سويلەم. سىرباي ماۋلەنوۆ "جىراۋ"
تاقىرىبى: سويلەم. س. ماۋلەنوۆ. جىراۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا جىر، جىراۋ، جىرشى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ۇعىمداردى اجىراتۋ، قيىن سوزدەردىڭ ماعىناسىمەن تانىستىرۋ. بۇقار جىراۋ تۋرالى اقپارات بەرۋ، ونىڭ ەلىن سۇيگەن، حالقىنىڭ قامىن ويلاعان، ۇلى دانىشپان تۇلعا رەتىندەگى بەينەسىن ۇلگى ەتۋ، تاربيەلەۋ. قازىرگى كەزدەگى جىراۋلار جايلى اقپارات بەرۋ، تولعاۋ تىڭداۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىك: سويلەم تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتۋ، سۇراقتار قويا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وقۋ ارەكەتىمەن شۇعىلدانۋ ارقىلى تەوريالىق ويلاۋ، سويلەۋ، قابىلەتتەرىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا جەتەلەۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى سوزدەردىڭ قولدانۋ ەرەكشەلىكتەرىن بايقاۋ ارقىلى ءسوز قۇدىرەتىن تۇسىنە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، كورنەكىلىك، ءتۇسىندىرۋ، دالەلدەۋ، ىزدەنۋشىلىك.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
پسيحولوگيالىق دايىندىق:
قايىرلى كۇن، دوستىم!
قايىرلى كۇن بولسىن.
بەيسەنبىنىڭ كۇنى
ساتتىلىككە تولسىن
بۇگىن الار باعامىز
كىلەڭ «بەستىك» بولسىن.
ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ: سۇراق - جاۋاپ ءادىسى بويىنشا وتىلگەن ماتەريالدى قايتالاۋ.
1. زاتتىڭ اتىن بىلدىرەتىن سوزدەرگە قانداي سۇراقتار قويىلادى؟
2. زاتتىڭ قيمىلىن بىلدىرەتىن سوزدەرگە قانداي سۇراقتار قويىلادى؟
3. قانداي؟ قاي؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن سوزدەر تاۋىپ اتاڭدار.
4. قانشا؟ نەشە؟ نەشىنشى؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن سوزدەر تاۋىپ اتاڭدار.
«ۇندەمەس» ويىنى
سيفرلاردى كورسەتۋ
1، 5، 7، 9، 10
جاڭا ساباق: ماقساتىن حابارلاۋ، سويلەم تۋرالى بىلەتىندەرىڭدى ورتاعا سالىڭدار.
وي قوزعاۋ: ارىپتەر، سوزدەر، سويلەمدەر جازىلعان.
ك، پ، ا، ءى، ت
وقۋشى، وقىدى، كىتاپ.
پروبلەمالىق سۇراقتار قويۋ:
- بالالار، ءبىرىنشى قاتاردا نەلەر جازىلعان؟
- ءارىپ دەگەن نە؟
- جوعارىداعى ارىپتەردەن قانداي ءسوز قۇراۋعا بولادى؟
- ال ەكىنشى قاتاردا شە؟
- ءسوز دەگەنىمىز نە؟
1 - تاپسىرما: ەندەشە، ەكىنشى قاتارداعى سوزدەردەن سويلەم قۇراستىرىپ كورەيىك.
سويلەمنىڭ ەرەجەسى قايتالانادى.
سويلەم اياقتالعان ويدى بىلدىرەدى، باس ارىپتەن باستالىپ جازىلادى، سوزدەر ءبىر - بىرىنەن بولەك جازىلادى، ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي تىنىس بەلگىسى قويىلادى.
2 - تاپسىرما: وي سەرگىتۋ جاتتىعۋى: «مۇقيات بول!» (سيگنالدىق كارتوچكامەن جۇمىس).
شارتى: سوزدەر وقىلعاندا كوك، سويلەمدەر وقىلعاندا قىزىل، بۋىندار وقىلعاندا سارى كارتوچكالاردى كوتەرۋ.
دىبىس –– بۋىن — ءسوز — سويلەم.
وقۋلىقپەن جۇمىس:
148 - جاتتىعۋ. 1. ءار سويلەمنەن سوڭ داۋىس كىدىرىسىن جاساپ وقىڭدار.
2. ءار سويلەمدە نەشە ءسوز بار ەكەنىن انىقتاڭدار. سويلەمدەگى سوزدەردىڭ ءبىر - بىرىنەن بولەك جازىلاتىنىن اڭعارىڭدار.
149 - جاتتىعۋ. ىزدەنۋشىلىك دەڭگەيدەگى تاپسىرما.
1. ورنى اۋىستىرىلىپ بەرىلگەن سوزدەردەن سويلەم قۇراستىرىپ جازىڭدار.
ءار سويلەمنىڭ ءبىرىنشى ءسوزىن باس ارىپتەن باستاپ جازىڭدار.
(العاشقى ءۇش سويلەمىن جازۋ.)
سەرگىتۋ ءساتى:
ونەر قۋعان بالامىز،
كىلەڭ بەستىك الامىز
ءانشى ەرتەڭ بولامىز
كۇيشى ەرتەڭ بولارمىز،
مۇمكىن جىرشى بولارمىز،
الدە ءبيشى بولارمىز،
كىم بولساق تا ايتەۋىر
امان - ەسەن بولايىق.
شىعارماشىلىق تاپسىرما:
وقىلاتىن سوزدەردىڭ ىشىنەن كىم؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن سوزدەردى اتايىق. ءانشى، ءبيشى، جىرشى، كۇيشى.
بۇل سوزدەردى ءبىر سوزبەن قالاي اتاۋعا بولادى؟ ونەر ادامدارى.
سوزدىك جۇمىس: ءار ءسوزدىڭ ماعىناسىنا توقتالۋ، وقۋشىلاردىڭ ويىن تىڭداۋ.
ءانشى - ءان ايتاتىن ادام.
ءبيشى - ءبيدىڭ قىر - سىرىن تانيتىن، جاقسى بيلەيتىن ادام.
كۇيشى - دومبىرادا كۇي تارتاتىن ادام.
ءقازىر ءبىز جىر، جىرشى، جىراۋ سوزدەرىنىڭ ماعىناسىنىڭ تالداپ ءتۇسىنىپ كورەيىك. سونىمەن جىرشى ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى جىر، ەندەشە جىر دەگەنىمىز نە ەكەن؟ سوعان توقتالايىق.
جىرشى دەگەنىمىز - جىر ايتۋشى، تاراتۋشى، جىرشىلار دومبىرانىڭ نە قوبىزدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ماقالمەن، انمەن ايتادى.
جىراۋ - ءوز جانىنان جىر شىعارىپ ايتاتىن جانە داستاندار مەن تولعاۋلاردى ورىندايتىن حالىق پوەزياسىنىڭ وكىلى.
جىراۋلاردى اتاپ ايتاتىن بولساق اسان قايعى، قازتۋعان جىراۋ، دوسپامبەت جىراۋ، شالكيىز جىراۋ، اقتامبەردى جىراۋ، بۇقار جىراۋ، شال اقىن.
وقۋلىقپەن جۇمىس: س. ماۋلەنوۆتىڭ «جىراۋ» ولەڭىن مانەرلەپ وقىپ، ماعىناسىنا ءمان بەرۋ.
سوزدىك جۇمىسىن جۇرگىزۋ.
قيسسا - اڭگىمە، اڭىز، اۋىز ادەبيەتىنە ءتان ەپيكالىق جانر، داستان.
ابىز - ەل باسقارۋ ىسىنە ارالاسىپ وتىرعان ساياسي تۇلعا بولعان عۇلاما، كورىپكەل.
مىنا شەشەندىك سوزدەرگە نازار اۋدارايىق.
ەكى جاقسى قاس بولماس،
ەكى جامان دوس بولماس. ( بۇقار جىراۋ)
بۇقار جىراۋ
ءوز زامانىندا بۇقار جىراۋ ءبىلىمدار ادام بولعان. بۇقار قالقامان ۇلى - قازاقتىڭ اسا كورنەكتى جىراۋى، مەملەكەتتىك قايراتكەرى. ۇزاق عۇمىر سۇرگەن ول كوپتەگەن تاريحي وقيعالاردىڭ كۋاگەرى. تاۋكە حان تۇسىندا بەدەلدى بيلەردىڭ ءبىرى بولعان.
ءوز تۋىندىلارىندا وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرگەن ابىز اقىن حالىقتى بىرلىككە، دوستىققا جانە باتىلدىققا ۇندەيدى. ابىلايدىڭ كەيبىر ءىس - ارەكەتتەرىن قاتتى سىناعان ول ايبارلى حاننىڭ اقىلشىسى عانا ەمەس، مەملەكەتتىك ساياسات ىستەرىنە ىقپال ەتىپ وتىرعان قابىرعالى بيگە، ءوز زامانىنىڭ ۇرانشىسىنا اينالدى.
قازىرگى پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل اۋدانى، دالبا تاۋىنىڭ باۋرايىندا قايتىس بولعان.
بالالار، قازىرگى كەزدە دە جىراۋلار بار، ولار دا جىر، تولعاۋلار ايتادى. جاڭاعى اتالعان جىراۋلار قالدىرعان اسىل مۇرالاردى ءقازىر بىزگە جەتكىزىپ جۇرگەن اعا - اپكە جىراۋلارىمىز جەتكىلىكتى. ءقازىر سول جىراۋ اعالارىڭنىڭ ءبىرى بەكبولات تىلەۋحاننىڭ ورىنداۋىندا قازتۋعان جىراۋدىڭ «قايران ەدىل» اتتى تولعاۋىن تىڭدايىق. تولعاۋدى تىڭداۋ.
قازتۋعان جىراۋ.
بۇل تولعاۋدا حالىقتىڭ تۋعان مەكەنى – ەدىلىن تاستاپ باسقا جاققا قونىس تەبۋىن مەڭزەيدى. جىراۋدىڭ بۇل تولعاۋى اتامەكەن، تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق سەزىم، زور ماحابباتىن تانىتادى.
قورىتىندىلاۋ
- سويلەم دەگەنىمىز نە؟
- سويلەم نەدەن قۇرالادى؟
- قانداي جىراۋلارمەن تانىستىق؟
ۇيگە تاپسىرما: 151 - جاتتىعۋ، ەرەجەنى قايتالاۋ. س. ماۋلەنوۆ. «جىراۋ»
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا جىر، جىراۋ، جىرشى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ۇعىمداردى اجىراتۋ، قيىن سوزدەردىڭ ماعىناسىمەن تانىستىرۋ. بۇقار جىراۋ تۋرالى اقپارات بەرۋ، ونىڭ ەلىن سۇيگەن، حالقىنىڭ قامىن ويلاعان، ۇلى دانىشپان تۇلعا رەتىندەگى بەينەسىن ۇلگى ەتۋ، تاربيەلەۋ. قازىرگى كەزدەگى جىراۋلار جايلى اقپارات بەرۋ، تولعاۋ تىڭداۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىك: سويلەم تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتۋ، سۇراقتار قويا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وقۋ ارەكەتىمەن شۇعىلدانۋ ارقىلى تەوريالىق ويلاۋ، سويلەۋ، قابىلەتتەرىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا جەتەلەۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى سوزدەردىڭ قولدانۋ ەرەكشەلىكتەرىن بايقاۋ ارقىلى ءسوز قۇدىرەتىن تۇسىنە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، كورنەكىلىك، ءتۇسىندىرۋ، دالەلدەۋ، ىزدەنۋشىلىك.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
پسيحولوگيالىق دايىندىق:
قايىرلى كۇن، دوستىم!
قايىرلى كۇن بولسىن.
بەيسەنبىنىڭ كۇنى
ساتتىلىككە تولسىن
بۇگىن الار باعامىز
كىلەڭ «بەستىك» بولسىن.
ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ: سۇراق - جاۋاپ ءادىسى بويىنشا وتىلگەن ماتەريالدى قايتالاۋ.
1. زاتتىڭ اتىن بىلدىرەتىن سوزدەرگە قانداي سۇراقتار قويىلادى؟
2. زاتتىڭ قيمىلىن بىلدىرەتىن سوزدەرگە قانداي سۇراقتار قويىلادى؟
3. قانداي؟ قاي؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن سوزدەر تاۋىپ اتاڭدار.
4. قانشا؟ نەشە؟ نەشىنشى؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن سوزدەر تاۋىپ اتاڭدار.
«ۇندەمەس» ويىنى
سيفرلاردى كورسەتۋ
1، 5، 7، 9، 10
جاڭا ساباق: ماقساتىن حابارلاۋ، سويلەم تۋرالى بىلەتىندەرىڭدى ورتاعا سالىڭدار.
وي قوزعاۋ: ارىپتەر، سوزدەر، سويلەمدەر جازىلعان.
ك، پ، ا، ءى، ت
وقۋشى، وقىدى، كىتاپ.
پروبلەمالىق سۇراقتار قويۋ:
- بالالار، ءبىرىنشى قاتاردا نەلەر جازىلعان؟
- ءارىپ دەگەن نە؟
- جوعارىداعى ارىپتەردەن قانداي ءسوز قۇراۋعا بولادى؟
- ال ەكىنشى قاتاردا شە؟
- ءسوز دەگەنىمىز نە؟
1 - تاپسىرما: ەندەشە، ەكىنشى قاتارداعى سوزدەردەن سويلەم قۇراستىرىپ كورەيىك.
سويلەمنىڭ ەرەجەسى قايتالانادى.
سويلەم اياقتالعان ويدى بىلدىرەدى، باس ارىپتەن باستالىپ جازىلادى، سوزدەر ءبىر - بىرىنەن بولەك جازىلادى، ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي تىنىس بەلگىسى قويىلادى.
2 - تاپسىرما: وي سەرگىتۋ جاتتىعۋى: «مۇقيات بول!» (سيگنالدىق كارتوچكامەن جۇمىس).
شارتى: سوزدەر وقىلعاندا كوك، سويلەمدەر وقىلعاندا قىزىل، بۋىندار وقىلعاندا سارى كارتوچكالاردى كوتەرۋ.
دىبىس –– بۋىن — ءسوز — سويلەم.
وقۋلىقپەن جۇمىس:
148 - جاتتىعۋ. 1. ءار سويلەمنەن سوڭ داۋىس كىدىرىسىن جاساپ وقىڭدار.
2. ءار سويلەمدە نەشە ءسوز بار ەكەنىن انىقتاڭدار. سويلەمدەگى سوزدەردىڭ ءبىر - بىرىنەن بولەك جازىلاتىنىن اڭعارىڭدار.
149 - جاتتىعۋ. ىزدەنۋشىلىك دەڭگەيدەگى تاپسىرما.
1. ورنى اۋىستىرىلىپ بەرىلگەن سوزدەردەن سويلەم قۇراستىرىپ جازىڭدار.
ءار سويلەمنىڭ ءبىرىنشى ءسوزىن باس ارىپتەن باستاپ جازىڭدار.
(العاشقى ءۇش سويلەمىن جازۋ.)
سەرگىتۋ ءساتى:
ونەر قۋعان بالامىز،
كىلەڭ بەستىك الامىز
ءانشى ەرتەڭ بولامىز
كۇيشى ەرتەڭ بولارمىز،
مۇمكىن جىرشى بولارمىز،
الدە ءبيشى بولارمىز،
كىم بولساق تا ايتەۋىر
امان - ەسەن بولايىق.
شىعارماشىلىق تاپسىرما:
وقىلاتىن سوزدەردىڭ ىشىنەن كىم؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن سوزدەردى اتايىق. ءانشى، ءبيشى، جىرشى، كۇيشى.
بۇل سوزدەردى ءبىر سوزبەن قالاي اتاۋعا بولادى؟ ونەر ادامدارى.
سوزدىك جۇمىس: ءار ءسوزدىڭ ماعىناسىنا توقتالۋ، وقۋشىلاردىڭ ويىن تىڭداۋ.
ءانشى - ءان ايتاتىن ادام.
ءبيشى - ءبيدىڭ قىر - سىرىن تانيتىن، جاقسى بيلەيتىن ادام.
كۇيشى - دومبىرادا كۇي تارتاتىن ادام.
ءقازىر ءبىز جىر، جىرشى، جىراۋ سوزدەرىنىڭ ماعىناسىنىڭ تالداپ ءتۇسىنىپ كورەيىك. سونىمەن جىرشى ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى جىر، ەندەشە جىر دەگەنىمىز نە ەكەن؟ سوعان توقتالايىق.
جىرشى دەگەنىمىز - جىر ايتۋشى، تاراتۋشى، جىرشىلار دومبىرانىڭ نە قوبىزدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ماقالمەن، انمەن ايتادى.
جىراۋ - ءوز جانىنان جىر شىعارىپ ايتاتىن جانە داستاندار مەن تولعاۋلاردى ورىندايتىن حالىق پوەزياسىنىڭ وكىلى.
جىراۋلاردى اتاپ ايتاتىن بولساق اسان قايعى، قازتۋعان جىراۋ، دوسپامبەت جىراۋ، شالكيىز جىراۋ، اقتامبەردى جىراۋ، بۇقار جىراۋ، شال اقىن.
وقۋلىقپەن جۇمىس: س. ماۋلەنوۆتىڭ «جىراۋ» ولەڭىن مانەرلەپ وقىپ، ماعىناسىنا ءمان بەرۋ.
سوزدىك جۇمىسىن جۇرگىزۋ.
قيسسا - اڭگىمە، اڭىز، اۋىز ادەبيەتىنە ءتان ەپيكالىق جانر، داستان.
ابىز - ەل باسقارۋ ىسىنە ارالاسىپ وتىرعان ساياسي تۇلعا بولعان عۇلاما، كورىپكەل.
مىنا شەشەندىك سوزدەرگە نازار اۋدارايىق.
ەكى جاقسى قاس بولماس،
ەكى جامان دوس بولماس. ( بۇقار جىراۋ)
بۇقار جىراۋ
ءوز زامانىندا بۇقار جىراۋ ءبىلىمدار ادام بولعان. بۇقار قالقامان ۇلى - قازاقتىڭ اسا كورنەكتى جىراۋى، مەملەكەتتىك قايراتكەرى. ۇزاق عۇمىر سۇرگەن ول كوپتەگەن تاريحي وقيعالاردىڭ كۋاگەرى. تاۋكە حان تۇسىندا بەدەلدى بيلەردىڭ ءبىرى بولعان.
ءوز تۋىندىلارىندا وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرگەن ابىز اقىن حالىقتى بىرلىككە، دوستىققا جانە باتىلدىققا ۇندەيدى. ابىلايدىڭ كەيبىر ءىس - ارەكەتتەرىن قاتتى سىناعان ول ايبارلى حاننىڭ اقىلشىسى عانا ەمەس، مەملەكەتتىك ساياسات ىستەرىنە ىقپال ەتىپ وتىرعان قابىرعالى بيگە، ءوز زامانىنىڭ ۇرانشىسىنا اينالدى.
قازىرگى پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل اۋدانى، دالبا تاۋىنىڭ باۋرايىندا قايتىس بولعان.
بالالار، قازىرگى كەزدە دە جىراۋلار بار، ولار دا جىر، تولعاۋلار ايتادى. جاڭاعى اتالعان جىراۋلار قالدىرعان اسىل مۇرالاردى ءقازىر بىزگە جەتكىزىپ جۇرگەن اعا - اپكە جىراۋلارىمىز جەتكىلىكتى. ءقازىر سول جىراۋ اعالارىڭنىڭ ءبىرى بەكبولات تىلەۋحاننىڭ ورىنداۋىندا قازتۋعان جىراۋدىڭ «قايران ەدىل» اتتى تولعاۋىن تىڭدايىق. تولعاۋدى تىڭداۋ.
قازتۋعان جىراۋ.
بۇل تولعاۋدا حالىقتىڭ تۋعان مەكەنى – ەدىلىن تاستاپ باسقا جاققا قونىس تەبۋىن مەڭزەيدى. جىراۋدىڭ بۇل تولعاۋى اتامەكەن، تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق سەزىم، زور ماحابباتىن تانىتادى.
قورىتىندىلاۋ
- سويلەم دەگەنىمىز نە؟
- سويلەم نەدەن قۇرالادى؟
- قانداي جىراۋلارمەن تانىستىق؟
ۇيگە تاپسىرما: 151 - جاتتىعۋ، ەرەجەنى قايتالاۋ. س. ماۋلەنوۆ. «جىراۋ»
You Might Also Like
