مەتالداردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا حالىق اراسىندا ەجەلدەن قولدانىلىپ كەلە جاتقان
مەتالدار تۋرالى، ولاردىڭ قاسيەتتەرى، ادامعا قاجەتتىلىگى تۋرالى، قولدانۋ اياسىنىڭ كەڭدىگى تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ.
مىندەتتەرى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ تەحنولوگياسى ارقىلى وقۋشىلاردى وزىندىك جۇمىسقا داعدىلاندىرۋ جانە ساراپتاۋ، وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن، تۇلعالىق قاسيەتتەرىن قابىلەتتەرىن دامىتۋ. وقۋشىنى ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە، بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋعا، وزگەنىڭ پىكىرىمەن ساناسۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس ساباعى
قولدانىلعان تەحنولوگيا: ستو جوباسى ەلەمەنتتەرى
ساباقتىڭ ءادىسى: ىزدەنۋ - زەرتتەۋ ءادىسى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: مەتالدار جيىنتىعى، ديداكتيكالىق كەستەلەر، مەتالل بۇيىم تۇرلەرى.
مەتالعا باي تاعام سۋرەتتەرى. ق. ساتپايەۆتىڭ «تۋعان جەردىڭ قارا تاسىن ماقتان ەتە بىلمەگەن ازامات، بوگدە جەردىڭ التىن تاسىن دا ماقتاپ جارىتپاق ەمەس» دانالىق ءسوزى جازىلعان پلاكات.
ساباقتىڭ جوسپارى.
وقۋشىنىڭ تانىمدىق ءىس - ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ، ءۇش توپقا ءبولۋ.
ءى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. «وي قوزعاۋ» ستراتەگياسى.(وقۋشىلارعا ق. مىرزالييەۆتىڭ «مەندەلەيەۆ كەستەسى» ولەڭىن وقي وتىرىپ، وقۋشىلاردان ولەڭدە نەشە مەتالل ەلەمەنتتىڭ اتى اتالاتىندىعىن تابۋ جونىندە تاپسىرما بەرىلەدى)
بالالىقپەن بايقاماپپىن، ول كەزدەردە اڭعالمىن،
مەندەلەيەۆ كەستەسىنە قاراپ تۇرىپ تاڭ قالدىم.
تاڭ قالدىم دا ويعا شومدىم، جاسىرامىن نەسىنە،
حيميا ەمەس، وسى كەستە سالدى ءومىردى ەسىمە.
كىم ويلاعان فورمۋلالار قوزعايدى دەپ شەرىڭدى،
ۇياداعى ءار ەلەمەنت ءبىر تاعدىر بوپ كورىندى.
اناۋ ەمەس، مىناۋ ەمەس – تيتان بولۋ سىرىڭ با؟
و، جاساعان! تيتان نەگە جيىرما ەكىنشى ورىندا؟
تەمىردەي دەپ ماقتاۋشى ەدىك، تەمىردىڭ دە كەزى وتكەن
كەزى وتپەسە، تۇرار ما ەدى 26 - شى كەزەكتە.
بىلق ەتپەيتىن سابىرلى دا، سالماقتى بولعاسىن،
توعىزىنشى قاتارعا ارەڭ ىلىگىپتى قورعاسىن.
ال ورنىن سۇراما سەن
ايتۋعا ونى ۇيالام
سىعالايدى ول بەيشارا اقىرعى ءبىر ۇيادان. ەلەمەنتتەر ىشىندە دە قاتتى ءسىرا، قاقتىعىس،
شىلاپشىندىق مىسىڭنان دا تۇر كەيىندەۋ اق كۇمىس.
كۇمىس دەيمىز
كۇمىستىڭ دە ءومىر ەمەس ءومىرى –
ەكىنشى ەمەس،
ءۇشىنشى ەمەس –
قىرىق جەتىنشى ءنومىرى.
قالاي ساعان ۇناي ما بۇل؟
ۇناسا ەگەر، ال تىڭدا:
جۇلدەلى ورىن تيمەي قالعان پلاتينا،
التىنعا!
جەتپىس سەگىز،
جەتپىس توعىز –
ەكەۋىنىڭ كەزەگى
ەكەۋى دە جاراتقاننان ءبىر قيانات سەزەدى.
تاس - تالقانىن شىعارعىسى كەلگەندەي ءبىر شەتىنەن،
پلاتينا سۇپ - سۇر بولىپ، قانى شىققان بەتىنەن
قۇرمەتتى تور تيمەسە ەگەر شىن اسىلدا بار ما ايىپ؟
ءوز ورىنىن كۇتە - كۇتە كەتكەن التىن سارعايىپ.
ءىى. ماعىنانى تانۋ. «دجيكسو» ستراتەگياسى بويىنشا وقۋشىلار وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرمالار ارقىلى جۇمىس جاسايدى.. وقۋشىلار ءوز بەتىمەن كەڭىنەن قولدانىلاتىن مەتالدار جونىندە ماعلۇمات الادى.
ءى توپ تاپسىرماسى. ادام اعزاسىنداعى مەتالداردىڭ بيولوگيالىق ءرولى. ( ناتريي، يود، كالسيي، التىن، سەلەن، قورعاسىن، ت. ب مەتال ۇلگىلەرى)
ءىى توپ تاپسىرماسى. مەتالداردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى.(ونەركاسىپتە، تەحنيكا، شارۋاشىلىقتا، كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى بۇيىمدار)
ءىىى توپ تاپسىرماسى. قۇرامىندا مەتالدار بار تاعامدار تۋرالى مالىمەت.(الما، بانان، المۇرت، قۇرما، كيۆي، انار، ءسۇت ونىمدەرى، قىرىققابات، بالىق، جۇمىرتقا، قارا نان ت. ب)
ءىىى. وي تولعانىس. «جۋان جانە جىڭىشكە سۇراقتار» ستراتەگياسى.
ا) «كىم جىلدام؟» ويىنى. ءار توپقا 5 سۇراق بەرىلەدى، شاپشاڭ، ۇتىمدى جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
ءى - توپ
1. جەڭىل بالقيتىن مەتالل؟ /سەزيي/
2. تەز ماگنيتتەلۋگە جانە ماگنيتتىك قاسيەتىن جويۋعا بەيىم مەتالل (تەمىر)
3. ەلەكتر شامىنىڭ قىلىن جاسايتىن، ەڭ قيىن بالقيتىن مەتالل (ۆولفرام)
4. تىڭايتقىش رەتىندە قولدانىلاتىن سىلتىلىك مەتالل؟ /كاليي/
5. نەگىزگى توپشانىڭ مەتالدارى (s. p ەلەمەنتتەر)
ءىى - توپ.
1. نەلىكتەن تەمىر «اسپان تاسى» دەپ اتالعان؟ (سەبەبى مەتەوريتتىڭ قۇرامىندا تەمىر بار)
2. سۇيەكتى قاپتايتىن ەلەمەنت؟ /كالسيي/
3. مەندەلەيەۆ جاساعان حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ پەريودتىق جۇيەسىندەگى مەتالداردىڭ
پايىزدىق مولشەرى. (80%)
4. مەتالداردىڭ جانە ونىڭ قۇرامالارىنىڭ اينالاداعى ورتامەن ارەكەتتەسىپ، ءبۇلىنۋى.
/كورروزيا/
5. تايقازان 7 مەتالدان قۇيىلعان، ول قانداي مەتالدار؟ (تەمىر، مىرىش، قالايى، قورعاسىن، كۇمىس، التىن، مىس)
ءىىى - توپ.
1. باستاپقى بۋىنى پالۋانعا ءتان، ەكىنشى بۋىنى ونەرپازعا ءتان ەلەمەنت؟ (كۇش - ءان)
2. گەرمانياداعى وبلىس اتاۋىمەن اتالاتىن ەلەمەنت؟ (ماگنيي)
3. دۇنيە بولىگىنىڭ اتىمەن اتالاتىن ەلەمەنت؟ /ەۆروپيي/
4. ەڭ قاتتى مەتالل (حروم)
5. پىشاقپەن كەسۋگە بولاتىن مەتالدار (ناتريي، كالسيي)
ب) «جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل». (حيميالىق ەلەمەنتتەرگە جۇمباق جاسىرىلادى، تاپقان حيميالىق ەلەمەنتتىڭ اتىن قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا اتاۋ كەرەك).
1. ءوزى اۋىر مەتالعا جاتادى،
بالالار وسى مەتالل قۇيعان ساقامەن اتادى (قورعاسىن، سۆينەس، پليۋمبۋم)
2. اسپانداعى ايدى وسى ەلەمەنتپەن تەڭەستىرەدى،
سالماقتى ادامدى ماقتاۋدى دا كەلىستىرەدى. (كۇمىس، سەرەبرو، ارگەنتيۋم)
3. ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانى،
قارا مەتاللۋرگيانىڭ نانى. (تەمىر، جەلەزو، فەررۋم)
4. ەل ءىشى -.......... بەسىك (التىن، زولوتو، اۋرۋم)
5. باتىر مايداندا شىڭدالادى،
........ قايناۋدا شىڭدالادى. (تەمىر، جەلەزو، فەررۋم)
گ) «مەتالل ءمانىن كىم بىلەدى؟» كەزەڭىندە ءار توپ وقۋشىلارى تاعام سۋرەتتەرىن پايدالانا وتىرىپ، جازعان ءمانجازبالارىن، قوسىمشا حابارلامالارىن باياندايدى..
IV. تىرەك سوزدەر ستراتەگياسى (ءمۇعالىم تىرەك سوزدەر بەرەدى، وقۋشىلار تىرەك سوزدەردى پايدالانا وتىرىپ سويلەمدەر قۇرايدى.)
جانە، كەپىلى، وتە، قويناۋى، تەحنيكانىڭ، ودان، باي، وتانىمىزدىڭ، دامۋىنىڭ، مەتالدار، مەن، ءارى، قازىرگىدەي، جەتۋىنىڭ، دارەجەگە، عىلىم، جەر، مەتالدارعا، بىردەن - ءبىر.
(وتانىمىزدىڭ جەر قويناۋى مەتالدارعا وتە باي. «مەتالدار – عىلىم مەن تەحنيكانىڭ قازىرگىدەي دارەجەگە جەتۋىنىڭ جانە ودان ءارى دامۋىنىڭ بىردەن – ءبىر كەپىلى»)
ساباقتى قورىتىندىلاۋ. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتتەرىن، تاقىرىپ شەڭبەرىندە العان بىلىمدەرىن باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: «مەتالدار بەيبىت زامانعا كەرەك» – ەسسە جازۋ.
مەتالدار تۋرالى، ولاردىڭ قاسيەتتەرى، ادامعا قاجەتتىلىگى تۋرالى، قولدانۋ اياسىنىڭ كەڭدىگى تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ.
مىندەتتەرى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ تەحنولوگياسى ارقىلى وقۋشىلاردى وزىندىك جۇمىسقا داعدىلاندىرۋ جانە ساراپتاۋ، وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن، تۇلعالىق قاسيەتتەرىن قابىلەتتەرىن دامىتۋ. وقۋشىنى ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە، بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋعا، وزگەنىڭ پىكىرىمەن ساناسۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس ساباعى
قولدانىلعان تەحنولوگيا: ستو جوباسى ەلەمەنتتەرى
ساباقتىڭ ءادىسى: ىزدەنۋ - زەرتتەۋ ءادىسى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: مەتالدار جيىنتىعى، ديداكتيكالىق كەستەلەر، مەتالل بۇيىم تۇرلەرى.
مەتالعا باي تاعام سۋرەتتەرى. ق. ساتپايەۆتىڭ «تۋعان جەردىڭ قارا تاسىن ماقتان ەتە بىلمەگەن ازامات، بوگدە جەردىڭ التىن تاسىن دا ماقتاپ جارىتپاق ەمەس» دانالىق ءسوزى جازىلعان پلاكات.
ساباقتىڭ جوسپارى.
وقۋشىنىڭ تانىمدىق ءىس - ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ، ءۇش توپقا ءبولۋ.
ءى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. «وي قوزعاۋ» ستراتەگياسى.(وقۋشىلارعا ق. مىرزالييەۆتىڭ «مەندەلەيەۆ كەستەسى» ولەڭىن وقي وتىرىپ، وقۋشىلاردان ولەڭدە نەشە مەتالل ەلەمەنتتىڭ اتى اتالاتىندىعىن تابۋ جونىندە تاپسىرما بەرىلەدى)
بالالىقپەن بايقاماپپىن، ول كەزدەردە اڭعالمىن،
مەندەلەيەۆ كەستەسىنە قاراپ تۇرىپ تاڭ قالدىم.
تاڭ قالدىم دا ويعا شومدىم، جاسىرامىن نەسىنە،
حيميا ەمەس، وسى كەستە سالدى ءومىردى ەسىمە.
كىم ويلاعان فورمۋلالار قوزعايدى دەپ شەرىڭدى،
ۇياداعى ءار ەلەمەنت ءبىر تاعدىر بوپ كورىندى.
اناۋ ەمەس، مىناۋ ەمەس – تيتان بولۋ سىرىڭ با؟
و، جاساعان! تيتان نەگە جيىرما ەكىنشى ورىندا؟
تەمىردەي دەپ ماقتاۋشى ەدىك، تەمىردىڭ دە كەزى وتكەن
كەزى وتپەسە، تۇرار ما ەدى 26 - شى كەزەكتە.
بىلق ەتپەيتىن سابىرلى دا، سالماقتى بولعاسىن،
توعىزىنشى قاتارعا ارەڭ ىلىگىپتى قورعاسىن.
ال ورنىن سۇراما سەن
ايتۋعا ونى ۇيالام
سىعالايدى ول بەيشارا اقىرعى ءبىر ۇيادان. ەلەمەنتتەر ىشىندە دە قاتتى ءسىرا، قاقتىعىس،
شىلاپشىندىق مىسىڭنان دا تۇر كەيىندەۋ اق كۇمىس.
كۇمىس دەيمىز
كۇمىستىڭ دە ءومىر ەمەس ءومىرى –
ەكىنشى ەمەس،
ءۇشىنشى ەمەس –
قىرىق جەتىنشى ءنومىرى.
قالاي ساعان ۇناي ما بۇل؟
ۇناسا ەگەر، ال تىڭدا:
جۇلدەلى ورىن تيمەي قالعان پلاتينا،
التىنعا!
جەتپىس سەگىز،
جەتپىس توعىز –
ەكەۋىنىڭ كەزەگى
ەكەۋى دە جاراتقاننان ءبىر قيانات سەزەدى.
تاس - تالقانىن شىعارعىسى كەلگەندەي ءبىر شەتىنەن،
پلاتينا سۇپ - سۇر بولىپ، قانى شىققان بەتىنەن
قۇرمەتتى تور تيمەسە ەگەر شىن اسىلدا بار ما ايىپ؟
ءوز ورىنىن كۇتە - كۇتە كەتكەن التىن سارعايىپ.
ءىى. ماعىنانى تانۋ. «دجيكسو» ستراتەگياسى بويىنشا وقۋشىلار وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرمالار ارقىلى جۇمىس جاسايدى.. وقۋشىلار ءوز بەتىمەن كەڭىنەن قولدانىلاتىن مەتالدار جونىندە ماعلۇمات الادى.
ءى توپ تاپسىرماسى. ادام اعزاسىنداعى مەتالداردىڭ بيولوگيالىق ءرولى. ( ناتريي، يود، كالسيي، التىن، سەلەن، قورعاسىن، ت. ب مەتال ۇلگىلەرى)
ءىى توپ تاپسىرماسى. مەتالداردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى.(ونەركاسىپتە، تەحنيكا، شارۋاشىلىقتا، كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى بۇيىمدار)
ءىىى توپ تاپسىرماسى. قۇرامىندا مەتالدار بار تاعامدار تۋرالى مالىمەت.(الما، بانان، المۇرت، قۇرما، كيۆي، انار، ءسۇت ونىمدەرى، قىرىققابات، بالىق، جۇمىرتقا، قارا نان ت. ب)
ءىىى. وي تولعانىس. «جۋان جانە جىڭىشكە سۇراقتار» ستراتەگياسى.
ا) «كىم جىلدام؟» ويىنى. ءار توپقا 5 سۇراق بەرىلەدى، شاپشاڭ، ۇتىمدى جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
ءى - توپ
1. جەڭىل بالقيتىن مەتالل؟ /سەزيي/
2. تەز ماگنيتتەلۋگە جانە ماگنيتتىك قاسيەتىن جويۋعا بەيىم مەتالل (تەمىر)
3. ەلەكتر شامىنىڭ قىلىن جاسايتىن، ەڭ قيىن بالقيتىن مەتالل (ۆولفرام)
4. تىڭايتقىش رەتىندە قولدانىلاتىن سىلتىلىك مەتالل؟ /كاليي/
5. نەگىزگى توپشانىڭ مەتالدارى (s. p ەلەمەنتتەر)
ءىى - توپ.
1. نەلىكتەن تەمىر «اسپان تاسى» دەپ اتالعان؟ (سەبەبى مەتەوريتتىڭ قۇرامىندا تەمىر بار)
2. سۇيەكتى قاپتايتىن ەلەمەنت؟ /كالسيي/
3. مەندەلەيەۆ جاساعان حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ پەريودتىق جۇيەسىندەگى مەتالداردىڭ
پايىزدىق مولشەرى. (80%)
4. مەتالداردىڭ جانە ونىڭ قۇرامالارىنىڭ اينالاداعى ورتامەن ارەكەتتەسىپ، ءبۇلىنۋى.
/كورروزيا/
5. تايقازان 7 مەتالدان قۇيىلعان، ول قانداي مەتالدار؟ (تەمىر، مىرىش، قالايى، قورعاسىن، كۇمىس، التىن، مىس)
ءىىى - توپ.
1. باستاپقى بۋىنى پالۋانعا ءتان، ەكىنشى بۋىنى ونەرپازعا ءتان ەلەمەنت؟ (كۇش - ءان)
2. گەرمانياداعى وبلىس اتاۋىمەن اتالاتىن ەلەمەنت؟ (ماگنيي)
3. دۇنيە بولىگىنىڭ اتىمەن اتالاتىن ەلەمەنت؟ /ەۆروپيي/
4. ەڭ قاتتى مەتالل (حروم)
5. پىشاقپەن كەسۋگە بولاتىن مەتالدار (ناتريي، كالسيي)
ب) «جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل». (حيميالىق ەلەمەنتتەرگە جۇمباق جاسىرىلادى، تاپقان حيميالىق ەلەمەنتتىڭ اتىن قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا اتاۋ كەرەك).
1. ءوزى اۋىر مەتالعا جاتادى،
بالالار وسى مەتالل قۇيعان ساقامەن اتادى (قورعاسىن، سۆينەس، پليۋمبۋم)
2. اسپانداعى ايدى وسى ەلەمەنتپەن تەڭەستىرەدى،
سالماقتى ادامدى ماقتاۋدى دا كەلىستىرەدى. (كۇمىس، سەرەبرو، ارگەنتيۋم)
3. ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانى،
قارا مەتاللۋرگيانىڭ نانى. (تەمىر، جەلەزو، فەررۋم)
4. ەل ءىشى -.......... بەسىك (التىن، زولوتو، اۋرۋم)
5. باتىر مايداندا شىڭدالادى،
........ قايناۋدا شىڭدالادى. (تەمىر، جەلەزو، فەررۋم)
گ) «مەتالل ءمانىن كىم بىلەدى؟» كەزەڭىندە ءار توپ وقۋشىلارى تاعام سۋرەتتەرىن پايدالانا وتىرىپ، جازعان ءمانجازبالارىن، قوسىمشا حابارلامالارىن باياندايدى..
IV. تىرەك سوزدەر ستراتەگياسى (ءمۇعالىم تىرەك سوزدەر بەرەدى، وقۋشىلار تىرەك سوزدەردى پايدالانا وتىرىپ سويلەمدەر قۇرايدى.)
جانە، كەپىلى، وتە، قويناۋى، تەحنيكانىڭ، ودان، باي، وتانىمىزدىڭ، دامۋىنىڭ، مەتالدار، مەن، ءارى، قازىرگىدەي، جەتۋىنىڭ، دارەجەگە، عىلىم، جەر، مەتالدارعا، بىردەن - ءبىر.
(وتانىمىزدىڭ جەر قويناۋى مەتالدارعا وتە باي. «مەتالدار – عىلىم مەن تەحنيكانىڭ قازىرگىدەي دارەجەگە جەتۋىنىڭ جانە ودان ءارى دامۋىنىڭ بىردەن – ءبىر كەپىلى»)
ساباقتى قورىتىندىلاۋ. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتتەرىن، تاقىرىپ شەڭبەرىندە العان بىلىمدەرىن باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: «مەتالدار بەيبىت زامانعا كەرەك» – ەسسە جازۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شورتانباي قاناي ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى
