InfoHub Logo

(ءى نۇسقا)

ءاز تاۋكەنىڭ تۇسىندا ءۇش ءجۇزدىڭ بالاسى وڭتۇستىكتەن شولەيتكە قاراي جايلايدى ەكەن. سىردىڭ بويىن جاعالاپ، جەتىسۋ، الماتى، قاپال تاۋلارىن ورلەي وتىرادى ەكەن. ورتا ءجۇزدىڭ قىس قىستاۋى شۇيگىگەن سىر بويى دا، جاز جايلاۋى ارقانىڭ جونى ەكەن. سول كەزدە ورتا ءجۇز قازاعى ەسىل مەن ەرتىس اراسىن قۋالاي شولەيتكە كەلىپ، مال سەمىرتىپ وتىرعاندا، قايداۋىل دەيتىن وزەننىڭ بويىندا دۇنيەگە ەر ولجاباي كەلەدى.

اكەسى تولى بي — ايدابولدىڭ نەمەرەسى. ۇرگەنىش، قوڭىرات ەلىندەگى ناعاشىسىنا كەتكەندە، بايبىشەسى ايبيكە بوسانىپ، كۇيەۋى جوقتا تۋعان سوڭ: «بۇل ولجا بالا»، — دەپ، اتىن ولجاباي قويعان. قاپ تۇبىندە بولات قىلىش جاتا ما، ولجا بالا، جاس كۇنىنىڭ وزىنەن-اق تالپىنىپ، الماستىڭ اسىلىنداي بولىپ وسكەن ەكەن. ولجا البىرت، قاتتى، حان-سۇلتاننىڭ بالالارى كەزدەسكەندە، بىرىنە-بىرىن تۇيەدى ەكەن. ءبىر كەزدە استا-تويدا الدىن بەرمەي، جولدى الىپ جۇرگەن قۇلىنكوك اتتى قالماقتىڭ جاۋى ەل شاپقاندا، بىرگە الىپ كەتەدى. تولى بي ون ءتورت جاسار بالاسىن ناعاشىسى قاراكەرەي قابانبايعا جىبەرىپ، نارقىزىل اتتىڭ ەنەسىنەن تۋعان تايبۋرىلدى قالاۋعا سۇراتادى. ولجا قاسىنا ەشكىمدى الماي، ۇيىندە ءسۇت ەمىپ تۇرعان تايكوككە وتىرىپ، قولىنا سارقامىستى ساداق الىپ «قاراكەرەي قابانبايدىڭ ەلى قايسى» دەپ تارتىپ كەتەدى.

ولجا بالا تالاي كۇن ءجۇرىپ، ناعاشىسىنىڭ ەلىن سۇراۋمەن ىزدەپ كەلەدى. «قالماقتىڭ جاۋلارى بار ما؟» دەپ اڭديدى. ءبىر كۇنى ەلسىز قالىڭ  ورمانعا كىرىپ، كۇنى بويى ەل تابا المايدى. كۇن قارا، جاڭبىر جاۋىپ، كەش ءتۇسىپ، ءتۇن بولادى. بالا كۇن بويى ءجۇرىپ شارشاعان سوڭ، ءبىر اعاشتىڭ تۇبىنە كەلىپ تۇسەدى دە، تايكوكتىڭ اياعىن تۇساپ، شالقاسىنان ءتۇسىپ جاتادى. الدەن ۋاقىتتا بايقاسا، اتى وسقىرادى. «نەگە وسقىرادى؟» دەپ، باسىن كوتەرىپ قاراسا، انادايدان بىر-ەكى وت كوز جالتىراپ جاقىنداعان بولادى. ولجەكەڭنىڭ قولىندا ساداق پەن سارى الا قامشىدان باسقا دانەڭە جوق. مالداسىن قۇرىپ، قامشىسىن بۇكتەپ، ءبىر قولىنا سارى الا قامشى، ساداق الىپ وتىرا بەرەدى. الگى وت كوز تايانىپ قاسىنا كەلسە،  ورماننىڭ ىشىندە جۇرەتىن ءبىر قابىلان ەكەن. ولجەكەڭنىڭ قارسى الدىنا كەلەدى دە، بۇگەسىنەن ءتۇسىپ، كوزىن ولجەكەڭنەن ايىرماي جاتا بەرەدى، تاپ بەرمەيدى. ولجەكەڭ دە ودان كوزىن اۋدارماي قامشىسىن بۇكتەپ، ساداعىن قاسىنا الىپ وتىرا بەرەدى. ءتۇن قاپ-قاراڭعى: ەكەۋى سول قاراسقاننان كۇن شىعىپ، ساسكە بولعانشا قاراسادى. كۇندىز الدەن ۋاقىتتا قابىلان تۇرادى دا، ارتىنا ءبىر قاراپ جۇرە بەرەدى. قابىلان كەتكەن سوڭ ولجەكەڭ تايكوكتىڭ ءتىلىن قاتىرادى دا، ءبىراز شالدىرىپ، ەل ىزدەپ جورتىپ كەتەدى. كەلە جاتسا، ءبىر سۋ بويىندا ءبىر قاراشا ءۇي كورىنەدى. ۇيگە كەلىپ، اتىن  بەلدەۋگە بايلاپ، كىرىپ كەلسە، ۇيدە ءبىر كەمپىر وتىر ەكەن. ولجەكەڭ ەكى كۇندەي ءنار تاتىپ، ەل ءجۇزىن كورمەگەن. كەمپىر:

— ە، بالام، ءتۇسىڭ قاشىپ، ءتۇن قاتىپ جۇرگەن قاي بالاسىڭ؟ ەلىڭدى جاۋ شاۋىپ، جالعىز قالعان بالا ەمەسسىڭ بە؟ — دەيدى.

ولجەكەڭ:

— ە، شەشە، ەلىمدى شاپقانمەن قويماي، اكەم تەلى قىلعان توعىز جەسىرلىك قۇلىنكوك اتتى دا بىرگە اكەتتى. جاپاننىڭ تۇزىندە جالعىز قاراشا ۇيدە وتىرعان ءوزىڭىز كىمسىز؟ — دەيدى.

كەمپىر:

— ە، شىراعىم، ەل، رۋىم نايمان ەدى. ەلىمىزدى قۇبا قالماق شاۋىپ، سولاردىڭ جوسىعىنان قالىپ وتىرعان جانمىن، — دەيدى. كەمپىر ساۋەگەي بالگەر ەكەن. ولجاعا بال اشىپ:

— شىراعىم، «ەر قاناتى — ات» دەگەن، تۇلپارىڭدى اكەتكەن — قۇبا قالماقتىڭ جاۋى. سەن بۇرىن تويعا شىقپاعان البىرت بالا ەكەنسىڭ، ءبىراق ارۋاعىڭ كۇشتى، جۇلدىزىڭ جانىپ تۇر. ءبىر كەزدە قايتسەڭ دە قۇبا قالماقتان كەك الارسىڭ! — دەپتى.

ون ءتورت جاسار ولجا ناعاشىسى قابانبايعا بارىپ، تارتۋعا تايبۋرىل مەن اق ساۋىتتى كيىپ قايتتى. قاراكەرەي قابانبايدىڭ قارتايعان شاعى ەكەن. ولجانى ءۇش رەت يىسكەپ، بەيىل سالعان ەكەن. ولجەكەڭ اق ساۋىتتى كيىپ، تايبۋرىل مەن ناعاشى قوسقان ءبىر جىگىتپەن كەلە جاتقاندا، ءبىر تايپا قىرعىز ەلىنە جولىعادى. قىرعىزدىڭ ءبىر جاقسى ادامى ولجەكەڭنىڭ تۇرىنە قارايدى دا، ءبىراز اڭگىمەلەسكەن سوڭ:

— شىراعىم، «اتالى جۇرت — ارۋ ەل» دەگەن، «ەلگە ەل قوسىلماسا دا، ادامعا ادام قوسىلادى» دەگەن.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

وتەگەننىڭ قىز بەرۋى

وتەگەننىڭ قارىزىن قايتارۋى

وتەگەننىڭ ابىلايدى سىناۋى

---