ءسوز سايىستا - قىزدار!
ايتىس تۋرالى سوڭعى جىلدارى عانا بىلە باستادىق. ۋاقىتتى دا، ءوزىمىزدى دە توپەلەپ جاتىرمىز. كوپ ايتايىق، از ايتايىق، ايتەۋىر حالقىمىزدىڭ قانىنا سىڭگەن قاسيەتتى سىلىپ تاستاۋعا تالپىنعانداردىڭ ىعىنا جىعىلىپ وسكەنىمىز راس. ءوز باسىم بالا كۇنىمدە ايتىس اقىندارىن كورگەن ەمەسپىن. ءبىزدىڭ بالالىعىمىز سوعىس جىلدارىندا، ودان كەيىنگى قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ءوتتى. ءبىراق مەنى اقىن ەتكەن اكەم مەن شەشەمنىڭ قانىمەن، سۇتىمەن كەلگەن قاسيەت بولار، ال ودان كەيىن اقىن سارا مەن ءبىرجان سالدىڭ ايتىسى ەدى. اناما، اۋىل ادامدارىنا كەشكىلىك باتىرلار جىرىمەن قوسا سول ايتىستى داۋىستاپ بەرۋشى ەدىم...
كەيىنگى جىلدارى ايتىس اقىندارىنىڭ ءسوز سايىسىندا قىزدار كوپتەپ كورىنە باستادى.
مەنىڭ ەڭ العاشقى ءتانتى ەتكەن شىمكەنتتىك اسەلحان بولاتىن. كوركەم وبراز، شەگەدەي ۇيقاس پەن ىرعاق، اسىعىپ-اپتىقپاي، ساسقالاقتاماي كەڭ تىنىسپەن، ويناقى ازىلىمەن جىگىتتەردى جاپىرىپ، قالىڭ تىڭداۋشىسىن ريزالاعان اسەلحان — ايتىسكەر اقىن قىزداردىڭ كوش باستاۋشىسى بولىپ قالدى. ءوزى دە قىز جىبەكتىڭ جەڭگەسىندەي بەدەندى اسەلحان ساحنادا ءتىپتى ارۋاقتانىپ، ىشكى نۇر كەسكىن-كەلبەتىندە ساۋلە بوپ ويناپ، ءتىپتى اجارلانىپ كەتەدى. بۇل — ونەردىڭ ساۋلەسى، ولەڭنىڭ قۇدىرەتى.
اسەلحان — ءوز ونەرىن، حالقىنىڭ ايتىس ونەرىن، كەيىنگى جاستارعا ۇيرەتۋدى قازاقستاندا العاشقى بولىپ مۇرات تۇتقان ۇستاز. بۇل — كەز-كەلگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن، كەيبىرەۋدىڭ قولىنان كەلسە دە، كوڭىلى جىبەرمەيتىن كەڭدىك. ءوز اۋدانىندا اسەلحاننىڭ ايتىس مەكتەبىن اشۋى وتە قۇپتارلىق جاي.
ارينە، ونەردە قولىنا قالام بەرىپ نەمەسە دومبىرا ۇستاتىپ، تابيعاتىندا ساۋلە جوق ادامدى اقىن نەمەسە كومپوزيتور جاساۋ مۇمكىن ەمەس. مۇنداي ساۋلەنى جاراتىلىس قانا بەرەدى. سول جاراتىلىس بەرگەن ساۋلەنىڭ ۇلكەن الاۋعا اينالۋى ءۇشىن الدىندا تەڭىزدەگى ماياكتاي الىستان بولسا دا جارقىراعان ءبىر ۇلگىلەر بولۋى قاجەت-اق. ونەردەگى ءۇستازدىق دەگەن سول. مەن ءۇشىن سارا اپامىز سونداي شامشىراق بولعان ەدى. مەنىڭ رۋحاني ۇستازىم — سارا.
اسەلحان دا سول سارا اپامىز سەكىلدى ايتىسكەر قىزداردىڭ قاۋلاپ وسۋىنە اسەر ەتكەن قۇبىلىس بولدى.
كەرەمەت تالانتتى ايتىسكەر قىزداردىڭ شىمكەنت توپىراعىندا كوپتەپ كورىنۋى جانە شەتتەرىنەن «سەن تۇر، مەن اتايىن» دەيتىن، اقپا-توكپە جىر دارياسىنىڭ دۇلدۇلدەرى بولىپ كەلۋى تەكتەن-تەك ەمەس.
ايتىس — قازاق حالقىنىڭ عاجايىپ ونەرى. تابان استىندا سۋىرىپ سالىپ، سوزدەن سۇلۋ ورنەك ءورۋ، ءجاي ۇيقاستىرىپ اڭگىمە ايتۋ ەمەس، قارسىلاستىڭ وقتاي بوراعان ءسوز-ساداعىنان قورعانۋ — وي مەن جۇيكەنىڭ اسا بيىك قىسىمداعى قىزمەتى.
ءوز قۇدىرەتىنە سەنبەي تۇرىپ، ءسوز سايىسىنا شىعۋ — قاتەرلى ءجاي. ءبىز، جازبا اقىندار، وڭاشا وي تۇيەمىز، ويىمىز دەڭگەيىنە جەتپەي جاتسا، جوندەپ، قىرناپ، ارلەپ وتىرامىز. ال ءدۇيىم حالىقتىڭ الدىندا قارداي بوراعان «وقتىڭ» استىندا وتىرىپ، ءمىز باقپاي، ءسوز كۇرەسىندە ارپالىسۋ — ونەردىڭ قۇدىرەتتى ءتۇرى.
مەن ايتىس ونەرى قايتا ورلەۋ العاننان بەرى ايتىس ۇستىندە تەرلەپ-تەپشىپ، اۋزىنا نە كەلسە، سونى ايتىپ قىسىلعان، قىزاراقتاعان قىز اقىندى كەزدەستىرگەن ەمەسپىن. قىزداردىڭ قارسىلاس جىگىتتەردەن ىلعي باسىم ءتۇسىپ وتىراتىنى ولاردىڭ قاي-قايسىسى بولماسىن وزىنە-وزى سەنبەي تۇرىپ ايتىسقا شىقپايتىنىن، ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇرداي الادى ەكەنمىن دەپ ءسوز كۇرەسىنە بەل بۋمايتىنىن كورسەتەدى.
ايتىس ونەرىنىڭ تۇيعىنى تاۋشان اپايىمىز — اقپا-توكپە جىر الەمىن ءوز الەمىمەن، ءوز ورنەگىمەن قۇبىلتقان اقىن. نازى دا، ءازىلى دە جاراساتىن بورىكتى قارسىلاسىمەن شىققان كەزدە، تاۋشان اپاي توماعاسىن سىپىرعان قارشىعاداي قۇيىلادى-اۋ دەيسىڭ.
ايتىستىڭ ناعىز حالىق ونەرى ەكەنىن وسى تاۋشان اپايدىڭ تابيعاتىنان كورۋگە بولادى. ايتىسقا شىعىپ جۇرگەن ءبىراز اقىندار — ولەڭدى جازىپ باستاعاندار. ويتكەنى سۋىرىپ سالما ءسوز ونەرى حالقىمىزعا ءتىپتى جات بولىپ كەتكەن ەدى. وسىنىڭ سالدارىنان العاش ايتىسقا تۇسكەندەر اراسىندا ولەڭدى ۇيدە اسىقپاي، جازىپ الىپ، حالىق الدىندا سۋدىراتىپ ايتىپ بەرەتىندەر دە كەزدەسىپ ءجۇردى. ءتىلىڭنىڭ مۇكىلىگىن جاسىرامىن دەسەڭ دە، ءاۋ دەپ اۋزىڭدى اشۋىڭ مۇڭ ەكەن — ساقاۋلىق قۇرعىر كورىنىپ قالادى. ءسوز سايىسىندا دا سولاي. كىمنىڭ سۋىرىپ سالىپ، ءسوز بەن ويدى قاقپاقىلداي قاعىپ وتىرعانى، كىمنىڭ ۇيدە قۇراستىرعان جولدارىن جاتتاپ الىپ سوعىپ وتىرعانى تىڭداۋشىعا بىردەن سەزىلەدى.
ال تاۋشان اپاي بولسا، قۇداي بەرگەن قۇدىرەتكە سىيىنىپ شىعادى. مەن ءوز باسىم ايتىس اقىنىنىڭ تابيعاتىنداعى قۇپيالاردى بىلە بەرمەيمىن. ءبىراق وي مەن سەزىم قۇدىرەتىمەن قوسا جاراتىلىستىڭ ءبىز قولىمىزعا ۇستاپ، كوزىمىزبەن كورە بەرمەيتىن كيەلى ءبىر كۇشى اسەر ەتەدى دەپ ويلايمىن. ول بولماعان جەردە، ونەر جوق...
قىزدار نە دەگەن كەرەمەت دەسەڭىزشى! جۇيكەنى تەمىر مەن تاس قاشاعان مىنا زاماندا نازىكتىك پەن اقىل پاراساتتىڭ، جاناشىرلىقتىڭ، شىنايى جاقسى كورۋدىڭ جۇقىنالارى قالسا، تەك قىزداردا قالدى. قۇدايدان قورقۋ دەگەن اران مەن ءناپسىنى قۇنىعۋدى تىزگىندەپ، جان تازالىعىن ساقتاۋعا باستايتىن قاسيەت تە قىزداردا كوبىرەك.
وتكىر ءسوز، ادەمى دە اسەم كوركىمەن تاپقىر ويلارىمەن تىڭداۋشىسىن سۇيسىندىرگەن العاشقى قىز-كەلىنشەكتەر اراسىندا ورالدىق شولپاننىڭ ورنى ەرەكشە. ءتىل مەن ادەت-عۇرىپ، ءان مەن كۇي، ولەڭ مەن جىر سەكىلدى حالقىمىزدىڭ ءبارى ماڭگۇرت بولىپ كەتتى دەپ جۇرگەندە، شولپان ءسىڭلىمىز جارق ەتىپ ءسوزسايىسقا شىعىپ، انىمەن دە ارىمەن دە ەڭسامىزدى ءبىر كوتەرىپ تاستاپ ەدى.
اسىلى، قازىرگى دۇنيەدە، ەشكىمدى ەشتەڭەمەن تاڭقالدىرماس، تاڭداندىرماس دۇنيەدە، تەك قىزدار عانا ەلدى سۇيسىندىرە ەلەڭ ەتكىزىپ جۇرگەن سەكىلدى. ورىسشا ويلاپ، ورىسشا وقىعان، ورىس قۇربىلارىنىڭ اراسىندا وسكەن ءاسيانىڭ، ۇزاققا شابار جاراۋ جۇيرىكتەي ايتىستاعى اياق الىسى بىرەۋدى ءسۇيسىندىرىپ، بىرەۋدى كۇرسىندىرىپ تاستاعانى دا قۇبىلىستاي كورىنگەن. ءومىردىڭ قۋانىشى مەن شاتتىعى ازداۋ، بەينەتى كوپتەۋ بولعاسىن با، ءبىرسىپىرا ەل ساحناداعى ونەر يەسىنەن، ايتىسكەر اقىن اتاۋلىنىڭ بارىنەن جايدارى دا جارقىن ءجۇز، جارقىلداعان قىلىق كورگىسى كەلەدى.
جەر جۇزىندە قانشا ادام بالاسى بولعانمەن، ولاردىڭ مۇرنى مەن اۋزى، كوزى مەن قۇلاعى ءبىر-بىرىن قايتالامايتىنى سەكىلدى، ءارقايسىسىنىڭ مىنەز-قۇلقى دا ەرەكشە بولاتىنى بەلگىلى.
ايتىسكەر اقىنداردى «ءجۇزى سالقىن، كۇلىمسىرەمەيدى» دەمەي، ونەرىمەن باعالاعان دۇرىس.
اسەلحان، شولپان، ءاسيالاردان كەيىن شىققان ايتىسكەر قىزدارىمىز قانداي!
اقمارال ىلەۋبايەۆا، شىمكەنتتىك ستۋدەنت، وتكەن جىلى جىلى ستۋدەنتتەردىڭ رەسپۋبليكالىق ايتىسىندا باس جۇلدەنى يەمدەنگەن ەدى. وزا شاۋىپ بايگە العان اقمارال قىزىمىزدىڭ بويىندا قاتقىلدىق، كەيدە كەسىپ ايتامىن دەپ تۋرالىقتان گورى تاكاببارلىققا جاقىنداۋ، جاس بويجەتكەنگە جاراسا بەرمەيتىن سوزدەر قولدانۋ سەكىلدى شىن ونەر يەسىنە حالىقتىڭ ىقىلاسىن مۇقالتۋى مۇمكىن قىلىقتار ەپتەپ بايقالاتىنداي. بۇل، ارينە — اقمارالدىڭ اقىندىق قۋاتىن جۋاسىتقان ەمەس. مەنىكى — بولعاننىڭ ۇستىنە بولا ءتۇسسىن دەگەن نيەت.
مارجان ەسجانوۆا دا — تىڭداۋشىسىن ەرەكشە ءسۇيسىندىرىپ جۇرگەن اقىن. كەسەك وي، اعىل-تەگىل وبراز، كوركەم ءسوز قۇدىرەتتەرى تۇتاسىپ كەلىپ مارجاننىڭ اۋزىنان شىققاندا، ءاي، قارسىلاستىڭ كوبىن ەرى باتقان اتتاي قايقانداتادى-اۋ!..
ماعان تاعدىرىمەن دە، ونەرىمەن دە ەرەكشە اسەر ەتەتىن ايتىسكەر اقىن — قىزىلوردالىق بيبيگۇل جاپپاسبايەۆا. ونەرىمەن جان دەرتىن ەمدەپ، ۇلكەن سايىستارعا بىردە قولى جەتسە، بىردە قولى جەتپەي جۇرگەن بيبىگۇل — قۇدىرەتتى ونەر يەلەرىنىڭ ءبىرى.
ال، قازاق ايەلىنىڭ دانالىعى، نازى مەن ءازىلى، ۇر دا جىق مىنەزبەن ەمەس، پاراساتپەن، بايىپپەن ۇلى ونەرگە ۇشتاسىپ جاتقان تالانت يەسى لەنا ءابدىحالىقوۆانىڭ تۇلعاسى ءتىپتى ەرەكشە.
ونەردىڭ كيەسى ايەل زاتىنا قونسا، ەل-جۇرتىنا جاقسى، ءبىراق ونەر يەسى ءۇشىن ۇلكەن جۇك. ول جۇكتىڭ سالماعىن كەز-كەلگەن ەر كوتەرە الماۋى مۇمكىن.
اقىن اپا-سىڭلىلەرىمىزدىڭ قازاقتىڭ ءسوز سايىسى دۋمانىندا جەڭىس ورامالدارى جەلبىرەي بەرەتىنىنە ءوز باسىم سەنەمىن!
1991.
You Might Also Like
-
ءۇستىرت پەن قانسۋ قۇز كەۋدە، قاھارمانداردان جالتارما، ال! كوكىرەگىڭدە سەنىڭ قاتتالعان مۇنايلى مۇحيت-شالقار بار. بارلاۋشى باسقان توسىڭنەن اتقىلايدى ەرتەڭ فونتاندار!..
