تاريح ءپانىن وقىتۋدا - ءتۇرلى تاپسىرمالار قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ جولدارى
"№1 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ"
مەملەكەتتىك مەكەمەسى تاريح ءپانى ءمۇعالىمى:
دوسەتوۆا انارگۋل ادحاموۆنا
تاريح ءپانىن وقىتۋدا - ءتۇرلى تاپسىرمالار قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ جولدارى
«ءبىر سارىندى جانە ءبىر باعىتتا جۇرگىزىلگەن ءىس - ارەكەت بالا ومىرىنە شەكسىز زيانىن تيگىزەدى. سوندىقتان دا وقىتۋ بارىسىندا ءار ءتۇرلى وقىتۋ ادىستەرى مەن فورمالارىن الماستىرا وتىرىپ قولدانۋ كەرەك». (ك. ۋشينسكيي)
جوسپارى
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. 1. دامىتا وقىتۋ - ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى
2. 2. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن قولدانۋ ارقىلى تاريح ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋ
ءىىى. قورىتىندى
ءى. قازاقستاننىڭ جەدەل دامىپ وتىرعان ادامزات قوعامىنىڭ كوشىنەن قالماي، قازىرگى زامانعا لايىق بيىكتەن كورىنۋى، مەملەكەت باسشىسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ جولداۋىندا اتاپ كورسەتىلگەندەي، ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دەڭگەيىنە تىكەلەي بايلانىستى. ەلدىڭ ەرتەڭگى ورەسى بيىك، دۇنيەتانىمى كەڭ، كەمەل ويلى ازاماتتارىن ءوسىرۋ ءۇشىن بۇگىنگى ۇرپاققا ۇلتتىق رۋحاني قازىنانى الەمدىك وزىق وي - پىكىرمەن ۇشتاستىرعان ساپالى ءبىلىم مەن تاربيە بەرىلۋى قاجەت. بۇگىنگى قوعام تالابىنا ساي ءبىلىمدى دە سانالى، تاربيەلى ازاماتتاردى قالىپتاستىرۋ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى ماقساتى بولىپ تابىلادى. جاس ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسى قاي قوعامدا، قاي مەزگىلدە بولماسىن ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەت ەكەنى بەلگىلى.
چەحتىڭ ۇلى پەداگوگى يا. ا. كومەنسكيي «وقىماي، توقىماي، بىلىكتى، ونەرپاز، شەشەن، اقىن بولعان ادامدار جوق» دەگەن. ولاي بولسا، بالانىڭ دۇرىس ءبىلىم الۋى ەڭ الدىمەن، ۇستازعا بايلانىستى. ءاربىر ءمۇعالىم ءوز ىسىنە جەتىك، تەوريالىق بىلىمىمەن جاقسى قارۋلانعان بولسا عانا بالالارعا جاقسى ونەگە، تەرەڭ ءبىلىم بەرە الادى. بۇل ارينە، ءمۇعالىمنىڭ قولايلى ءادىستى تاڭداي بىلۋىنە بايلانىستى. ا. بايتۇرسىنوۆ «ءادىس - ەرەكشەلىكتەن شىعاتىن نارسە، ءادىستىڭ جاقسى، جامان بولماعى جۇمسالاتىن ورنىنىڭ كەرەك قىلۋىنا قاراي» - دەگەن.
ۇستىمىزدەگى عاسىر - جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ، ىزگىلەندىرۋ، دامىتۋ عاسىرى. ولاي بولسا، مۇعالىمدەردىڭ الدىندا تۇرعان بىردەن - ءبىر ماقسات - وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن پايداعا اسىرىپ، وزدىگىنەن ارەكەت ەتە الاتىن، ولاردى ءتۇرلى ومىرلىك جاعدايدا قولدانا بىلەتىن، وزىندىك كوزقاراسى بار ازامات بولىپ جەتىلۋىنە كومەكتەسۋ.
«ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا، ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى ۇستازداردىڭ قولىندا» - دەپ، ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن اتاپ كورسەتتى. ءاربىر ۇستاز بالاعا تياناقتى، تەرەڭ ءبىلىم بەرۋگە، زامان تالابىنا ساي اقپاراتتىق - كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرتۋ، ونىڭ جەتىستىكتەرىن ساباق ۇردىسىندە ءتيىمدى پايدالانۋعا مىندەتتى.
ءىى. مەنىڭ دە ءمۇعالىم رەتىندە الدىما قويعان ماقساتىم – وقۋشىلاردىڭ تاريح پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، سونداي - اق، ولاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ. سول سەبەپتى ساباقتى يدەيالىق جاعىنان عىلىمي نەگىزدە، ومىرمەن بايلانىستى ۇيىمداستىرۋ وقۋشىنىڭ قىزىعۋىن، ءبىلىم قۇمارلىعىن، ءار ساباقتا وقۋشىلاردى ويلانۋعا، وزدىگىنەن ىزدەنىس جاساۋعا باۋلىپ، ويىن اۋىزشا، جازباشا جيناقتاپ بايانداي بىلۋگە، مادەنيەتتى سويلەۋگە ۇيرەتۋ ارقىلى ۇلتتىق ادەت - عۇرىپتى بويىنا سىڭىرۋگە داعدىلاندىرۋ – ءاربىر ۇستازدىڭ ابىرويلى بورىشى. تاريح ساباعىنىڭ نەعۇرلىم ءتيىمدى جاڭا تۇرلەرىن پايدالانۋ وقۋشى بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدا زور ماڭىزدىلىعىن ايتا كەلە، ءوز پەداگوگيكالىق قىزمەتىمدە پايدالانىپ جۇرگەن ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارىنا توقتالعىم كەلەدى.
وسى تەحنولوگيالاردىڭ ىشىندە ءوز ءىس - تاجىريبەمە ەنگىزىپ، قولدانىپ جۇرگەن سارالاپ دەڭگەيلەپ وقىتۋ، تەستتىك تەحنولوگيا، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگيالارىنا ەرەكشە توقتالامىن.
ءار سىنىپتىڭ ءبىلىم دەڭگەيى ءبىر – بىرىنە ۇقساماعاندىقتان، بىردەي ادىستەردى قولدانۋ دۇرىس ناتيجە بەرمەيدى. ءار ءمۇعالىم نەگىزگى ءادىس – تاسىلدەردى، ءوز ءپانىن جەتىك ءبىلۋى قاجەت.
ك. ۋشينسكيي سوزىمەن ايتار بولسام، «ءبىر سارىندى جانە ءبىر باعىتتا جۇرگىزىلگەن ءىس - ارەكەت بالا ومىرىنە شەكسىز زيانىن تيگىزەدى. سوندىقتان دا وقىتۋ بارىسىندا ءار ءتۇرلى وقىتۋ ادىستەرى مەن فورمالارىن الماستىرا وتىرىپ قولدانۋ كەرەك».
ءار ساباقتى بالالار ءۇشىن قىزىقتى، تانىمدى ەتىپ وتكىزۋ - مەنىڭ باستى ماقساتىم.
5 - سىنىپتا وتكەن §14. قازاق - جوڭعار سوعىسى. قازاقستاننىڭ رەسەيگە بودان بولۋى تاقىرىبىن وقۋشىلارعا تۇسىندىرۋدە «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» تەحنولوگياسىن نەگىزگە الدىم. تاريحتى ءبىرىنشى وقۋ جىلى وقىپ وتىرعان وقۋشىلارعا تاقىرىپتى بۇل ادىسپەن وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگى زور. جانە دە جاڭا تاقىرىپ بويىنشا جىلدار مەن اتاۋلارعا انىقتاما بەرۋدى تاپسىردىم.
وقۋشىلارعا جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرۋ جەڭىل ءارى قىزىقتى بولۋى ءۇشىن تەرمين سوزدەر مەن حرونولوگيالىق جىلداردى انىقتاۋ تاپسىرمالارىن رەتىمەن تاقتاعا جازدىم.
حVءىى عاسىردىڭ 30 - جىلدارى -
چوروس، دۇربەت، حوشوۋىت، تورعاۋىت -
ويرات -
قالماق -
قونتايشى -
1723 جىل -
"اقتابان شۇبىرىندى" -
"ەلىم - اي" -
1726 جىلى -
قازاق باتىرلارى -
ءابىلقايىر حان -
1728 جىلى -
1730 جىلى -
1731 جىلى -
اننا يواننوۆنا -
تيەۆكەليەۆ -
بۇل ساباقتاعى مەنىڭ قول جەتكىزگەن ناتيجەم:
وقۋعا ىنتاسى تومەن، ورتاشا ساۋاتتى وقۋشىنىڭ ءوزى بۇل تاپسىرمانى قىزىعۋشىلىقپەن ورىندادى.
كەلەسى ساباقتا وقۋشىلار ءۇي تاپسىرماسىن وسى ءادىس ارقىلى جارىسا ايتتى.
12 وقۋشى باعالانىپ، 4 وقۋشى - "5"، 6 وقۋشى - "4"، 2 وقۋشى - "3" دەگەن باعامەن باعالاندى.
بۇنداي تاپسىرمالاردىڭ وقۋشىلاردىڭ جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋىنە تيگىزەر سەپتىگى زور.
وقۋشىلاردىڭ اتالعان تاقىرىپ بويىنشا تانىمى ارتتى.
ءارتۇرلى جاعداياتتاردا شەشىم تابا ءبىلدى.
عىلىمي اقپاراتتى تالداۋ، وڭدەۋ، جيناقتاۋ جانە ولاردى قولدانا الۋعا بەيىمدەلدى.
6 - سىنىپتا وتىلگەن "تاس ءداۋىرى" دەگەن تاقىرىپتى سۇراۋدا وقۋشىلارعا ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار تاراتىلىپ، توپتىق جۇمىس جاسالىندى. بۇنداي كارتوچكالار ارقىلى ءار وقۋشىعا دەڭگەيىنە قاراي تاپسىرمالار بەرىلدى. سونىڭ ىشىندە كەستە تولتىرۋ، سايكەستەندىرۋ، شيراتۋ سۇراقتارى، ديسكۋسسيالىق ورنەك، تاريحي ديكتانت، تاريحي شاتاسۋ، سەمانتيكالىق كارتا، "جىلدار سويلەيدى" ت. ب. تاپسىرمالار بەرىلدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
مەملەكەتتىك مەكەمەسى تاريح ءپانى ءمۇعالىمى:
دوسەتوۆا انارگۋل ادحاموۆنا
تاريح ءپانىن وقىتۋدا - ءتۇرلى تاپسىرمالار قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ جولدارى
«ءبىر سارىندى جانە ءبىر باعىتتا جۇرگىزىلگەن ءىس - ارەكەت بالا ومىرىنە شەكسىز زيانىن تيگىزەدى. سوندىقتان دا وقىتۋ بارىسىندا ءار ءتۇرلى وقىتۋ ادىستەرى مەن فورمالارىن الماستىرا وتىرىپ قولدانۋ كەرەك». (ك. ۋشينسكيي)
جوسپارى
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. 1. دامىتا وقىتۋ - ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى
2. 2. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن قولدانۋ ارقىلى تاريح ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋ
ءىىى. قورىتىندى
ءى. قازاقستاننىڭ جەدەل دامىپ وتىرعان ادامزات قوعامىنىڭ كوشىنەن قالماي، قازىرگى زامانعا لايىق بيىكتەن كورىنۋى، مەملەكەت باسشىسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ جولداۋىندا اتاپ كورسەتىلگەندەي، ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دەڭگەيىنە تىكەلەي بايلانىستى. ەلدىڭ ەرتەڭگى ورەسى بيىك، دۇنيەتانىمى كەڭ، كەمەل ويلى ازاماتتارىن ءوسىرۋ ءۇشىن بۇگىنگى ۇرپاققا ۇلتتىق رۋحاني قازىنانى الەمدىك وزىق وي - پىكىرمەن ۇشتاستىرعان ساپالى ءبىلىم مەن تاربيە بەرىلۋى قاجەت. بۇگىنگى قوعام تالابىنا ساي ءبىلىمدى دە سانالى، تاربيەلى ازاماتتاردى قالىپتاستىرۋ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى ماقساتى بولىپ تابىلادى. جاس ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسى قاي قوعامدا، قاي مەزگىلدە بولماسىن ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەت ەكەنى بەلگىلى.
چەحتىڭ ۇلى پەداگوگى يا. ا. كومەنسكيي «وقىماي، توقىماي، بىلىكتى، ونەرپاز، شەشەن، اقىن بولعان ادامدار جوق» دەگەن. ولاي بولسا، بالانىڭ دۇرىس ءبىلىم الۋى ەڭ الدىمەن، ۇستازعا بايلانىستى. ءاربىر ءمۇعالىم ءوز ىسىنە جەتىك، تەوريالىق بىلىمىمەن جاقسى قارۋلانعان بولسا عانا بالالارعا جاقسى ونەگە، تەرەڭ ءبىلىم بەرە الادى. بۇل ارينە، ءمۇعالىمنىڭ قولايلى ءادىستى تاڭداي بىلۋىنە بايلانىستى. ا. بايتۇرسىنوۆ «ءادىس - ەرەكشەلىكتەن شىعاتىن نارسە، ءادىستىڭ جاقسى، جامان بولماعى جۇمسالاتىن ورنىنىڭ كەرەك قىلۋىنا قاراي» - دەگەن.
ۇستىمىزدەگى عاسىر - جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ، ىزگىلەندىرۋ، دامىتۋ عاسىرى. ولاي بولسا، مۇعالىمدەردىڭ الدىندا تۇرعان بىردەن - ءبىر ماقسات - وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن پايداعا اسىرىپ، وزدىگىنەن ارەكەت ەتە الاتىن، ولاردى ءتۇرلى ومىرلىك جاعدايدا قولدانا بىلەتىن، وزىندىك كوزقاراسى بار ازامات بولىپ جەتىلۋىنە كومەكتەسۋ.
«ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا، ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى ۇستازداردىڭ قولىندا» - دەپ، ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن اتاپ كورسەتتى. ءاربىر ۇستاز بالاعا تياناقتى، تەرەڭ ءبىلىم بەرۋگە، زامان تالابىنا ساي اقپاراتتىق - كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرتۋ، ونىڭ جەتىستىكتەرىن ساباق ۇردىسىندە ءتيىمدى پايدالانۋعا مىندەتتى.
ءىى. مەنىڭ دە ءمۇعالىم رەتىندە الدىما قويعان ماقساتىم – وقۋشىلاردىڭ تاريح پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، سونداي - اق، ولاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ. سول سەبەپتى ساباقتى يدەيالىق جاعىنان عىلىمي نەگىزدە، ومىرمەن بايلانىستى ۇيىمداستىرۋ وقۋشىنىڭ قىزىعۋىن، ءبىلىم قۇمارلىعىن، ءار ساباقتا وقۋشىلاردى ويلانۋعا، وزدىگىنەن ىزدەنىس جاساۋعا باۋلىپ، ويىن اۋىزشا، جازباشا جيناقتاپ بايانداي بىلۋگە، مادەنيەتتى سويلەۋگە ۇيرەتۋ ارقىلى ۇلتتىق ادەت - عۇرىپتى بويىنا سىڭىرۋگە داعدىلاندىرۋ – ءاربىر ۇستازدىڭ ابىرويلى بورىشى. تاريح ساباعىنىڭ نەعۇرلىم ءتيىمدى جاڭا تۇرلەرىن پايدالانۋ وقۋشى بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدا زور ماڭىزدىلىعىن ايتا كەلە، ءوز پەداگوگيكالىق قىزمەتىمدە پايدالانىپ جۇرگەن ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارىنا توقتالعىم كەلەدى.
وسى تەحنولوگيالاردىڭ ىشىندە ءوز ءىس - تاجىريبەمە ەنگىزىپ، قولدانىپ جۇرگەن سارالاپ دەڭگەيلەپ وقىتۋ، تەستتىك تەحنولوگيا، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگيالارىنا ەرەكشە توقتالامىن.
ءار سىنىپتىڭ ءبىلىم دەڭگەيى ءبىر – بىرىنە ۇقساماعاندىقتان، بىردەي ادىستەردى قولدانۋ دۇرىس ناتيجە بەرمەيدى. ءار ءمۇعالىم نەگىزگى ءادىس – تاسىلدەردى، ءوز ءپانىن جەتىك ءبىلۋى قاجەت.
ك. ۋشينسكيي سوزىمەن ايتار بولسام، «ءبىر سارىندى جانە ءبىر باعىتتا جۇرگىزىلگەن ءىس - ارەكەت بالا ومىرىنە شەكسىز زيانىن تيگىزەدى. سوندىقتان دا وقىتۋ بارىسىندا ءار ءتۇرلى وقىتۋ ادىستەرى مەن فورمالارىن الماستىرا وتىرىپ قولدانۋ كەرەك».
ءار ساباقتى بالالار ءۇشىن قىزىقتى، تانىمدى ەتىپ وتكىزۋ - مەنىڭ باستى ماقساتىم.
5 - سىنىپتا وتكەن §14. قازاق - جوڭعار سوعىسى. قازاقستاننىڭ رەسەيگە بودان بولۋى تاقىرىبىن وقۋشىلارعا تۇسىندىرۋدە «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» تەحنولوگياسىن نەگىزگە الدىم. تاريحتى ءبىرىنشى وقۋ جىلى وقىپ وتىرعان وقۋشىلارعا تاقىرىپتى بۇل ادىسپەن وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگى زور. جانە دە جاڭا تاقىرىپ بويىنشا جىلدار مەن اتاۋلارعا انىقتاما بەرۋدى تاپسىردىم.
وقۋشىلارعا جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرۋ جەڭىل ءارى قىزىقتى بولۋى ءۇشىن تەرمين سوزدەر مەن حرونولوگيالىق جىلداردى انىقتاۋ تاپسىرمالارىن رەتىمەن تاقتاعا جازدىم.
حVءىى عاسىردىڭ 30 - جىلدارى -
چوروس، دۇربەت، حوشوۋىت، تورعاۋىت -
ويرات -
قالماق -
قونتايشى -
1723 جىل -
"اقتابان شۇبىرىندى" -
"ەلىم - اي" -
1726 جىلى -
قازاق باتىرلارى -
ءابىلقايىر حان -
1728 جىلى -
1730 جىلى -
1731 جىلى -
اننا يواننوۆنا -
تيەۆكەليەۆ -
بۇل ساباقتاعى مەنىڭ قول جەتكىزگەن ناتيجەم:
وقۋعا ىنتاسى تومەن، ورتاشا ساۋاتتى وقۋشىنىڭ ءوزى بۇل تاپسىرمانى قىزىعۋشىلىقپەن ورىندادى.
كەلەسى ساباقتا وقۋشىلار ءۇي تاپسىرماسىن وسى ءادىس ارقىلى جارىسا ايتتى.
12 وقۋشى باعالانىپ، 4 وقۋشى - "5"، 6 وقۋشى - "4"، 2 وقۋشى - "3" دەگەن باعامەن باعالاندى.
بۇنداي تاپسىرمالاردىڭ وقۋشىلاردىڭ جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋىنە تيگىزەر سەپتىگى زور.
وقۋشىلاردىڭ اتالعان تاقىرىپ بويىنشا تانىمى ارتتى.
ءارتۇرلى جاعداياتتاردا شەشىم تابا ءبىلدى.
عىلىمي اقپاراتتى تالداۋ، وڭدەۋ، جيناقتاۋ جانە ولاردى قولدانا الۋعا بەيىمدەلدى.
6 - سىنىپتا وتىلگەن "تاس ءداۋىرى" دەگەن تاقىرىپتى سۇراۋدا وقۋشىلارعا ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار تاراتىلىپ، توپتىق جۇمىس جاسالىندى. بۇنداي كارتوچكالار ارقىلى ءار وقۋشىعا دەڭگەيىنە قاراي تاپسىرمالار بەرىلدى. سونىڭ ىشىندە كەستە تولتىرۋ، سايكەستەندىرۋ، شيراتۋ سۇراقتارى، ديسكۋسسيالىق ورنەك، تاريحي ديكتانت، تاريحي شاتاسۋ، سەمانتيكالىق كارتا، "جىلدار سويلەيدى" ت. ب. تاپسىرمالار بەرىلدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
"№1 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ"
-
قىزىلوردا قالاسى، تاسبوگەت كەنتى،
