InfoHub Logo

مال جانە ونان الىناتىن ونىمدەر – قازاقتىڭ باستى بايلىق قورى. سونىڭ ىشىندە ۇلت تاعامدارىنىڭ نەگىزگى كوزى بولىپ تابىلاتىن ءسۇتتىڭ ورنى ءبىر بولەك.ءسۇت تاعامدارىن حالىق ءبىر سوزبەن اق دەپ اتايدى. وسى اقتان بىرنەشە جۇزدەگەن، مىڭداعان جىلدار بويى حالىق اسا باي تاجىريبە جيناقتاي جۇرە ودان جۇزدەن استام تاماق تۇرلەرى مەن دايىنداۋ ادىستەرىن جاساعان. جانە ولاردىڭ كوپتەگەن قىزىقتى اتاۋلارى مەن ورنى جانە الۋان ءتۇرلى ەرەكشە جاساۋ، ءپىسىرۋ جولدارى تاعى بار. ءسويتىپ ءبىر سۇتتەن سۇيىق، قويۋ، قويمالجىڭ، اششى، تۇششى، جۇمساق، قاتتى، ۇنتاق تاعامدار جاساپ شىعارعان. ولاردىڭ كوپشىلىگى قازىرگى كەزدە قازاق داستارحانىنان سيرەك كورىنەتىن جەڭسىك اس قاتارىنا جاتادى.

ءسۇت تاعامدارى دەنساۋلىققا دا پايدالى جانە قورەكتىك قاسيەتى دە مول.

 

قۇرتكوجە

اتا-بابالارىمىز قىستىڭ قىمىزى دەپ اتاپ كەتكەن قۇرتكوجەنىڭ ورنى ءبىر بولەك. ەندى وسى كوجە قالاي دايىندالادى. الدىمەن قانشا ازىرلەنەتىنىن اركىم ءوزى مولشەرلەپ ءبىلىپ الادى. مىسالى، 4 نەمەسە 5 ليتردەي كوجە دايىنداۋ قاجەت دەلىك. بۇل ءۇشىن وسى شاماداعى سۋعا تاتىمىنا قاراي تۇز، قايناعان كەزدە ازداپ كۇرىش نەمەسە سوك سالادى. ەندى ءبىر باسقا ىدىسقا سۋىق سۋ قۇيىپ، وعان 1-2 كەسە ۇن قوسىپ، تۇيىرشىكتەرى كەتكەنشە ابدەن ارالاستىرعان سوڭ قويمالجىڭ تارتىپ، ءسال قويۋلانادى. مۇنى جوعارىدا ايتىلعان كۇرىش (نەمەسە سوك) قوسىلعان قايناعان سۋعا قوسىپ تاعى ارالاستىرادى. سوندا سوڭعى ۇن قوسىلعان سۋ قايناپ، ءپىسىپ قويمالجىڭ كوجەگە اينالادى.

وسىدان سوڭ ەزەتىن قۇرتتىڭ ءوزىن ەكى-ۇش رەت قايتا جۋىپ، سىرتىنداعى شاڭ-توزاڭدارى ابدەن تازارتىلادى. قۇرت تا ازىرلەنگەن سۋ مولشەرىنە قاراي الىنادى.

قۇرتكوجەنىڭ ءدامى، تاتىمى، ارينە، ونى دايىنداۋشىعا، ياعني قۇرت ەزۋشىگە بايلانىستى بولادى. دەگەنمەن بۇعان قۇرتتىڭ ساپاسىنىڭ دا زور اسەرى بار. اسىرەسە قوي سۇتىنەن جاسالعان قۇرتتىڭ تاماقتىق قۇنارى، ءدامى مەن ساپاسى وتە جوعارى بولادى. وكىنىشكە قاراي، بۇل كۇندەرى قوي ساۋۋ مۇلدە ازايدى، ءتىپتى جوق دەسە دە بولادى. بۇگىندە قۇرت تەك سيىر سۇتىنەن جاسالادى. بۇدان دا ءدامدى ءارى تۇششىمدى كوجە دايىنداۋعا ابدەن بولادى.

سونىمەن جوعارىدا ايتىلعانداي، مولشەرلى ىستىق سۋعا ءبىر اياقتاي قۇرت سالىپ، ونى ەزەدى. قويۋلانىپ ەزىلگەن قۇرت قايناتىلعان سۋعا قوسىلادى دا، ونىڭ سۇيىعى ەزىلىپ جاتقان قۇرت ۇستىنە قايتا قۇيىلىپع تاعى دا ەزىلەدى. وسىلايشا بىرنەشە رەت قايتالانىپ، اركىم قالاۋىنشا قويۋ نەمەسە سۇيىق ەتىپ دايىندايدى. قويىلتۋ قاجەت بولسا ۇن، سۇيىلتۋ قاجەت بولسا ازداپ سۋ قوسىلادى. مىنە، ەندى وسى ەزۋلى قۇرتتى قوسقاننان كەيىن، كوجەنى قايتا ىسىتىپ، وعان قاجەتىنشە سارى ماي، شىجىق سالىپ ساپىرادى. سوندا ازىرلەنگەن تاعام ابدەن بابىنا كەلەدى. وسىدان كەيىن ونى كەسە، اياققا قۇيىپ ۇسىنادى. قۇرتكوجەنى سورپاعا دا ەزەدى. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك ءسوز، قۇرتكوجە جانعا شيپا، بويعا قۋات بەرەتىن وتە كۇشتى، ءقادىرلى تاعام. ەرتە كەزدەردە قىستى كۇندەرى الىس جولعا شىققان جولاۋشىلار نەمەسە دالادا ايلاپ بوران مەن ايازدا جۇرەتىن جىلقىشىلار كۇنى بۇرىن قۇرتكوجە ەزدىرىپ الىپ ارناۋلى ىدىستارعا (اسىرەسە تەرى ىدىستارعا) قۇيىپ ساقتاعان. شىنىندا دا قۇرتكوجە قىستى كۇندەرى توڭدىرمايدى. ونىڭ قۋاتتىلىعى سونداي، ءبىر اتامىز ايازدا تونىپ كەلىپ، ەكى-ۇش اياق ىستىق قۇرتكوجەنى جەدەلدەتە تاستاپ جىبەرىپ بويى جىبىگەن كەزدە «بايبىشە، كۇن جىلىندى بىلەم، بوز اتتىڭ جابۋىن الىپ تاستاشى» دەگەن ەكەن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قاسيەتى دە، ءقادىرى دە مول قۇرتكوجەمىزدىڭ ءار قازاق داستارقانىندا بولىپ تۇرعانىنا نە جەتسىن.

 

ءسۇت جانە ونىڭ تاريحى مەن پايداسى

---