سىرلى دا سۇلۋ مەدەۋ
مەدەۋ سپورت كەشەنى – جاساندى مۇز ايدىنى بار دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءىرى سپورت كەشەنى. الماتى قالاسىنان ون سەگىز شاقىرىم جەردە، تەڭىز دەڭگەيىنەن 1691 م بيىكتىكتە ورنالاسقان. كۇنگە شاعىلىسا جارقىلداعان قارلى شىڭدار، اسپانمەن تالاسقان تيان-شان شىرشالارى، تاۋ اۋاسىنىڭ قوڭىر سالقىن، جۇپار ءيىستى مولدىرەگەن تازالىعىنا سۇيسىنگەن اقۇشتاپ باقتىگەرەيەۆا اپامىز:
بيىك شىڭ، شىرشا-تاۋلاردىڭ كوركى، بايلىعى،
ۇمىتار مۇندا كەلگەندەر مۇڭ مەن قايعىنى.
دەلەبەڭ قوزىپ تۇراسىڭ ەلتىپ بۇل جەردە،
جارقىرىپ جاتقان شاقىرىپ مۇزدىڭ ايدىنى، – دەپ جىر شۋماقتارىن ارناعان.
تاريح قويناۋىنا جۇگىنسەك، 1970 جىلى 6 قاڭتاردا كسرو مينيستەرلەر كەڭەسىنىڭ ارنايى قاۋلىسىمەن الماتىدا مۇز ايدىنىنىڭ قۇرىلىس جۇمىستارى باستالدى. نەبارى ەكى جىلدىڭ ىشىندە سالىنىپ، 1972 جىلى 28 جەلتوقساندا پايدالانۋعا بەرىلگەن. مەدەۋدىڭ باس ارحيتەكتورى – ۆلاديمير كاسايەۆ.
العاشقىدا كەڭەس ەلى مەدەۋدى قىرعىزستان ەلىنە سالۋدى جوسپارلاعان. ءبىراق دىنمۇحاممەد قونايەۆتىڭ ارالاساۋىمەن الماتى قالاسىنا سالۋعا شەشىم شىعارعان. مينيستەرلەر كەڭەسى العاشىندا كۇرلىس جۇمىسىنا 1 ملن. رۋبل قاراستىرعان. ءبىراق قونايەۆ اتامىزدىڭ ارالاسۋىمەن، 14ملن رۋبل بولىنگەن ەكەن. مۇز ايدىنىن سالۋعا 3000 قۇرلىسشى جۇمىلدىرىلعان. قازاقتىڭ بايقوڭىرىننان عارىشقا ادامزاتتىڭ تۇڭعىش ۇشقانى سەكىلدى، مەدەۋدە العاشقى رەكوردتتاردىڭ ءبىرى تىركەلدى. سوندىقتان سان جىلدار وتسە دە، مەدەۋ ادامزات تاريحىندا ماڭگى قالادى.
جالپى «مۇز ايدىنعا مەدەۋ دەگەن ات قالاي قويىلدى؟» دەگەن ساۋال تۋىندايتىنى انىق. تاريحشىلاردىڭ سوزىنە سەنسەك، مۇز ايدىنى ورنالاسقان شاتقالعا قازاققا تانىمال شاپىراشتى پۇسىرمان باتىردىڭ ۇلى مەدەۋ پۇسىرمان ۇلىنىڭ ەسىمى بەرىلگەن. مەدەۋ پۇسىرمان ۇلى. جەتىسۋ تاريحىندا، ونىڭ مادەنيەتى، عىلىم ءبىلىمنىڭ دامۋىنا وزىندىك ۇلەس قوسقسان، قازاق حالقىنىڭ ادال ۇلدارىنىڭ ءبىرى. ول 1850 جىلى ۆەرنىي ۋەزى، كىشى الماتى بولىسىنىڭ 3ء-شى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى پۇسىرمان قۇل ۇلى گەنەرال كولكوكوۆتىڭ وتريادىندا اتاقتى ۇزىناعاش شايقاسىنا قاتىسقان باتىر بولعان ەكەن. مەدەۋ جاستايىننان مال باعىپ، ەگىن ەككەن. ەسەيگەن سوڭ قالا تىرلىگىنە جاقسى بەيىمدەلىپ، ساۋدا-ساتتىقپەن اينالىسقان، ءوزىنىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا تۇرمىسىن جوندەپ، بەدەلدى ازامات اتانعان، بولىس بولعان.
بولىس مەدەۋ پۇسىرمان ۇلى قازاق بالالارىنىڭ ءبىلىم الۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارعان، 1986 جىلى ەر بالالارعا ارنالعان ۆەرنىي گيمنازياسىندا 226 وقۋشى وقيدى، ول بالالاردىڭ 22ء-سى قازاق بالالارى. وسى قازاق بالالارىنا ارناپ پەنسيانات اشادى. سول كەزدە مەدەۋ پۇسىرمان ۇلى وراسان زور كومەك كورسەتكەن. ءوز قاراجاتىنا حالىققا جول، مەكتەپتەر، باۋ-باقشا، بوگەتتەر، دەمالىس ورىندارىن سالدىرعان.
پريۋتسكوە (قازىرگى ءبىرىنشى ماي) كولىندەگى بوگەتتى ورناتۋعا وتە قوماقتى ماتەريالدى كومەك كورسەتكەندەردىڭ ىشىندە مەدەۋ پۇسىرمان ۇلى بار ەكەندىگى بەلگىلى. ۆەرنىي قالاسىندا بولعان ەڭ كۇشتى جەر سىلكىنىسى كەزىندە جانە اشارشىلىق كەزىنە دە حالىق اۋىر كۇندى باستان كەشىرىپ جاتقان كەزدە كومەگىن اياماعان قۇرمەتتى ازامات بولعان.
مەدەۋ پۇسىران ۇلىنىڭ نەمەرەسى ءوز اكەسى نۇسىپبەك مەدەۋ ۇلىنىڭ ەسەلىگىجايلى دەيدى: «مەدەۋدە وتىرعىزىلعان تيان-شان شىرشالارىن اياۋسىز كەسىپ جاتقانى اكەمدى قاتتى قىنجىلتىپ، قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ باسشىسىنا اعاشتاردى كەسپەۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسايدى. ءبىراق شەنەۋنىك وعان ءمان بەرمەيدى. سول ۋاقىتتا اعاش كەسۋشىنىڭ اعاشقا سىلتەگەن بالتاسى وزىنە ۇشىپ سول مەزەتتە قايتىس بولادى، تراكتورشىلار تاركتورلاردى جۇرگىزبەكشى بولىپ ىسكە قوسقاندا، ول دا سىنىپ، جۇرمەي قالادى. اكەم كەلەسى كەلگەنىندە، جاڭاعى شەنەۋنىك كۇتىپ الىپ، كەشىرىم سۇراپ، مەدەۋ اتانىڭ رۋحى بار ەكەندىنىن مويىنداپ، اكەمنىڭ ەسكەرتۋىنە راقمەت ايتقان ەكەن.
مەدەۋگە سۇيسىنبەي قاراۋ مۇمكىن ەمەس. تاۋ وزەندەرىنىڭ سارقىراي اققان سالالارى قانشا بولسا، شىرقالعان تۋريستەر ءانى سونشاما، اياق باسپاعان تاۋ سوقپاقتارى دا از ەمەس بولار.
كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇي، جىگەر بەرەر سەرگەكتىك پەن شىمىر دەنساۋلىق مەدەۋدىڭ جىل ون ەكى اي بويعى شيپاسى دەرلىك. جارتى عاسىردان بەرى مەدەۋ ادام تانىماستاي وزگەرگەن، كۇردەلى جۇمىستاردان وتكەن. قازىرگى تاڭدا شەت ەل تۋريستەرى كوپتەپ باراتىن ورننىڭ ءبىرى – مەدەۋ مۇز ايدىنى. كوركىنە كوز تويماس، بيىكتىگى تاۋمەن تالاسقان مادەنەيەت ورنى. توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاسقان. الماتىنىڭ كوز جەتپەس بيىك تاۋلارى، جازدىڭ اپتاپ ىستىعىندا ءاردايىم سالقىن سۋ بۇلاقتارى، بيىك-بيىك شىرشا، قاراعايلارى. كۇز مەزگىلىندە جەرگە توگىلگەن سارى التىنداي اعاش جاپىراقتارى، قىستا اق كىلەم توسەلگەندەي اق ۇلپا قارلارى بار تابيعاتىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ، كوركەم تىلمەن سيپاتتاۋ مۇمكىن ەمەس.
كەيىنگى كەزدە كورنەكتى جەرلەرگە سىنىپپەن نەمەسە توپپەن بارۋ ازايىپ كەتكەن. مەتەپتەردە بالالاردى بىلىمگە ىنتالاندىرۋ ءۇشىن جاقسى وقىعان بالارعا دەمالىس مۇمكىندىگىن سىيلاۋدى ءجون سانايمىن. بالالار تەك قانا جاقسى وقىپ قويماي، وزدەرىن سپورت جاعىننان دا سىناي الادى. مەدەۋ مۇز ايدىنىندا جاستارعا ارنالعان ءىس-شارا كوپتەپ وتكىزىلسە، جاستار اراسىندا جارىستار ءجيى ۇيىمداستىرىلسا، جاستاردىڭ اراسىندا بىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناس ۇدەي تۇسەتىن ەدى. كوپتەگەن جاس بالالار كومپيۋتەر ويىندارىنا قىزىعادى، ءتىپتى اپتاسىنا بىرنەشە رەت باراتىنىن بايقايمىز. ءدال وسىلاي مۇز ايدىنىنا بارۋ ءۇشىن جاعدايلار جاساۋ قاجەت دەپ ويلايمىن.
مىنبايەۆا نازگۇل بەكبوسىن قىزى
قازاق ۇلتتىق قىزدار پەدوگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى
فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ 3-كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
"انا ءتىلىڭ - ارىڭ بۇل، ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە،" - دەپ اعيىق اقىندارىمىز جىرلاپ كەتىپ ەدى. ءبىراق قازىرگى تاڭدا انا ءتىلىمىز قانشالىقتى ۇياتىمىز بوپ تۇر؟!
-
ەڭ الدىمەن جۋرناليست دەگەن كىم؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ الايىق. جۋرناليست - قوعامدىق اقپاراتتىق سالانىڭ قىزمەتكەرى بولىپ ەسەپتەلەدى. ول جاڭالىقتى حالىققا تاراتۋشى بولىپ تابىلادى. ول جاي عانا...
