تاڭ جۇلدىزى تۋىپتى!
اقىن ەسەنعالي راۋشانوۆتىڭ «شولپان جۇلدىز تۋعانشا» اتتى جىر جيناعى تۋرالى
پوەزيا جان-جۇرەكتىڭ تەرەڭ بۇلقىنىسىن، ىشكى دۇنيەنىڭ الاسۇرعان اساۋ تولقىنداي جۇلقىنىسى مەن ءۇردىس سىلكىنىسىن سۇيەدى. ناعىز تولىمدى ونەر تۋىندىسى دا اقىن وسىلايشا بۇكىل ءبولمىس-بىتىمى، جان-تانىمەن جەرىنە جەتكىزە تەبىرەنە تولعاعاندا عانا دۇنيەگە كەلمەك. ءبىزدىڭ قولىمىزداعى كىتاپ بۇعان دەيىنگى قوس جيناعىمەن-اق ولەڭ الەمىندە تاڭ جۇلدىزىنداي جارق ەتە قالعان جاس اقىننىڭ وزىندىك ءۇنى، وزىندىك قولتاڭباسىن، ەشكىمگە ۇقسامايتىن دارا بىتكەن سوم تۇلعاسىن ودان سايىن ىرىلەي تۇسسە، ءبىر جاعى ونىڭ ازاماتتىق اقىن رەتىندەگى كرەدولىق تۇعىرىن دا اسقاقتاتقانداي.
جاس اقىن بۇل جيناعىندا توپتاسقان ليريكالىق ولەڭدەرى، نە پوەمالارىندا بولسىن، ءوزىن ەل، جەر، حالىق تاريحى، ءتىلى، تاعدىرىنان ءبىر دە بولەك الىپ قارامايدى، قايتا ونىمەن بۇكىل جان الەمى، ارمان-مۇددەسىمەن قابىسا تۇسەدى...
كولەم جونىنەن دە كوزگە قوراش كورىنبەيتىن اتالمىش جيناقتى قولىمىزعا العاندا، ونىڭ ەداۋىر مۇڭ مەن نۇر ارقالاعان اتىنىڭ تاۋىپ قويىلعانىنا، مۇقابانىڭ بەزەندىرىلۋ سيپاتىنداعى ەرەكشەلىكتەرگە، ونداعى اقىن ويىمەن ۇندەسە ۇشتاسقان سۋرەتشى قولتاڭباسىنىڭ دا ءبىرشاما ءساتتى شىققانىنا كوز ءسۇيسىنتىپ، كوڭىل توعايتتىق.
ءبىرىنشى ءبولىم «مەنىڭ مۇرام» اتتى ولەڭمەن اشىلادى.
جەل سوققان دەيدى جەتى كۇن
بەينەۋدىڭ بەتپاق قىرىنان،
اسپانتاي، ماتاي - ەكى قۇم
اسپانعا قاراپ ۇلىعان، -
دەپ باستالىپ، كوركەمدىك قۇدىرەتىمەن جەتەگىنە ەرتىپ جونەلەتىن بۇل ولەڭدى وقي وتىرىپ، ءسوز ەتىپ وتىرعان اقىنىمىزدىڭ ءوزىنىڭ بۇكىل اتا-تەگىمەن وسى ءبىر قىر مىنەز ولكەمەن ەتەنە، قانداس ەكەندىگىن اڭعارامىز. تاريحقا، تاعىلىمعا، تىلسىم دا قاتىگەزدەۋ تابيعاتقا جاراتىلىسى ساي تارپاڭداۋ ەر جۇرەك ولكەسى تۋرالى اقىن جادىنان شىعارماي، ۇدايى وي قوزعايدى.
ويلانايىق، جات پا بارلىق كونەلەر،
ءوز جەرىمىز، ءوز ءۇيىمىز سەبەبى ول.
ءقازىر ايتار ءسوزىمىز كوپ، تىڭدايدى ەل،
ءسوز ارتىنان ءىس كەلەدى، كورەدى ەل.
وتكەنسىز بۇگىن جوق. بۇل جالپى ادامزاتتىڭ ديالەكتيكالىق دامۋ زاڭدىلىعى. ە.راۋشانوۆتىڭ ولەڭ جولدارىن وقي وتىرىپ، جاس تا بولسا، كورگەن-تۇيگەنى، وقىپ-توقىعانى مول، اڭعارىمدى دا زەردەلى اقىننىڭ حال ىقتىق مۇرالار مەن اۋىز ادەبيەتىنەن قانىقتى سۋسىنداعانىن، ودان ءوز بويىنا قۇنارلى ءنار الا بىلگەنىن كورەمىز. بۇعان قولىمىزداعى جيناقتاعى دۇنيەلەردى وقىعان سايىن مولىنان ءتانتى بولا تۇستىك...
اقىننىڭ جىر جولدارىندا ناعىز شىعىسقا ءتان دانالىق (ءفالسافالىق) ۇلگىلەرى، ءتىل شۇرايلىلىعى، كەسەك-كەسەك وبرازدار، بەدەرلى سۋرەت، توگىلتە ءارى سۇلۋ جىرلاۋ سياقتى قاسيەتتەرى ۇزدىكسىز كەزىگىپ، توعىسىپ وتىرادى.
اقىن ويشىلدىعىنىڭ مىسالدارى:
كۇڭسيدى دالا، تاڭدايى كەۋىپ، تاتىپ سور،
شوكىم بۇلت شىقسا، ءشول ءۇشىن،مىنە، باقىت سول.
(8-بەت)
تۇراعى ءبىر تۋىس ساناپ جەر ەلىن،
ءتىلىمدى ەمەس، ءدىلىمدى ۇقسا دەپ ەدىم.
(12-بەت)
پاڭدانادى دۋاداق،
ءوزىمنىڭ جەر-سۋىم دەپ.
(بۇل دا سول بەتتە)
شالدارى بۇرىنعىنىڭ الدى قۇتتى،
كوپ ويلاي كەلەشەكتى، ماڭگىلىكتى.
«ءتۇبى ءبىر ادامزاتپىز. تۋىسپىز»، - دەپ،
ايتۋدى وزىنە سەنىپ قالدىرىپتى.
(16-بەت)
وبرازدىلىق، سۋرەتكەرلىك، بەينەلىلىك، اقىن ولەڭدەرىندە پوەزيانىڭ بەينە ءبىر كىلتىندەي سانالاتىن تروپ ۇلگىلەرى (مەتافورا، تەڭەۋ،ەپيتەت، تاعى باسقا) ءوزىنىڭ تاپقىرلىعى، سونىلىعىمەن قايران قالدىرادى.
كوكجيەكتەردەن شىعادى ساعىم ويناقتاپ،
كورىنسە بولدى اسپاننىڭ التىن تاباعى.
(8-بەت)
گۇل استىنان پىر ەتىپ ۇشقان تورعايلار،
تانكودرومنىڭ مۇناراسىنا قونادى.
(9-بەت)
تاۋ استىنان لاۋ ەتىپ،
كوتەرىلگەن كوك ءانى.
جارىق كۇنگە ءتاۋ ەتىپ،
قول سوزعانداي بولادى.
(13-بەت)
نارت قىزىل كۇن تالاۋراپ،
يىعىندا تۇردى ونىڭ.
(15-بەت)
قالانىڭ ءۇستىن قاپتاعان سۇر بۇلت بەينە ءبىر،
شۇباردىڭ ءۇيىرى شۇبىرىپ جەتكەن جىراقتان.
(30-بەت)
مۇنداي قۇنارلى جولدار مەن «ۇلپاداي جايلى، ۋىزداي ءتاتتى بۇل عالام»، «الدى-ارتىن وراپ بوراعان اق شاڭ، اق ءتۇبىت»، «كەتىكتاۋ»، «تەنتەك قارعىن»، «توبەل شىڭ»، «اق ءتۇنىم -اپپاق سەزىمدەر»، «مومىن كۇز»، «جۋاس بۇلتتار»، «تومسارىپ كونبىس جارتاس كونەك بەتتى» سياقتى تولىپ جاتقان فرازالىق تىركەستەر الدىنا بيىك ماقسات قويعان اقىننىڭ حالقىنىڭ ءتىلىن، شەشەندىك ونەرىن مەڭگەرۋدەگى ەڭبەكقورلىعى مەن ىزدەنىمپازدىعىن، ونىڭ بۇل جولداعى مول مۇمكىندىگى مەن ءساتتى قادامدارىن ايعاقتايدى.
ەسەنعاليدىڭ «تاۋدا»، «قارا باۋىر قاسقالداق»، «ءولىارا»، «گۇلتوبىلعى كۇزدە اشادى اق گۇلىن»، «جاڭعاق اعاشتارى» سەكىلدى ءبىر توپ ولەڭدەرى استارلاپ ايتىپ، سان ماعىنا ءبىلدىرۋ، سوعان لايىق ءتۇر، فورما تابۋ، جىرلاۋ شەبەرلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى، اقىننىڭ لوگيكالىق تۇرعىدا ويلاۋ قابىلەتىمەن ايرىقشالانادى.
ە.راۋشانوۆتىڭ تابيعي تۋما تالانت ەكەندىگىنىڭ ءبىر كەپىل ءى - ول ناعىز ۇزدىك پوەزياعا ءتان، ناعىز توكپە شايىرعا ءتان وبرازدىلىقپەن ويلاۋعا عانا داعدىلانعان. ءۇشىنشى كىتابىندا قولتاڭباسى تولىققاندى تولىسىپ ۇلگىرگەن ەسەنعاليدىڭ قاي ولەڭىن بولسىن بەي-جاي كۇيدە وقۋ قيىن. ول جاندىعا دا، جانسىزعا دا جان بىتىرەدى، تىرشىلىك رۋحىن سەبەدى.
مىسالى:
سيرەي بەردى ساعىمى بارقىت بەلدىڭ،
جولعا ءتۇسىپ ءۇن-تۇنسىز تارتىپ بەردىم.
جالعىز اعاش نەنى ايتىپ سىڭسيدى دەپ،
توپ شەڭگەلدەن سۇراۋدى ارتىق كوردىم، -
دەگەندە اقىننىڭ ويلى دا سازدى، ءمىردىڭ وعىنداي مەرگەن جولدارىنا ءتانتى بولاسىز. اقىن مۇندا «ساياقسىعان مەن قۇساپ سان دوسىمنان، نۋ توعايدان قالىپتى ءبىر قۋ تەرەك» دەگەن الدىڭعى جولدى ودان ءارى شيراتا، ابدەن ويلى دا مۇڭلى اسەر قالدىرىپ تۇر، تەك وسى ولەڭگە «ەلەگيا» دەپ ات قويسا، قاتىپ كەتەر ەدى.
«پلانەتا بوپ ەسەنين اينالىپ ءجۇر» اتتى ولەڭىندە اقىن ءوزىنىڭ ەل، حالىق، تۋعان جەر الدىنداعى ازاماتتىق پارىزىن تەرەڭ ۇعىناتىنىن پايىمداتادى.
كوككە كەتتى ەسەنين سەرىلىكپەن،
ەسەنعالي مىندا ءجۇر كوپ ۇمىتپەن.
اسپان جاقتى ازىرگە قويدى-اۋ دەيمىن،
جەردە ويتكەنى جۇمىس كوپ ونى كۇتكەن.
(22-بەت)
بۇل اقىننىڭ قوعامدىق پوزيسياسىنىڭ دا ۇستەمدىگىن اڭعارتادى. ونىڭ بۇل رەتتەگى قىزمەت بابىنداعى تابىستارى دا قۋانتادى.
ال اتالمىش جيناقتاعى ە.راۋشانوۆتىڭ ءۇش پوەماسى ونىڭ اۋقىمدى، جىلىكتى جانر جۇگىن دە قايىسپاستان، جاۋاپكەرشىلىكپەن، ابىرويمەن كوتەرىپ جۇرە الاتىنىن، ەپيكالىق قارىمدا بۇگىنگى كۇننىڭ، وتكەننىڭ جانە كەلەشەكتىڭ تامىرىن تاپ باسىپ، توگىلتە تولعاي الاتىنىن ايقىندايدى. بۇل پوەمالارىندا دا تىنىمسىز تەر توككىش ءارى تۋمىسى، جاراتىلىسى ولەڭمەن ەگىز جاس اقىننىڭ قازاق پوەزياسىنىڭ كوركەمدىك قازىناسىن بىرەگەي دۇنيەلەرمەن تولىقتىرۋداعى وزىندىك ۇلەسىن تانيسىز. ەسەنعالي بۇل دۇنيەلەرىندە دە ورىنسىز شۇبالاڭقىلىققا جول بەرمەيدى، از سوزگە كوپ ماعىنا سىيعىزادى.
جاس اقىن حالىق پوەزياسىنىڭ، جالپى ادامزاتتىق پوەزيانىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىلەرىن ەركىن مەڭگەرگەنىن، اباي، ماحامبەت، ءىلياس مەكتەپتەرىنەن ۇزدىك تاجىريبە العانىن اڭعارتادى.
اسىرەسە، «بەرداۋلەت پەن جولامان» پوەماسى بۇل كىتاپتىڭ شوقتىعىن اسقاقتاتا تۇسەدى. كەزىندە (1983) «جالىن» جۋرنالىنىڭ جابىق بايگىسىندە ءبىرىنشى ورىندى جەڭىپ العان بۇل پوەما قازاق پوەزياسىنىڭ التىن قورىنا قوسىلاتىن حالىقتىق ءتىل قۇدىرەتىنە مالىنعان كوركەمدىك دارەجەسى، پوەزيالىق پافوسىمەن ايرىقشا قۇندى. ورىندى جەڭىمپاز اتانعان پوەمانى وقىپ قانا تۇشىنباسا، ونىڭ كوركەمدىك دارەجەسىن تىلمەن سۋرەتتەپ جەتكىزۋدىڭ ءوزى قيىن دۇنيە.
قورىتا كەلگەندە، ە.راۋشانوۆ ولەڭدە ءوز ءۇنى، ءوز ءستيلى، جازۋ مانەرى مەن قولتاڭباسى بۇگىندە تولىق قالىپتاسقان، قازاق پوەزياسى جاس وكىلدەرىنىڭ اراسىندا سوڭعى كەزدە ايرىقشا دارالانىپ شىققان ارعىماق اقىنداردىڭ ءبىرى دەسەك، اسىرا اسپەتتەۋ ەمەس، قايتا ۋاقىت رۋحىنا ساي باردى ءادىل باعالاي بىلگەنىمىز بولار. ول قالايدا جارىپ شىقپاي قويمايتىن تۇمسا قاينار بۇلاقتى ەسكە تۇسىرەدى.
1988 جىل.
You Might Also Like
