تەمىر. تەمىردىڭ ماڭىزدى قوسىلىستارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تەمىر. تەمىردىڭ ماڭىزدى قوسىلىستارى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىگى: تەمىردىڭ پەريودتىق جۇيەدەگى ورنى، اتوم قۇرىلىسى، شىعۋ تاريحى، ونىڭ قوسىلىستارى، فيزيكا - حيميالىق قاسيەتتەرى جونىندە تولىق ماعلۇمات بەرۋ.
ب) تاربيەلىك ماقساتى: تەمىردىڭ ادام ومىرىندەگى، وسىمدىكتەر مەن ميكرواعزالارداعى ماڭىزى، سونىمەن قاتار تۇرمىستاعى، مەديسيناداعى، ونەركاسىپتەگى ماڭىزى جونىندە ۇعىم قالىپتاستىرۋ.
ۆ) دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن، بىلىكتىلىگىن، ۇيىمداستىرۋ قابىلەتىن، جاۋاپكەرشىلىگىن، وي - ءورىسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس ساباق
ساباقتا قولدانىلاتىن ءادىس: سوزدىك، كورنەكىلىك ءادىس.
كورنەكىلىكتەر: د. ي. مەندەلەيەۆ جاساعان پەريودتىق جۇيە، قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارى گەوگرافيالىق كارتا، تەمىردىڭ مينەرالدارىنىڭ كوللەكسياسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
ءىV. ساباقتى بەكىتۋ جانە قورىتىندىلاۋ.
V. باعالاۋ.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما.
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
سالەمەتسىزدەر مە، وقۋشۋلار!
وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. جاڭا ساباق.
بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىز «تەمىر». تەمىردىڭ ماڭىزى، فيزيكا - حيميالىق قاسيەتتەرى مەن تاعى باسقا قىزىقتى ماعلۇماتتارمەن تانىسامىز.
تەمىر (لات. فەررۋم)، حيميالىق ەلەمەنت مەندەلەيەۆ جاساعان پەريودتىق جۇيەنىڭ IV پەريود، VIII توپتىڭ قوسىمشا توپشاسىندا ورنالاسقان. رەتتىك ءنومىرى - 26، اتومدىق ماسساسى – 56. Fe+26 تەمىردىڭ ەلەكترون سانى 26، وسىعان قاراپ ەلەكتروندىق فورمۋلاسىن جازامىز.
تەمىر -«اسپان تاسى» 1749ج ەنيسەيدەن ءسىبىر ۇستاسى سول تەمىر كەسەگىن تاپقان. ول دۇنيە جۇزىنە ايگىلى بولىپ، تۇڭعىش مەتەوريت دەپ اتالعان. مەتەوريتتەگى تەمىرلەر كەيدە بۇيىم جاساۋعا جارامايدى.
مۇنداي جاعداي حورەزم حانى قارۋ جاساۋشىلارىندا كەزدەستى. كوپتەگەن مەتەوريتتەردىڭ 5، 5% تۇتاس تەمىر مەن نيكەلدىڭ قوسپاسىنان تۇرادى.
وسىمدىكتەر اعزاسىندا تەمىر ورتا ەسەپپەن 0، 02% بولادى. تەمىر فوتوسينتەز ۇردىسىنە قاجەتتى زاتتاردىڭ نەگىزگىلەرىنىڭ سيتوحرومدار جانە فەرروكسين قۇرامىنا كىرەدى. ەگەر تەمىر جەتىسپەسە ءحلوروفيلدىڭ ءتۇزىلۋى باياۋلايدى. بۇنداي كەزدە وسىمدىكتىڭ جاس جاپىراقتارى ءتۇسىن جويا باستايدى دا، حلوروز اۋرۋىنا ۇشىرايدى.
جۋسان جانە تاعى باسقا كوپتەگەن وسىمدىكتەر توپىراقتا تەمىردى كوپ مولشەردە تۇزەتىن ينديكاتور بولىپ تابىلادى. بۇل جەردە اششى جۋساننىڭ جاپىراقتارى - اشىق سارى تۇسكە ەنسە، ال كەيبىر وسىمدىكتەردىڭ گۇلدەرى، مىس: گورتەنزيا گ ۇلى وزىنە ءتان ەمەس كوگىلدىر تۇسكە بويالادى.
ادام اعزاسىندا تەمىر ءتۇزۋشى فەرمەنتتەر، ءنارۋىزدى، كومپلەكس فەرريتين - ودان اعزاعا قاجەتتى تەمىر ءتۇزۋشى زاتتار تۇزىلەدى. ءىىى ۆالەنتتى تەمىر يوندارى اعزاعا كۇردەلى ءنارۋىز ترانسفەررين كومەگى ارقىلى جەتكىزىلەدى. ترانسفەررين قان پلازماسىندا، سۇتتە، جۇمىرتقانىڭ ءنارۋىزىنان تابىلعان. تەمىر - ەنەرگيانىڭ بولىنۋىنە، فەرمەنتتىك رەاكسيالاردىڭ ءجۇرۋىن يممۋندىق جۇيەنى قالىپتاستىرۋدا، حولەستەريننىڭ الماسۋىندا نەگىزگى باستى ءرول اتقارادى. 70كگ ادام سالماعىندا 4، 2 - 5گ تەمىر بولادى. كۇندەلىكتى ادامنىڭ اعزاسىنا 10 - 20مگ تەمىر قاجەت. قاندا تەمىر سانى ازايىپ كەتسە - انەميا اۋرۋى پايدا بولادى.
باتىس قازاقستان وبىلىسى،
ورال قالاسى، اقجايىق اۋدانى، العاباس اۋىلى.
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى: امانوۆا گۋلباكشا گيناياتوۆنا
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىگى: تەمىردىڭ پەريودتىق جۇيەدەگى ورنى، اتوم قۇرىلىسى، شىعۋ تاريحى، ونىڭ قوسىلىستارى، فيزيكا - حيميالىق قاسيەتتەرى جونىندە تولىق ماعلۇمات بەرۋ.
ب) تاربيەلىك ماقساتى: تەمىردىڭ ادام ومىرىندەگى، وسىمدىكتەر مەن ميكرواعزالارداعى ماڭىزى، سونىمەن قاتار تۇرمىستاعى، مەديسيناداعى، ونەركاسىپتەگى ماڭىزى جونىندە ۇعىم قالىپتاستىرۋ.
ۆ) دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن، بىلىكتىلىگىن، ۇيىمداستىرۋ قابىلەتىن، جاۋاپكەرشىلىگىن، وي - ءورىسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس ساباق
ساباقتا قولدانىلاتىن ءادىس: سوزدىك، كورنەكىلىك ءادىس.
كورنەكىلىكتەر: د. ي. مەندەلەيەۆ جاساعان پەريودتىق جۇيە، قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارى گەوگرافيالىق كارتا، تەمىردىڭ مينەرالدارىنىڭ كوللەكسياسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
ءىV. ساباقتى بەكىتۋ جانە قورىتىندىلاۋ.
V. باعالاۋ.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما.
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
سالەمەتسىزدەر مە، وقۋشۋلار!
وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. جاڭا ساباق.
بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىز «تەمىر». تەمىردىڭ ماڭىزى، فيزيكا - حيميالىق قاسيەتتەرى مەن تاعى باسقا قىزىقتى ماعلۇماتتارمەن تانىسامىز.
تەمىر (لات. فەررۋم)، حيميالىق ەلەمەنت مەندەلەيەۆ جاساعان پەريودتىق جۇيەنىڭ IV پەريود، VIII توپتىڭ قوسىمشا توپشاسىندا ورنالاسقان. رەتتىك ءنومىرى - 26، اتومدىق ماسساسى – 56. Fe+26 تەمىردىڭ ەلەكترون سانى 26، وسىعان قاراپ ەلەكتروندىق فورمۋلاسىن جازامىز.
تەمىر -«اسپان تاسى» 1749ج ەنيسەيدەن ءسىبىر ۇستاسى سول تەمىر كەسەگىن تاپقان. ول دۇنيە جۇزىنە ايگىلى بولىپ، تۇڭعىش مەتەوريت دەپ اتالعان. مەتەوريتتەگى تەمىرلەر كەيدە بۇيىم جاساۋعا جارامايدى.
مۇنداي جاعداي حورەزم حانى قارۋ جاساۋشىلارىندا كەزدەستى. كوپتەگەن مەتەوريتتەردىڭ 5، 5% تۇتاس تەمىر مەن نيكەلدىڭ قوسپاسىنان تۇرادى.
وسىمدىكتەر اعزاسىندا تەمىر ورتا ەسەپپەن 0، 02% بولادى. تەمىر فوتوسينتەز ۇردىسىنە قاجەتتى زاتتاردىڭ نەگىزگىلەرىنىڭ سيتوحرومدار جانە فەرروكسين قۇرامىنا كىرەدى. ەگەر تەمىر جەتىسپەسە ءحلوروفيلدىڭ ءتۇزىلۋى باياۋلايدى. بۇنداي كەزدە وسىمدىكتىڭ جاس جاپىراقتارى ءتۇسىن جويا باستايدى دا، حلوروز اۋرۋىنا ۇشىرايدى.
جۋسان جانە تاعى باسقا كوپتەگەن وسىمدىكتەر توپىراقتا تەمىردى كوپ مولشەردە تۇزەتىن ينديكاتور بولىپ تابىلادى. بۇل جەردە اششى جۋساننىڭ جاپىراقتارى - اشىق سارى تۇسكە ەنسە، ال كەيبىر وسىمدىكتەردىڭ گۇلدەرى، مىس: گورتەنزيا گ ۇلى وزىنە ءتان ەمەس كوگىلدىر تۇسكە بويالادى.
ادام اعزاسىندا تەمىر ءتۇزۋشى فەرمەنتتەر، ءنارۋىزدى، كومپلەكس فەرريتين - ودان اعزاعا قاجەتتى تەمىر ءتۇزۋشى زاتتار تۇزىلەدى. ءىىى ۆالەنتتى تەمىر يوندارى اعزاعا كۇردەلى ءنارۋىز ترانسفەررين كومەگى ارقىلى جەتكىزىلەدى. ترانسفەررين قان پلازماسىندا، سۇتتە، جۇمىرتقانىڭ ءنارۋىزىنان تابىلعان. تەمىر - ەنەرگيانىڭ بولىنۋىنە، فەرمەنتتىك رەاكسيالاردىڭ ءجۇرۋىن يممۋندىق جۇيەنى قالىپتاستىرۋدا، حولەستەريننىڭ الماسۋىندا نەگىزگى باستى ءرول اتقارادى. 70كگ ادام سالماعىندا 4، 2 - 5گ تەمىر بولادى. كۇندەلىكتى ادامنىڭ اعزاسىنا 10 - 20مگ تەمىر قاجەت. قاندا تەمىر سانى ازايىپ كەتسە - انەميا اۋرۋى پايدا بولادى.
باتىس قازاقستان وبىلىسى،
ورال قالاسى، اقجايىق اۋدانى، العاباس اۋىلى.
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى: امانوۆا گۋلباكشا گيناياتوۆنا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
توپتاماداعى ساباق تاقىرىپتارى:1. ەتىستىك تۋرالى تۇسىنىك2. بولىمدى جانە بولىمسىز ەتىستىك3. دارا جانە كۇردەلى ەتىستىك4. ساباقتى جانە سالت ەتىستىك تۋرالى تۇسىنىك
