InfoHub Logo

حالقىمىزدى ەلدىككە، ەگەمەندىككە باستايتىن ۇلى كۇش

1. 47-جاتاقحانانىڭ «جىرى»...

ۇلتتىق رۋح پەن نامىس — كيەلى ۇعىم. ادام بويىنداعى مۇنداي اسىل قاسيەتتەر تۋرالى ويلاعاندا باياعى باتىر بابالاردان باستاپ، كۇنى كەشەگى الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسى، ودان بەرىدەگى جاڭاوزەن قالاسىنان باستاۋ الاتىن ءبىزدىڭ وبلىسىمىزداعى دۇربەلەڭدەر ەرىكسىز ويعا ورالادى. قازىرگىدەي اقتاۋ قالاسىنىڭ 45 جىلدىعىن، وبلىسىمىزدىڭ 35 جىلدىعىن اتاپ وتەمىز دەپ جاتقان مەرەيلى تۇستا وتكەننىڭ كەيبىر كورىنىستەرى مەن ساباقتارىنا دا وي بويلاتىپ، بۇگىنىمىزدى دە سارالاي تۇسكەنىمىز ءجون سياقتى.

اقتاۋ تۋرالى ويلاعاندا، بۇل قالانىڭ ءبىرازعا دەيىن شيەۆچەنكو اتانىپ كەلگەنىن بارشامىز بىلەمىز. ارينە، وسىناۋ دارحان دالانى قازاققا كوزسىز باتىرلىقپەن الىپ بەرگەن جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ داڭقتى باھادۇرلەرى مەن الماس قىلىشتاي جارقىلداعان ازۋلى شايىرلارى نازاردان تىس قالدى. وسى وڭىردە اتا-بابالارى عاسىرلار بويى بالىق اۋلاپ، مال باققان، جاسانىپ جاراق اسىنىپ، ءسان-سالتاناتتى عۇمىر كەشكەن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ۇرپاقتارى كوز الدىندا اتا-بابا زيراتتارى جەرمەن-جەكسەن بولىپ قانا قويماي، قالانى كەلىمسەكتەردىڭ بيلەگەنى جانە ونىڭ اتاۋىنىڭ دا وزگەرىپ كەتكەنىنە قاتتى قىنجىلۋمەن بولدى.

الايدا، 360 اۋليەلى، بەكەت ۇراڭدى ەل تىنىش جاتا المادى. تابيعاتىنا ساي تارپاڭ مىنەزدى ولكەنىڭ اداي بولىسى، اداي ۋەزى، اداي ريەۆوليۋسيالىق كوميتەتى اتانۋى دا ءجايدان-جاي ەمەس-تى. 1970-1973 جىلدارداعى اق پاتشا وزبىرلىعىنا قارسى يسا-دوسان كوتەرىلىسى، 1930-جىلدارداعى اداي كوتەرىلىسىنىڭ بۇرق ەتە ءتۇسۋى دە بۇعالىققا كونبەيتىن تەنتەكتىك پەن تەكتىلىكتىڭ كورىنىستەرى ەدى.

ءون بويىنا بار بايلىقتى بۇككەن ابىز ماڭعىستاۋدىڭ ءوز الدىنا شاڭىراق كوتەرىپ، تۋىن تىكتەۋىنە حالقىمىزدىڭ دانىشپان ويلى عۇلاما ازاماتى دىنمۇحاممەد احمەت ۇلى قونايەۆ زور ەڭبەك ءسىڭىردى. 1973 جىلى بوي كوتەرگەن وبلىسقا ءبىرىنشى باسشى بولىپ كەلگەن تۇتقاباي اشىمبايەۆ ەرتەرەكتە الاتاۋ-شۋ ايماعىندا قالىپ قويعان ادايدىڭ ءبىر جۇرتى مۇڭالدىڭ الاقۇنانى (ۇلى ءجۇز — ۇيسىندەگى قۇرامانىڭ قۇرامىندا) ەكەندىگىن اقساقالدار الدىندا مويىنداپتى دەگەن دە اڭگىمە بار. وبلىستىڭ دەربەس شاڭىراق كوتەرۋىمەن قاتار ۇلت مادەنيەتىن كوتەرۋ، وندىرىستىك كاسىپورىندارعا جەرگىلىكتى ۇلت جۇمىسشىلارىن تارتۋ سەكىلدى ماسەلەلەر ءجيى قوزعالىپ جاتتى. بۇل ماسەلە وبلىسقا سالامات مۇقاشيەۆ باسشىلىق جاساعان جىلداردا دا توتەسىنەن قويىلىپ كەلگەنى جاسىرىن ەمەس. الايدا، ءىرى زاۋىتتارعا جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى بىرەن-سارانداپ قانا سىنالاپ كىرگەنى بولماسا، نەگىزىنەن بۇرىننان قالىپتاسىپ قالعان جۇيە، ورتالىقتىڭ وكتەمدىگى، قۇپيا اتاۋلىدان قازاقتاردى اۋلاق ۇستاۋ كوزقاراسى ءمىنى قۇراماي كۇنى كەشەگە دەيىن ساقتالىپ تۇردى. وبلىستىڭ قۇرىلۋىنا بايلانىستى قازاقتاردىڭ قالاعا كەلىپ، شارۋاشىلىقتىڭ سان-سالاسىندا ەڭبەك ەتە باستاۋى قارقىندى سيپات العانىمەن قالانى ۇستاپ تۇرعان الپاۋىت زاۋىتتارعا ماڭايلاي المادى.

ول كەزدەگى قالانىڭ ءبىر ورتالىعى - قالالىق ساياباقتا كەشكە جاستاردىڭ بي ديسكوتەكاسى بولاتىن. بۇل جەردە، شىنى كەرەك، سول ماڭايدا ورنالاسقان، ءۇش بولىكتەن تۇراتىن 47-جاتاقحانادا ءومىر سۇرەتىن سىرتتان كەلگەن ورىس تىلدىلەردىڭ، قاپ تاۋىنان كەلگەندەردىڭ سانى كوبىرەك بولاتىن. اسىرەسە، كەشكى 5-تەردە قازىرگى «جەلەزكاعا» جۇمىسشى پويىزدارى (ەلەكتريچكا) كەلىپ توقتاعان كەزدە، ودان تۇسكەن قالىڭ ءنوپىر اراسىندا ىلۋدە بىرەۋى بولماسا، كىلەڭ وزگە ۇلتتىقتار سول 47-گە قاراي بەت تۇزەيتىن. بۇل جاتاقحانانىڭ ماڭىندا، شىنى كەرەك، توبەلەس تە بولماي تۇرمايتىن. ءبىر مىسال كەلتىرە كەتەيىن. وسى جاتاقحانادا جەرگىلىكتى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋت فيليالىندا وقىپ، اتز-دا (ازوت-تۋك زاۋىتى) جۇمىس جاسايتىن شايىرلىق اسقار ەسىمدى اعامىز دا تۇراتىن. وزىمنەن سول شايىردا ەكى كلاسس جوعارى وقىعان اسەكەڭە مەن اندا-ساندا بارىپ حابار الىپ، ەكەۋمىزدىڭ ازداپ بوي جازاتىنىمىز بار-دى. ءبىر كۇنى وسى جاتاقحانا الدىندا تاعى ءبىر تانىس قازاق جىگىتىن ۇشىراتىپ قالىپ، اسقاردى سۇراعانىمدا، ول ءماز بولىپ، اۋزىن جيماي اسەكەڭدى ماقتاسىن ءبىر كەلىپ!

— اسەكەڭ ناعىز ەر ەكەن! — دەيدى ول. — اكەلەرىن تانىتتى، — دەدى سوسىن.

— ءاي، نە بولدى، ءجۇر وعان بارايىق، — دەيمىن.

— تىڭداپ ال، — دەيدى الگى دوس. تۇسكى اس كەزىندە اسحانادا قاتتى توبەلەس بولدى. ۇزاق-سونار كەزەكتە تۇرعان اسەكەڭ تاۋلىق جىگىتتەردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەزەكسىز العا وزىپ، ىرجاڭداپ، جەلىگىپ تۇرعانىن بايقادى. ءبىراز شىداپ تۇرعاننان كەيىن، توسىننان كەلگەن تاعى بىرەۋىنە ارتقا بارىپ كەزەككە تۇرعانى ءجون ەكەندىگىن ەسكەرتتى. اناۋ ايتقاندى تىڭداۋدىڭ ورنىنا وزەۋرەپ وزىنە تاپ بەردى. سول كەزدە اسقار ونى يەكتىڭ استىنان ءبىر سوققاندا مۇرتتاي ۇشتى. سودان بەس-التى تاۋلىق جىگىت اسەكەڭە تاپ بەردى. اسەكەڭ ەكى ۇشەۋىن قولىڭداعى پودنوسىمەن، بىر-ەكەۋىن جۇدىرىعىمەن ۇرىپ تالقانىن شىعاردى...

بىلاي قاراعاندا، بۇل ءبىر تەنتەكتىك توبەلەس سياقتى. ءبىراق، بۇل ۇلتتىق نامىس ەدى. ويتكەنى، ءسال بوس، قورقاق بولساڭ، ءالى جەتكەن باسىڭا شىعايىن دەپ تۇر عوي. ارينە، بۇگىندە ونىڭ بارلىعى اسىرەلەۋ سياقتى بولىپ كورىنۋى دە مۇمكىن. الايدا، اقيقاتتى ايتىپ، ودان اششى ساباق العاننان ۇتىلماساق كەرەك. ويتكەنى، بۇگىنگى جاھاندانۋ زامانىنىڭ ءوزى «ءبورى مىنەزدى» تالاپ ەتىپ تۇر...

2. شوۆينيستىك كوزقاراستىڭ جەڭىلىسى

ال سول وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ۇلى شوۆينيستىك كوزقاراستارىنىڭ سانادان سوگىلۋىنە سەبەپشى بولعان قازاق حالقىنىڭ قاھارمان پەرزەنتى سايىن ءنادىر ۇلى شاپاعاتوۆ ارتىق تۋعان اسىل ازامات ەدى. بۇگىنگىدەي وزگەنىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ، ءوزىمىزدىڭ ەڭسەمىز بيىكتەۋىندە وسىناۋ وزىق ويلى، ناعىز باتىردىڭ ەڭبەگى ۇلانعايىر. بۇل قالاعا سوڭعى ون بەس جىلدا كەلگەندەر مۇنداعى ريەۆوليۋسيالىق توڭكەرىستەردەن حابارسىز بولۋى كادىك. س.شاپاعاتوۆتىڭ جانە ول قۇرىپ باسشىلىق جاساعان «پاراسات» قوعامىنىڭ بۇتىندەي ايماققا، ونىڭ ىشىندە قازاقتار مەن قالىڭ بۇقاراعا ىقپالىنان سەسكەنگەندەر وعان تالاي جەردە وپاسىزدىق جاساۋدان تايىنبادى. مول بىلىم-بىلىكپەن، سپورتپەن، تەرەڭ تانىم-تۇسىنىك، ومىرلىك مول تاجىريبەمەن قارۋلانعان، مۇنايدىڭ قارا قازانىندا قايناپ، ساياسي ۇيىمداردىڭ تالقىسىندا شىڭدالعان قوعامدىق-ساياسي قايراتكەر سايىن ءنادىر ۇلى ەسكى جۇيەنىڭ قۇرساۋىنىڭ سوگىلىپ، ءشوۆينيزمنىڭ تامىرىنا بالتا شابىلۋىنا، جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ ايدارىنان جەل ەسۋىنە بىردەن-بىر سەبەپشى ازامات ەدى. ول وسىناۋ تار جول، تايعاق كەشۋدە ءوزىنىڭ ساياسي قارىم-قابىلەتىن شەبەر پايدالانىپ، قازاقتاردىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمىنىڭ وسۋىنە، ال وزگە ۇلتتاردىڭ ابايلاپ سويلەپ، اقىرىن جۇرۋىنە تۇرتكى بولدى. ساكەڭ سول كەزدەگى الپاۋىت زاۋىتتاردىڭ باسشىلارىمەن كوزبە-كوز سويلەسە وتىرىپ ماسەلە قويىپ، قازاق كادرلارىنىڭ ىرگەلى وندىرىستەرگە كوپتەپ تارتىلۋىنا، ولكەدە الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتىڭ سالتانات قۇرۋىنا جول اشتى. سول كەزدەگى قالا باسشىسى ن.بايەۆپەن ءپرينسيپتى تۇرعىدا سويلەسە وتىرىپ، مۇندا تازا قازاق مەكتەپتەرى، ارالاس مەكتەپتەر، قازاق بالا باقشالارى، ۇلتتىق ونەر مەكتەبىنىڭ، جابىلىپ قالعان قازاق گازەتىنىڭ قايتا اشىلۋىنا مۇرىندىق بولىپ ەدى. قوشقار اتا، التى قۇلاش اۋليەگە العاشقى سەنبىلىكتەردى ۇيىمداستىرۋعا ۇيتقى بولعان دا وسى ازامات.

ولكەمىزگە العاش ات باسىن تىرەگەن ەل باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سايىن ءنادىر ۇلىنىڭ ەلدىك ىستەرىمەن تانىسىپ، مۇنداي قوعامدىق قوزعالىستاردىڭ قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ قالىپتاسۋىندا، تاۋەلسىزدىك تۇعىرىنىڭ تىكتەلۋىندە ءرولى جوعارى ەكەندىگىن اشىق ايتقان بولاتىن.

بۇگىنگى ۇرپاق سوناۋ 90-جىلدارداعى جاڭاوزەندە بولعان قاندى قىرعىندار مەن اقتاۋ، جەتىبايداعى كوشەگە كەلتىرىلگەن تانكىلەر مەن برونەترانسپورتەرلەر تۋرالى كوز الدارىنا ەشتەڭە ەلەستەتە دە المايتىنى بەلگىلى. الايدا، مۇنىڭ بارلىعى اقيقات ەدى. قالادا كومەندانتتىق ساعات جاريالاندى. وسىناۋ ۇلتتىق ورلەۋدىڭ ناتيجەسىندە ءبىز جەڭىسكە جەتتىك. قازاق ءوز جەرىندە ەركىن جۇرەتىن بولدى جانە رۋحى دا، سەسى دە كۇشەيدى.

3. اباي سارايىندا

وبلىس ورتالىعىنداعى ەڭ ءبىر تاماشا عيمارات — اباي اتىنداعى مادەنيەت سارايى بولىپ قالا بەرەتىنى داۋسىز. وسى كيەلى شاڭىراقتا 1988-1990-جىلداردا ەكى جىلداي جۇمىس جاساعانىم ءارى ۇلكەن ءومىر مەكتەبى، ءارى ءوز حالقىمنىڭ رۋحىنىڭ وسۋىنە ءسال دە بولسا وزىندىك ۇلەسىمدى قوسۋعا مەيلىنشە تالپىنعان جىلدارىم بولدى. بۇعان دەيىن مۇندا قازاق رۋحى كىرمەگەن-دى. الماتىدان ىسساپارمەن كەلىپ، اقتاۋ مەيمانحاناسىندا جاتىپ، تەك تانىسۋ ءۇشىن كىرىپ-شىعۋعا كەلگەن بەلگىلى جازۋشى س.ەلۋبايەۆتىڭ ۇلتىمىزدىڭ ۇلى اقىنىنىڭ ەسىمىن يەلەنگەن كيەلى شاڭىراقتا قازاق ونەرىنىڭ ءيسى دە شىقپاعانىنا قىنجىلىپ، ءتۇڭىلىپ كەتەتىن تۇستارى وسى. وسىناۋ جۇمىسقا كىرگەسىن ەڭ ءبىرىنشى قازاق تىلىندە ءان، بي، پوەزيا، باسقا دا تانىمدىق ۇيىرمەلەر اشىپ، ولكەدەگى بەلگىلى ونەرپازداردىڭ شىعارماشىلىق كەشتەرىن وتكىزۋدى باستادىق. مۇندا سول كەزدە س.شاكىرات، ءى.شىرتانوۆ، گ.سەيىتجانوۆا، ج.سەيىتوۆ، ا.كومەكوۆ، تاعى باسقالارىنىڭ شىعارماشىلىق كەشتەرى ءوتتى. س.شاكىرات پەن بالالايكاشى ۆ.ماكسيۋتيننىڭ بىرلەسكەن كونسەرتىندە ەكى اسپاپتىڭ ۇندەسۋىندە الەمدىك شەديەۆرلەر دە، قازاق، ورىس سازدارى دا كوپتەپ ورىندالدى. بۇل وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن دوستىق قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋعا عانا ەمەس، دومبىرانىڭ قادىر-قاسيەتىن وزگەلەرگە تانىتۋعا ۇلكەن يگى ىقپالىن تيگىزدى. اباي اتىنداعى مادەنيەت سارايىنىڭ سول كەزدەگى ديرەكتورى ۆ.ي.ونيانوۆ بىر-بىرىمىزبەن جاقسى ءتىل تابىسقانىمىزدان كەيىن قازاقتىڭ ونەرىنە بارىنشا قامقورلىق جاساي باستادى. ابايداعى بارلىق ونەر ۇجىمدارى دەرلىك وزدەرىنىڭ رەپەرتۋارىنا قازاق اندەرىن قوسۋعا ءماجبۇر بولدى. نەگىزىندە ولاردىڭ ءبارى دە مادەنيەتتى ادامدار ەدى، قازاق مۋزىكاسىن ەنگىزۋدەن استە قاشقان جوق. اڭگىمە سول ولارمەن ءتىل تابىسىپ، سويلەسە بىلۋدە ەدى. اللا ۆاسيليەۆنا سۆيتنيەۆانىڭ دراما ۇيىرمەسىندە دە قازاق جازۋشىسىنىڭ درامالىق شىعارماسى ساحنالانىپ، ونىڭ باس كەيىپكەرى رولىندە قازاق جىگىتى وينادى. سارايدىڭ ىشكى كىرە بەرىسىنە ۇلى اقىنىمىزدىڭ قولا ءبيۋستى قويىلىپ، استىنا ءبىر شۋماق ولەڭ قازاق تىلىندە جازىلدى. وسىنى كورگەن پگمك پارتيا كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەگىزباي ساتىبالدييەۆ اعامىزدىڭ بىزگە ءوز ريزاشىلىعىن بىلدىرگەنى ەسىمىزدە.

ابايدا بۇعان دەيىن جۇمىس جاساپ كەلگەن «راۋان» ءان – اسپاپ ءانسامبلىنىڭ جەتەكشىسى باۋىرجان ماحمۋدوۆ، دومبىراشىلاردى ۇيرەتەتىن اقمولالىق ارۋ ءاليا شارافەتدينوۆا، تەرمە ورىنداۋعا باۋليتىن كۇنساۋلە ءومىرزاقوۆا دا ەندى بۇرىنعىداي اربىرەۋى جالعىز شاپپاي، باستارى بىرىگەتىن، ۇلتتىق ماسەلەلەرگە ۇيلىعاتىن بولدى.

ءسويتىپ جۇرگەندە، ءا.شارافەتدينوۆا ەكەۋمىزدىڭ قولعا الۋىمىزبەن اقتاۋدا، اباي سارايىندا تۇڭعىش رەت«تاماشا» قويىلىمى ءوتتى. ونى ساحناعا شىعارۋ ءۇشىن كۇندە جۇمىستان كەيىن تۇنگى 22-23-تەرگە دەيىن ابايدا دايىندالىپ جۇردىك. رولدەردى ويناۋشىلار - سول كەزدە الماتى ەسترادا ستۋدياسىنىڭ تەاتر سالاسىن جاڭا ءبىتىرىپ كەلگەن مارات كوككوزوۆ (ءقازىر رەسپۋبليكالىق «تاماشا» سايىپقىرانى)، ەسەن قاۋىنبايەۆ، فاريدا اتاكەيەۆا ءتارىزدى جاستار بولدى. «تاماشانىڭ» سەنارييلەرىنە سول كەزدەگى وتكىر ءتىل، ۇلت ماسەلەلەرى تاقىرىپ ەتىپ الىناتىن.

ابايدا جۇرگەندە بىتىرگەن تاعى ءبىر شارۋامىز - پگمك-نىڭ 30 جىلدىعىن وتكىزۋگە بايلانىستى بولاتىن. بۇل، ەگەر ۇمىتپاسام، 1989 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا ءوتتى. ءبىر عاجابى، وسى تويدا قازىرگى ىنتىماق الاڭىندا كيىز ۇيلەر تىگىلىپ، پگمك -لىقتار قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرىمەن العاش تانىسىپ، بوي ۇيرەتە باستادى. اباي مادەنيەت سارايى ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى جاننا ابالاقوۆا تاتار كەلىنشەگى ەدى، ول «التىباقان»، «التىنقاباق» سياقتى قازاقى داستۇرلەردىڭ كورىنىس بەرگەنىنە تاڭدانا قۋانىپ ءجۇردى. بۇل مەرەكەنىڭ وسىلاي اتالىپ وتۋىنە بۇعان دەيىن العاش وسى جەردە وتكىزىلگەن ناۋرىز مەيرامىنىڭ ىقپالى تيگەن ەدى. سوعان سايكەس بۇل مەرەيتوي بارىسىندا دا قازاندار كوتەرىلىپ، دومبىرانىڭ، باسقا دا ۇلتتاردىڭ اۋەندەرىنىڭ شالقىعان تۇسى بولدى.

4. پوەزيا كەشىندە

اقتاۋ قالاسىنىڭ 30 جىلدىعى اتالىپ وتىلەيىن دەپ جاتقان تۇستا گازەتتەرگە حابارلاندىرۋ شىعىپ، 8-شاعىن اۋدانداعى «ساۋلە» مادەنيەت ۇيىندە پوەزيا مەرەكەسى وتەتىندىگى، ارۋ قالا تۋرالى جازىلعان شىعارمالارعا كونكۋرس جاريالاناتىنى حابارلانىپتى. الدىندا عانا اباي سارايىندا ەكى جىل قىزمەت جاساپ، قالانىڭ مادەني-رۋحاني، ەلدىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىنە بارىنشا بەلسەنە اتسالىسۋعا بوي ۇيرەتىپ قالعاندىقتان بۇل شارادان قاعىس قالعىم كەلمەدى. ءسويتىپ، شابىتتى شاقتارىمنىڭ بىرىندە «اقتاۋ — ارمان قالاسى» اتتى ۇزاقتاۋ تولعاۋىم دۇنيەگە كەلدى.ول بىلاي باستالاتىن ەدى:

كيەلى دالام، ماڭعىستاۋىم مەنىڭ،

ماڭ باسقان نارلار،

ماڭعاز مۇنارالار،

اساۋ ايدىن مەن

اڭىزاق ءشولدىڭ،

كارى تاۋلار مەن شاعىل قۇمداردىڭ،

ناركەسكەن مىنەز

مارعاسقا ەرلەر مەن

تۇزدە جورتقان

تاعى اڭداردىڭ ورداسى،

باقىت پەن بايلىق،

اتاق پەن ابىروي،

داڭق-مەرەيدەن

تاسىنىپ-تاسىپ

تولىپ ءبىر جاتقان ارناسى.

اقتاۋداي سەنىڭ

ازامات ءتولىڭ

ارقاسىن كەڭگە سالىپ ءبىر،

جيىرماعا تولعان جاس ارۋلاردىڭ

بولعانداي بۇلا قۇرداسى.

اقتاۋىڭ سەنىڭ

اق ءمارمار كەيىپ،

اقشۋلان تولقىن

جارتاستى ءسۇيىپ

تولقيدى،

جاعاجايلاردا

شاعالالاردىڭ شاڭقىلىمەنەن،

اققۋ-قازداردىڭ قاڭقىلىمەنەن

قيالىڭ ءجۇزىپ،

ويىڭىز الىس شالقيدى.

اقتاۋعا كەلسەڭ

ارماننىڭ قالقىپ

سۇڭگۋىر سىندى

زاۋلاعان جۇيتكىپ

قايىعىمەنەن،

سىرلاسقىڭ كەلەر

سىمباتتى، سۇلۋ،

سىلقىمسىپ كۇلەر

بۇرالعان سيقىر قايىڭىمەنەن...

ءبىر قىزىعى، مەن وسى ولەڭدى «ساۋلەنىڭ» فويەسىندە جايىلعان داستارحان باسىنان تۇرىپ بارىپ، ميكروفونمەن وقىعانىمدا، وسى جەردى تولتىرىپ وتىرعان كىلەڭ ورىس ءتىلدى اقىندار سوزدەرىن تۇسىنبەسە دە، ۇيىپ تىڭداپ، جەلپىنە قول شاپالاقتاعانى بار. باقسام، ءبىزدىڭ قالادا ورىس تىلىندە ولەڭ جازاتىندار كوپ ەكەن. بىر-ەكەۋى تىلدەي عانا كىتاپشالارىن قولتاڭبالارىمەن ۇسىندى (ۇيىمدە ءالى ساقتاۋلى). ولەڭىن دە، ءانىن دە ورىس تىلىندە ءوزى جازاتىن بارد قازاق جىگىتى گيتارامەن ءوز شىعارمالارىن ورىندادى. تاعى ءبىر قىزىعى، وسى جەردە ولەڭ وقىعان جالعىز قازاق بولسام دا، قازىلار ماعان ەكىنشى ورىن بەردى...ال سول جەردە مەن بارماي قالسام، ول جەردە قازاق رۋحى كوتەرىلمەس ەدى. ول كەزدە بۇل قالادا ءبىزدىڭ ۇلتتان اقىندار دا ساۋساقپەن سانارلىقتاي بىرەن-ساران عانا-تۇعىن.

5. قازىرگى اقتاۋعا قاراپ...

بۇگىنگى اقتاۋدىڭ بەينەسىنە كوزىمدى سالىپ وي بويلاتسام، دىم بىلمەگەندەي تومپيىپ تۇر. ويدان-قىردان اعىلىپ جاتقان كوشى-قون، ورالماندار...ارينە، اعايىننىڭ، قانداستىڭ جاتتىعى جوق. كەلە بەرسىن، وسە بەرسىن، ونە بەرسىن. الايدا، وسىلاردىڭ بارلىعىن ەلدى، جەردى، تۇرعىلىقتى حالىقتى سىيلاۋعا، ادەپتى، مادەنيەتتى بولۋعا، «ەسىكتەن كىرىپ تورگە ۇمتىلا بەرمەۋگە»، كىسىمسىپ بوسقا اۋىزدى بەكەر كەرمەۋگە دەگەن سياقتى قالاي ۇيرەتۋگە، باۋلۋعا بولادى؟ تەگىندە پەندە بالاسى كوپ نارسەنى وزىنەن باستاعانى، سابىرعا جۇگىنگەنى، اڭداپ سويلەپ، ابايلاپ باسقانى ءلازىم عوي. مىقتىلىق ءوز حالقىڭا، ءوز ەلىڭە اق ادال قىزمەت جاساۋدا.

ەلگە قۇرمەت — تىلگە قۇرمەتتەن باستالادى. ال ءبىزدىڭ قالا كوشەلەرىندە ورىس، اعىلشىن تىلىندەگى جارنامالار، قاتە نەمەسە وراشولاق جازىلعان جارنامالاردان كوز سۇرىنەدى.

نەمەسە، ۇلتتىق تاباندى يدەولوگيانىڭ جوقتىعىنان جاستاردىڭ كەز كەلگەن نارسەگە ەلىگۋى باسىم. ايتالىق، ورىس تىلىندەگى گازەتتىڭ ءتىلشىسى ءوز ماقالاسىندا «ۆ ناشەي جە سترانە دەن سۆياتوگو ۆالەنتينا نابيراەت ۆسە بولشيي رازماح» دەپ اسقان ماقتانىشپەن حابارلاسا، «ناش گورود» باسىلىمى «ناستۋپيلي پوسلەدنيە چيسلا وكتيابريا، ي گورود سنوۆا وتمەچال پوليۋبيۆشييسيا ناسيونالنىي پرازدنيك. وي، وگوۆوريلاس، حەللوۋن يلي دەن ۆسەح سۆياتىح پريشەل ك نام يز-زا رۋبەجا، نو بىسترو، پريجيلسيا ي تەپەر وتمەچاەتسيا كاك رودنوي، ناريادۋ س درۋگيمي نارودنىمي پرازدنيكامي...»، دەپ سوعادى. ماسقارا عوي. ءبىز جوعارىدا وسىدان جيىرما جىل بۇرىن ورىس تىلدىلەردى قازاق داستۇرىنە تارتقانىمىز، قالاي قازاق رۋحىن كوتەرگەنىمىزدى ايتساق، ال ەندى ەگەمەندىك جاعدايىندا مىناداي ويىنا نە كەلسە سونى جازىپ، كوزدەگەن ماقساتتارىن اشىق جۇزەگە اسىرۋىنا جول بەرىپ قويىپ وتىرعانىمىز قالاي؟! كەشە ۇيىمە ءبىر ورىس قىزى كۇتپەگەن جەردەن تەلەفون سوقتى. «قايىرىمدىلىققا قالاي قارايسىز؟» دەپ سۇرادى ورىس تىلىندە. «ءبارى دە وتباسىنداعى تالىم-تاربيەگە بايلانىستى» دەدىم مەن. «ال ءسىز كىم بولاسىز؟» دەگەن ساۋالىما، «بۇل يەگوۆا» ۇيىمىنان ەدى. بيبليادان ءبىراز جولداردى وقىپ بەرسەم قالاي قارايسىز؟» دەپ ايدىڭ كۇنىنىڭ امانىندا ءدىني ۋاعىز جۇرگىزىپ تۇر. جانە ايتادى: «ەلدىڭ بارىنە، قولىما تۇسكەن تەلەفونداردىڭ بارىنە تەلەفون سوعىپ، «بيبليامەن» تانىستىرعىم كەلەدى» دەيدى ەشتەڭە جاسىرماي. تەلەفونىن سۇرادىم: 43-86-02 ەكەن. ەندەشە، ءتيىستى ورگاندار بۇل ماسەلەمەن شىنداپ اينالىسقانى ءجون بولار. الگىندەي ۆالەنتين، حەللوۋن، يەگوۆو دەگەن پالەلەردى ۇرپاق ساناسىنا سىڭىرمەي، ءاۋ باستان الاستاعانىمىز ءجون بولاتىن سياقتى. ونىڭ ەسەسىنە ۇلتتىق ونەر، سالت-داستۇرلەردى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋعا تەرەڭنەن باعدارلاما جاساپ، ءمان بەرگەنىمىز ماقۇل. ويتكەنى، جەكەلەگەن كەشتەر مەن كونسەرتتىك قويىلىمدار قانشا وتكەنىمەن دە ول قالانىڭ ۇلتتىق بولمىسى مەن مادەني ورەسىنە، ياعني ءبىزدىڭ ۇلتتىق رۋحىمىزعا نەگىز بولا المايدى عوي. ەندەشە، نە ىستەۋ كەرەك؟ ويلاسۋ كەرەك، اعايىن!

12.03.2008 جىل.

---