىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، توپتاستىرۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەسپەلەر، سلايد
ساباق بارىسى
ۇيىمداستىرۋ وقۋشىلارمەن امانداسىپ، تۇگەندەپ، زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
1. سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟
2. تۇلعاسى جاعىنان سىن ەسىم نەشەگە بولىنەدى؟
3. نەگىزگى سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟
4. تۋىندى سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟
جاڭا ساباق
ماعىناسىنا قاراي سىن ەسىم ساپالىق سىن ەسىم جانە قاتىستىق سىن ەسىم بولىپ ەكىگە بولىنەدى. ساپالىق سىن ەسىم مەن قاتىستىق سىن ەسىمنىڭ ايىرماسى، ەڭ الدىمەن، بىلدىرەتىن ماعىناسىنا بايلانىستى بولادى.
زاتتىڭ ءتۇر - ءتۇسىن، سىن - ساپاسىن تىكەلەي انىقتايتىن سىن ەسىمدى ساپالىق سىن ەسىم دەيمىز. مىسالى: جاقسى ءسوز
ال زاتتىڭ سىن سيپاتىن، ءار ءتۇرلى بەلگىسىن باسقا ءسوز تابىنىڭ قاتىسى ارقىلى بىلدىرەتىن سىن ەسىمدى قاتىستىق سىن ەسىم دەيمىز. مىسالى: ونەرلى ءجى - گىت - ونەردىڭ نەشە ءتۇرىن بىلەتىن جىگىت.
سىن ەسىم ماعىناسىنا قاراي
ساپالىق سىن ەسىم
ءتۇبىر كۇيىندە زاتتىڭ سىنىن تىكەلەي بىلدىرەتىن سىن ەسىم جاقسى، ۇلكەن، ءسۇر، قىزىلداۋ
قاتىستىق سىن ەسىم
باسقا ءسوز تاپتارىنان جاسالعان سىن ەسىمدەر ونەر - ءلى، اش - ىق، اس - پالى، بوي - شاڭ
وقۋلىقپەن جۇمىس.
• ساپالىق سىن ەسىمدەر
اقشىل، جاسىل، ءتاتتى، ۇلكەن، قىمبات، جامان، قىزىلدى - جاسىلدى، كەڭ، ۇزىن، قىسقا.
• قاتىستىق سىن ەسىمدەر
اتتىلى، سازدى، بالالى، جىگەرلى، وتتى، ەگىندى، يماندى، ەرىنشەك، ايتقىش، كورگىش، بىلگىر، شەكسىز، جازعى، كۇزگى، بىلتىرعى، العىر، مىنەزدى.
سەمىز
قىسقا
اقىلدى
قوڭىر
ولەڭدەردى وقىپ، تاقىرىبىن انىقتاپ، سوعان قاتىستى ماقال جازۋ، سىن ەسىمدەردى اجىراتۋ.
شىعامىن ءتىرى بولسام، ادام بولىپ،
جۇرمەيمىن بۇل ومىردە جامان بولىپ،
جاتقانىم كوردە تىنىش جاقسى ەمەس پە؟
جۇرگەنشە ءومىر ءسۇرىپ نادان بولىپ.
جارىق كورمەي جاتساڭ دا ۇزاق، كەن ءتىلىم،
تازا، تەرەڭ، وتكىر، كۇشتى، كەڭ ءتىلىم.
تاراپ كەتكەن بالالارىڭدى باۋىرىڭا،
اق قولىڭمەن تارتا الارسىڭ سەن، ءتىلىم!
«ءبىر سوزبەن ايتقاندا» سىن ەسىمدەردى تاۋىپ، ماعىناسىنا قاراي اجىراتۋ.
1. ايتقانعا كونە سالاتىن، ەش نارسەنى بايقامايتىن ادام
(اڭقاۋ – ساپالىق سىن ەسىم)
2. تەز اشۋلاناتىن ادام (اشۋشاڭ – قاتىستىق سىن ەسىم)
3. كورىنگەنگە سوقتىعا بەرەتىن ادام (سوتقار – ساپالىق سىن ەسىم)
4. كەرەكسىز كوپ سويلەيتىن ادام (مىلجىڭ – ساپالىق سىن ەسىم)
5. بويى ۇزىن ادام (بويشاڭ – قاتىستىق سىن ەسىم)
6. اركىمنىڭ سىرتىنان جامان ءسوز ايتىپ جۇرەتىن ادام
(وسەكشى – قاتىستىق سىن ەسىم)
كەسپەمەن جۇمىس
ماقال - ماتەلدەردەن سىن ەسىمدەردى تاۋىپ، ماعىناسىنا قاراي اجىرات
1. تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار.
2. الىس جول اتتى سىنايدى،
اۋىر جول ەردى سىنايدى.
3. اقىلدى جىگىت اتقا دا مىنەر،
تاققا دا مىنەر
تومەندەگى سىن ەسىمدەردى قاتىستىرىپ سويلەم قۇرا
سالماقتى، ۇزاق، كورىكتى، باعالى.
تومەندەگى سوزدەردى ءتيىستى سىن ەسىممەن تىركەستىر
جازعى ءۇي
سارى ىرىم
اۋىر بالا
بيىك داۋىس
جامان بالاپان
ادەپتى دەمالىس
كوتەرىڭكى جۇك
ولەڭ شۋماعىنان سىن ەسىمدەردى تاۋىپ، ماعىناسىنا قاراي اجىرات.
جاقسىنىڭ ءجۇزى جىلى، ءسوزى مايدا،
حالقىمنىڭ قالىڭ ءجۇندى كورپەسىندەي.
جاقسى بولار بالانىڭ ءجۇزى جاقسى،
ورىستىڭ كۇيمەي پىسكەن بولكەسىندەي.
جاقسىعا ۇلكەن - كىشى ءبارى جاقسى،
جاسىنان بىرگە وسكەن ەركەسىندەي.
ساباقتى بەكىتۋ
ۆەنن دياگرامماسى. ساپالىق جانە قاتىستىق سىن ەسىمدەردى سالىستىرۋ
باعالاۋ.
ءۇي تاپسىرماسى:
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: "كوڭىلدى تاپقىرلار سايىسى "سىنىپتان تىس شارا...
