تاريح بەتىندەگى اقتاڭداقتار
تاريح بەتىندەگى اقتاڭداقتار
ماقساتى: ب) حالقىمىز جەكە ەل بولىپ، قازاقستان مەملەكەت اتاعىن الدى. دەسەك تە تاريحتىڭ بەتتەرىندە اقتاڭداقتا بارشىلىق ەكەن ءتۇسىندىرۋ.
ت) وقۋشىلارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ.
د) الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىمەن باسەكەلەسۋگە قابىلەتتى ەلگە اينالعانىن بايانداۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى اشارشىلىق جىلدار، قۋعىن – سۇرگىن جىلدارىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ سۋرەتتەرى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باتىرلارى، جەلتوقسان قۇرباندارىنىڭ سۋرەتتەرى، و. سۇلەيمەنوۆتىڭ سۋرەتى.
ءادىسى: تاريحقا شولۋ
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى وقۋشىلار مەن ۇستازدار! ادامزاتتىڭ تاريحىندا قوعام ومىرىمەن، حالىقپەن بىرگە جاسايتىن تۇعىرلى تۇلعالار كوپ بولعان. ءبىر ورتالىقتانعان امىرشىلدىك - اكىمشىلدىك سولاقاي ساياساتتىڭ قۇربانى بولعان دا قازاق حالقىنىڭ بەتكە ۇستار ازاماتتارى، قاراپايىم قازاق حالقى. ءوز ەلىن، جەرىن، اتامەكەنىن تاستاپ كەتپەي ەل باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى ەلمەن كوتەرگەندە سول حالىق.
جۇرگىزۋشى: بولشيەۆيكتەر وكىمەتى باسىپ العاننان كەيىنگى جىلدارى قازاق جەرى ەكى دۇركىن – 1920 جىلداردىڭ باسى مەن 1930 جىلدارى جانتۇرشىگەرلىك اشارشىلىقتى، باستان وتكەردى. قازاق بايلارىن تاركىلەۋ، مالشى حالىقتى ۇيىمداستىرۋ شارالارى، وسى كەزدە جىبەرىلگەن قاتەلىكتەر مەن اسىرا سىلتەۋشىلىك سالدارىنان حالىق رەتىندە جويىلۋدىڭ از – اق الدىندا قالدى.
1 – وقۋشى: (ت. نيەۆادوۆسكايا «قازاقستان تراگەدياسى»)
كوكتەم تۋىپ بار تىرشىلىك ويانعان
قاۋمالاعان قالىڭ ويدان جەرىپ كور.
جەر دە مىنە، جاسىل رەڭگە بويانعان
كوز الدىمدا... مۇز قۇرسانعان ولىكتەر.
كىر – قوجالاق، بالاق ءبيتى باسقا ورگەن.
ءبىراق ونى ەلەمەيتىن مەن تىپتەن
كورگەن ساتتە سورلىلاردى بوسقا ولگەن
ەت جۇرەگىم جۇگىرمەي – اق ەنتىككەن.
2 – وقۋشى: سۇمدىق سۋرەت ەستە ماڭگى ساقتالار
اينىدىق پا ادامشىلىق سالتىنان؟
اشىققاندار ءشوپ – شالامدى اقتارار،
تابام با دەپ، تابام با دەپ جارتى ءدان.
نوسەر شايىپ، جەر كەۋلەگەن قار كەتە
شومەلەلەر اشتىڭ كوزىن ارباعان
تۇك تاپپايدى جەتكەنىمەن ءال كەتە
شىرىك ماساق تىشقاننان دا قالماعان
3 – وقۋشى: سۇيەكتەرى شودىرايعان تىم ارىق
ءىشى دەگەن كەۋىپ كەتكەن قامپيىپ
جاس وركەندەر تۇك كورمەستەن قۋارىپ
كەتىپ جاتىر وكىنىشتى، جان قيىپ
كوز الدىما تۇرىپ الدى كولبەڭدەپ
سابيلەردىڭ ايانىشتى بەينەسى.
شومەلەلەر تۇبىندە اشتان ولگەن كوپ
جەل جۇلمالار ءورىم - ءورىم جەيدەسىن
جۇرگىزۋشى: 1937 - 1938 ج. ج. تاريحقا زوبالاڭ جىلدارى دەپ قازىرگى ۋاقىتتا باعا بەرىلۋدە. بۇل جىلدارى ەلىم، جۇرتىم دەپ جۇرگەن ازاماتتار حالىق جاۋلارى دەپ اتىلدى. 101 مىڭ قازاقستاندىق گۋرلاگ – قا جابىلىپ، 27 مىڭى اتىلدى. قازىردە سول «حالىق جاۋلارىنىڭ» 40 مىڭى اقتالدى.
4 وقۋشى: كورسوقىرلار قىزعانىپتى دارىنىن،
بەدەلى مەن اتاق - داڭقىم، ارىمىن.
قولدانىپتى داق ىزدەگەن پاقىرلار
ءستاليننىڭ جاۋ ىزدەگەن سارىنىن.
5 وقۋشى بۇل – قازاق تاڭىرگە زار ەتكەن قازاق!
قينالىپ، قاندى ازاپ شەككەن قازاق.
ايتەۋىر قاندى ازاپتان قۇتقارار دەپ،
وقىعان ازاماتىن كۇتكەن قازاق.
6 وقۋشى: 1940 جىلداردىڭ اياعىندا ماسكەۋ ورتالىعى قازاق حالقى زيالى قاۋىمدارىنىڭ اراسىنان ۇلتشىلدار مەن بايشىلداردى ىزدەۋ ناۋقانىن باسىنان كەشتى. ءتىپتى م. اۋەزوۆ، ق. ساتبايەۆ، ق. جۇمالييەۆ، س. مۇقانوۆ، ق. بەكحوجين، س. بەگالين سىندى ءىرى تۇلعالارعا ءتىل تيگىزۋشىلەر تابىلماي قالعان جوق. تۋراسىن ايتقاندا 1937 - 1938 جىلدارداعى ورىن العان ساياسي احۋال
قايتالاندى.
8 وقۋشى: 1941 - 1945 جىلدارداعى ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە ەرەن ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ كەڭەس وداعىنىڭ وردەن، مەدالدارىمەن ماراپاتتالعان قازاقستاندىقتار – 96638، ۇلى وتان سوعىسىندا قازا تاپقان قازاقستاندىقتار – 603 مىڭ. سوعىستىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن قاتىسىپ، ءوزىنىڭ باتىلدىعى مەن جىگەرىن، ەرلىكتىڭ تاماشا ۇلگىسىن كورسەتكەن اعا تاريحتا ءوز باعاسىن الا المادى. مىسالى: باۋىرجان مومىش ۇلى، مالىك گابدۋللين ت. ب. سياقتى ازاماتتار ولگەننەن كەيىن باتىر اتاعىن الدى.
«ءقادىرىن بىلمەپپىز عوي ءتىرى كەزدە»،
دەپ جىلار قايران قازاق مەن ولگەندە.
ۇرپاق اتار سەكسەن مەن جۇزدىگىمدى،
تاريحتىڭ تۇكپىرىنەن ءسوز كەلگەندە
7 وقۋشى: ماسكەۋدە «ماسكەۋ ءىسى» دەيتىن ناۋقاندار ءجۇرىپ جاتقان كەزدە، قازاقستاندا «بەكماحانوۆ ءىسى» دەيتىن ءىس قولدان جاسالىنادى. ول دارىندى تاريحشى ەدى. كەنەسارى قاسىم ۇلى باستاعان كوتەرىلىس تۋرالى جازعانى ءۇشىن بۋرجۋازياشىل - ۇلتشىل يدەولوگيانى دارىپتەۋشى دەگەن ساياسي ايىپ
تاعىلىپ 25 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.
8 وقۋشى: اسا ءىرى عالىم ءا. مارعۇلاننىڭ كوزقاراستارى عىلىمعا جات تۇجىرىمدار دەپ «كوسموپوليت» ايىبى تاعىلىپ قۋدالاندى.
9 وقۋشى: تىڭ جەرلەردى يگەرۋدى قازاقستاننىڭ 6 وبلىسىندا جۇرگىزىلدى. تىڭ يگەرۋ ىسىنە
1954 - 1962 جىلدارى 2 ملن ۋكراين، بەلارۋسس، ورىس ۇلتىنىڭ ادامدارى كەلدى. بۇل ورىستاندىرۋ ساياساتى ەدى.
10 وقۋشى: 1979 جىلعى جەلتوقساندا - اۋعانستان جەرىنە كەڭەس اسكەرلەرى ەنگىزىلدى. اۋعان سوعىسىنا 21979 قازاقستاندىق قاتىستى. ونىڭ 780 - قازا بولدى. 393 – ءى مۇگەدەك بولدى. 22 – ءسى حابارسىز كەتتى. 1989 جىلعى اقپان – اۋعانستاننان كەڭەس اسكەرىن اكەتۋ اياقتالدى.
11 وقۋشى: ازاتتىق – ەل جۇگىن اتقارۋ ول،
اسۋلاردان اتتايتىن قاتپارى مول.
اۋعاننىڭ اششى ءدامىن تاتقان باۋىرىم،
الاشتىڭ ارقا سۇيەر ماقتانى بول!
جاستىعىڭمەن جاۋعا اتىلدىڭ وق بولىپ،
اندەتەتىن كەزىڭ ەدى ءتوس كەرىپ،
جاۋدىڭ وعى سان مۇشەڭدى ءتورت ءبولىپ،
كەيبىرەۋىڭ كەتتىڭ مۇلدە جوق بولىپ.
12 وقۋشى: جاۋ دەيمىز – اۋ قولدان جاساپ جاۋىڭدى،
ساياساتتىڭ سولاقايى ۋلاندىرعان تامىردى،
باۋىرىڭا باۋىزداتىپ بالداي ىشكەن قانىڭدى،
زامانى ەدى كەڭەستىڭ ول سۇراپىلدى، داۋىلدى.
وتان ءۇشىن وتقا توستىڭ كەۋدەڭدى،
ەرلىگىڭدى، ورلىگىڭدى ەل كوردى.
بىرگە اتتانعان باۋىرلارىڭ جەر جاستاندى، جەرلەندى،
جەبەيدى ولار ارۋاعىمەن سەندەردى
13 وقۋشى: انالاردىڭ كول بوپ اققان كوز جاسى،
جەتىم – جەسىر تاعدىرلارىن ويلاشى.
سول كۇندەردى كورمەسىن بۇل حالقىمىز،
ەلى ءۇشىن قۇربان بولعان ەر باسى.
ەسكە الىپ، قۇرمەتتەيمىز قۇربانداردىڭ رۋحىن،
قابىرلەرى نۇرعا تولسىن، سۋىق كوردە جىلىسىن،
ەسىل ەرلەر ەسكەرتكىشكە اينالساڭ دا ءبىز ءۇشىن
ماڭگى باقي تىرىسىڭدەر، ءتىرىسىڭ
14 وقۋشى: قازاقستان جەرلەرىندە يادرولىق پوليگون سىناقتارى جۇرگىزىلىپ، ول جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ دەنساۋلىعىنا اسەرىن تيگىزدى. يادرولىق پوليگون اسەرىنەن كەلگەن زارداپ جاسىرىن ۇستالدى. پوليگونداعى جارىلىس سانى – 459، ونىڭ 113 – ءى اۋەدە جارىلدى. اشىق اۋادا يادرولىق سىناق 14 جىلعا جالعاستى.
15 وقۋشى: 1989 جىلى قوعام قايراتكەرى و. سۇلەيمەنوۆ كەڭەس وداعىندا ءبىرىنشى باس كوتەرىپ، يادرولىق سىناقتاردى توقتاتۋ جونىندە نيەۆادا – سەمەي قوزالىسىن قۇرىپ ەلىمىزدەگى
«سەمەي – دەگەلەڭ» پوليگونىنىڭ جابىلۋىنا ىقپال ەتتى.
16 وقۋشى: 1986 جىلى 16 جەلتوقساندا قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمىندا د. قونايەۆتى زەينەتكەلىككە شىعۋىنا بايلانىستى رەسپۋبليكا كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى مىندەتىنەن بوساتتى.
14 وقۋشى: قونايەۆتىڭ ورنىنا رەسەيدىڭ ۋليانوۆسكى قالاسىن باسقارعان گ. كولبين سايلاندى. توتەنشە وتكەن پلەنۋم 18 مينۋتتا اياقتالدى.
15 وقۋشى: جەلتوقسان – مايدان جانجالى دەمە كوشەنىڭ،
جەلتوقسان زارى بوزداعىن كومگەن شەشەنىڭ.
سىزىلعان قانمەن جەلتوقسان ۇلى شەكارا
بۇگىنىم مەنەن كەشەنىڭ.
16 وقۋشى: ەر ءقادىرىن نازاردان تاسالاۋدان
قاي ەل وپا تاۋىپتى؟
ءيا، ەرلىكتى جاساماۋدان
باعالاماۋ الدە قايدا ءقاۋىپتى! – دەپ مۇحتار اعامىز جىرلاعانداي، قاندى قىرعىن مەن بوزداقتاردىڭ قارالى كۇنى رەتىندە 17 - 18 جەلتوقسان ءار جىل سايىن اتاپ ءوتىلىپ كەلەدى.
جۇرگىزۋشى: 1990 جىلى 25 قازاندا قازاقستان ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا قابىلداندى.
1991 جىلى رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى تۇڭعىش رەت نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتى پرەزيدەنت ەتىپ سايلادى. ەگەمەندى ەلدىڭ بولاشاعى جارقىن بولۋ ءۇشىن الەم تاريحىندا وزىندىك قول تاڭباسى بار ن. ءا. نازاربايەۆتى پرەزيدەنتتىككە حالقى قايتا سايلادى.
ءمۇعالىم: كەڭەس تاريحىنىڭ 74 جىلىن قازاقستان مەن ونىڭ حالقى ءۇشىن بوسقا وتكەن كەزەڭ دەۋگە بولمايدى. دەسەك تە تاريحتىڭ بەتتەرىندەگى اقتاڭداقتاردى جويا المايمىز. بۇل تۋرالى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ «جادىمىزدا جاتتالسىن، تاتۋلىق ءدايىم ساقتالسىن» دەگەن ەڭبەگىندە بىلاي دەپ جازدى: «... ءوز باسىم
قازان توڭكەرىسىنەن كەيىنگى جىلدار ءبىز ءۇشىن تەككە وتكەن جوق دەگەن بايلام جاسادىم. ماتەريالدىق ءوندىرىس جۇيەسىن تۇبىرىنەن جاڭارتۋ، ادامداردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ كۇرت ءوسۋى، قوعامنىڭ ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتارىنىڭ اراسىنداعى قاتىناستاردى جاقسارتۋ،... عارىشقا سامعاۋ – مۇنىڭ ءبارىن ءوزىمىزدىڭ تاريحي جۇگىمىزدىڭ اسىلدارىنا جاتقىزعان ءجون»
قۇرمەتتى وقۋشىلار وتانىمىزدىڭ بولاشاق ۇرپاقتارىسىڭدار! جاقسى وقىپ، ۇلگىلى ءتارتىپتى بولىڭدار! ءوز ەلىڭ مەن جەرىندى كوركەيتىپ قازاقستاننىڭ نامىسىن قورعايتىن كەلەشەك ۇرپاقتىڭ اقىلشىسى، تىرەگى سەندەر بولماقسىڭدار!
تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعى قۇتتى بولسىن! كوك تۋىمىز توبەمىزدە جەلبىرەي بەرسىن.
اقتارساق اقتاڭداقتار داتالارىن،
مايداندا قازا تارقان اتالارىم.
شىركىن – اي، ورالماسىن ءبىلدى مە ەكەن،
كەتەردە بەرىپ كەتكەن باتالارىن،
ماقساتى: ب) حالقىمىز جەكە ەل بولىپ، قازاقستان مەملەكەت اتاعىن الدى. دەسەك تە تاريحتىڭ بەتتەرىندە اقتاڭداقتا بارشىلىق ەكەن ءتۇسىندىرۋ.
ت) وقۋشىلارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ.
د) الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىمەن باسەكەلەسۋگە قابىلەتتى ەلگە اينالعانىن بايانداۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى اشارشىلىق جىلدار، قۋعىن – سۇرگىن جىلدارىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ سۋرەتتەرى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باتىرلارى، جەلتوقسان قۇرباندارىنىڭ سۋرەتتەرى، و. سۇلەيمەنوۆتىڭ سۋرەتى.
ءادىسى: تاريحقا شولۋ
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى وقۋشىلار مەن ۇستازدار! ادامزاتتىڭ تاريحىندا قوعام ومىرىمەن، حالىقپەن بىرگە جاسايتىن تۇعىرلى تۇلعالار كوپ بولعان. ءبىر ورتالىقتانعان امىرشىلدىك - اكىمشىلدىك سولاقاي ساياساتتىڭ قۇربانى بولعان دا قازاق حالقىنىڭ بەتكە ۇستار ازاماتتارى، قاراپايىم قازاق حالقى. ءوز ەلىن، جەرىن، اتامەكەنىن تاستاپ كەتپەي ەل باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى ەلمەن كوتەرگەندە سول حالىق.
جۇرگىزۋشى: بولشيەۆيكتەر وكىمەتى باسىپ العاننان كەيىنگى جىلدارى قازاق جەرى ەكى دۇركىن – 1920 جىلداردىڭ باسى مەن 1930 جىلدارى جانتۇرشىگەرلىك اشارشىلىقتى، باستان وتكەردى. قازاق بايلارىن تاركىلەۋ، مالشى حالىقتى ۇيىمداستىرۋ شارالارى، وسى كەزدە جىبەرىلگەن قاتەلىكتەر مەن اسىرا سىلتەۋشىلىك سالدارىنان حالىق رەتىندە جويىلۋدىڭ از – اق الدىندا قالدى.
1 – وقۋشى: (ت. نيەۆادوۆسكايا «قازاقستان تراگەدياسى»)
كوكتەم تۋىپ بار تىرشىلىك ويانعان
قاۋمالاعان قالىڭ ويدان جەرىپ كور.
جەر دە مىنە، جاسىل رەڭگە بويانعان
كوز الدىمدا... مۇز قۇرسانعان ولىكتەر.
كىر – قوجالاق، بالاق ءبيتى باسقا ورگەن.
ءبىراق ونى ەلەمەيتىن مەن تىپتەن
كورگەن ساتتە سورلىلاردى بوسقا ولگەن
ەت جۇرەگىم جۇگىرمەي – اق ەنتىككەن.
2 – وقۋشى: سۇمدىق سۋرەت ەستە ماڭگى ساقتالار
اينىدىق پا ادامشىلىق سالتىنان؟
اشىققاندار ءشوپ – شالامدى اقتارار،
تابام با دەپ، تابام با دەپ جارتى ءدان.
نوسەر شايىپ، جەر كەۋلەگەن قار كەتە
شومەلەلەر اشتىڭ كوزىن ارباعان
تۇك تاپپايدى جەتكەنىمەن ءال كەتە
شىرىك ماساق تىشقاننان دا قالماعان
3 – وقۋشى: سۇيەكتەرى شودىرايعان تىم ارىق
ءىشى دەگەن كەۋىپ كەتكەن قامپيىپ
جاس وركەندەر تۇك كورمەستەن قۋارىپ
كەتىپ جاتىر وكىنىشتى، جان قيىپ
كوز الدىما تۇرىپ الدى كولبەڭدەپ
سابيلەردىڭ ايانىشتى بەينەسى.
شومەلەلەر تۇبىندە اشتان ولگەن كوپ
جەل جۇلمالار ءورىم - ءورىم جەيدەسىن
جۇرگىزۋشى: 1937 - 1938 ج. ج. تاريحقا زوبالاڭ جىلدارى دەپ قازىرگى ۋاقىتتا باعا بەرىلۋدە. بۇل جىلدارى ەلىم، جۇرتىم دەپ جۇرگەن ازاماتتار حالىق جاۋلارى دەپ اتىلدى. 101 مىڭ قازاقستاندىق گۋرلاگ – قا جابىلىپ، 27 مىڭى اتىلدى. قازىردە سول «حالىق جاۋلارىنىڭ» 40 مىڭى اقتالدى.
4 وقۋشى: كورسوقىرلار قىزعانىپتى دارىنىن،
بەدەلى مەن اتاق - داڭقىم، ارىمىن.
قولدانىپتى داق ىزدەگەن پاقىرلار
ءستاليننىڭ جاۋ ىزدەگەن سارىنىن.
5 وقۋشى بۇل – قازاق تاڭىرگە زار ەتكەن قازاق!
قينالىپ، قاندى ازاپ شەككەن قازاق.
ايتەۋىر قاندى ازاپتان قۇتقارار دەپ،
وقىعان ازاماتىن كۇتكەن قازاق.
6 وقۋشى: 1940 جىلداردىڭ اياعىندا ماسكەۋ ورتالىعى قازاق حالقى زيالى قاۋىمدارىنىڭ اراسىنان ۇلتشىلدار مەن بايشىلداردى ىزدەۋ ناۋقانىن باسىنان كەشتى. ءتىپتى م. اۋەزوۆ، ق. ساتبايەۆ، ق. جۇمالييەۆ، س. مۇقانوۆ، ق. بەكحوجين، س. بەگالين سىندى ءىرى تۇلعالارعا ءتىل تيگىزۋشىلەر تابىلماي قالعان جوق. تۋراسىن ايتقاندا 1937 - 1938 جىلدارداعى ورىن العان ساياسي احۋال
قايتالاندى.
8 وقۋشى: 1941 - 1945 جىلدارداعى ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە ەرەن ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ كەڭەس وداعىنىڭ وردەن، مەدالدارىمەن ماراپاتتالعان قازاقستاندىقتار – 96638، ۇلى وتان سوعىسىندا قازا تاپقان قازاقستاندىقتار – 603 مىڭ. سوعىستىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن قاتىسىپ، ءوزىنىڭ باتىلدىعى مەن جىگەرىن، ەرلىكتىڭ تاماشا ۇلگىسىن كورسەتكەن اعا تاريحتا ءوز باعاسىن الا المادى. مىسالى: باۋىرجان مومىش ۇلى، مالىك گابدۋللين ت. ب. سياقتى ازاماتتار ولگەننەن كەيىن باتىر اتاعىن الدى.
«ءقادىرىن بىلمەپپىز عوي ءتىرى كەزدە»،
دەپ جىلار قايران قازاق مەن ولگەندە.
ۇرپاق اتار سەكسەن مەن جۇزدىگىمدى،
تاريحتىڭ تۇكپىرىنەن ءسوز كەلگەندە
7 وقۋشى: ماسكەۋدە «ماسكەۋ ءىسى» دەيتىن ناۋقاندار ءجۇرىپ جاتقان كەزدە، قازاقستاندا «بەكماحانوۆ ءىسى» دەيتىن ءىس قولدان جاسالىنادى. ول دارىندى تاريحشى ەدى. كەنەسارى قاسىم ۇلى باستاعان كوتەرىلىس تۋرالى جازعانى ءۇشىن بۋرجۋازياشىل - ۇلتشىل يدەولوگيانى دارىپتەۋشى دەگەن ساياسي ايىپ
تاعىلىپ 25 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.
8 وقۋشى: اسا ءىرى عالىم ءا. مارعۇلاننىڭ كوزقاراستارى عىلىمعا جات تۇجىرىمدار دەپ «كوسموپوليت» ايىبى تاعىلىپ قۋدالاندى.
9 وقۋشى: تىڭ جەرلەردى يگەرۋدى قازاقستاننىڭ 6 وبلىسىندا جۇرگىزىلدى. تىڭ يگەرۋ ىسىنە
1954 - 1962 جىلدارى 2 ملن ۋكراين، بەلارۋسس، ورىس ۇلتىنىڭ ادامدارى كەلدى. بۇل ورىستاندىرۋ ساياساتى ەدى.
10 وقۋشى: 1979 جىلعى جەلتوقساندا - اۋعانستان جەرىنە كەڭەس اسكەرلەرى ەنگىزىلدى. اۋعان سوعىسىنا 21979 قازاقستاندىق قاتىستى. ونىڭ 780 - قازا بولدى. 393 – ءى مۇگەدەك بولدى. 22 – ءسى حابارسىز كەتتى. 1989 جىلعى اقپان – اۋعانستاننان كەڭەس اسكەرىن اكەتۋ اياقتالدى.
11 وقۋشى: ازاتتىق – ەل جۇگىن اتقارۋ ول،
اسۋلاردان اتتايتىن قاتپارى مول.
اۋعاننىڭ اششى ءدامىن تاتقان باۋىرىم،
الاشتىڭ ارقا سۇيەر ماقتانى بول!
جاستىعىڭمەن جاۋعا اتىلدىڭ وق بولىپ،
اندەتەتىن كەزىڭ ەدى ءتوس كەرىپ،
جاۋدىڭ وعى سان مۇشەڭدى ءتورت ءبولىپ،
كەيبىرەۋىڭ كەتتىڭ مۇلدە جوق بولىپ.
12 وقۋشى: جاۋ دەيمىز – اۋ قولدان جاساپ جاۋىڭدى،
ساياساتتىڭ سولاقايى ۋلاندىرعان تامىردى،
باۋىرىڭا باۋىزداتىپ بالداي ىشكەن قانىڭدى،
زامانى ەدى كەڭەستىڭ ول سۇراپىلدى، داۋىلدى.
وتان ءۇشىن وتقا توستىڭ كەۋدەڭدى،
ەرلىگىڭدى، ورلىگىڭدى ەل كوردى.
بىرگە اتتانعان باۋىرلارىڭ جەر جاستاندى، جەرلەندى،
جەبەيدى ولار ارۋاعىمەن سەندەردى
13 وقۋشى: انالاردىڭ كول بوپ اققان كوز جاسى،
جەتىم – جەسىر تاعدىرلارىن ويلاشى.
سول كۇندەردى كورمەسىن بۇل حالقىمىز،
ەلى ءۇشىن قۇربان بولعان ەر باسى.
ەسكە الىپ، قۇرمەتتەيمىز قۇربانداردىڭ رۋحىن،
قابىرلەرى نۇرعا تولسىن، سۋىق كوردە جىلىسىن،
ەسىل ەرلەر ەسكەرتكىشكە اينالساڭ دا ءبىز ءۇشىن
ماڭگى باقي تىرىسىڭدەر، ءتىرىسىڭ
14 وقۋشى: قازاقستان جەرلەرىندە يادرولىق پوليگون سىناقتارى جۇرگىزىلىپ، ول جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ دەنساۋلىعىنا اسەرىن تيگىزدى. يادرولىق پوليگون اسەرىنەن كەلگەن زارداپ جاسىرىن ۇستالدى. پوليگونداعى جارىلىس سانى – 459، ونىڭ 113 – ءى اۋەدە جارىلدى. اشىق اۋادا يادرولىق سىناق 14 جىلعا جالعاستى.
15 وقۋشى: 1989 جىلى قوعام قايراتكەرى و. سۇلەيمەنوۆ كەڭەس وداعىندا ءبىرىنشى باس كوتەرىپ، يادرولىق سىناقتاردى توقتاتۋ جونىندە نيەۆادا – سەمەي قوزالىسىن قۇرىپ ەلىمىزدەگى
«سەمەي – دەگەلەڭ» پوليگونىنىڭ جابىلۋىنا ىقپال ەتتى.
16 وقۋشى: 1986 جىلى 16 جەلتوقساندا قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمىندا د. قونايەۆتى زەينەتكەلىككە شىعۋىنا بايلانىستى رەسپۋبليكا كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى مىندەتىنەن بوساتتى.
14 وقۋشى: قونايەۆتىڭ ورنىنا رەسەيدىڭ ۋليانوۆسكى قالاسىن باسقارعان گ. كولبين سايلاندى. توتەنشە وتكەن پلەنۋم 18 مينۋتتا اياقتالدى.
15 وقۋشى: جەلتوقسان – مايدان جانجالى دەمە كوشەنىڭ،
جەلتوقسان زارى بوزداعىن كومگەن شەشەنىڭ.
سىزىلعان قانمەن جەلتوقسان ۇلى شەكارا
بۇگىنىم مەنەن كەشەنىڭ.
16 وقۋشى: ەر ءقادىرىن نازاردان تاسالاۋدان
قاي ەل وپا تاۋىپتى؟
ءيا، ەرلىكتى جاساماۋدان
باعالاماۋ الدە قايدا ءقاۋىپتى! – دەپ مۇحتار اعامىز جىرلاعانداي، قاندى قىرعىن مەن بوزداقتاردىڭ قارالى كۇنى رەتىندە 17 - 18 جەلتوقسان ءار جىل سايىن اتاپ ءوتىلىپ كەلەدى.
جۇرگىزۋشى: 1990 جىلى 25 قازاندا قازاقستان ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا قابىلداندى.
1991 جىلى رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى تۇڭعىش رەت نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتى پرەزيدەنت ەتىپ سايلادى. ەگەمەندى ەلدىڭ بولاشاعى جارقىن بولۋ ءۇشىن الەم تاريحىندا وزىندىك قول تاڭباسى بار ن. ءا. نازاربايەۆتى پرەزيدەنتتىككە حالقى قايتا سايلادى.
ءمۇعالىم: كەڭەس تاريحىنىڭ 74 جىلىن قازاقستان مەن ونىڭ حالقى ءۇشىن بوسقا وتكەن كەزەڭ دەۋگە بولمايدى. دەسەك تە تاريحتىڭ بەتتەرىندەگى اقتاڭداقتاردى جويا المايمىز. بۇل تۋرالى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ «جادىمىزدا جاتتالسىن، تاتۋلىق ءدايىم ساقتالسىن» دەگەن ەڭبەگىندە بىلاي دەپ جازدى: «... ءوز باسىم
قازان توڭكەرىسىنەن كەيىنگى جىلدار ءبىز ءۇشىن تەككە وتكەن جوق دەگەن بايلام جاسادىم. ماتەريالدىق ءوندىرىس جۇيەسىن تۇبىرىنەن جاڭارتۋ، ادامداردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ كۇرت ءوسۋى، قوعامنىڭ ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتارىنىڭ اراسىنداعى قاتىناستاردى جاقسارتۋ،... عارىشقا سامعاۋ – مۇنىڭ ءبارىن ءوزىمىزدىڭ تاريحي جۇگىمىزدىڭ اسىلدارىنا جاتقىزعان ءجون»
قۇرمەتتى وقۋشىلار وتانىمىزدىڭ بولاشاق ۇرپاقتارىسىڭدار! جاقسى وقىپ، ۇلگىلى ءتارتىپتى بولىڭدار! ءوز ەلىڭ مەن جەرىندى كوركەيتىپ قازاقستاننىڭ نامىسىن قورعايتىن كەلەشەك ۇرپاقتىڭ اقىلشىسى، تىرەگى سەندەر بولماقسىڭدار!
تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعى قۇتتى بولسىن! كوك تۋىمىز توبەمىزدە جەلبىرەي بەرسىن.
اقتارساق اقتاڭداقتار داتالارىن،
مايداندا قازا تارقان اتالارىم.
شىركىن – اي، ورالماسىن ءبىلدى مە ەكەن،
كەتەردە بەرىپ كەتكەن باتالارىن،
You Might Also Like
