تابيعات - تال بەسىگىڭ، ايالاي ءبىل!
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «تابيعات - تال بەسىگىڭ، ايالاي ءبىل!»
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ تابيعاتپەن ۇيلەسىمدىلىك، تابيعاتتى ايالاۋ تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
• وقۋشىلاردىڭ تابيعات تىرشىلىك باستاۋى، ادام تابيعاتتىڭ ءبىر بولشەگى ەكەندىگى، تابيعات زاڭدىلىقتارىن ساقتاۋ تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ؛
• وقۋشىلاردى تابيعات تازالىعىن ساقتاۋعا، تابيعاتتان ۇندەستىك تابا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
• ىزگىلىكتى، جاۋاپكەرشىلىكتى، ۇقىپتى بولۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: سلايد، بەينەبايان، سۋرەت قيىندىلارى، ءۇنتاسپا، قاعازدان جاسالعان گۇلدەر.
ءمۇعالىم:سالەمەتسىزدەر مە قىمباتتى وقۋشىلارىم! بۇگىنگى كۇن بىزدەر ءۇشىن ەرەكشە كۇن، سەبەبى مەكتەبىمىزدە «تابيعاتتى ايالاۋ كۇنى». اتالعان كۇنگە بايلانىستى اشىق ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «تابيعات – تال بەسىگىڭ، ايالاي ءبىل». ادام مەن تابيعات ءارقاشاندا ەگىز. تابيعاتتى قورعاۋشىڭ، اسىراۋشىڭ دەۋگە بولادى. اتا - بابامىز «جەر – قازىنا، سۋ – التىن، مال – بايلىق» دەپ وسيەت ايتىپ كەتۋى تەگىن ەمەس. تابيعات پەن جەر - انانى سۇيە ءبىلۋ، ونى ايالاۋ ادامنىڭ ازاماتتىق بورىشى. ولاي بولسا بارلىعىڭىزدى شاتتىق شەڭبەرىنە شاقىرامىن.
شاتتىق شەڭبەرى
تابيعات - بۇكىل تىرشىلىك اتاۋىنىڭ التىن ۇياسى جانە ايالى بەسىگى، قۇتتى قونىسى مەن ءوسىپ - ونەر مەكەنى. ءار قايسىمىزدىڭ تابيعاتقا دەگەن العىسىمىز شەكسىز، سوندىقتان دا شاتتىق شەڭبەرىندە جەر - اناعا دەگەن ىزگى تىلەگىمىزدى بىلدىرەيىك.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
تاپسىرما. «ءوز قالاۋىڭمەن اسقار تاۋعا، ايدىن كولگە، نۋ توعايعا، قالىڭ ورمانعا، بيىك شىڭعا، جاسىل وسىمدىككە، جۇگىرگەن اڭعا، ۇشقان قۇسقا، كەڭ دالاعا حات جازۋ» (ءار وقۋشىنىڭ جاۋابىنا قاعازدان قيىلعان گۇلدەر بەرىلەدى) بالالار، قولدارىڭىزداعى گۇلدەردىڭ تۇسىنە بايلانىستى ەكى توپقا ءبولىنىپ وتىرايىق.
اسسوسياسيا «تابيعات»
- تابيعات ادام بويىنا شابىت، كوڭىلىنە قۋات، سەزىمىنە سۇلۋلىق پەن
ساعىنىش ۇيالاتادى. ادام بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىراتىن مول تاربيە. تابيعاتتىڭ سان قىرى مول، سۇلۋلىعىمەن كوز تارتاتىن ەرەكشەلىگى ارقىلى ءار ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن الاتىنى دا انىق. اسسوسياسيالىق سۇراققا، سىزدەردىڭ جاۋاپتارىڭىز ارقىلى ادەمى تابيعاتتىڭ ماكەتىن جاسايمىز.
• بالالار تابيعات دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە سىزدەردىڭ ويلارىڭىزعا بىرىنشىدەن نە ەلەستەيدى؟ (تاۋ، كۇن، اعاش، جاسىل ءشوپ، گۇلدەر، قۇستار، كوبەلەكتەر، كەمپىرقوساق ت. ب.)
اڭگىمەلەسۋ
• تابيعاتتى ساقتاپ، قورعاۋ نە ءۇشىن قاجەت؟
ماتىنمەن جۇمىس
وقۋلىقتاعى قۇرمانباي تولىبايەۆتىڭ «قايىڭنىڭ قاسىرەتى» اتتى اڭگىمەسىن وقىپ تالداۋ.
• ادام تابيعاتقا نەلىكتەن زالال كەلتىرەدى؟
• تابيعات تا جىلاي ما؟
• تابيعات زاڭدىلىقتارىن بۇزۋ قانداي جاعدايعا اكەپ سوقتىرادى؟
تىنىشتىق ءساتى
«تازا بولسا تابيعات – امان بولار ادامزات». (2مين) باياۋ مۋزىكا مەن بەينە كليپ كورسەتىلەدى.
دايەكسوز
فرانسۋز جازۋشىسى اناتول فرانستىڭ «ادام تابيعاتقا تاۋەلدى بولسا، تابيعات تا وعان تاۋەلدى» - دەگەن ناقىل ءسوزىن ماعىناسىن «كوزقاراس – سەبەپ – مىسال – قورىتىندىلاۋ بىرىزدىلىگىمەن تالداۋ. (دايەكسوزى داپتەرگە جازدىرۋ)
1. كوزقاراس – ا. فرانستىڭ كوزقاراسىمەن كەلىسەمىن
2. سەبەبى – تابيعات پەن ادام ءوزارا ۇيلەسىمدى
3. مىسالى، قاراپايىم ءبىزدىڭ تىنىس الۋىمىزدىڭ ءوزى دالەل بولا الادى
4. قورىتىندىلاۋ. ادام تابيعاتقا مەيىرىمدىلىكپەن، سۇيىسپەنشىلىكپەن، قامقورلىقپەن قاراپ، ۇيلەسىمدىلىك ساقتالعاندا عانا، تابيعات ادام بالاسى كەڭ ساراي، ماڭگى توزباس قۇتتى قونىس بولاتىنىن ەشقاشان ۇمىتپايىق.
شىعارماشىلىق تاپسىرما
ءوزىڭ تۇراتىن اۋىلدىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن تۇزەتۋ ءۇشىن نە ىستەگەندەرىڭدى ەسەپ تۇرىندە، ال الداعى ۋاقىتتا قانداي جوسپارلارىڭ بار ەكەنىن جوبا تۇرىندە سۋرەتتەپ بەرىڭىزدەر.
توپپەن جۇرگىزىلگەن جۇمىستارىن قورعايدى.
تۇيىندەمە
بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبىنا سايكەس ءبىلىم - بىلىكتەرىمىزدى، ىسكەرلىگىمىزدى سارالاپ، وي تۇيىندەيىك.
اۋديوعا نازار اۋدارايىق.
قازىرگى ۋاقىتتا قورشاعان ورتانىڭ لاستانعانى، جوعالىپ - قۇرۋ جاعدايىندا ەكەندىگى ءجيى ايتىلادى. ايتسە دە مۇنى جويۋ نەمەسە تۇزەتۋ وڭاي شارۋا ەمەس ەكەندىگى دە بەلگىلى. ەگەر دە عىلىمدا تابيعاتتى تازالاۋعا ارنالعان قۇرال ويلاپ تابىلسا دا، مۇنىڭ ءوزى سىرتقى تازالىقتى ساقتاۋ بولىپ قالماق. ال ادامداردى ۋلاپ جاتقان گاز، ءتۇتىن ۋلى زاتتار ادامزاتتىڭ رۋحاني الەمىنە دە ءوز كەسىرىن تيگىزۋدە. ادامداردىڭ كوپشىلىگى ءتۇرلى اۋرۋعا ۇشىراۋدا، بۇل تەك اۋا، سۋ، تاماقتىڭ لاستانۋىنان عانا بولىپ جاتقان جوق. ەگەر ادام بالاسىنىڭ رۋحاني الەمى مۇنشا لاستانباعان بولسا، ادامدار بارلىق سىرتقى ۋلاردى جويا الاتىن ەدى. ءبىراق اۋرۋ ىشكى لاستانۋدان، ياعني ويدىڭ، ءسوزدىڭ، ءىستىڭ لاستانۋىنان باستالادى. وسى ىشكى لاستانۋ سىرتتاي كورىنىس تابادى. ناعىز سىرتقى وزگەرىس ىشكى وزگەرىستەن سوڭ پايدا بولادى. دەمەك، سىرتقى الەمنىڭ ناقتى جانە ماتەريالدىق بەينەسى. سوندىقتان اۋىرماي، تازا بولۋ ءۇشىن ادام ىشكى تازالىعىنا ءمان بەرۋى كەرەك، ياعني ويى، سەزىمى، تىلەگى، مۇراتى تازا بولعاندا عانا، سىرتقى الەممەن ۇيلەسىمدىلىك بولادى.
سان لايت
ءۇي تاپسىرماسى
«تابيعاتتى قورعاۋ – ءوزىڭدى قورعاۋ» تاقىرىبىندا ەسسە جازۋ.
جۇرەكتەن جۇرەككە
ال بالالار، بارلىقتارىڭىزدى ورتاعا شاقىرامىن، بۇگىن ءا. تاجىبايەۆتىڭ سوزىنە، ە. حاسانعالييەۆتىڭ انىنە جازىلعان، سايات مەدەۋوۆتىڭ ورىنداۋىنداعى «بوزتورعايىم» ءانىن ورىندايمىز.
بوزتورعايىم
دالانى مەن دە
سۇيەمىن سەندەي
باۋىرمال قۇسىم!
نازىڭنان اسەم
سازىڭنان اسەم
جاڭىلما، قۇسىم
تىرشىلىكتە، اينىماسقا تاعدىر قوسقان
قۇسى ەدىڭ عوي كەڭ دالاما باۋىر باسقان
ايازداردا توڭبايسىڭ با، بوزتورعايىم
جىلى ۇياڭا قونبايسىڭ با، بوزتورعايىم!
تاۋقىمەت تارتىپ،
تارىقپا، جانىم
قورىقپا، جانىم
قۇشاعىمدى اشىپ
كەۋدەمە باسىپ
بەرەيىن جالىن!
تىرشىلىكتە، اينىماسقا تاعدىر قوسقان
قۇسى ەدىڭ عوي كەڭ دالاما باۋىر باسقان
ايازداردا توڭبايسىڭ با، بوزتورعايىم
جىلى ۇياڭا قونبايسىڭ با، بوزتورعايىم!
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ تابيعاتپەن ۇيلەسىمدىلىك، تابيعاتتى ايالاۋ تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
• وقۋشىلاردىڭ تابيعات تىرشىلىك باستاۋى، ادام تابيعاتتىڭ ءبىر بولشەگى ەكەندىگى، تابيعات زاڭدىلىقتارىن ساقتاۋ تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ؛
• وقۋشىلاردى تابيعات تازالىعىن ساقتاۋعا، تابيعاتتان ۇندەستىك تابا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
• ىزگىلىكتى، جاۋاپكەرشىلىكتى، ۇقىپتى بولۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: سلايد، بەينەبايان، سۋرەت قيىندىلارى، ءۇنتاسپا، قاعازدان جاسالعان گۇلدەر.
ءمۇعالىم:سالەمەتسىزدەر مە قىمباتتى وقۋشىلارىم! بۇگىنگى كۇن بىزدەر ءۇشىن ەرەكشە كۇن، سەبەبى مەكتەبىمىزدە «تابيعاتتى ايالاۋ كۇنى». اتالعان كۇنگە بايلانىستى اشىق ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «تابيعات – تال بەسىگىڭ، ايالاي ءبىل». ادام مەن تابيعات ءارقاشاندا ەگىز. تابيعاتتى قورعاۋشىڭ، اسىراۋشىڭ دەۋگە بولادى. اتا - بابامىز «جەر – قازىنا، سۋ – التىن، مال – بايلىق» دەپ وسيەت ايتىپ كەتۋى تەگىن ەمەس. تابيعات پەن جەر - انانى سۇيە ءبىلۋ، ونى ايالاۋ ادامنىڭ ازاماتتىق بورىشى. ولاي بولسا بارلىعىڭىزدى شاتتىق شەڭبەرىنە شاقىرامىن.
شاتتىق شەڭبەرى
تابيعات - بۇكىل تىرشىلىك اتاۋىنىڭ التىن ۇياسى جانە ايالى بەسىگى، قۇتتى قونىسى مەن ءوسىپ - ونەر مەكەنى. ءار قايسىمىزدىڭ تابيعاتقا دەگەن العىسىمىز شەكسىز، سوندىقتان دا شاتتىق شەڭبەرىندە جەر - اناعا دەگەن ىزگى تىلەگىمىزدى بىلدىرەيىك.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
تاپسىرما. «ءوز قالاۋىڭمەن اسقار تاۋعا، ايدىن كولگە، نۋ توعايعا، قالىڭ ورمانعا، بيىك شىڭعا، جاسىل وسىمدىككە، جۇگىرگەن اڭعا، ۇشقان قۇسقا، كەڭ دالاعا حات جازۋ» (ءار وقۋشىنىڭ جاۋابىنا قاعازدان قيىلعان گۇلدەر بەرىلەدى) بالالار، قولدارىڭىزداعى گۇلدەردىڭ تۇسىنە بايلانىستى ەكى توپقا ءبولىنىپ وتىرايىق.
اسسوسياسيا «تابيعات»
- تابيعات ادام بويىنا شابىت، كوڭىلىنە قۋات، سەزىمىنە سۇلۋلىق پەن
ساعىنىش ۇيالاتادى. ادام بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىراتىن مول تاربيە. تابيعاتتىڭ سان قىرى مول، سۇلۋلىعىمەن كوز تارتاتىن ەرەكشەلىگى ارقىلى ءار ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن الاتىنى دا انىق. اسسوسياسيالىق سۇراققا، سىزدەردىڭ جاۋاپتارىڭىز ارقىلى ادەمى تابيعاتتىڭ ماكەتىن جاسايمىز.
• بالالار تابيعات دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە سىزدەردىڭ ويلارىڭىزعا بىرىنشىدەن نە ەلەستەيدى؟ (تاۋ، كۇن، اعاش، جاسىل ءشوپ، گۇلدەر، قۇستار، كوبەلەكتەر، كەمپىرقوساق ت. ب.)
اڭگىمەلەسۋ
• تابيعاتتى ساقتاپ، قورعاۋ نە ءۇشىن قاجەت؟
ماتىنمەن جۇمىس
وقۋلىقتاعى قۇرمانباي تولىبايەۆتىڭ «قايىڭنىڭ قاسىرەتى» اتتى اڭگىمەسىن وقىپ تالداۋ.
• ادام تابيعاتقا نەلىكتەن زالال كەلتىرەدى؟
• تابيعات تا جىلاي ما؟
• تابيعات زاڭدىلىقتارىن بۇزۋ قانداي جاعدايعا اكەپ سوقتىرادى؟
تىنىشتىق ءساتى
«تازا بولسا تابيعات – امان بولار ادامزات». (2مين) باياۋ مۋزىكا مەن بەينە كليپ كورسەتىلەدى.
دايەكسوز
فرانسۋز جازۋشىسى اناتول فرانستىڭ «ادام تابيعاتقا تاۋەلدى بولسا، تابيعات تا وعان تاۋەلدى» - دەگەن ناقىل ءسوزىن ماعىناسىن «كوزقاراس – سەبەپ – مىسال – قورىتىندىلاۋ بىرىزدىلىگىمەن تالداۋ. (دايەكسوزى داپتەرگە جازدىرۋ)
1. كوزقاراس – ا. فرانستىڭ كوزقاراسىمەن كەلىسەمىن
2. سەبەبى – تابيعات پەن ادام ءوزارا ۇيلەسىمدى
3. مىسالى، قاراپايىم ءبىزدىڭ تىنىس الۋىمىزدىڭ ءوزى دالەل بولا الادى
4. قورىتىندىلاۋ. ادام تابيعاتقا مەيىرىمدىلىكپەن، سۇيىسپەنشىلىكپەن، قامقورلىقپەن قاراپ، ۇيلەسىمدىلىك ساقتالعاندا عانا، تابيعات ادام بالاسى كەڭ ساراي، ماڭگى توزباس قۇتتى قونىس بولاتىنىن ەشقاشان ۇمىتپايىق.
شىعارماشىلىق تاپسىرما
ءوزىڭ تۇراتىن اۋىلدىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن تۇزەتۋ ءۇشىن نە ىستەگەندەرىڭدى ەسەپ تۇرىندە، ال الداعى ۋاقىتتا قانداي جوسپارلارىڭ بار ەكەنىن جوبا تۇرىندە سۋرەتتەپ بەرىڭىزدەر.
توپپەن جۇرگىزىلگەن جۇمىستارىن قورعايدى.
تۇيىندەمە
بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبىنا سايكەس ءبىلىم - بىلىكتەرىمىزدى، ىسكەرلىگىمىزدى سارالاپ، وي تۇيىندەيىك.
اۋديوعا نازار اۋدارايىق.
قازىرگى ۋاقىتتا قورشاعان ورتانىڭ لاستانعانى، جوعالىپ - قۇرۋ جاعدايىندا ەكەندىگى ءجيى ايتىلادى. ايتسە دە مۇنى جويۋ نەمەسە تۇزەتۋ وڭاي شارۋا ەمەس ەكەندىگى دە بەلگىلى. ەگەر دە عىلىمدا تابيعاتتى تازالاۋعا ارنالعان قۇرال ويلاپ تابىلسا دا، مۇنىڭ ءوزى سىرتقى تازالىقتى ساقتاۋ بولىپ قالماق. ال ادامداردى ۋلاپ جاتقان گاز، ءتۇتىن ۋلى زاتتار ادامزاتتىڭ رۋحاني الەمىنە دە ءوز كەسىرىن تيگىزۋدە. ادامداردىڭ كوپشىلىگى ءتۇرلى اۋرۋعا ۇشىراۋدا، بۇل تەك اۋا، سۋ، تاماقتىڭ لاستانۋىنان عانا بولىپ جاتقان جوق. ەگەر ادام بالاسىنىڭ رۋحاني الەمى مۇنشا لاستانباعان بولسا، ادامدار بارلىق سىرتقى ۋلاردى جويا الاتىن ەدى. ءبىراق اۋرۋ ىشكى لاستانۋدان، ياعني ويدىڭ، ءسوزدىڭ، ءىستىڭ لاستانۋىنان باستالادى. وسى ىشكى لاستانۋ سىرتتاي كورىنىس تابادى. ناعىز سىرتقى وزگەرىس ىشكى وزگەرىستەن سوڭ پايدا بولادى. دەمەك، سىرتقى الەمنىڭ ناقتى جانە ماتەريالدىق بەينەسى. سوندىقتان اۋىرماي، تازا بولۋ ءۇشىن ادام ىشكى تازالىعىنا ءمان بەرۋى كەرەك، ياعني ويى، سەزىمى، تىلەگى، مۇراتى تازا بولعاندا عانا، سىرتقى الەممەن ۇيلەسىمدىلىك بولادى.
سان لايت
ءۇي تاپسىرماسى
«تابيعاتتى قورعاۋ – ءوزىڭدى قورعاۋ» تاقىرىبىندا ەسسە جازۋ.
جۇرەكتەن جۇرەككە
ال بالالار، بارلىقتارىڭىزدى ورتاعا شاقىرامىن، بۇگىن ءا. تاجىبايەۆتىڭ سوزىنە، ە. حاسانعالييەۆتىڭ انىنە جازىلعان، سايات مەدەۋوۆتىڭ ورىنداۋىنداعى «بوزتورعايىم» ءانىن ورىندايمىز.
بوزتورعايىم
دالانى مەن دە
سۇيەمىن سەندەي
باۋىرمال قۇسىم!
نازىڭنان اسەم
سازىڭنان اسەم
جاڭىلما، قۇسىم
تىرشىلىكتە، اينىماسقا تاعدىر قوسقان
قۇسى ەدىڭ عوي كەڭ دالاما باۋىر باسقان
ايازداردا توڭبايسىڭ با، بوزتورعايىم
جىلى ۇياڭا قونبايسىڭ با، بوزتورعايىم!
تاۋقىمەت تارتىپ،
تارىقپا، جانىم
قورىقپا، جانىم
قۇشاعىمدى اشىپ
كەۋدەمە باسىپ
بەرەيىن جالىن!
تىرشىلىكتە، اينىماسقا تاعدىر قوسقان
قۇسى ەدىڭ عوي كەڭ دالاما باۋىر باسقان
ايازداردا توڭبايسىڭ با، بوزتورعايىم
جىلى ۇياڭا قونبايسىڭ با، بوزتورعايىم!
You Might Also Like
-
تاقىرىپ: ش. قۇدايبەردى ۇلى “قالقامان - مامىر” پوەماسى
