تاماق دايىنداۋ تەحنولوگياسى
تەحنولوگيا پانىنەن 8 - 10 كلاستارىنا ارنالعان كۇندەلىكتى جوسپارلار (نۇسقاۋلىق)
تەحنولوگيا 8 كلاسس
ساباق № 1
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاماق دايىنداۋ تەحنولوگياسى. قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتار. تاماقتانۋ فيزيولوگياسى جانە مادەنيەتى. تاماق ارقىلى جۇعاتىن اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ شارالارى. قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ ەرەكشەلىگى. ەكونوميكا نەگىزدەرى جانە قارجى ساۋاتتىلىعى ءپانى، ماقسات، مىندەتتەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
• وقۋشىلاردىڭ 7 - كلاسىندا وتكەن تاماق ازىرلەۋ تەحنولوگياسى تاراۋى بويىنشا شولۋ جاساي وتىرىپ، جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ، قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەردى، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتاردى قايتالاپ ينسترۋكتاج وتكىزۋ.
• قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن قۇندىلىعىن، قازاق حالقىنىڭ قوناقجاي ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋ.
• وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن تولىقتىرۋدا تاماقتانۋ فيزيولوگياسى جانە دەنساۋلىققا پايدالى تاعامدار تۋرالى تۇسىنىگىن قالىپتاستىرۋ؛ تاماقتان ۋلانۋدى الدىن - الا ساقتاندىرۋ.
• شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن جانە ەكونوميكالىق بىلىمدەرىن دامىتۋ.
• ۇلتتىق سالت - ءداستۇردى قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ. وقۋشىلاردىڭ بويىنا ۇلتتىق سەزىمدى قالىپتاستىرۋ، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ قاسيەتىن ۇعىندىرۋ. ۇقىپتىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى:. تۇسىندىرمەلى - سۋرەتتى، ستو تەحنولوگيانىڭ «اسسوسياسيا» ستراتەگياسى، اڭگىمەلەسۋ، سۇحباتتاسۋ، جاڭا ساباق مەڭگەرۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى، جۋرنال، تالاپتارى، سۋرەتتەر، قوسىمشا تەوريالىق ماعلۇمات، مالىمەتتەر، بەكىتۋ سۇراقتارى، لەكسيا، جادناما ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ؛
- تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەردى، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتاردى قايتالاپ ينسترۋكتاج وتكىزۋ؛
2. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ وقۋشىلارعا سۇراق قويىلادى، فليپچارت ارقىلى جازادى، تۇسىنىگىن ايتادى.
3. جاڭا ساباق ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن حابارلاۋ.
ءى. تاماقتانۋ مادەنيەتى دەگەنىمىز
1. تاماقتانۋ ءتارتىبى
2. تاماقتانۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى
3. تاماقتانۋ پروسەسىنىڭ پرينسيپتەرى
• تاماق ءىشۋ ءتارتىبى
بالالار مەن ءجاسوسپىرىمدى دۇرىس تاماقتاندىرۋ ولاردىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتىپ، دەنە جانە وي قابىلەتىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى، ەڭبەك ەتۋ مەن ساباق ۇلگەرۋ قابىلەتىن ارتتىرادى. ەگەر تاماقتانۋ دۇرىس ۇيىمداستىرىلماسا، ءتيىمسىز، ياعني جەتكىلىكسىز بولسا، ورگانيزمدە مەتابوليزم، زات الماسۋ بۇزىلىپ، ونىڭ اينالاداعى ورتانىڭ زياندى اسەرىنە جانە ءارتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلارعا قارسى تۇرارلىق قابىلەتى تومەندەيدى.
• تاماقتانۋ ساۋاتتىلىعىنىڭ بەس نەگىزى
1) تاماق قۇرامىندا نەگىزگى قورەكتىك زاتتاردىڭ بولۋى (ءنارۋىز، ماي، كومىرسۋ)؛
2) تاماق راسيونىندا قوسىمشا زاتتاردىڭ بولۋى (ۆيتاميندەر، ميكروەلەمەنت)؛
3) تاماق نارلىگى ادام جاسىنا، دەنساۋلىق كۇيىنە، تابيعات كليماتىنا بايلانىستى؛
4) تاۋلىك بويىنشا تاماقتانۋ ءتارتىبىنىڭ مولشەرىن ساقتاۋ؛
5) تاماقتانۋدىڭ سانيتارلىق – گيگيەنالىق نورماعا ساي بولۋى.
• تاماقتانۋ ءتارتىبى اس قابىلداۋدا بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا باعىنۋ،
سونداي - اق تاماقتانۋ كەزىندە استىڭ مولشەرىن جانە ءمازىرىن ساقتاۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. تاماقتانۋ رەجيمىنە مىنا تومەندەگى پرينسيپتەر ەنەدى.
ءبىرىنشى، تاماقتانۋ بارىسىندا تاۋلىكتىك كەستە بەلگىلەۋ.
ەكىنشى، تاۋلىگىنە ءبىر - ەكى رەت قانا تاماقتانۋ دۇرىس ەمەس، بەلگىلى مولشەردە ءۇش – نەمەسە ءتورت رەت تاماقتانۋ كەرەك.
ءۇشىنشى، تاماق قۇنارلى بولعانى ءجون. سەبەبى، ادام اعزاسى دۇرىس قابىلدايتىن، ونى اسقازان ەش قيىندىقسىز قورىتاتىن تاعام تۇرلەرى، ياعني بەلوك، مايلار، ۆيتاميندەر، مينەرالدى زاتتارعا باي بولعانىن ادام ءوزى تاڭداي الۋى شارت. بۇل رەتتە دارىگەر - ديەتولوگتىڭ دا كەڭەسى ارتىق بولمايدى.
تاۋلىكتىك اس ءمازىرى ءارتۇرلى بولۋى كەرەك. تاماقتانۋ كەزىندە ادام ءوزىنىڭ اس قابىلداۋ قابىلەتى، كوڭىل - كۇيىنە باسا نازار اۋدارعانى ءجون. كەي رەتتە تاماق جەڭىل جۇرسە، كەي رەتتە ول كەرىسىنشە بۇل پروسەستى باسەڭدەتەدى. مۇنى ماماندار فيزيولوگيالىق پروسەسس دەپ تە اتايدى
تابەت. اشتىققا قارسى تۇراتىن قۇبىلىس. ول مىنا ءبىر پرينسيپتەرمەن دالەلدەنەدى. اتاپ ايتقاندا، تاماق قابىلداۋ مەزگىلىنە، تاعامنىڭ ءتۇرى، ءدامى نەمەسە ءيىسى، ءتۇرلى قوسپالار، ءتىپتى بۇل رەتتە ادام ويى دا وزىندىك ءرول اتقارادى. ادامنىڭ تابەتى شىلىمعا، كوفەگە، شايعا، اپيىن، ىشىمدىك، تاعى باسقالارىنا اشىلاتىن كورىنەدى. ءبىراق، مۇنداي فيزيولوگيالىق قاجەتتىلىكتەن اۋلاق بولعان دۇرىس. تابەت كەي رەتتە اسقازاننىڭ شۇرىلداپ، مازا بەرمەۋى، بوس، ەش جۇمىسسىز تۇرعاندىعىمەن قينالادى. بۇل سيمپتوم مەشكەيلەرگە ءتان. بۇل ورايدا حالىقتىق مەديسينا ونداي ادامدارعا بىرنەشە كۇن وزىنە اشتىق جاريالاعاندى ۇسىنادى.
تاماققا دەگەن تابەت سىر بىلدىرمەي دە كەلەدى. ول سىرتقى فاكتورلاردان دەلدال ىزدەمەيدى. ادام بەلگىلى تاماقتى قۇمارتقاندا، تابەتى وزدىگىنەن پايدا بولادى. مىنە، وسى كەزدە ادام اسحانادا ءوزى قالاعان اس ازىرلەپ، داستارحان باسىنا جايعاسىپ، تاماقتانعانعا نە جەتسىن دەيدى. جانە سولاي دا جاسايدى.
2. تاماقتانۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى
• اش ادام ءبىر جاپىراق نان مەن سۋدى دا قاناعات تۇتادى. بۇل ورايدا ونىڭ تابەتى جوعارى بولادى. ال، اشقاراق ادامعا كەلسەك، ول الدىنا كەلگەننىڭ ءبارىن وپىرۋعا دايىن. مۇندايدا حالىقتىق مەديسينا ونداي ادامدارعا بەلگىلى راسيون، كەسىكتى كەستە، تاماقتى قاناعاتتىقپەن تۇتىنۋ كەرەكتىگىن ۇسىنادى.
• اسقازان ءوز قاجەتىن الدى دەلىك. ءبىراق، تابەت باسىلماي تۇر. بۇل تاعامنىڭ ءدامدى ازىرلەنگەنىنەن دە بولادى. «ءوزى تويعانمەن، كوزى تويماي تۇرعانىن قاراشا» دەگەن قىزعانىش وسىنى بىلدىرسە كەرەك. كوپتەگەن ادەبيەتتەردە اسقازان جارتىلاي بوس بولۋى كەرەك دەپ جازىلادى. بۇل اس قورىتۋ پروسەسىن جەڭىلدەتەدى. ەكىنشىدەن، تاقىل – تاقىل تاعام قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ادامنىڭ تابەتى مەن ونىڭ اسقا دەگەن قۇمارتۋلىعىن ارتتىرادى دەيدى.
• تويىپ تاماق ىشۋگە بولمايدى. تاعامنىڭ مولشەرى، ونىڭ ساپاسى، قابىلداۋ كەستەسى، گيگيەنا ەرەجەسى جانە قولايلىلىق ەتيكاسىمەن رەتتەلۋى كەرەك. تاماققا دەگەن تابەتىڭىز بولماي تۇرىپ، اس قابىلداماڭىز. تاماقتانۋ ءتارتىبى دەگەنىمىز – اس قابىلداۋدا بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا باعىنۋ، سونداي - اق تاماقتانۋ كەزىندە استىڭ مولشەرىن جانە ءمازىرىن ساقتاۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
3. تاماقتانۋ پروسەسىنىڭ پرينسيپتەرى
تاماقتانۋ رەجيمىنە مىنا تومەندەگى پرينسيپتەر ەنەدى.
• ءبىرىنشى، تاماقتانۋ بارىسىندا تاۋلىكتىك كەستە بەلگىلەۋ.
• ەكىنشى، تاۋلىگىنە ءبىر - ەكى رەت قانا تاماقتانۋ دۇرىس ەمەس، بەلگىلى مولشەردە ءۇش – نەمەسە ءتورت رەت تاماقتانۋ كەرەك.
• ءۇشىنشى، تاماق قۇنارلى بولعانى ءجون. سەبەبى، ادام اعزاسى دۇرىس قابىلدايتىن، ونى اسقازان ەش قيىندىقسىز قورىتاتىن تاعام تۇرلەرى، ياعني بەلوك، مايلار، ۆيتاميندەر، مينەرالدى زاتتارعا باي بولعانىن ادام ءوزى تاڭداي الۋى شارت. بۇل رەتتە دارىگەر - ديەتولوگتىڭ دا كەڭەسى ارتىق بولمايدى. تاۋلىكتىك اس ءمازىرى ءارتۇرلى بولۋى كەرەك. تاماقتانۋ كەزىندە ادام ءوزىنىڭ اس قابىلداۋ قابىلەتى، كوڭىل - كۇيىنە باسا نازار اۋدارعانى ءجون. كەي رەتتە تاماق جەڭىل جۇرسە، كەي رەتتە ول كەرىسىنشە بۇل پروسەستى باسەڭدەتەدى. مۇنى ماماندار فيزيولوگيالىق پروسەسس دەپ تە اتايدى.
اسقازان ىشىلگەن تاماقتان شامامەن 4 ساعات شاماسىندا بوسايدى، سول سەبەپتى تاماق ءىشۋدىڭ اراسى 3 - 3، 5 ساعاتتان كەم جانە 4 - 4، 5 ساعاتتان اسپاسىن. تاماقتى جيىرەك ىشكەن سايىن اسقازان – ىشەك جولدارى جۇمىسىنىڭ ىرعاعى بۇزىلادى. ەگەر تاماق ءىشۋ ارالىعىندا ءۇزىلىس وتە ۇزاققا سوزىلىپ كەتسە، وندا كۇشتى اشىعۋ سەزىمى تۋىندايدى جانە ونى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن كوپ تاماق ءىشۋ قاجەت بولادى، بۇل دا اسقازاننىڭ قورىتۋىن قيىنداتادى.
تاماقتانۋ رەجيمىنە مىنا تومەندەگى پرينسيپتەر ەنەدى.
ءبىرىنشى، تاماقتانۋ بارىسىندا تاۋلىكتىك كەستە بەلگىلەۋ.
ەكىنشى، تاۋلىگىنە ءبىر - ەكى رەت قانا تاماقتانۋ دۇرىس ەمەس، بەلگىلى مولشەردە ءۇش – نەمەسە ءتورت رەت تاماقتانۋ كەرەك.
ءۇشىنشى، تاماق قۇنارلى بولعانى ءجون. سەبەبى، ادام اعزاسى دۇرىس قابىلدايتىن، ونى اسقازان ەش قيىندىقسىز قورىتاتىن تاعام تۇرلەرى، ياعني بەلوك، مايلار، ۆيتاميندەر، مينەرالدى زاتتارعا باي بولعانىن ادام ءوزى تاڭداي الۋى شارت. بۇل رەتتە دارىگەر - ديەتولوگتىڭ دا كەڭەسى ارتىق بولمايدى. تاۋلىكتىك اس ءمازىرى ءارتۇرلى بولۋى كەرەك. كەي رەتتە تاماق جەڭىل جۇرسە، كەي رەتتە ول كەرىسىنشە بۇل پروسەستى باسەڭدەتەدى. مۇنى ماماندار فيزيولوگيالىق پروسەسس دەپ تە اتايدى.
كالوريالار
• 11 - 13 جاس ارالىعىنداعى بالالار ءۇشىن – 2850 كال.
• 14 - 17 جاس ارالىعىنداعى ۇل بالالار ءۇشىن – 3150 كال.
• 14 - 17 جاس ارالىعىنداعى قىز بالالار ءۇشىن – 2750كال.
• ستۋدەنت جاستار ءۇشىن – 3300 كال.
• ستۋدەنت قىزدار ءۇشىن – 2800 كال.
• سپورتسمەن ايەل ادامدار – 3500 - 4000 كال.
• سپورتسمەن ەر ادامدار – 4500 - 5000 كال.
• قارت انالار ءۇشىن – 2000 كال.
• ەگدە ەر ادامدار ءۇشىن – 2200 كال.
وقۋشىلاردىڭ تاماقتانۋ ءتارتىبى
• ءبىرىنشى جانە ەكىنشى اۋىسىمدا وقيتىن وقۋشىلار ءۇشىن تاماقتانۋدىڭ تيپتىك ءتارتىبى
• ءبىرىنشى اۋىسىم
• 7. 30 - 8. 00 ۇيدەگى تاڭعى اس
• 10. 00 - 11. 00 مەكتەپتەگى ىستىق تاڭعى اس
• 12. 00 - 13. 00 ۇيدەگى نەمەسە مەكتەپتەگى تۇسكى اس
• 19. 00 - 19. 30 ۇيدەگى كەشكى اس
ەكىنشى اۋىسىمدا
• 8. 00 - 8. 30 ۇيدەگى تاڭعى اس
• 12. 30 - 13. 00 ۇيدەگى تۇسكى اس (مەكتەپكە كەتەر الدىنداعى)
• 16. 00 - 16. 30 مەكتەپتەگى ىستىق تاماق
• 19. 30 - 20. 00 ۇيدەگى كەشكى اس
دۇرىس تاماقتانۋدى قالىپتاستىرۋدىڭ عىلىمي نەگىزدەمەلەرى. قىشقىلدى - سىلتىلىك تەڭگەرىمدى ساقتاۋدىڭ سەگىز ەرەجەسى
قىشقىلداتاتىن، سىلتىلەتەتىن جانە قىشقىل ازىق - تۇلىكتەردى دۇرىس ارا قاتىناستا قولدانۋعا جاعداي جاسايتىن اس ءمازىرىن قۇرۋدىڭ نەگىزگى ءتورت ەرەجەسى بار. ال زات اينالىمى بۇزىلعان ادامدار ءۇشىن بۇعان تاعى تورتەۋىن قوسۋعا بولادى.
1 ەرەجە. اس ەشقاشان دا تەك قىشقىلداتاتىن تاعامداردان قۇرىلماۋى ءتيىس، وندا مىندەتتى تۇردە سىلتىلەتەتىن قۇرام بولشەكتەر بولعانى ابزال. تۇسكى اس مازىرىنە تەك ەت پەن ماكارون نەمەسە بالىق پەن كۇرىشتى قوسىپ، ارتىنان تورت پەن كوفە تۇتىنۋعا كەڭەس بەرىلمەيدى، ويتكەنى بۇل – قىشقىلداتاتىن تاعامدار. مىندەتتى تۇردە كوكونىستەردى قوسۋ كەرەك (سالات، شيكى جانە پىسىرىلگەن كوكونىستەر). ارينە، كوكونىستەر تاعامدا كەزدەسەدى، ءبىراق ولاردىڭ مولشەرى تىم از بولعاندىقتان جاعىمدى اسەرى بايقالمايدى.
2 ەرەجە. اس قابىلداعاندا سىلتىلەنەتىن ازىق - تۇلىكتەر قىشقىلداتاتىندارعا قاراعاندا كوبىرەك بولۋى ءتيىس. نەگىزدەمەلەردەن تۇراتىن ازىقتار مەن قىشقىلداتاتىن تاعامداردىڭ اراسىنداعى قاتىناس مولشەرى سىلتىلەنەتىن استىڭ پايداسىنا قاراي جاسالۋى كەرەك. سوندا قىشقىل ىشەك پەن تىندەردە زارارسىزدانادى دا، اعزا ءوزىنىڭ ىشكى قورلارىنا جۇگىنبەيدى.
3 ەرەجە. اعزا نەعۇرلىم قىشقىل بولىپ، زات الماسۋ پروسەسى بۇزىلسا، سىلتىلەنەتىن ازىقتاردىڭ سانى سوعۇرلىم كوپ بولۋ كەرەك.
4 ەرەجە. تەك سىلتىلەنەتىن كوكونىستەردەن قۇرىلعان ديەتاعا وتىرۋعا بولادى، ءبىراق كوپ ۋاقىتقا ەمەس (1 - 2 اپتا). تەك سىلتىلەنەتىن استان (كوكونىستەر، كارتوشكا، بانان، شيكى بادام جانە ت. ب.) قۇرىلعان ديەتانى ۇنەمى ساقتاۋعا بولمايدى، بۇل جاعدايدا اعزاعا اقۋىز جەتىسپەيتىن بولادى. مۇنداي تاماقتانۋ تارتىبىنە اعزادا قىشقىلدانۋ پروسەسى كۇردەلى بولعان كەزەكتە جانە ودان تۋىنداعان اۋرۋلار ۋشىققان جاعدايدا بولسا عانا ۇستانعان پايدالى.
تەحنولوگيا 8 كلاسس
ساباق № 1
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاماق دايىنداۋ تەحنولوگياسى. قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتار. تاماقتانۋ فيزيولوگياسى جانە مادەنيەتى. تاماق ارقىلى جۇعاتىن اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ شارالارى. قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ ەرەكشەلىگى. ەكونوميكا نەگىزدەرى جانە قارجى ساۋاتتىلىعى ءپانى، ماقسات، مىندەتتەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
• وقۋشىلاردىڭ 7 - كلاسىندا وتكەن تاماق ازىرلەۋ تەحنولوگياسى تاراۋى بويىنشا شولۋ جاساي وتىرىپ، جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ، قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەردى، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتاردى قايتالاپ ينسترۋكتاج وتكىزۋ.
• قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن قۇندىلىعىن، قازاق حالقىنىڭ قوناقجاي ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋ.
• وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن تولىقتىرۋدا تاماقتانۋ فيزيولوگياسى جانە دەنساۋلىققا پايدالى تاعامدار تۋرالى تۇسىنىگىن قالىپتاستىرۋ؛ تاماقتان ۋلانۋدى الدىن - الا ساقتاندىرۋ.
• شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن جانە ەكونوميكالىق بىلىمدەرىن دامىتۋ.
• ۇلتتىق سالت - ءداستۇردى قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ. وقۋشىلاردىڭ بويىنا ۇلتتىق سەزىمدى قالىپتاستىرۋ، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ قاسيەتىن ۇعىندىرۋ. ۇقىپتىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى:. تۇسىندىرمەلى - سۋرەتتى، ستو تەحنولوگيانىڭ «اسسوسياسيا» ستراتەگياسى، اڭگىمەلەسۋ، سۇحباتتاسۋ، جاڭا ساباق مەڭگەرۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى، جۋرنال، تالاپتارى، سۋرەتتەر، قوسىمشا تەوريالىق ماعلۇمات، مالىمەتتەر، بەكىتۋ سۇراقتارى، لەكسيا، جادناما ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ؛
- تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەردى، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتاردى قايتالاپ ينسترۋكتاج وتكىزۋ؛
2. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ وقۋشىلارعا سۇراق قويىلادى، فليپچارت ارقىلى جازادى، تۇسىنىگىن ايتادى.
3. جاڭا ساباق ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن حابارلاۋ.
ءى. تاماقتانۋ مادەنيەتى دەگەنىمىز
1. تاماقتانۋ ءتارتىبى
2. تاماقتانۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى
3. تاماقتانۋ پروسەسىنىڭ پرينسيپتەرى
• تاماق ءىشۋ ءتارتىبى
بالالار مەن ءجاسوسپىرىمدى دۇرىس تاماقتاندىرۋ ولاردىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتىپ، دەنە جانە وي قابىلەتىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى، ەڭبەك ەتۋ مەن ساباق ۇلگەرۋ قابىلەتىن ارتتىرادى. ەگەر تاماقتانۋ دۇرىس ۇيىمداستىرىلماسا، ءتيىمسىز، ياعني جەتكىلىكسىز بولسا، ورگانيزمدە مەتابوليزم، زات الماسۋ بۇزىلىپ، ونىڭ اينالاداعى ورتانىڭ زياندى اسەرىنە جانە ءارتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلارعا قارسى تۇرارلىق قابىلەتى تومەندەيدى.
• تاماقتانۋ ساۋاتتىلىعىنىڭ بەس نەگىزى
1) تاماق قۇرامىندا نەگىزگى قورەكتىك زاتتاردىڭ بولۋى (ءنارۋىز، ماي، كومىرسۋ)؛
2) تاماق راسيونىندا قوسىمشا زاتتاردىڭ بولۋى (ۆيتاميندەر، ميكروەلەمەنت)؛
3) تاماق نارلىگى ادام جاسىنا، دەنساۋلىق كۇيىنە، تابيعات كليماتىنا بايلانىستى؛
4) تاۋلىك بويىنشا تاماقتانۋ ءتارتىبىنىڭ مولشەرىن ساقتاۋ؛
5) تاماقتانۋدىڭ سانيتارلىق – گيگيەنالىق نورماعا ساي بولۋى.
• تاماقتانۋ ءتارتىبى اس قابىلداۋدا بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا باعىنۋ،
سونداي - اق تاماقتانۋ كەزىندە استىڭ مولشەرىن جانە ءمازىرىن ساقتاۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. تاماقتانۋ رەجيمىنە مىنا تومەندەگى پرينسيپتەر ەنەدى.
ءبىرىنشى، تاماقتانۋ بارىسىندا تاۋلىكتىك كەستە بەلگىلەۋ.
ەكىنشى، تاۋلىگىنە ءبىر - ەكى رەت قانا تاماقتانۋ دۇرىس ەمەس، بەلگىلى مولشەردە ءۇش – نەمەسە ءتورت رەت تاماقتانۋ كەرەك.
ءۇشىنشى، تاماق قۇنارلى بولعانى ءجون. سەبەبى، ادام اعزاسى دۇرىس قابىلدايتىن، ونى اسقازان ەش قيىندىقسىز قورىتاتىن تاعام تۇرلەرى، ياعني بەلوك، مايلار، ۆيتاميندەر، مينەرالدى زاتتارعا باي بولعانىن ادام ءوزى تاڭداي الۋى شارت. بۇل رەتتە دارىگەر - ديەتولوگتىڭ دا كەڭەسى ارتىق بولمايدى.
تاۋلىكتىك اس ءمازىرى ءارتۇرلى بولۋى كەرەك. تاماقتانۋ كەزىندە ادام ءوزىنىڭ اس قابىلداۋ قابىلەتى، كوڭىل - كۇيىنە باسا نازار اۋدارعانى ءجون. كەي رەتتە تاماق جەڭىل جۇرسە، كەي رەتتە ول كەرىسىنشە بۇل پروسەستى باسەڭدەتەدى. مۇنى ماماندار فيزيولوگيالىق پروسەسس دەپ تە اتايدى
تابەت. اشتىققا قارسى تۇراتىن قۇبىلىس. ول مىنا ءبىر پرينسيپتەرمەن دالەلدەنەدى. اتاپ ايتقاندا، تاماق قابىلداۋ مەزگىلىنە، تاعامنىڭ ءتۇرى، ءدامى نەمەسە ءيىسى، ءتۇرلى قوسپالار، ءتىپتى بۇل رەتتە ادام ويى دا وزىندىك ءرول اتقارادى. ادامنىڭ تابەتى شىلىمعا، كوفەگە، شايعا، اپيىن، ىشىمدىك، تاعى باسقالارىنا اشىلاتىن كورىنەدى. ءبىراق، مۇنداي فيزيولوگيالىق قاجەتتىلىكتەن اۋلاق بولعان دۇرىس. تابەت كەي رەتتە اسقازاننىڭ شۇرىلداپ، مازا بەرمەۋى، بوس، ەش جۇمىسسىز تۇرعاندىعىمەن قينالادى. بۇل سيمپتوم مەشكەيلەرگە ءتان. بۇل ورايدا حالىقتىق مەديسينا ونداي ادامدارعا بىرنەشە كۇن وزىنە اشتىق جاريالاعاندى ۇسىنادى.
تاماققا دەگەن تابەت سىر بىلدىرمەي دە كەلەدى. ول سىرتقى فاكتورلاردان دەلدال ىزدەمەيدى. ادام بەلگىلى تاماقتى قۇمارتقاندا، تابەتى وزدىگىنەن پايدا بولادى. مىنە، وسى كەزدە ادام اسحانادا ءوزى قالاعان اس ازىرلەپ، داستارحان باسىنا جايعاسىپ، تاماقتانعانعا نە جەتسىن دەيدى. جانە سولاي دا جاسايدى.
2. تاماقتانۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى
• اش ادام ءبىر جاپىراق نان مەن سۋدى دا قاناعات تۇتادى. بۇل ورايدا ونىڭ تابەتى جوعارى بولادى. ال، اشقاراق ادامعا كەلسەك، ول الدىنا كەلگەننىڭ ءبارىن وپىرۋعا دايىن. مۇندايدا حالىقتىق مەديسينا ونداي ادامدارعا بەلگىلى راسيون، كەسىكتى كەستە، تاماقتى قاناعاتتىقپەن تۇتىنۋ كەرەكتىگىن ۇسىنادى.
• اسقازان ءوز قاجەتىن الدى دەلىك. ءبىراق، تابەت باسىلماي تۇر. بۇل تاعامنىڭ ءدامدى ازىرلەنگەنىنەن دە بولادى. «ءوزى تويعانمەن، كوزى تويماي تۇرعانىن قاراشا» دەگەن قىزعانىش وسىنى بىلدىرسە كەرەك. كوپتەگەن ادەبيەتتەردە اسقازان جارتىلاي بوس بولۋى كەرەك دەپ جازىلادى. بۇل اس قورىتۋ پروسەسىن جەڭىلدەتەدى. ەكىنشىدەن، تاقىل – تاقىل تاعام قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ادامنىڭ تابەتى مەن ونىڭ اسقا دەگەن قۇمارتۋلىعىن ارتتىرادى دەيدى.
• تويىپ تاماق ىشۋگە بولمايدى. تاعامنىڭ مولشەرى، ونىڭ ساپاسى، قابىلداۋ كەستەسى، گيگيەنا ەرەجەسى جانە قولايلىلىق ەتيكاسىمەن رەتتەلۋى كەرەك. تاماققا دەگەن تابەتىڭىز بولماي تۇرىپ، اس قابىلداماڭىز. تاماقتانۋ ءتارتىبى دەگەنىمىز – اس قابىلداۋدا بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا باعىنۋ، سونداي - اق تاماقتانۋ كەزىندە استىڭ مولشەرىن جانە ءمازىرىن ساقتاۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
3. تاماقتانۋ پروسەسىنىڭ پرينسيپتەرى
تاماقتانۋ رەجيمىنە مىنا تومەندەگى پرينسيپتەر ەنەدى.
• ءبىرىنشى، تاماقتانۋ بارىسىندا تاۋلىكتىك كەستە بەلگىلەۋ.
• ەكىنشى، تاۋلىگىنە ءبىر - ەكى رەت قانا تاماقتانۋ دۇرىس ەمەس، بەلگىلى مولشەردە ءۇش – نەمەسە ءتورت رەت تاماقتانۋ كەرەك.
• ءۇشىنشى، تاماق قۇنارلى بولعانى ءجون. سەبەبى، ادام اعزاسى دۇرىس قابىلدايتىن، ونى اسقازان ەش قيىندىقسىز قورىتاتىن تاعام تۇرلەرى، ياعني بەلوك، مايلار، ۆيتاميندەر، مينەرالدى زاتتارعا باي بولعانىن ادام ءوزى تاڭداي الۋى شارت. بۇل رەتتە دارىگەر - ديەتولوگتىڭ دا كەڭەسى ارتىق بولمايدى. تاۋلىكتىك اس ءمازىرى ءارتۇرلى بولۋى كەرەك. تاماقتانۋ كەزىندە ادام ءوزىنىڭ اس قابىلداۋ قابىلەتى، كوڭىل - كۇيىنە باسا نازار اۋدارعانى ءجون. كەي رەتتە تاماق جەڭىل جۇرسە، كەي رەتتە ول كەرىسىنشە بۇل پروسەستى باسەڭدەتەدى. مۇنى ماماندار فيزيولوگيالىق پروسەسس دەپ تە اتايدى.
اسقازان ىشىلگەن تاماقتان شامامەن 4 ساعات شاماسىندا بوسايدى، سول سەبەپتى تاماق ءىشۋدىڭ اراسى 3 - 3، 5 ساعاتتان كەم جانە 4 - 4، 5 ساعاتتان اسپاسىن. تاماقتى جيىرەك ىشكەن سايىن اسقازان – ىشەك جولدارى جۇمىسىنىڭ ىرعاعى بۇزىلادى. ەگەر تاماق ءىشۋ ارالىعىندا ءۇزىلىس وتە ۇزاققا سوزىلىپ كەتسە، وندا كۇشتى اشىعۋ سەزىمى تۋىندايدى جانە ونى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن كوپ تاماق ءىشۋ قاجەت بولادى، بۇل دا اسقازاننىڭ قورىتۋىن قيىنداتادى.
تاماقتانۋ رەجيمىنە مىنا تومەندەگى پرينسيپتەر ەنەدى.
ءبىرىنشى، تاماقتانۋ بارىسىندا تاۋلىكتىك كەستە بەلگىلەۋ.
ەكىنشى، تاۋلىگىنە ءبىر - ەكى رەت قانا تاماقتانۋ دۇرىس ەمەس، بەلگىلى مولشەردە ءۇش – نەمەسە ءتورت رەت تاماقتانۋ كەرەك.
ءۇشىنشى، تاماق قۇنارلى بولعانى ءجون. سەبەبى، ادام اعزاسى دۇرىس قابىلدايتىن، ونى اسقازان ەش قيىندىقسىز قورىتاتىن تاعام تۇرلەرى، ياعني بەلوك، مايلار، ۆيتاميندەر، مينەرالدى زاتتارعا باي بولعانىن ادام ءوزى تاڭداي الۋى شارت. بۇل رەتتە دارىگەر - ديەتولوگتىڭ دا كەڭەسى ارتىق بولمايدى. تاۋلىكتىك اس ءمازىرى ءارتۇرلى بولۋى كەرەك. كەي رەتتە تاماق جەڭىل جۇرسە، كەي رەتتە ول كەرىسىنشە بۇل پروسەستى باسەڭدەتەدى. مۇنى ماماندار فيزيولوگيالىق پروسەسس دەپ تە اتايدى.
كالوريالار
• 11 - 13 جاس ارالىعىنداعى بالالار ءۇشىن – 2850 كال.
• 14 - 17 جاس ارالىعىنداعى ۇل بالالار ءۇشىن – 3150 كال.
• 14 - 17 جاس ارالىعىنداعى قىز بالالار ءۇشىن – 2750كال.
• ستۋدەنت جاستار ءۇشىن – 3300 كال.
• ستۋدەنت قىزدار ءۇشىن – 2800 كال.
• سپورتسمەن ايەل ادامدار – 3500 - 4000 كال.
• سپورتسمەن ەر ادامدار – 4500 - 5000 كال.
• قارت انالار ءۇشىن – 2000 كال.
• ەگدە ەر ادامدار ءۇشىن – 2200 كال.
وقۋشىلاردىڭ تاماقتانۋ ءتارتىبى
• ءبىرىنشى جانە ەكىنشى اۋىسىمدا وقيتىن وقۋشىلار ءۇشىن تاماقتانۋدىڭ تيپتىك ءتارتىبى
• ءبىرىنشى اۋىسىم
• 7. 30 - 8. 00 ۇيدەگى تاڭعى اس
• 10. 00 - 11. 00 مەكتەپتەگى ىستىق تاڭعى اس
• 12. 00 - 13. 00 ۇيدەگى نەمەسە مەكتەپتەگى تۇسكى اس
• 19. 00 - 19. 30 ۇيدەگى كەشكى اس
ەكىنشى اۋىسىمدا
• 8. 00 - 8. 30 ۇيدەگى تاڭعى اس
• 12. 30 - 13. 00 ۇيدەگى تۇسكى اس (مەكتەپكە كەتەر الدىنداعى)
• 16. 00 - 16. 30 مەكتەپتەگى ىستىق تاماق
• 19. 30 - 20. 00 ۇيدەگى كەشكى اس
دۇرىس تاماقتانۋدى قالىپتاستىرۋدىڭ عىلىمي نەگىزدەمەلەرى. قىشقىلدى - سىلتىلىك تەڭگەرىمدى ساقتاۋدىڭ سەگىز ەرەجەسى
قىشقىلداتاتىن، سىلتىلەتەتىن جانە قىشقىل ازىق - تۇلىكتەردى دۇرىس ارا قاتىناستا قولدانۋعا جاعداي جاسايتىن اس ءمازىرىن قۇرۋدىڭ نەگىزگى ءتورت ەرەجەسى بار. ال زات اينالىمى بۇزىلعان ادامدار ءۇشىن بۇعان تاعى تورتەۋىن قوسۋعا بولادى.
1 ەرەجە. اس ەشقاشان دا تەك قىشقىلداتاتىن تاعامداردان قۇرىلماۋى ءتيىس، وندا مىندەتتى تۇردە سىلتىلەتەتىن قۇرام بولشەكتەر بولعانى ابزال. تۇسكى اس مازىرىنە تەك ەت پەن ماكارون نەمەسە بالىق پەن كۇرىشتى قوسىپ، ارتىنان تورت پەن كوفە تۇتىنۋعا كەڭەس بەرىلمەيدى، ويتكەنى بۇل – قىشقىلداتاتىن تاعامدار. مىندەتتى تۇردە كوكونىستەردى قوسۋ كەرەك (سالات، شيكى جانە پىسىرىلگەن كوكونىستەر). ارينە، كوكونىستەر تاعامدا كەزدەسەدى، ءبىراق ولاردىڭ مولشەرى تىم از بولعاندىقتان جاعىمدى اسەرى بايقالمايدى.
2 ەرەجە. اس قابىلداعاندا سىلتىلەنەتىن ازىق - تۇلىكتەر قىشقىلداتاتىندارعا قاراعاندا كوبىرەك بولۋى ءتيىس. نەگىزدەمەلەردەن تۇراتىن ازىقتار مەن قىشقىلداتاتىن تاعامداردىڭ اراسىنداعى قاتىناس مولشەرى سىلتىلەنەتىن استىڭ پايداسىنا قاراي جاسالۋى كەرەك. سوندا قىشقىل ىشەك پەن تىندەردە زارارسىزدانادى دا، اعزا ءوزىنىڭ ىشكى قورلارىنا جۇگىنبەيدى.
3 ەرەجە. اعزا نەعۇرلىم قىشقىل بولىپ، زات الماسۋ پروسەسى بۇزىلسا، سىلتىلەنەتىن ازىقتاردىڭ سانى سوعۇرلىم كوپ بولۋ كەرەك.
4 ەرەجە. تەك سىلتىلەنەتىن كوكونىستەردەن قۇرىلعان ديەتاعا وتىرۋعا بولادى، ءبىراق كوپ ۋاقىتقا ەمەس (1 - 2 اپتا). تەك سىلتىلەنەتىن استان (كوكونىستەر، كارتوشكا، بانان، شيكى بادام جانە ت. ب.) قۇرىلعان ديەتانى ۇنەمى ساقتاۋعا بولمايدى، بۇل جاعدايدا اعزاعا اقۋىز جەتىسپەيتىن بولادى. مۇنداي تاماقتانۋ تارتىبىنە اعزادا قىشقىلدانۋ پروسەسى كۇردەلى بولعان كەزەكتە جانە ودان تۋىنداعان اۋرۋلار ۋشىققان جاعدايدا بولسا عانا ۇستانعان پايدالى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
