تاماقتانۋ فيزيولوگياسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاماقتانۋ فيزيولوگياسى (5 - سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تاماقتانۋ فيزيولوگياسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا تەوريالىق العان بىلىمدەرىن كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە پايدالانا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى تارتىپتىلىككە، قارىم - قاتىناس مادەنيەتىنە، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىنە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىك قۇرالى: بۋكلەت، سلايد
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمەتسىزدەر مە، قىزدار! وتىرىڭىزدار. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ساباققا قاجەتتى ماتەريالداردى تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى.
1. قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن اتا.
2. ينەمەن قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن ايت.
3. قايشىمەن قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن ايت.
4. تىگىن ماشيناسىمەن جۇمىس كەزىندەگى قاۋىپسىزدىك ەرەجەسى قانداي؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
تاماقتانۋ دەگەنىمىز – ورگانيزمنىڭ تىرشىلىگىن، دەنساۋلىعىن جانە ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىن ساقتاۋ ءۇشىن قاجەتتى قورەكتىك زاتتاردى ءسىڭىرۋ پروسەسى. ادام اعزاسى تاماقپەن بىرگە تىرشىلىك ارەكەتىنە قاجەت ءنارۋىزدار، مايلار، كومىرسۋلاردى، سونداي - اق بيولوگيالىق بەلسەندى زاتتار – دارۋمەندەر مەن مينەرالدى تۇزداردى الادى. اعزاعا تۇسكەن تاماقتى قورىتۋدا اس قورىتۋ جۇيەسى ۇلكەن ءرول اتقارادى. تاماقتى ءنارۋىزدارعا، مايلارعا، كومىرسۋلارعا، ولاردى ءوز كەزەگىندە جاي زاتتارعا ىدىراتادى.
بۇل زاتتاردىڭ بارلىعى اس قورىتۋ جولىندا ءسىڭىرىلىپ، قان مەن ليمفاعا، ياعني اعزانىڭ سۇيىق ورتاسىندا تۇسەدى.
ادام ومىرىندە دۇرىس جانە ءتيىمدى تاماقتانۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى. تاماق الۋان ءتۇرلى بولۋى كەرەك: ەتتەن جانە بالىقتان جاسالعان تاعامدار، ءسۇت تاعامدارى، كوكونىستەر مەن جەمىس - جيدەكتەر، وسىمدىكتەكتى جانە جانۋارتەكتى مايلار.
تاماقتانۋ مادەنيەتىنە ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك. تاماقتى كۇندە ءبىر مەزگىلدە ىشكەن دۇرىس، سوندا تاماق ەداۋىر تولىق قورىتىلادى.
سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتار.
تاماقتى دايىنداۋ كەزىندە وعان اعزاعا زياندى، اۋرۋ تۋدىراتىن ميكروبتار ءتۇسىپ، تاماقتان ۋلانىپ قالماۋ ءۇشىن سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتاردى ساقتاۋ كەرەك.
بولمەلەر مەن جابدىقتارعا قويىلاتىن تالاپتار
1. ءاسۇي بولمەسى تازا بولۋى قاجەت. ىلعال شۇبەرەكپەن ۇنەمى ءسۇرتىپ وتىرۋ كەرەك.
2. تازا ىدىستى جابىق شكافكا نەمەسە جابىق سورەلەرگە قويۋ كەرەك.
3. تاماق قالدىقتارىن قاقپاعى بار شەلەككە سالىپ، دەر كەزىندە شىعارىپ وتىرۋ قاجەت.
تاماق دايىندايتىن ادامعا قويىلاتىن تالاپتار
1. تاماقتى الجاپقىش تاعىپ دايىنداۋ كەرەك.
2. قولدى تازالاپ جۋۋ قاجەت.
3. شاشتى جيناپ، ورامال تارتىپ الۋ كەرەك.
تاماقتى جاساۋعا قويىلاتىن تالاپتار
1. مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن ازىق - تۇلىكتەردى پايدالانباۋ كەرەك.
2. ازىق - تۇلىكتى بولۋگە، تۋراۋعا جەكە - جەكە تاقتايلار قولدانىلادى.
3. تاماق ازىرلەۋ الدىندا ازىق - تۇلىكتى مۇقيات جۋىپ، تازالايدى جانە تۋرايدى.
4. توتىعاتىن مەتالدان جاسالعان جانە سىرى كەتكەن ىدىستى پايدالانۋعا بولمايدى.
ازىق - تۇلىكتى جانە دايىن تاماقتى ساقتاۋعا قويىلاتىن تالاپتار
1. ازىق - تۇلىك پەن دايىن تاماقتى جابىق ىدىسقا سالادى، مەرزىمىنەن ارتىق ساقتاۋعا بولمايدى.
2. تەز بۇزىلاتىن ازىق - تۇلىكتى توڭازىتقىشتا ساقتايدى.
3. ساقتاۋ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن، ەسكىرگەن ازىق - تۇلىكتى تاماققا پايدالانۋعا بولمايدى. بۇدان ادام ۋلانىپ قالۋى مۇمكىن.
قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى
ەلەكتر قۋاتىمەن جۇمىس ىستەيتىن اسپاپتاردى پايدالانۋ
1. ەلەكتر قۋاتىمەن جۇمىس ىستەيتىن اسپاپتاردى وتقا ءتوزىمدى تۇعىرعا قويۋ كەرەك.
2. ەلەكتر پليتكاسىنىڭ سىمدارى جەرگە قوسىلۋى كەرەك.
3. توك كوزىنە قوساتىن باۋدىڭ جۇمىسقا جارامدىلىعىن الدىن الا تەكسەرىپ العان ءجون.
4. اسپاپتىڭ ايىرتىعىنىن قۇرعاق قولمەن ۇستاپ قوسىپ – اجىراتۋ قاجەت.
5. جۇمىس سوڭىندا ەلەكتر اسپابىن اجىراتۋ كەرەك.
ىستىق ىدىسپەن جانە سۇيىقتىقپەن جۇمىس ىستەۋ
1. سۇيىقتىقتى كاسترولگە ەرنەۋىنە جەتكىزبەي قۇيادى.
2. سۇيىقتىق قايناعاننان كەيىن قىزدىرۋدى ازايتۋ كەرەك.
3. ىستىق ىدىستىڭ قاقپاعىن اشقاندا، وزىڭنەن قاشىق ۇستاۋ قاجەت.
4. قايناپ جاتقان سۇيىقتىققا جارمانى جانە باسقا ازىق - تۇلىكتى بايقاپ سالۋ كەرەك.
5. ىستىق مايى بار تاباعا ازىق - تۇلىكتى الشاق تۇرىپ سالۋ قاجەت.
6. پليتادان ىستىق ىدىستى الار كەزدە تۇتقىشتى پايدالانۋ كەرەك.
7. ءتۇبى مايىسقان، ۇستاعىشى سىنىپ قالعان ىدىستاردى پايدالانۋعا بولمايدى.
اسپاپتارمەن، كەرەك - جاراقتارمەن جۇمىس ىستەۋ
1. پىشاقتى پايدالانعاندا، ونى وتە جوعارى كوتەرمەڭدەر.
2. پىشاقتى بەرگەندە سابىمەن ۇسىنۋ كەرەك.
3. ۇككىشتە ازىق - تۇلىكتىڭ وتە ۇساق بولىگىن ۇكپەڭدەر.
4. ەتتارتقىشتان ازىق - تۇلىكتى وتكىزگەندە، يتەرۋ ءۇشىن تۇيگىشتى پايدالانىڭدار.
ءىىى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. تاماقتانۋ فيزيولوگياسى دەگەنىمىز نە؟
2. ادامنىڭ ءومىر سۇرۋىنە تاماقتانۋ قانداي ماڭىزدى قىزمەت اتقارادى؟
3. تاماقتانۋ مادەنيەتى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
4. قانداي دارۋمەندەردى بىلەسىڭدەر؟
ءىۇ. ساباقتى قورىتۋ. مىنە، بۇگىن تاماقتانۋ فيزيولوگياسىن تانىستىق. قالاي تاماقتانۋ كەرەكتىگىن، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتاردى بىلدىك.
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما. 1 تاراۋ. 14 - 21 بەت وقۋ.
ءۇىى. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ. وقۋشىلاردىڭ ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋىنە قاراي بىلىمدەرىن باعالاۋ.
ءۇىىى. جۇمىس ورنىن رەتكە كەلتىرۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تاماقتانۋ فيزيولوگياسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا تەوريالىق العان بىلىمدەرىن كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە پايدالانا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى تارتىپتىلىككە، قارىم - قاتىناس مادەنيەتىنە، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىنە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىك قۇرالى: بۋكلەت، سلايد
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمەتسىزدەر مە، قىزدار! وتىرىڭىزدار. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ساباققا قاجەتتى ماتەريالداردى تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى.
1. قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن اتا.
2. ينەمەن قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن ايت.
3. قايشىمەن قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن ايت.
4. تىگىن ماشيناسىمەن جۇمىس كەزىندەگى قاۋىپسىزدىك ەرەجەسى قانداي؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
تاماقتانۋ دەگەنىمىز – ورگانيزمنىڭ تىرشىلىگىن، دەنساۋلىعىن جانە ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىن ساقتاۋ ءۇشىن قاجەتتى قورەكتىك زاتتاردى ءسىڭىرۋ پروسەسى. ادام اعزاسى تاماقپەن بىرگە تىرشىلىك ارەكەتىنە قاجەت ءنارۋىزدار، مايلار، كومىرسۋلاردى، سونداي - اق بيولوگيالىق بەلسەندى زاتتار – دارۋمەندەر مەن مينەرالدى تۇزداردى الادى. اعزاعا تۇسكەن تاماقتى قورىتۋدا اس قورىتۋ جۇيەسى ۇلكەن ءرول اتقارادى. تاماقتى ءنارۋىزدارعا، مايلارعا، كومىرسۋلارعا، ولاردى ءوز كەزەگىندە جاي زاتتارعا ىدىراتادى.
بۇل زاتتاردىڭ بارلىعى اس قورىتۋ جولىندا ءسىڭىرىلىپ، قان مەن ليمفاعا، ياعني اعزانىڭ سۇيىق ورتاسىندا تۇسەدى.
ادام ومىرىندە دۇرىس جانە ءتيىمدى تاماقتانۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى. تاماق الۋان ءتۇرلى بولۋى كەرەك: ەتتەن جانە بالىقتان جاسالعان تاعامدار، ءسۇت تاعامدارى، كوكونىستەر مەن جەمىس - جيدەكتەر، وسىمدىكتەكتى جانە جانۋارتەكتى مايلار.
تاماقتانۋ مادەنيەتىنە ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك. تاماقتى كۇندە ءبىر مەزگىلدە ىشكەن دۇرىس، سوندا تاماق ەداۋىر تولىق قورىتىلادى.
سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتار.
تاماقتى دايىنداۋ كەزىندە وعان اعزاعا زياندى، اۋرۋ تۋدىراتىن ميكروبتار ءتۇسىپ، تاماقتان ۋلانىپ قالماۋ ءۇشىن سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتاردى ساقتاۋ كەرەك.
بولمەلەر مەن جابدىقتارعا قويىلاتىن تالاپتار
1. ءاسۇي بولمەسى تازا بولۋى قاجەت. ىلعال شۇبەرەكپەن ۇنەمى ءسۇرتىپ وتىرۋ كەرەك.
2. تازا ىدىستى جابىق شكافكا نەمەسە جابىق سورەلەرگە قويۋ كەرەك.
3. تاماق قالدىقتارىن قاقپاعى بار شەلەككە سالىپ، دەر كەزىندە شىعارىپ وتىرۋ قاجەت.
تاماق دايىندايتىن ادامعا قويىلاتىن تالاپتار
1. تاماقتى الجاپقىش تاعىپ دايىنداۋ كەرەك.
2. قولدى تازالاپ جۋۋ قاجەت.
3. شاشتى جيناپ، ورامال تارتىپ الۋ كەرەك.
تاماقتى جاساۋعا قويىلاتىن تالاپتار
1. مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن ازىق - تۇلىكتەردى پايدالانباۋ كەرەك.
2. ازىق - تۇلىكتى بولۋگە، تۋراۋعا جەكە - جەكە تاقتايلار قولدانىلادى.
3. تاماق ازىرلەۋ الدىندا ازىق - تۇلىكتى مۇقيات جۋىپ، تازالايدى جانە تۋرايدى.
4. توتىعاتىن مەتالدان جاسالعان جانە سىرى كەتكەن ىدىستى پايدالانۋعا بولمايدى.
ازىق - تۇلىكتى جانە دايىن تاماقتى ساقتاۋعا قويىلاتىن تالاپتار
1. ازىق - تۇلىك پەن دايىن تاماقتى جابىق ىدىسقا سالادى، مەرزىمىنەن ارتىق ساقتاۋعا بولمايدى.
2. تەز بۇزىلاتىن ازىق - تۇلىكتى توڭازىتقىشتا ساقتايدى.
3. ساقتاۋ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن، ەسكىرگەن ازىق - تۇلىكتى تاماققا پايدالانۋعا بولمايدى. بۇدان ادام ۋلانىپ قالۋى مۇمكىن.
قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى
ەلەكتر قۋاتىمەن جۇمىس ىستەيتىن اسپاپتاردى پايدالانۋ
1. ەلەكتر قۋاتىمەن جۇمىس ىستەيتىن اسپاپتاردى وتقا ءتوزىمدى تۇعىرعا قويۋ كەرەك.
2. ەلەكتر پليتكاسىنىڭ سىمدارى جەرگە قوسىلۋى كەرەك.
3. توك كوزىنە قوساتىن باۋدىڭ جۇمىسقا جارامدىلىعىن الدىن الا تەكسەرىپ العان ءجون.
4. اسپاپتىڭ ايىرتىعىنىن قۇرعاق قولمەن ۇستاپ قوسىپ – اجىراتۋ قاجەت.
5. جۇمىس سوڭىندا ەلەكتر اسپابىن اجىراتۋ كەرەك.
ىستىق ىدىسپەن جانە سۇيىقتىقپەن جۇمىس ىستەۋ
1. سۇيىقتىقتى كاسترولگە ەرنەۋىنە جەتكىزبەي قۇيادى.
2. سۇيىقتىق قايناعاننان كەيىن قىزدىرۋدى ازايتۋ كەرەك.
3. ىستىق ىدىستىڭ قاقپاعىن اشقاندا، وزىڭنەن قاشىق ۇستاۋ قاجەت.
4. قايناپ جاتقان سۇيىقتىققا جارمانى جانە باسقا ازىق - تۇلىكتى بايقاپ سالۋ كەرەك.
5. ىستىق مايى بار تاباعا ازىق - تۇلىكتى الشاق تۇرىپ سالۋ قاجەت.
6. پليتادان ىستىق ىدىستى الار كەزدە تۇتقىشتى پايدالانۋ كەرەك.
7. ءتۇبى مايىسقان، ۇستاعىشى سىنىپ قالعان ىدىستاردى پايدالانۋعا بولمايدى.
اسپاپتارمەن، كەرەك - جاراقتارمەن جۇمىس ىستەۋ
1. پىشاقتى پايدالانعاندا، ونى وتە جوعارى كوتەرمەڭدەر.
2. پىشاقتى بەرگەندە سابىمەن ۇسىنۋ كەرەك.
3. ۇككىشتە ازىق - تۇلىكتىڭ وتە ۇساق بولىگىن ۇكپەڭدەر.
4. ەتتارتقىشتان ازىق - تۇلىكتى وتكىزگەندە، يتەرۋ ءۇشىن تۇيگىشتى پايدالانىڭدار.
ءىىى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. تاماقتانۋ فيزيولوگياسى دەگەنىمىز نە؟
2. ادامنىڭ ءومىر سۇرۋىنە تاماقتانۋ قانداي ماڭىزدى قىزمەت اتقارادى؟
3. تاماقتانۋ مادەنيەتى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
4. قانداي دارۋمەندەردى بىلەسىڭدەر؟
ءىۇ. ساباقتى قورىتۋ. مىنە، بۇگىن تاماقتانۋ فيزيولوگياسىن تانىستىق. قالاي تاماقتانۋ كەرەكتىگىن، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتاردى بىلدىك.
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما. 1 تاراۋ. 14 - 21 بەت وقۋ.
ءۇىى. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ. وقۋشىلاردىڭ ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋىنە قاراي بىلىمدەرىن باعالاۋ.
ءۇىىى. جۇمىس ورنىن رەتكە كەلتىرۋ.
You Might Also Like
-
سايىس ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ونەرلىنىڭ قولى التىن، ولەڭشىنىڭ ءسوزى التىن»
