تابيعاتتاعى سۋ. سۋدىڭ قاسيەتتەرى جانە قولدانىلۋى
حيميا 8 كلاسس
تاقىرىبى: تابيعاتتاعى سۋ. سۋدىڭ قاسيەتتەرى جانە قولدانىلۋى. (№6 زەرتحانالىق تاجىريبە، /6. 1؛ 6. 2/).
ماقساتى: ب). سۋ جانە ونىڭ قۇرامى، قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرە وتىرىپ وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن جان – جاقتى جەتىلدىرۋ؛ فورمۋلالاردى، رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن دۇرىس، ساۋاتتى جازا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛ تاقىرىپتاعى جاڭا تەرمين سوزدەرمەن تانىستىرۋ؛
ت). جەكە تۇلعانى ءوز ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي تاربيەلەۋ؛ ىزدەنىمپازدىققا، شاپشاڭدىققا، ۇيىمشىلدىققا، ۇلتجاندىلىققا، ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس ىستەي الۋعا تاربيەلەۋ؛
د). وي – ورىستەرىن دامىتۋ، ەسەپ شىعارۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ، سىني تۇرعىدان ويلاي الۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ءادىسى: توپپەن جۇمىس، بايانداۋ، سۇراق – جاۋاپ، ەسەپتەر شىعارۋ، تاجىريبە جاساۋ، ستو تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتتەرى: قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ، وي قوزعاۋ، ماعىنانى تانۋ، وي – ءتۇيىن.
كورنەكىلىگى: سلايدتار، پەريودتىق كەستە، بەينەباياندار، كەستە – سىزبانۇسقالار، ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، گەوگرافيا، تاريح، بيولوگيا، ەكولوگيا، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى.
قۇرال – جابدىقتار: ناتريي كەسەگى، سۋ، سوندىرىلمەگەن اك، ينديكاتور قاعازى، حيميالىق ىدىستار، اق پاراقتار، فلوماستەرلەر، ستيكەرلەر.
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ. (وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىمدارى، دايىندىقتارى، كلاسس تازالىعىنا نازار اۋدارۋ.)
2. توپقا ءبولۋ. (وقۋشىلار سارى، كوك تۇستەردى تاڭداۋ ارقىلى ەكى توپقا بولىنەدى.)
1 - توپ: «سۋتەك»، 2 – توپ: «وتتەك»
3. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. وتكەنگە شولۋ. (سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
سۇراقتار:
1. سۋتەكتى كىم، قاي جىلى اشقان؟ (1776 ج. اعىلشىن عالىمى گ. كاۆەنديش)
2. توتىعۋ – توتىقسىزدانۋ رەاكسياسى دەگەن نە؟ (ۆالەنتتىك ەلەكتروندارى ەت كىشى اتومداردان ەت ۇلكەن اتومدارعا اۋىساتىن نەمەسە ىعىساتىن پروسەستى توتىعۋ – توتىقسىزدانۋ رەاكسياسى دەيدى)
3. ۇنەمى وڭ توتىعۋ دارەجەسىن كورسەتەتىندەر؟ (مەتالدار)
4. توتىعۋ پروسەسى دەگەن نە؟ (ەلەكترونداردى بەرۋ پروسەسى)
5. توتىقسىزدانۋ پروسەسى دەگەن نە؟ (ەلەكترونداردى قوسىپ الۋ پروسەسى)
4. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. كىم تاپقىر؟ (جۇمباق شەشۋ)
ءبىرى جانىپ، ءبىرى قولداپ جانۋدى،
ەكى ەلەمەنت بىزگە بۇرىن تانىلدى.
ءورت بولىپ ەدى سوندىرۋگە كوپ ادام،
قوسىلىسىن الىپ سوندا اعىلدى. (سۋتەك، وتتەك، سۋ)
5. وي قوزعاۋ. (ەكى توپقا پاراقتار بەرىلەدى. سول پاراقتارعا وقۋشىلار سۋعا قاتىستى بىلەتىن ماعلۇماتتارىن ءبىر – بىردەن جازىپ شىعادى. پاراقتار تاقتاعا ءىلىنىپ، تۇسىندىرىلەدى.)
6. ماعىنانى تانۋ.
سۋ – ماڭىزدى قوسىلىس. 65 - 70% - ى ادام اعزاسىندا كەزدەسەدى. تاۋلىگىنە ەڭ از دەگەندە 2 ل. ادامعا سۋ قاجەت. عالامشارداعى سۋ جەر قىرتىسىنىڭ 70% - ىن الىپ جاتىر. جەر بەتىندەگى سۋ قورى تەڭىز بەن مۇحيتتاردا – 1، 4 ملرد. كم3، تۇششى مۇزدىقتاردا – 30 ملن. كم3، وزەندەر مەن كولدەردە – 3 ملن. كم3. ادام مەن جانۋاردىڭ 2/3 بولىگى، وسىمدىك ماسساسىنىڭ 4/5 بولىگى سۋدان تۇرادى.
حيميالىق فورمۋلاسى – ن2و، قۇرىلىمدىق فورمۋلاسى – ن - و - ن، مr=18. ءحۇىى عاسىردىڭ اياعىندا سۋدىڭ كۇردەلى زات ەكەندىگى انىقتالدى، سۋ جاساندى جولمەن گازتەكتەس سۋتەكتىڭ وتتەكتە جانۋىنان الىندى. وسى ارقىلى سۋدىڭ ەكى ەلەمەنتتەن، سۋتەك جانە وتتەكتەن تۇراتىندىعى انىقتالدى.
جاي زاتتاردان كۇردەلى زاتتاردىڭ الىنۋى – سينتەز. (گرەكشە «سينتەزيس» - «بىرىگۋ»). (وقۋشىلار انىقتامانى داپتەرگە جازىپ الادى.)
سۋدى ەلەكتر توگىنىڭ كومەگىمەن قۇرام بولىكتەرگە ايىردى. ق. ج. 1 ل. سۋتەكتىڭ ماسساسى 0، 089 گ.، ال 1ل. وتتەكتىڭ ماسساسى 1، 429 گ. بولىنگەن گازداردىڭ ماسسالىق قاتىناسى 1: 8.
زاتتىڭ قۇرامىن جاي زاتتارعا جىكتەۋ ارقىلى تابۋ ءادىسى – تالداۋ (اناليز). (گرەكشە «اناليزيس» - «ايىرىلۋ»).
سۋ تۇزىلگەندە سۋتەك پەن وتتەك اتومدارى وسىنداي ماسسالىق قاتىناستا ارەكەتتەسەدى. بۇل رەاكسيانى جۇرگىزۋ ءۇشىن ەۆديومەتر قولدانىلادى (وقۋلىق، 33 – سۋرەت، 105 - بەت). بولىكتەرگە بولىنگەن قالىڭ قابىرعالى شىنى تۇتىك، ىشىندە سۋى بار ىدىسقا تىگىنەن ورناتىلعان جانە مىس سىم وتكىزگەن رەزەڭكە تىعىنمەن جابىلعان. تۇتىك سۋمەن تولتىرىلىپ، 2 كولەم سۋتەك جانە 2 كولەم وتتەك ەنگىزىلەدى (1). مىس سىمنىڭ بوس ۇشتارىن يندۋكسيالىق كاتۋشكانىڭ سىمىنا، ياعني ەلەكتر توگىنىڭ كوزىنە جالعايدى. سىمداردىڭ ۇشتارىن ءبىر – بىرىنە جاقىنداتقاندا ۇشقىن شىعارىپ، ناتيجەسىندە جارىلىس پايدا بولادى. ەۆديومەتر تۇتىكشەسىندەگى سۋ 3 بولىككە (2) كوتەرىلەدى. سەبەبى 2 كولەم سۋتەك 1 كولەم وتتەكپەن ارەكەتتەسەدى. قالعان گاز كولەمىنە جانعان شىرپىنى اپارعاندا جارقىراپ جانادى، دەمەك، بۇل قالعان وتتەك.
ءحۇىىى ع. باستاپ سۋ ماسسا بىرلىگىنىڭ ەتالونى بولدى. تىعىزدىعى 1 گ/سم3. ەلەكتر توگىن ناشار وتكىزەدى.
مەتالداردىڭ ەلەكتروحيميالىق قاتارىندا ماگنييدىڭ سول جاعىندا ورنالاسقان مەتالدار سۋمەن تىكەلەي رەاكسياعا تۇسەدى.
تاقىرىبى: تابيعاتتاعى سۋ. سۋدىڭ قاسيەتتەرى جانە قولدانىلۋى. (№6 زەرتحانالىق تاجىريبە، /6. 1؛ 6. 2/).
ماقساتى: ب). سۋ جانە ونىڭ قۇرامى، قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرە وتىرىپ وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن جان – جاقتى جەتىلدىرۋ؛ فورمۋلالاردى، رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن دۇرىس، ساۋاتتى جازا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛ تاقىرىپتاعى جاڭا تەرمين سوزدەرمەن تانىستىرۋ؛
ت). جەكە تۇلعانى ءوز ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي تاربيەلەۋ؛ ىزدەنىمپازدىققا، شاپشاڭدىققا، ۇيىمشىلدىققا، ۇلتجاندىلىققا، ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس ىستەي الۋعا تاربيەلەۋ؛
د). وي – ورىستەرىن دامىتۋ، ەسەپ شىعارۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ، سىني تۇرعىدان ويلاي الۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ءادىسى: توپپەن جۇمىس، بايانداۋ، سۇراق – جاۋاپ، ەسەپتەر شىعارۋ، تاجىريبە جاساۋ، ستو تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتتەرى: قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ، وي قوزعاۋ، ماعىنانى تانۋ، وي – ءتۇيىن.
كورنەكىلىگى: سلايدتار، پەريودتىق كەستە، بەينەباياندار، كەستە – سىزبانۇسقالار، ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، گەوگرافيا، تاريح، بيولوگيا، ەكولوگيا، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى.
قۇرال – جابدىقتار: ناتريي كەسەگى، سۋ، سوندىرىلمەگەن اك، ينديكاتور قاعازى، حيميالىق ىدىستار، اق پاراقتار، فلوماستەرلەر، ستيكەرلەر.
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ. (وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىمدارى، دايىندىقتارى، كلاسس تازالىعىنا نازار اۋدارۋ.)
2. توپقا ءبولۋ. (وقۋشىلار سارى، كوك تۇستەردى تاڭداۋ ارقىلى ەكى توپقا بولىنەدى.)
1 - توپ: «سۋتەك»، 2 – توپ: «وتتەك»
3. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. وتكەنگە شولۋ. (سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
سۇراقتار:
1. سۋتەكتى كىم، قاي جىلى اشقان؟ (1776 ج. اعىلشىن عالىمى گ. كاۆەنديش)
2. توتىعۋ – توتىقسىزدانۋ رەاكسياسى دەگەن نە؟ (ۆالەنتتىك ەلەكتروندارى ەت كىشى اتومداردان ەت ۇلكەن اتومدارعا اۋىساتىن نەمەسە ىعىساتىن پروسەستى توتىعۋ – توتىقسىزدانۋ رەاكسياسى دەيدى)
3. ۇنەمى وڭ توتىعۋ دارەجەسىن كورسەتەتىندەر؟ (مەتالدار)
4. توتىعۋ پروسەسى دەگەن نە؟ (ەلەكترونداردى بەرۋ پروسەسى)
5. توتىقسىزدانۋ پروسەسى دەگەن نە؟ (ەلەكترونداردى قوسىپ الۋ پروسەسى)
4. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. كىم تاپقىر؟ (جۇمباق شەشۋ)
ءبىرى جانىپ، ءبىرى قولداپ جانۋدى،
ەكى ەلەمەنت بىزگە بۇرىن تانىلدى.
ءورت بولىپ ەدى سوندىرۋگە كوپ ادام،
قوسىلىسىن الىپ سوندا اعىلدى. (سۋتەك، وتتەك، سۋ)
5. وي قوزعاۋ. (ەكى توپقا پاراقتار بەرىلەدى. سول پاراقتارعا وقۋشىلار سۋعا قاتىستى بىلەتىن ماعلۇماتتارىن ءبىر – بىردەن جازىپ شىعادى. پاراقتار تاقتاعا ءىلىنىپ، تۇسىندىرىلەدى.)
6. ماعىنانى تانۋ.
سۋ – ماڭىزدى قوسىلىس. 65 - 70% - ى ادام اعزاسىندا كەزدەسەدى. تاۋلىگىنە ەڭ از دەگەندە 2 ل. ادامعا سۋ قاجەت. عالامشارداعى سۋ جەر قىرتىسىنىڭ 70% - ىن الىپ جاتىر. جەر بەتىندەگى سۋ قورى تەڭىز بەن مۇحيتتاردا – 1، 4 ملرد. كم3، تۇششى مۇزدىقتاردا – 30 ملن. كم3، وزەندەر مەن كولدەردە – 3 ملن. كم3. ادام مەن جانۋاردىڭ 2/3 بولىگى، وسىمدىك ماسساسىنىڭ 4/5 بولىگى سۋدان تۇرادى.
حيميالىق فورمۋلاسى – ن2و، قۇرىلىمدىق فورمۋلاسى – ن - و - ن، مr=18. ءحۇىى عاسىردىڭ اياعىندا سۋدىڭ كۇردەلى زات ەكەندىگى انىقتالدى، سۋ جاساندى جولمەن گازتەكتەس سۋتەكتىڭ وتتەكتە جانۋىنان الىندى. وسى ارقىلى سۋدىڭ ەكى ەلەمەنتتەن، سۋتەك جانە وتتەكتەن تۇراتىندىعى انىقتالدى.
جاي زاتتاردان كۇردەلى زاتتاردىڭ الىنۋى – سينتەز. (گرەكشە «سينتەزيس» - «بىرىگۋ»). (وقۋشىلار انىقتامانى داپتەرگە جازىپ الادى.)
سۋدى ەلەكتر توگىنىڭ كومەگىمەن قۇرام بولىكتەرگە ايىردى. ق. ج. 1 ل. سۋتەكتىڭ ماسساسى 0، 089 گ.، ال 1ل. وتتەكتىڭ ماسساسى 1، 429 گ. بولىنگەن گازداردىڭ ماسسالىق قاتىناسى 1: 8.
زاتتىڭ قۇرامىن جاي زاتتارعا جىكتەۋ ارقىلى تابۋ ءادىسى – تالداۋ (اناليز). (گرەكشە «اناليزيس» - «ايىرىلۋ»).
سۋ تۇزىلگەندە سۋتەك پەن وتتەك اتومدارى وسىنداي ماسسالىق قاتىناستا ارەكەتتەسەدى. بۇل رەاكسيانى جۇرگىزۋ ءۇشىن ەۆديومەتر قولدانىلادى (وقۋلىق، 33 – سۋرەت، 105 - بەت). بولىكتەرگە بولىنگەن قالىڭ قابىرعالى شىنى تۇتىك، ىشىندە سۋى بار ىدىسقا تىگىنەن ورناتىلعان جانە مىس سىم وتكىزگەن رەزەڭكە تىعىنمەن جابىلعان. تۇتىك سۋمەن تولتىرىلىپ، 2 كولەم سۋتەك جانە 2 كولەم وتتەك ەنگىزىلەدى (1). مىس سىمنىڭ بوس ۇشتارىن يندۋكسيالىق كاتۋشكانىڭ سىمىنا، ياعني ەلەكتر توگىنىڭ كوزىنە جالعايدى. سىمداردىڭ ۇشتارىن ءبىر – بىرىنە جاقىنداتقاندا ۇشقىن شىعارىپ، ناتيجەسىندە جارىلىس پايدا بولادى. ەۆديومەتر تۇتىكشەسىندەگى سۋ 3 بولىككە (2) كوتەرىلەدى. سەبەبى 2 كولەم سۋتەك 1 كولەم وتتەكپەن ارەكەتتەسەدى. قالعان گاز كولەمىنە جانعان شىرپىنى اپارعاندا جارقىراپ جانادى، دەمەك، بۇل قالعان وتتەك.
ءحۇىىى ع. باستاپ سۋ ماسسا بىرلىگىنىڭ ەتالونى بولدى. تىعىزدىعى 1 گ/سم3. ەلەكتر توگىن ناشار وتكىزەدى.
مەتالداردىڭ ەلەكتروحيميالىق قاتارىندا ماگنييدىڭ سول جاعىندا ورنالاسقان مەتالدار سۋمەن تىكەلەي رەاكسياعا تۇسەدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
