تەرى جانە ونىڭ اۋرۋلارى
اقتاۋ قالاسى
"يباش جانبولاتوۆا اتىنداعى №15 جببوم" كمم
6 «ءا» سىنىپ وقۋشىسى باقىتجان قىزى جۇلدىز
حيميا جانە بيولوگيا پاندەرىنىڭ ءمۇعالىمى
ازاماتوۆا گۋلجامال مىرزابايەۆنا
پىكىر
«يباش جانبولاتوۆا اتىنداعى №15 جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەبى» 6 «ءا» سىنىپ وقۋشىسى باقىتجان قىزى جۇلدىزدىڭ «تەرى جانە ونىڭ اۋرۋلارى» اتتى تاقىرىبىنا جازىلعان عىلىمي جۇمىسىنا جەتەكشىسى گ. ازاماتوۆانىڭ جازعان پىكىرى
وقۋشىم، جۇلدىز تەرى اۋرۋلارى تۋرالى ماعلۇمات الا وتىرىپ، قازىرگى تاڭدا حالىق اراسىندا تەرى اۋرۋلارىنىڭ كەڭ ەتەك الۋىنا بايلانىستى ءوز عىلىمي جۇمىسىن پايدالانا وتىرىپ، ۇلەسىن قوسپاقشى. زەرتتەۋدىڭ دەرەككوزدەرى رەتىندە ادام تەرىسىندە كەزدەسەتىن اۋرۋ تۇرلەرى الىندى.
نەگىزگى بولىمىندە جالپى تەرى اۋرۋلارى تۋرالى سيپاتتاما بەرگەن، ودان ءارى دياتەز جانە ونىڭ تۇرلەرى، بەزەۋ، ساڭىراۋقۇلاق اۋرۋلارى، شيقان، كۇبىرتكە، قىشىما قوتىر، ءاجىم جانە بەت تەرىسى تۋرالى مالىمەت بەرگەن.
ىزدەنۋ بارىسىندا حالىقتىق ەم-دومدار تۋرالى دا مالىمەت بەرىپ وتكەن. وسى زەرتتەۋدىڭ بارىسىندا وقۋشىم ءبىلىمىن كەڭەيتۋدى ماقسات ەتتى.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ قورىتىندىسىن بيولوگيا، اناتوميا، ۆالەولوگيا پاندەرىنە قوسىمشا ماتەريال رەتىندە قولدانۋعا بولادى.
عىلىمي جوبانىڭ تاقىرىبى قازىرگى جاس ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋدا ءوز ۇلەسىن قوسارى ءسوزسىز.
ءمۇعالىمنىڭ پىكىرىن راستايمىن
مەكتەپ ديرەكتورى: ا.ا.دوسوۆ
پىكىر جازعان بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى: گ. م.ازاماتوۆا
تۇيىندەمە
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى: تەرى اۋرۋلارىنىڭ تۇرلەرىمەن تانىسا وتىرىپ، شىعۋ سەبەپتەرىن انىقتاپ، الدىن الۋ جولدارىمەن تانىسۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ نەگىزگى بولجامى: تەرى اۋرۋلارىنىڭ شىعۋ جولدارى جانە ونى بولدىرماۋ تاسىلدەرى.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ادىستەمەسى:
- عىلىمي-ادەبيەتتەرگە شولۋ جاساۋ؛
- تاجىريبەلەر جۇرگىزۋ؛
زەرتتەۋدىڭ جاڭالىعى مەن دەربەستىك ناتيجەسى:
تەرى اۋرۋلارىنىڭ تۇرلەرىنە جان–جاقتى سيپاتتاما بەرىلدى؛
تەرى اۋرۋلارىن الدىن الۋ جانە ەمدەۋ جولدارى كورسەتىلدى.
زەرتتەۋدىڭ تەوريالىق جانە پراكتيكالىق ءمانى:
عىلىمي-ادەبيەتتەرگە شولۋ جاساۋ ارقىلى تەرى اۋرۋلارىن جان–جاقتى زەرتتەۋ جانە ەمدەۋ ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتۋ جۇمىستىڭ تەوريالىق ءمانى بولىپ تابىلادى.
جۇمىس بارىسىندا قولدان جاسالعان ەمدىك قوسپانى كوپشىلىكتىڭ تۇرمىستىق جاعدايدا جاساپ پايدالانۋ مۇمكىندىگى ياعني، قولجەتىمدىلىگى جۇمىستىڭ پراكتيكالىك ءمانى بولىپ تابىلادى.
اننوتاسيا
سەليۋ يسسلەدوۆانيا: زناكومياس س ۆيدامي كوجانىح زابوليەۆانيي، ۆىياۆيت پريچينى، پروفيلاكتيكا ي پوسموترەت، كاك؟
يسسلەدوۆانيە: پۋتي ك كوجانىح زابوليەۆانيي ي كاك ەگو يزبەجات.
مەتودولوگيا يسسلەدوۆانيا:
- وبزور ناۋچنوي ليتەراتۋرى؛
- ۆوديتەلسكيي ستاج؛
نوۆيزنا ي نەزاۆيسيموست رەزۋلتاتوۆ يسسلەدوۆانيا:
بىل ۆسەستوروننيە وپيسانيە تيپوۆ كوجانىح زابوليەۆانيي؛
پروفيلاكتيكا ي لەچەنيە كوجانىح زابوليەۆانيي؛
تەورەتيچەسكايا ي پراكتيچەسكايا سەننوست:
چەرەز وبزور ناۋچنوي ليتەراتۋرە شوۋ يمەەت كومپلەكسنوە يسسلەدوۆانيە ي لەچەنيە زابوليەۆانيي كوجي ياۆلياەتسيا تەورەتيچەسكوە زناچەنيە رابوتى.
سدەلانو ۆ حودە لەچەنيا ياۆلياەتسيا يسپولزوۆانيە سمەسي بىتوۆىح ي دوستۋپ وبششەستۆەننوستي پراكتيچەسكايا سەننوست رابوتى.
Annotation
The aim of the study: Getting acquainted with the types of skin diseases، identify the causes، prevention، and to see how.
Research: Ways to skin diseases and how to avoid it.
Survey Methodology:
- A review of scientific literature؛
- Driving experience؛
Novelty and independence of the research results:
There was a full description of the types of skin diseases؛
Prevention and treatment of skin diseases؛
The theoretical and practical value:
After a review of the scientific literature shows a comprehensive research and treatment of diseases of the skin is the theoretical value of the work.
Made in the course of treatment is the use of a mixture of residential and public access practical value of the work.
مازمۇنى
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم:
1. تەرى اۋرۋلارىنىڭ تۇرلەرى
2. كۇن ساۋلەسىنىڭ تەرىگە اسەرى
3. تەرى كۇيگەندە، ۇسىگەندە، كۇن وتكەندە كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم
4. تەرى كۇتىمى جانە گيگيەناسى
5. حالىقتىق ەم-دومدار
ءىىى. قورىتىندى
ۇسىنىس
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
قوسىمشالار
كىرىسپە
تەرى – ادام دەنەسىنىڭ سىرتقى جابىنى. تەرى اعزادا ءار ءتۇرلى قىزمەت اتقارادى. ىشكى مۇشەلەردى سىرتقى ورتانىڭ مەحانيكالىق اسەرىنەن قورعايدى. تەرى ميكروبتاردى، ەرىگەن ۋلى جانە زياندى زاتتاردى وتكىزبەي قورعانىشتىق قىزمەت اتقارادى. تەرى اعزادا زات الماسۋ پروسەسىنە قاتىسادى. نەگىزىنەن سۋ مەن جىلۋ الماسۋدا ماڭىزى بار. سىرتقى ورتانىڭ تەمپەراتۋراسى قانشالىقتى اۋىتقىعانىمەن ادامنىڭ دەنە تەمپەراتۋراسى ۇنەمى تۇراقتى بولادى. دەنە تەمپەراتۋراسىنىڭ ۇنەمى تۇراقتى دەڭگەيدە بولۋىن قامتاماسىز ەتەتىن فيزيولوگيالىق پروسەستەردى جىلۋ رەتتەلۋ دەيدى. تەرى ارقىلى سۋمەن بىرگە ءتۇرلى تۇزدار، ءسۇت قىشقىلى، ازوتتىق الماسۋ ونىمدەرى سىرتقا شىعارىلادى. تەرى قان اينالىم پروسەسىندە قاننىڭ ساقتالاتىن قويماسىنىڭ دا قىزمەتىن اتقارادى. تەرىدە كوپتەگەن جۇيكە تالشىقتارى، سەزگىش جاسۋشالار شوعىرلانعان. سوندىقتان تەرى سەزىم مۇشەسىنىڭ قىزمەتىن اتقارادى. ادام تەرى ارقىلى ءبىر زاتتىڭ جاناسقاندىعىن، تەمپەراتۋرانى، اۋىرعاندى سەزەدى. تەرىنىڭ ۆيتاميندەر الماسۋىنا دا قاتىسى بار. تەرىدە بولاتىن ەرەكشە زاتتاردان كۇننىڭ ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەرىنىڭ اسەرىنەن د ءۆيتامينى تۇزىلەدى. تەرىدە ازداعان مولشەردە گاز الماسۋ پروسەسى جۇرەدى، ياعني وتتەگىن ءسىڭىرىپ، كومىرقىشقىل گازىن بولەدى. ادام تەرىسىندەگى تەر، ماي جانە ءسۇت بەزدەرى ارقىلى ىدىراۋ ونىمدەرى بولىنەدى. تەرىدە اعزاداعى ارتىق ماي قور رەتىندە جينالادى. تەرىنىڭ ەڭ كوپ تاراعان اۋرۋلارىنا بەزەۋ، قىشىما قوتىر جانە ساڭىراۋقۇلاقتار تۋدىراتىن اۋرۋلار جاتادى. تەرى اۋرۋلارىن قارايتىن مەديسينا ءبولىمى - «دەرماتولوگيا» دەپ اتالادى.
تەرىنىڭ قۇرىلىسى
ادام تەرىسى نەگىزىنەن ءۇش قاباتتان تۇرادى. تەرىنىڭ سىرتقى قاباتى – ەپيدەرميس، ورتاڭعى قاباتى – ناعىز تەرى، ىشكى قاباتى – تەرىاستى شەل قاباتى دەپ اتالادى. سوڭعى كەزدەردە تەراستى شەل قاباتىن ناعىز تەرى قاباتىمەن قوسىپ، ءبىر قابات دەپ سانايدى.
ەپيدەرميس – تەرىنىڭ سىرتقى قاباتى
ەپيدەرميس كوپ قاباتتى جالپاق ەپيتەليي ۇلپاسىنان تۇرادى جانە ول بىرنەشە قاباتتان تۇرادى:
1) بازالدى
2) بۇرتىكشەلى
3) تۇيىرشىكتى
4) جىلتىر نەمەسە اينەك ءتارىزدى
5) ءمۇيىزدى.
ناعىز تەرى – دەرما
دەرما نەمەسە ناعىز تەرى ەپيدەرميس پەن تەرى استىنداعى مايلى جاسۋنىقتىڭ اراسىندا ورنالاسقان. ونىڭ قۇرامىندا ەكى قابات بار: ەمىزىكشەلى جانە تورلى.
ەمىزىكشەلى قابات قان تامىرلارىنا دەيىنگى ارالىقتى دەرما بولىگىنىڭ جوعارعى جەلىسى. سوندىقتان الاقان مەن تابان تەرىلەرىندە ەمىزىكشەلى قابات بيىك بولسا، ەپيدەرميسى جۇقا تەرى قاباتىندا ءالسىز تۇردە تولقىندى سىزىقتارى بايقالادى. ەمىزىكشەلى قاباتتىڭ بار بولۋى ەپيدەرميستىڭ قورەكتەنۋىن جاقسارتادى، ەمىزىكشەلەردىڭ ءبولىپ ەپيدەرميس پەن دەرمانىڭ بىر-بىرىنە جاناسۋ ايماعىن اشادى، سول سەبەپتى ەمىزىكشەلى شىرىننىڭ كاپيلليارعا جەتۋىندە ەش كەدەرگى بولمايدى. الماسۋ ۇردىسىندە نەگىزگى ءرولدى بازالدى، نەگىزگى، مەمبرانا اتقارادى.
تەرىنىڭ قىزمەتى
تەرىنىڭ قىزمەتى دەنەمىزدەگى بارلىق مۇشەلەر جۇيەسىنىڭ قىزمەتىمەن تىعىز بايلانىستى. مۇشەلەردىڭ، مۇشەلەر جۇيەسىنىڭ قىزمەتىنىڭ بۇزىلۋى بىردەن تەرىدەن بايقالادى. مىسالى، تەرىنىڭ قىزارۋى، قىشۋى، ءبورتۋى، ت.ب.
تەرىنىڭ قورعانىشتىق قىزمەتى. سىرتقى ورتانىڭ مەحانيكالىق اسەرىنەن قورعايدى. سۋىقتان، ىستىقتان، اۋرۋ قوزدىرۋشى ميكروبتاردان، زياندى زاتتاردان دا قورعايدى.
ىدىراۋ، ونىمدەرىن شىعارۋ قىزمەتى – زات الماسۋمەن تىكەلەي بايلانىستى. تەر ارقىلى سۋ، اممياك، نەسەپنار، مينەرالدى تۇزدەر جانە ت.ب. زاتتار بولىنەدى. تەردىڭ تاۋلىكتىك ءبولىنۋ مولشەرى سىرتقى ورتانىڭ تەمپەراتۋراسىنا اتقاراتىن جۇمىسىنا بايلانىستى.
سەزگىشتىك قىزمەتى – تەرىدە بولاتىن سەزگىش جاسۋشالار مەن جۇيكە تالشىقتارىنا بايلانىستى. سولار ارقىلى تەمپەراتۋرانى، اۋىرعاندى جانە ت.ب. سەزەدى.
جىلۋدى رەتتەۋ قىزمەتى – دەنە تەمپەراتۋراسىنىڭ ءبىر قالىپتى دەڭگەيدە ساقتالۋىمەن بايلانىستى.
نەگىزگى ءبولىم
تەرىنىڭ ءىرىڭدى جارالارىن تۋعىزاتىن ميكروبتار. تەرى ءبۇتىن كەزىندە ميكروبتار وعان تۇسە المايدى. ەگەر تەرى جارىلسا، تىلىنسە، كەسىلسە، ميكروبتار سول ارادا تەرىگە ءتۇسىپ جايىلادى، تەرىنىڭ ىشكى قاباتتارىن زاقىمدايدى. تەرى ۇستىندە نەگىزىندە ميكروبتاردىڭ سترەپتوكوك جانە ستافيلوكوك دەگەن ەكى تۇقىمى كەزدەسەدى. سترەپتوكوك تەك تەرىنىڭ ۇستىنگى قاباتىن ىرىڭدەتەدى. مىسالى بەتكە، ەرىنگە، قۇلاققا جانە دەنەنىڭ كەيبىر قاجالعىش جەرلەرىنە شىعاتىن ءىرىڭدى سارى جانە باسقا دا جارالار وسى سترەپتوكوككە بايلانىستى. ال ستافيلوكوك تەرىنىڭ استىڭعى قاباتىنا ءوتىپ جايىلادى. تەرىنىڭ ءىرىڭدى جارالارى جۇقپالى كەلەدى، ونداي جاراسى بارلاردان ساۋ ادامدار كۇتىنىپ، ساقتانۋى كەرەك.
ادامداردىڭ، ۇلكەن-كىشى دەمەي، بارىندە دە ءجيى كەزدەسەتىن “اۋىزدىقتى دا” جۇقتىراتىن سترەپتوكوك ميكروبى. بۇل جارانىڭ بەلگىسى - ول ەكى ەزۋگە شىعادى. مۇنداي شىققان جارا ادام ەسىنەپ، اۋزىن اشقاندا، تاماق ىشكەندە اۋىرتادى. اۋىزدىق وتە جۇقپالى. ونىڭ ميكروبى باسقا ادامدارعا ناۋقاستىڭ اياق-تاباق، ورامالى، بالالاردىڭ ويىنشىقتارى ارقىلى تەز جۇعادى. سوندىقتان سارى جاراسى بار ادامنىڭ وزىنە كەرەك زاتتارى جاراسى جازىلعانشا بولەك ۇستالۋى كەرەك.
عىلىمي زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا اۋىزدىق كوبىنەسە دەنەدە ۆ2 ءۆيتامينى كەم بولسا نەمەسە كەيبىر ىشەك-قارىن اۋرۋىنان، ءتۇرلى جاراقاتتاردان بولاتىنى انىقتالدى. ەمىزۋلى بالالارى دۇرىس تاماقتاندىرىلماسا، نە ۇزاق اۋىرىپ السىرەسە، بۇلارعا سترەپتوكوك ءۇيىر بولادى. ول تەرىنىڭ استىڭعى قاباتىنا ءوتىپ، ونى قابىندىرادى، ءتۇيىن (ەكتيما) سالادى. ەكتيما اۋەلى كۇلبىرەپ شىعادى دا، كەيىن جارىلىپ ىرىڭدەيدى. ءۇستى قاتتى قابىرشاقتانادى. ەكتيما كوبىنەسە بەل مەن سيراققا شىعادى. سارى جارا بىلىنە قالسا، دارىگەرگە كورىنۋ، ونىڭ ەمىن دۇرىس قولدانۋ كەرەك.
تەرى اۋرۋلارىنىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. سولاردىڭ ىشىندە سابيلەر مەن جاسوسپىرىمدەردە وتە كوپ كەزدەسەتىن تەرى اۋرۋىنىڭ ءبىرى- دياتەز.
دياتەز – تەرىنىڭ اللەرگيالىق قابىنۋ سىرقاتى. وعان كوبىنەسە تەكتىك بەيىمدىگى بار بالالار شالدىعادى. بۇنداي تەكتىك بەيىمدىكتى «اتوپيا» دەپ اتايدى. نارەستە شاقتا اتوپيا كوبىنە اتوپيالىق دەرماتيت تۇرىندە كورىنىس بەرەدى. ونى بۇرىن «ەكسسۋداتيۆتى دياتەز» دەپ اتايتىن. اتوپيا كوپتەگەن اللەرگەندەرگە قاتىستى بولۋى مۇمكىن: تاعامدىق، شاڭ-توزاڭدىق، دارى-دارمەكتىك، باكتەريالىق، ۆيرۋستىق اللەرگەندەر، ت.ب.
دياتەز جۇرە كەلە اللەرگيانىڭ اۋىر تۇرلەرىنە اۋىسۋى مۇمكىن. مىسالى، اللەرگيالىق تۇماۋ نەمەسە قولقا دەمىكپەسىنە. بالادا اللەرگيانىڭ بۇل تۇرلەرىنىڭ ءبارى قاتار ءجۇرۋى مۇمكىن، بۇل اۋرۋ ءتۇرىن، «اللەرگيالىق تريادا» دەپ اتايدى.
اعىمى. سابيدەگى دياتەز ونىڭ ءومىرىنىڭ العاشقى ايلارىنان باستالۋى مۇمكىن. سىرقاتتىڭ اعىمى ءۇش كەزەڭگە بولىنەدى: نارەستەلىك، بالالىق جانە جاسوسپىرىمدىك نەمەسە ەرەسەك كەزەڭ. بۇل كەزەڭدەردىڭ ءبارى اۋرۋدىڭ اسقىنۋىمەن، ودان سوڭ باسەڭسۋىمەن وتەدى. ءجاسوسپىرىم شاقتا بالالاردىڭ كوبى دياتەزدەن ءبىرجولاتا قۇتىلادى.
نارەستە دياتەزى ءسابي ءومىرىنىڭ العاشقى ايلارىنان باستاپ ەكى جاسقا دەيىن سوزىلادى. سۋلى نەمەسە قۇرعاق دياتەز تۇرىندە وتەدى.
ەمى. بالالارداعى دياتەز تەك تەرى اۋرۋى ەمەس، بۇكىل ورگانيزمنىڭ سىرقاتى. سوندىقتان بالا كەشەندى ەم الۋى ءتيىس. ەمنىڭ باستى ماقساتى – دياتەزدىڭ اسقىنۋىنا جول بەرمەۋ.
اللەرگولوگ - دارىگەر بالادا اللەرگيا تۋدىرۋى مۇمكىن زاتتاردان ونى ساقتاۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەدى. ءۇيدى ارتىق زاتتاردان تازارتىپ، كۇن سايىن ىلعال شۇبەرەكپەن ءسۇرتىپ، كىتاپتار مەن كيىمدى جابىق شكافتاردا ساقتاۋ، ءۇيدى ۇنەمى جەلدەتىپ تۇرۋ كەرەك. سونداي-اق ءۇي وسىمدىكتەرىن، جانۋارلار مەن بالىق ۇستاۋعا بولمايدى، بۇلاردى تازالاعاندا كوگەرتەتىن ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ ءوسۋىن توقتاتاتىن ەرىتىندىلەر قولدانۋ، بالا جاستاناتىن جاستىقتى جىل سايىن اۋىستىرۋ قاجەت.
دياتەزبەن اۋىراتىن بالانىڭ ەمىن تەك دارىگەر عانا جۇرگىزە الادى. تەرى كۇتىمىنە ۇلكەن ءمان بەرىلەدى: بالانى كۇن سايىن حلوردان اجىراتىلعان سۋعا (سۋدى بۇلاۋدا 1-2 ساعات تۇندىرىپ، ۇستىنە ىستىق سۋ قۇيادى) شومىلدىرۋ كەرەك. دياتەز كوبىنە تۇقىم قۋالايدى، الايدا دارىگەردىڭ بارلىق ۇسىنىستارىن ورىنداۋ ارقىلى اللەرگياعا توتەپ بەرۋگە ابدەن بولادى.
بەزەۋ
14-15 جاستا كوپ وقۋشىدا بەزەۋ پايدا بولادى. بۇل – جىنىستىق جەتىلۋدىڭ ۋاقىتشا قوسىمشا اسەرى. ماي بەزدەرىنىڭ شىعاراتىن وزەگى بىتەلەدى دە، وعان اۋرۋ تۋدىراتىن ميكروبتار ءتۇسىپ، قابىنادى. اينالاسىنداعى تەرى تىعىزدالىپ قىزدىرادى دا كىشكەنتاي ءتۇيىن پايدا بولادى، ول ءجيى ىرىڭدەيدى. كەيدە ونىڭ كولەمى ۇلعايادى، ال ونى سىعىپ تاستاعان جاعدايدا، ورنىندا شەشەك ىزىندەي داق قالادى.
بەزەۋ بەتتى، كەۋدەنى، ارقانىڭ جوعارى بولىگىن زاقىمدايدى. ولار ۋاقىتشا پايدا بولىپ، ءبىراق تەرىنىڭ كوپ بولىگىنە جايىلىپ اۋىرۋى دا مۋمكىن. بەزەۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن تەرىنى تازا ۇستاپ، ماي بەزدەرىنىڭ وزەگى بىتەلىپ قالماۋى ءۇشىن بەتتى ۇنەمى سابىنمەن جۋۋ كەرەك. ىستىق جانە سۋىق سۋمەن الما- كەزەك جۋىنۋ جاقسى كومەكتەسەدى وتە اششى، دامدەۋىشتەر (بۇرىش ، قالامپىر، ت.ب.) قوسىلعان تاماقتى جەۋدەن، كوفە، كاكاو، قويۋ شاي ىشۋدەن باس تارتىڭدار. ەڭ باستىسى – ءبىر قالىپتى ۇيىقتاۋ، سەرۋەندەۋ، سپورتپەن شۇعىلدانۋ، دەنە شىنىقتىرۋ. وسىلاردىڭ ءبارى مۇمكىندىگىنشە اسقازان جۇمىسىن جاقسارتىپ، بەزەۋلەردىڭ الدىن الادى. تاڭەرتەڭ اش قارىنعا ءبىر ستاقان سۋ ىشكەن دۇرىس. بەزەۋدى ءوزىڭىز شۇقىلاپ، ءتۇرتىپ جۇرمەڭىز: ينفەكسيا ەنگىزىپ الۋىڭىز مۇمكىن. اسقىنعان جاعدايدا دەرماتولوگ دارىگەرگە كورىنۋ قاجەت
ساڭىراۋقۇلاق اۋرۋلارى
ساڭىراۋقۇلاق اۋرۋلارىن 4 توپقا بولۋگە بولادى.
1-توبى تەرىنىڭ بەتكى قاباتىن زاقىمدايدى. بۇل كەزدە تەرىدە ەشقانداي بەلگىلەر بايقالمايدى. بۇعان ادامنىڭ تەرلەۋى جانە تەرىدەگى اق تاڭداقتار جاتادى.
2-توبى تەرىنىڭ تومەنگى قاباتىن زاقىمدايدى. بۇل قابىرشاقتى قاباتتى،اياقتىڭ،قولدىڭ تىرناقتارىن تولىق زاقىمدايدى. بۇعان ەپيدەرموفيتيا اۋرۋى جاتادى.
3-توپقا تەمىرەتكى، پارشا، تريحوفيتيا اۋرۋلارى جاتادى. بۇلار شاشتى زاقىمدايدى، ءارى جۇقپالى بولادى. مۇنداي اۋرۋلاردى اۋرۋحانادا ەمدەيدى.بۇگىنگى تاڭدا تەرى اۋرۋلارى كوپ كەزدەسەتىن جاعداي. كوپ كەزدەسەتىن ءتۇرى اللەرگيالىك اۋرۋلار، تەمىرەتكى اۋرۋلارى. بۇگىنگى كەزدە ساڭىراۋكۇلاك اۋرۋلارى كوپ كەزدەسەدى. ولار تەرىنىڭ بەتىن زاقىمدايدى، تەرى بەتى زاقىمدانعاننان كەيىن، وشاعى كورىنەدى، قىزارىپ شىعادى، كىشكەنە شەت جاعىندا بورتپەلەر بولۋى مۇمكىن، قىشۋى مۇمكىن، ۋاقىتىلى كاراماسا ۇنەمى ۇلعايىپ، قاسىعاننان كەيىن تەرىنىڭ اشىق جەرلەرىنە،شاشقا شاشىراپ ءتۇسۋى مۇمكىن. ولار وزدەرىنىڭ جەكە گيگيەناسىن ساقتاماعاننان، ءۇي-جانۋارلارىنان، كوبىنەسە مىسىقتاردان، يتتەردەن جۇعادى. قازىرگى كەزدە كاڭعىباس يت-مىسىقتار كوبەيىپ كەتتى. ولاردى بالالار قولدارىنا الىپ، ويناتادى، ودان كەيىن ولار قولدارىن جۋمايدى. جانۋارلاردىڭ پاتوگەندىك سپورالارى، ساڭىراۋقۇلاقتار اشىق جەرلەرگە تۇسەدى. ساڭىراۋقۇلاق شاش بولىگىندە زاقىمدايدى. ول كەزدە نە بولادى؟ شاش دوڭگەلەنىپ ءتۇسىپ قالادى. شاش ءتۇسىپ، قابىرشاقتانادى قىشيدى، بالا قاسىعاننان كەيىن ساڭىراۋقۇلاق سپورالارى باسقا اشىق جەرلەرگە شاشىراپ تۇسەدى، سوندىقتان بالانىڭ باسىندا وشاق پايدا بولادى. ساڭىراۋقۇلاق اۋرۋلارى تاعى تىرناقتاردى زاقىمدايدى. تىرناق زاقىمدانعاننان كەيىن ءتۇسى وزگەرەدى، سارعايادى، ۇگىتىلەدى. سارعايىپ تۇسسە قولدىدا، اياقتىدا زاقىمدايدى.
4-توپتاعى ساڭىراۋقۇلاقتار تەرى استى جاسۋنىقتارىن، بۋلشىق ەتتەردى، سۇيەكتەردى، كەيبىرەۋلەرى ىشكى مۇشەنى زاقىمدايدى.
شيقان
ستافيلوكوك ميكروبى دەنەگە شيقان شىعارادى. شيقان كوبىنەسە تەرى ۇستىنە وسەتىن تۇكتىڭ تۇبىنەن باستالادى. ويتكەنى ميكروبتار تەرى تەسىكتەرىنەن ءوتىپ، تۇكتىڭ ءتۇبىن قورشاعان قالتاشىق تكانداردى قابىندىرادى دا، ۇلعايا كەلىپ توڭىرەگىندەگى تكاندارعا جايىلادى. وسىنداي دومبىعىپ شىققان ىسىكتى شيقان دەيدى. شيقان شۇقپالى ەمەس. شيقاندى حالىق جاقسى بىلەدى. تەرىدە بولاتىن ءىرىڭدى جارالار اراسىندا شيقان 1 ورىن الادى.
ميكروب دەنەدەگى تۇك تۇبىرىنە ءوتىپ قابىندىرعاسىن 1-2 كۇننەن كەيىن ول تومپايىپ ۇلكەيەدى، تەرىنى كەرنەپ سىزدايدى، ءۇستى كۇرەڭىتەدى. ول 3-4 كۇندە سارعايىپ، اۋىزى شىعادى، ىسىك جۇمسارادى. مۇنى شيقاننىڭ پىسە باستاعانى دەيمىز، بۇل ارادا جارىلادى، ءىرىڭ اعادى، ويىلعان جارانىڭ قاق ورتاسىنان سارعايىپ وزەگى انىق كورىنەدى، كەيىن وزەگى دە الىنادى. ءسويتىپ اسقىنباعان شيقان 5-15 كۇن ىشىندە جازىلادى. شيقان كوبىنەسە دەنەنىڭ جەلكە، قارىن، بىلەك، بەت، مويىن سياقتى جەرىنە ءۇيىر بولادى. ادامعا ءبىر جولى 2-3، كەيدە ونداعان شيقان شىعۋى مۇمكىن. مۇنداي شيقان ۇزاققا سوزىلادى، ءبىرى جازىلسا، ەكىنشىسى شىعادى.
قازاق شيقاندى جەڭىل اۋرۋ دەپ بىلەدى. سوندىقتان ونى وزدەرىنشە ەمدەيدى. ارينە، ونىسى قاتە. شيقان ەمدەلمەسە اسقىنادى، كەيبىر ادام دەنەگە جايىلعان شيقاننان ءولىپ تە كەتەدى. اسىرەسە، بەتكە، ۇستىڭگى ەرىنگە، مۇرىنعا شىققان شيقان وتە ءقاۋىپتى. مالىمەتكە قاراعاندا بارلىق شيقاننىڭ 1/3 اسقىناتىن كورىنەدى. ءقازىر شيقانعا قارسى كۇشتى دارى-دارمەك از ەمەس. دەگەنمەن ءىستىڭ كىلتى ساقتىقتا. شيقان بىلىنىسىمەن-اق ەمدەلۋ كەرەك.
شيقاننىڭ ۇستىنە سىزداۋدى، قابىنۋدى باساتىن يحتيولدىق مايدى كۇنىنە 2 رەت جاعىپ، تانۋ كەرەك. شيقان جارىلعاسىن قۋىسىنداعى ءىرىڭى اعادى. شيقاننىڭ ۇستىنە گيپەرتونيالىق (10-20 پروسەنتى تۇز) ەرىتىندىگە مالىنعان داكەنى سىعىپ، ەكى-ۇش قاباتتاپ جاۋىپ تانۋ كەرەك. جارانىڭ تەز ءپىسىپ، جارىلۋىنا يحتيولمەن بىرگە ءتۇرلى جىلىلىقتاردا كومەكتەسەدى.
جالپى ەمگە پەنيسيللين، بيوميسين جاتادى. پەنيسيللين ۋكول رەتىندە ەندىرىلسە، ءبيوميسيندى ىشۋگە بولادى. ناۋقاسقا ءپوليۆيتاميندى قابىلداۋ دا پايدالى. ۇزاققا سوزىلعان شيقاندا ادامنىڭ ءوز قانىن ۋكولمەن وزىنە جىبەرۋ (اۋتوگەموتەراپيا) جاقسى ناتيجە بەرەدى. ارينە شيقاننىڭ قاي تۇرىنە قانداي ەم پايدالى ەكەنىن دارىگەر بىلەدى.
كۇبىرتكە
كۇبىرتكە ءجيى كەزدەسەتىن ءىرىڭدى اۋرۋ. كەيبىرەۋلەر قولداعى كىشى-گىرىم جارالارعا ۋاقىتىندا ءمان بەرمەيدى. تەرىگە ءتۇرلى سەبەپتەرمەن تۇسكەن جاراقاتتارعا ميكروبتار ءۇيىر كەلەدى. ميكروبتار جارىلعان، قاجالعان ورىنعا ءتۇسىپ كوبەيەدى، تەز ۋىن جايادى. ءسويتىپ تكانداردى قابىندىرادى، ءىرىڭدى جاراعا اينالدىرادى.
قازاق كۇبىرتكە دەپ تەك تىرناق ءتۇبىنىڭ ءىسىن، ىرىڭدەگەنىن ايتادى. ال عىلىمدا كۇبىرتكە (پاناريسيي) دەپ ساۋساق تكانىنىڭ ءىرىڭدى جاراسىن ايتادى. سوندىقتان جارانى شىققان ورنىنا قاراي تەرى، تەرىاستى، ءسىڭىر، سۇيەك جانە بۋىن كۇبىرتكەسى دەپ ايىرادى.
قولىنا كۇبىرتكە تۇسكەن ادامنىڭ الدىمەن دارىگەرگە كورىنگەنى ءجون. دارىگەردىڭ كەڭەسى بويىنشا مارگانسوۆكانىڭ 1-2 ءتۇيىرىن قوسقان ىستىقتاۋ سۋدا ساۋساقتى كۇنىگە 4-6 رەت ۇستاپ كۇبىرتكەنىڭ تەز ءپىسىپ جارىلۋىنا كومەكتەسەدى، قولدىڭ سولقىلداپ اۋىرعانىن دا باسادى. بۇدان باسقا ەمدى دارىگەر، كەيدە ونىڭ ۇيعارۋىمەن ادامنىڭ ءوزى دە جاساۋى مۇمكىن.
قىشىما قوتىر
قوتىر كەنە ۇزىندىعى 3 مم، جىلتىر بولعاندىقتان جاي كوزگە كورىنبەيدى. ول دەنەنىڭ جۇمساق بولىكتەرىن، ياعني ساۋساق ارالىقتارىن، كەۋدە بولىگىن، ءىشتى ونىڭ تومەنگى جاعىن تەسىپ وزىنە جول سالادى. وسى قىشىمامەن اۋىرعان ادامنىڭ دەنەسى قاتتى قىشيدى، اسىرەسە تۇنگە قاراي قىشىعانى قاتتى ۇدەيدى. ءبىزدىڭ يممۋندىق جۇيەمىز ونىمەن كۇرەسەدى. انالىق كەنە ارنايى فەرمەنت ءبولىپ، سول ارقىلى تەرىنى تەسىپ، تەرى استىنا ەنەدى.
انالىق كەنە تەرى استىندا تىرشىلىك ەتە وتىرىپ جۇمىرتقاسىن سالىپ، كوبەيىپ، تىرشىلىگىن جالعاستىرا بەرەدى. جازدا كوبەيەتىن تەرى اۋرۋلارىنىڭ تاعى ءبىرى – تەمىرەتكى. مۇنى دا ادامدار نەگىزىنەن اشىق سۋ كوزدەرىنە شومىلۋعا بارعاندا جۇقتىرىپ جاتادى. ال ودان ساقتانۋ جولدارى مىناداي: ءاربىر شومىلىپ بولعان سايىن «دۋشقا» ءتۇسۋ، جاقسىلاپ شايىنۋ كەرەك. اسىرەسە قولدى ۇقىپتاپ جۋعان ءجون. قۇمدا جالاڭ اياق جۇرمەۋگە تىرىسىڭىز. ال تەمىرەتكىنى ادام العاشىندا اللەرگيا دەپ قابىلداۋى مۇمكىن. ول تەرىدە قىزارعان، دوڭگەلەك داق سياقتى پايدا بولادى، قاتتى قىشيدى. كەيىن الگىندەي داقتار كوبەيىپ، بىر-بىرىنە قوسىلادى، ۇلكەيەدى. ول باسقا دا شىعۋى مۇمكىن. مۇندايدا شاش تۇبىنەن سىنعىش بولادى. تەمىرەتكىدەن ءوز بەتىنشە ەمدەلگەن دۇرىس ەمەس، دارىگەرگە كورىنگەن ءجون. قوتىر بولىپ قالماڭىز اتىنىڭ ءوزى ۇركىتەتىن بۇل قولايسىز اۋرۋدى قوتىر كەنەسى تاراتادى، ول ءجيى، جاقىن ارالاسقاندا اۋرۋ ادامنان ساۋعا جۇعادى. جالپى جۇرت پايدالانۋىنداعى جەرلەردە تازالىق ساقتالماسا دا قوتىر كەنەسىنە جايلى جاعداي قالىپتاسادى. قوتىر كەنەسى اعزاعا تۇسكەننەن كەيىن ەپيدەرميتتى زاقىمدايدى. دەنە قاتتى قىشيدى، ول اسىرەسە كەشكى، تۇنگى مەزگىلدە «قۇتىرىپ» كەتەدى. قوتىر جۇقتىرعان ادام جەدەل تۇردە دارىگەرگە كورىنگەن ابزال. ءوز بەتىنشە ەمدەلۋگە بولمايدى، ول اۋرۋدىڭ كۇشەيىپ كەتۋىنە سوقتىرۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل ەكى ارادا ونى وزگەلەرگە جۇقتىرۋ ءقاۋپى دە ەسەلەنە تۇسەدى. قوتىردى تەك مامان دارىگەرلەر عانا ەمدەي الاتىنى ەستەرىڭىزدە بولسىن. بۇل دەرت اتا-اناسىندا مۇلدە كەزدەسپەسە دە، وسى اۋرۋ جۇرە پايدا بولاتىن جاندار دا ۇشىراسادى. وعان كوپ نارسەلەر، مىسالى قورشاعان ورتا، ادام اعزاسى تىكەلەي اسەر ەتەدى. بۇل اۋرۋدىڭ قىسقى جانە جازعى تۇرلەرى بار. قابىرشاقتى تەمىرەتكى اسقىنعان ساتتە بۋىندار اۋىرىپ، قۇرىسىپ، سال بولىپ قالۋ ءقاۋپى بار. وسى اۋرۋمەن اۋىراتىن ناۋقاستار جىلىنا 1 رەت ديسپانسەرلىك تەكسەرۋدەن وتكىزىلەدى. ناۋقاستار اۋرۋ اسقىنعاندا كوبىنە اۋرۋحاناعا جاتادى. سەبەبى دەرتتىڭ دارى-دارمەگى قولجەتىمدى ەمەس. ال اتوپيالىق دەرماتيت دياتەزدەن باستاۋ الادى. بالا 3 ايدان 3 جاسقا دەيىن دياتەز بولعان جاعدايدا، ادەتتە توقتاۋى كەرەك. نە بولسا سونى جەپ، تاماقتانۋىنا ءمان بەرىلمەسە، مۇنىڭ سوڭى اتوپيالىق دەرماتيتكە ۇلاسادى. كەيىن تاماق جاقپاي قالاتىن، كيىم كيسە، قىشىنا بەرەتىن ءتۇرلى قوزدىرعىشتار تۋىندايدى. ءبىرشاما جاعدايلارعا اعزا اللەرگيا بەرەتىن بولسا، ول ەكزەماعا اكەلەدى. جۇيكە جۇقارعاننان پايدا بولىپ، قىشىنۋ پروسەسى جۇرەدى. ال قىشىعان سايىن، اۋرۋ ءورشي تۇسەدى. ايمەن بىرگە جاڭارىپ وتىراتىن ءتۇرى دە جەتكىلىكتى. ەكزەما سيممەتريالى، ەگەر ءبىر قولدا بولسا، مىندەتتە تۇردە كەلەسى قولعا شىعادى. تەرى كۇلدىرەپ، سۋلانىپ جارىلادى، سونان سوڭ قىزىلشاقا جاراعا اينالادى.
يمپەتيگو – تەرىنىڭ بەتكى قاباتتارىن زاقىمدايتىن تەرى سىرقاتى. جۇقپانىڭ بىرىنشىلىك تۇرلەرى كوبىنە بالالاردا كەزدەسەدى، ەكىنشىلىك تۇرلەرى ەرەسەك ادامداردا ءجيى كەزدەسەدى.
سەبەپتەرى. بۇل پاتولوگيانىڭ نەگىزگى قوزدىرعىشتارى ا توبىنىڭ ستافيلوكوكتارى مەن سترەپتوكوكتارى، نەمەسە ولاردىڭ قاتار ءجۇرۋى. بۇل اۋرۋدىڭ قوزۋىنا جاعداي جاسايتىن فاكتورلار: اۋانىڭ جوعارعى تەمپەراتۋراسى جانە ىلعالدىلىعى، جەكە باس تازالىعىن ساقتاماۋ، يممۋنيتەتتىڭ تومەندەۋى، ۇساق جاراقاتتار، سۋسامىر، قان اينالىمىنىڭ بۇزىلىسى، قىشيتىن دەرماتوزدار، انتيبيوتيكتەرمەن ەمدەلۋ. يمپەتيگو وتە جۇققىش كەلەدى.
بەلگىلەرى. نەگىزگى بەلگىلەرى – سۋلى بورتپەلەردىڭ پايدا بولۋى. بورتپەلەر كەيىن جارىلىپ، التىن - سارى قابىرشاق تۇزىلەدى.
يمپەتيگونىڭ بۋلەزدى ءتۇرى بولادى. بۇندا ءىرى جانە قالىڭ بورتپەلەر جارىلىپ، ءمولدىر نە لاي سۇيىقتىق شىعادى. بورتپەلەردىڭ ديامەترى 1-3 سم، جالپى قاتتى اۋىرادى. يمپەتيگو كوبىنە ادامنىڭ كەۋدە بولىگىندە، بەتتە، تەرى قىرتىستارىندا شوعىرلانادى. بورتپەلەر بىرىگىپ، قان مەن ليمفا ارقىلى ءار جەرگە جينالۋى مۇمكىن.
ەمى. نەگىزگى ەم – جەرگىلىكتى ەمدەۋ. بۇعان باكتەرياعا قارسى جاقپامايلار، انيلين بوياعىشتارى، ءسپيرتتى ەرىتىندىلەر، دارۋمەندەر جاتادى. اۋىر جاعدايلاردا انتيبيوتيكتەر تاعايىندالادى.
ەمدەلۋ كەزىندە جۋىنۋعا بولمايدى. ويتكەنى سۋ مەن ىسقىش ارقىلى جۇقپا تارالۋى مۇمكىن. كۇندەلىكتى دامنەن ءتاتتىنىڭ ءبارى جويىلادى. سەبەبى قانت ميكرواعزالاردىڭ دامۋىنا جاعداي جاسايدى.
اسقىنۋلارى. اسقىنۋى ءقاۋىپ تۋدىرمايدى. ەمنەن كەيىن ەشقانداي شەكتەۋ قويىلمايدى. الايدا ەم دۇرىس جۇرگىزىلمەسە، جۇقپا تەرەڭگە ەنەدى. ءسويتىپ ليمفا تۇيىندەرى مەن تامىرلارى قابىنادى، تەرى مەن تەراستى كلەچاتكاسىنا جۇقپا جۇعادى.
الدىن الۋ: جەكە تازالىقتى ساقتاۋ، شاعىن جاراقاتتاردى ءسپيرتتى ەرىتىندىلەرمەن وڭدەۋ، دەرماتوزدى ساۋاتتى ەمدەۋ، قانداعى قانتتى تەكسەرىپ تۇرۋ.
ۇشىق
ۇشىق، گەرپەس – ادام تەرىسى مەن شىرىشتى قابىقشالارىنا تۇتاسقان كوپىرشىكتەردىڭ شىعۋىنان بولاتىن ۆيرۋستى اۋرۋ. ينفەكسيا كوزى – اۋىرعان نەمەسە ۆيرۋس تاراتۋشى ادام. ۇشىق كوپ جاعدايدا جىلدىڭ سالقىن مەزگىلدەرىندە شىعادى. سەبەبى بۇل كەزدە ورگانيزمنىڭ اۋرۋعا قارسىلاسۋ قابىلەتى ناشارلاپ، گيپوۆيتامينوز دامىعاندا؛ ءار ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلارمەن اۋىرعاندا، كەيدە جازدىڭ ىستىق مەزگىلىندە كۇن كوزىنە كوپ قىزدىرىنعاندا دا شىعادى. ۇشىقتىڭ 2 ءتۇرى بار؛ ولار جاي ۇشىق جانە بەلدەمە ۇشىق.
ورازا ۇستاۋدىڭ دا تەرى اۋرۋلارىنا پايداسى بار
اۋىز بەكىتۋدىڭ تەرى اۋرۋلارىمەن كۇرەسۋدە پايدالى اسەرلەرى بار. ورازا تۇتقان كەزدە قانداعى سۋ مولشەرى ازايادى، ياعني تەرىدەگى سۋ قۇرامى دا كەميدى دەگەن ءسوز. بۇل - تەرىنىڭ قۋاتتىلىعىن ارتتىرىپ، زياندى ميكروبتار مەن باكتەريالارعا قارسى تۇرۋعا كومەكتەسەدى. سونداي-اق، قىشىما اۋرۋىنىڭ ادام دەنەسىنە ءارى قاراي تارالۋىن توقتاتىپ، تەرىنىڭ مايلانۋى مەن اللەرگيادان جازىلۋعا دا وڭ اسەرىن تيگىزەدى.
كۇن ساۋلەسىنىڭ تەرىگە اسەرى
ادامنىڭ تەرىسى قورعانىسسىز بولسا تەرىگە ا جانە ۆ ۋلترا كۇلگىن ساۋلەلەرى اسەر ەتەدى. بۇل ۋلترا كۇلگىن ساۋلەلەرى تەرىگە زيان كەلتىرەدى. ءبىزدىڭ تەرىمىز UVB ساۋلەلەرىنىڭ جارتىسىن عانا وتكىزەدى، سەبەبى ءبىزدىڭ تەرىمىزدىڭ جوعارعى قاباتىندا مۇيىزگەك قابات جانە ەپيدەرميس بولادى. ساۋلەلەر تەرىنىڭ جوعارعى قاباتىنا زاقىم تيگىزەدى، كۇننىڭ كۇيدىرۋىنە دە الىپ كەلۋى مۇمكىن. UVA ساۋلەلەرىن مۇيىزگەك قابات توقتاتا المايدى، ساۋلەلەر ەپيدەرميسكە دەيىن بارادى. UVA ساۋلەلەرى اللەرگەتيكالىق رەاكسيالارعا اكەلۋى مۇمكىن جانەدە ساۋلەلەر تەرىمىزگە تەرەڭ ءسىڭىپ زاقىم كەلتىرەدى. ساۋلەلەر قارتايۋ پروسەسىن تەزدەتەدى. UVA ساۋلەلەرى تەرىگە كىرىپ بوس راديكالداردى جىبەرەدى. بوس راديكالدار تەرىنىڭ جاسۋشالىق يادروسىنا كىرىپ كەتىپ ونى زاقىمدايدى. ورگانيزمنىڭ قورعانىس قاباتى ونى تاپپاي ونى جويماسا وندا ولار تەز ءبولىنىپ مەلونوميا اۋرۋىنا شالدىعادى. سونىڭ بارلىعىن بولدىرماس ءۇشىن Antihelios XL قولدانۋ كەرەك. ول ەكى قاباتقا دا قورعانىس بەرەدى. تەرىنىڭ جوعارعى قاباتىندا MEXORYL SX جانە MEXORYL XL ۋلترا كۇلگىن ساۋلەلەردى ۇستاپ قالادى. ANTIHELIOS XL قۇرامىندا پايدالى سەننا الاتا وسىمدىگى بار. سەننا الاتا تەرىگە تەرەڭ ءسىڭىپ بوس راديكالداردى جويادى دا تەرىمىزدىڭ جاسۋشالارىن قورعاپ تۇرادى.
جاساندى تەرى ءادىسى تۋرالى نە بىلەسىز؟
عالىمداردىڭ ايتۋىنشا جاساندى تەرى ءادىسى ىسكە اسىرىلىپ، ونىڭ دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس قاۋىپسىزدىگى دالەلدەنگەنى كوپشىلىكتىڭ نازارىن اۋدارىپ ءجۇر. جاساندى تەرىنى ناۋقاس ادامدارعا قازىرگى ۋاقىتتا پايدالانۋعا بولادى. تەرى ترانسپلانتاسياسىن جاساۋ ءۇشىن جاسۋشالار ساۋ ادامنىڭ تەرىسىنەن الىنادى. تەرى- ەڭ ۇلكەن جانە ەڭ تەز جاڭاراتىن ۇلپا. تەرىنىڭ تەرەڭ قاباتىندا فيبروبلاستتار دەپ اتالاتىن جاسۋشالار ورنالاسقان. ولاردىڭ ارقاسىندا تەرى ءوسىپ، جاڭارادى
تەرى كۇيگەندە كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم
تەرىنىڭ كۇيۋى ورتكە، كەيبىر حيميالىق زاتتارعا، كۇنگە دە بايلانىستى. تەرىنىڭ كۇيگەن جەرىن سۋىق سۋمەن شايىپ، مارگانسوۆكانىڭ ءالسىز ەرىتىندىسىمەن سۇرتەدى. ەگەر كۇيگەن تەرىدە كۇلدىرەگەن كوپىرشىك پايدا بولسا، ونى جارۋعا بولمايدى. كوپىرشىك جارىلعاننان كەيىن عانا ءتۇرلى جاقپاماي جاعىپ، تاڭۋعا بولادى. وتە قاتتى كۇيگەن تەرىگە تازا تاڭعىش سالىپ، ەمحاناعا جەتكىزۋ كەرەك. قىشقىلعا كۇيگەن تەرى الدىمەن تازا سۋمەن، ارتىنان ەكى پايىزدىق سودا ەرىتىندىسىمەن جۋىلادى.
ۇسىگەن كەزدە كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم
تەرى ۇسىگەن كەزدە تەرىدە اق داقتار پايدا بولادى، تەرى ەش نارسەنى سەزبەيدى. مۇرىن قۇلاق، بەت ۇسىگەندە جۇمساق ماتامەن ەپتەپ ىسقىلايدى. ۇسىگەن جەردى قارمەن ىسقىلاۋعا بولمايدى، ويتكەنى قار تۇيىرشەكتەرى ۇسىگەن تەرىنى جاراقاتتاپ جىبەرۋى مۇمكىن. ۇسىگەن جەردىڭ سەزىمتالدىعى قالپىنا كەلمەسە، تەز ارادا دارىگەرگە قارالۋ قاجەت. قولى نەمەسە اياعى قاتتى ۇسىگەن ادامدى جىلى بولمەگە جاتقىزىپ، ۇسىگەن جەردى جىلى زاتپەن وراپ تاستاۋ كەرەك. ۇسىگەن جەردىڭ جايلاپ جىلىعانى پايدالى. تەرىسى ۇسىگەن ادامگا جىلىتاتىن سۋسىندار ىشكىزۋ كەرەك.
كۇن وتكەندە كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم
ىستىق كۇندەرى ۇزاق سەرۋەنگە شىققاندا، ىستىق ورىنداردا اۋىر قارا جۇمىس ىستەگەندە كۇن ءوتۋى مۇمكىن. كۇن وتكەندە باس اينالادى، اۋىرادى، كوز قاراۋىتادى، كەيدە ەسىنەن تانىپ قالۋى مۇمكىن. كۇن وتكەن ادامنىڭ بەتى كىزارادى، تىنىسالۋى، جۇرەكتىڭ سوعۋى جيىلەدى. دەنە تەمپەراتۋراسى كۇرت كوتەرىلىپ، + 40°س جەتۋى مۇمكىن. كۇن وتكەن ادامدى تەز ارادا سالقىن جەرگە اكەلىپ، دەنەسىن قىسىپ تۇرعان كيىمدەرىن شەشەدى. باسىن جوعارى جاتقىزىپ، ماڭدايىنا، جۇرەك تۇسىنا سالقىن ورامال قويادى. ەگەر اۋرۋ ادام تىنىس الا الماسا، جاساندى جولمەن دەمالدىرۋ شارالارىن جاساۋ كەرەك. كۇن وتپەۋ ءۇشىن ىستىقتا باس كيىم كيىپ جۇرگەن ءجون.
تەرى كۇتىمى، گيگيەناسى
دەنە تازالىعى دەگەنىمىز — الدىمەن تەرى كۇتىمى. تەرىنىڭ دۇرىس كۇتىمى اعزانىڭ قالىپتى قىزمەت اتقارۋىنا اسەر ەتەدى. تەرى الۋان ءتۇرلى فيزيولوگيالىق-بيولوگيالىق فۋنكسيانى ورىندايدى. تەرىنىڭ قۇرىلىسى وتە كۇردەلى.
جۇمىس جاساپ، كۇندەلىكتى تۇرمىستا شارۋامەن اينالىسقان شاقتا ادام تەرىسىن كىر شالادى. ادام تەرلەسە كىر تەرىگە جابىسىپ قالىپ، تەرىنىڭ تىنىس الۋىن قيىنداتادى. ويتكەنى تەرى بەزدەرى بىتەلىپ قالادى. وسىدان بارىپ تەرىدە وتەتىن فيزيولوگيالىق-بيوحيميالىق ۇردىستەردىڭ قىزمەتى مۇلدەم بۇزىلادى. بىتەلگەن ماي بەزدەرىنە جۇقپالى اۋرۋ تاراتاتىن ميكروبتاردىڭ ەنۋى فولليكۋليتتى تۋىنداتادى. ميكروبتار اسەرىنەن تەرىنىڭ بەتىندەگى ورگانيكالىق زاتتار ىدىراپ، جاعىمسىز ءيىستى ماي قىشقىلى بولىنەدى جانە تەرى قابىنۋى-دەرماتيت دەرتى داميدى. تاۋلىكتىك تەرى گيگيەناسى ءۇشىن نەشە ءتۇرلى تاسىلدەر قولدانىلادى. ولاردىڭ ىشىندە تەرىنى تازالىقتا ۇستاۋ ءۇشىن دەنەنى ءيىسى جاقسى سابىنمەن سابىنداپ جۋۋ كەرەك. اپتاسىنا ءبىر رەت مونشاعا بارىپ جۋىنۋ، دۋشقا شايىنۋ كەرەك. ال جيىرەك كىر شالاتىن بەت، قول، مويىن قوسىمشا كۇتىم جاساۋدى قاجەت ەتەدى. قول كىرلەگەندە ونىڭ تەرىسىندە نەشە ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋ تاراتاتىن ميكروبتار كەبەيەدى.قولداعى بارلىق باكتەريالاردىڭ 90 % تىرناق استىندا جينالادى جانە ولاردى تەك ارناۋلى ششەتكامەن عانا تازارتۋعا بولادى. قول جۋاتىن جەردە كىشكەنتاي ششەتكا تۇرۋى پايدالى. بەت پەن مويىندى تاڭەرتەڭ جانە ۇيىقتار الدىندا تازارتىپ جۋىپ وتىرعان ءجون. ادامنىڭ تەرىسى قۇرعاق نەمەسە مايلى، ىلعالدى بولىپ كەلەدى. اياقتى اپتاسىنا كەمىندە ءبىر رەت، اسىرەسە جاز ايلارىندا، كۇندە جۋىپ تۇرۋدى دارىگەرلەر ۇسىنادى. اياق تەرلەيتىن بولسا، تۇنگە قاراي تەردەن قۇتىلۋ ءۇشىن سۋىق سۋمەن اياقتى جۋىپ، تاباندى، ساۋساق اراسىن اپتاسىنا ەكى رەت 5 % فورمالين ەرىتىندىسى سىڭگەن ماقتامەن ءسۇرتۋ كەرەك. مونشاعا تۇسكەننەن كەيىن ادام وتە جاقسى دەم الىپ، سەرگىپ قالادى، جاقسى ۇيىقتايدى. جۇمىسقا دەگەن ىنتا-جىگەرى ارتا تۇسەدى. مونشا گيگيەنانى جاقسى وتكىزەدى. دەنەنى ساۋىقتىرادى.
حالىقتىق ەم-دومدار
بەت تەرىسىن كۇتۋ. ادامنىڭ جاس شاماسىنا، اعزانى جاي كۇيىنە، سىرتقى ورتا اسەرلەرىنە بايلانىستى تەرى ءارتۇرلى بولادى، سوندىقتان دا كۇتىمى دە ءارتۇرلى بولۋى ءتيىس جانە بۇل ءۇش نارسەدەن-تەرىنى تازالاۋ، نارلەندىرۋ جانە قورعاۋ شارالارىنان تۇرادى. تەرى مايلانۋىنا قاراي: ءبىرقالىپتى، قۇرعاق، مايلى تەرى دەپ بولىنەدى. ءبىرقالىپتى تەرى قۇرعاق نەمەسە مايلى تەرىگە قاراعاندا كۇتىمدى كوپ قاجەت ەتپەيدى. تاڭەرتەڭگى بەت جۋۋ تەرىمەن قاتار بۇكىل اعزانى سەرگىتىپ، شيراتادى جانە ەڭبەككە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرادى. مۇندايدا، اسىرەسە سۋىق سۋ پايدالانىلادى. ىستىق سۋ تەرىنى جاقسى تازالايدى، مايىن كەتىرەدى، ءبىراق ۇدايى ىستىق سۋمەن جۋىنعان جاعدايدا قانتامىرلار كەڭەيىپ، تەرى بوساپ، بولبىراۋى مۇمكىن، سوندىقتان بەتتى بولمە تەمپەراتۋراسى جىلىلىعىنداي سۋمەن نەمەسە ىستىق جانە سالقىن، سۋمەن الما-كەزەك شايىپ جۋىنۋ كەرەك. بەت جۋۋعا بالالار سابىنىن، ءيىس سابىنداردى پايدالانۋعا بولادى. بەتتى جۋىپ بولعان سوڭ ونى قۇرعاتا ءسۇرتىپ، وعان تەرى جۇمسارتقىش كرەم جاعۋ ۇسىنىلادى.
قۇرعاق تەرى جۇقا، تەگىس، نازىك كەلەدى. وعان كۇن كوزى، جەل، اياز، سۋ، سابىن تەز اسەر ەتەدى. جاس كەزدە قۇرعاق تەرىنى تازارتىپ، سۇيىق كرەم جاقسا جەتكىلىكتى. 25 جاسقا دەيىن تەرىگە ءنار بەرەتىن مايلى كرەمدەردى پايدالانۋدىڭ قاجەتى جوق. ەگەر تەرىگە سابىن اسەر ەتسە، وندا سابىن پايدالانۋدى شەكتەۋ كەرەك.
اقجەلكەن. اقجەلكەندى ءۆيتاميندى سۇلۋلىق دەپ اتايدى. ەگەر ءسىز ءوزىڭىزدىڭ باعىڭىزدا اقجەلكەنگە شاعىن جۇيەكشە بولسەڭىز وكىنبەيسىز. بەتتى سەرگىتۋ، ءاجىمدى كەتىرۋ ءۇشىن اقجەلكەن كوگىنىڭ شىرىنىن قولدانادى، ونىمەن تەرىنى تاڭەرتەڭ جانە كەشكە ىسىپ سىلايدى. ونى بىلاي دايىندايدى: 1 اس قاسىق جاپىراققا 1 ستاقان قايناپ تۇرعان سۋ قۇيىپ 20 مينۋت دۋحوۆكاعا قويادى.
قالاقايدان جاساعان مالما (پريموچكا) مەن ۆاننا دا وتە پايدالى: 100 گ قۇرعاق جاپىراقتاردىق ۇنتاعىن 0،5 ل سۋ مەن 0،5 شاراپ سىركەسۋىنىڭ قوسپاسىنا 30 مين قايناتادى. ەلەكتەن وتكىزىلگەن قايناتپانى كۇندە كەشكە سابىن قولدانباي تەرىنى ىسۋعا قولدانادى.
ال قاباق ىسىنگەن كەزدە، ونى باسەڭدەتۋ ءۇشىن ۇگىلگەن جاس كارتوپتىڭ بوتقاسىن داكە سالفەتكاسىنا وراپ 15-20 مين باسۋ كەرەك. سوداي-اق تۇيمەداق قايناتپاسىنان سالقىن مالما باسۋعا دا بولادى.
قيار ماسكاسىن ساڭىلاۋى كەڭەيىپ قاجىعان، سولىپ بارا جاتقان تەرىگە ۇسىنادى. ەڭ وڭايى، قابىعىن ارشىپ، ونى بەتكە باسۋ. قياردى ۇككىشكە ۇگىپ، ۇگىندىسىن داكەگە سالادى دا بەتكە باسادى نەمەسە ءبىر جۇمىرتقانىڭ اعىن كوپىرشىتىپ، وعان ەكى قاسىق جاس قيار شىرىنىن قۇيادى، ارالاستىرىپ، بەتكە باسادى.
ءسابىز ماسكاسى. ءسابىز ماسكاسى بەزەۋ باسقان مايلى تەرىگە، قۋقىل تارتقان جانە سولىپ بارا جاتقان تەرىگە جاقسى اسەر ەتەدى. ءسابىز جانە المانى ۇككىشكە ۇگىڭىز. ەگەر ول وتە شىرىندى بولسا تولىق قوسىڭىز. بوتقانى بەتكە جاعىڭىز. وعان ۇلكەن الما قوسسا، ودان دا دىمقىلدانا تۇسەدى.
تومات ماسكاسى. تومات ماسكاسى ساڭىلاۋلارى بار توپىراق تۇستەس مايلى تەرىگە جاقسى اسەر ەتەدى. بەتكە توماتتىڭ بولىكتەرى مەن جۇمساعىن باسادى.
اق جانە قىزىل قاراقات ماسكاسى. اق جانە قىزىل قاراقات ماسكاسى ساڭىلاۋدى تارىلتادى، ءارى مايلى تەرىگە وتە پايدالى. بىرنەشە جيدەكتى ەزىپ، شىرىنىنا ازداپ كارتوپ ۇنىن قوسىپ، بەتكە جاعۋ كەرەك.
قيار شىرىنى - تەرى تازارتۋدىڭ ەڭ جاقسى ءتاسىلى. 100 گر. جاس كياردى ءىرى ۇككىشكە ۇگىپ، وعان 100 گر. لوسون قۇيۋ كەرەك. 8-10 تاۋلىك قاراڭعى شكافقا قويۋ كەرەك. سودان سوڭ ونى داكەدەن وتكىزىپ، جابىق فلاكونعا قۇيىپ، مۇزداتقىشتا ساقتاۋ كەرەك. ەگەر تەرى مايلى بولسا، وندا وسى قۇراممەن، بەتتى جۋۋدىڭ ورنىنا، سىلاۋعا بولادى. ەگەر تەرىڭىز قۇرعاق بولسا، قيار شىرىنىنا كەز كەلگەن جۇعىمدى كرەم قوسۋ كەرەك.
ورامجاپىراق ماسكاسى. قۇرعاق تەرى ءۇشىن: ۇساقتاپ تۋرالعان جاپىراقتاردى سۇتكە ءپىسىرىپ بوتقا جاسايدى دا 20 مينۋت بەتكە جاعادى. ال مايلى تەرى ءۇشىن: ەت تارتقىشقا تارتقان جاپىراقتاردىڭ بوتقاسىنا جۇمىرتقانىڭ قوپىرشىگەن اعىن قوسىپ، بەتكە، مويىنعا جاعادى. مايلى ساڭىلاۋلى تەرى بولسا، وندا جۋىناردان 10-15 مينۋت بۇرىن تەرىنى اشىتقان ورامجاپىراقتىڭ سولىمەن ىسۋ كەرەك.
قورىتىندى
مەن ءوز جۇمىىمدا تەرى اۋرۋلارى تۋرالى، قالاي پايدا بولاتىندىعىن جانە ونى ەمدەۋ جولدارىن زەرتتەدىم. مەن ەڭ الدىمەن تەرىنىڭ قۇرىلىسى جانە قىزمەتىمەن، سودان سوڭ تەرى اۋرۋلارىمەن جانە حالىقتىق ەم-دومدارمەن تانىستىم.
بۇل عىلىمي جۇمىستا مەن تەرى اۋرۋلارىنىڭ قالاي پايدا بولاتىنى تۋرالى كەڭىنەن مالىمەت كەلتىردىم. الايدا تەرى اۋرۋلارىن تولىق زەرتتەدىم دەپ ايتا المايمىن. تەرى اۋرۋلارىنىڭ سىرتقى تۇرلەرى ۇقساس بولعانىمەن ولاردىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرى ءار ءتۇرلى.
قازىرگى تاڭدا تەرى اۋرۋلارىنىڭ كوبەيىپ وتىرعاندىعىنا، ونىڭ شىعۋ سەبەپتەرىنە ەكولوگيانىڭ اسەرى بار ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىم. .
الداعى ۋاقىتتا مەن ءالى دە تەرى اۋرۋلارىمەن تانىسىپ، زەرتتەپ ءوزىم قاتارلى قۇربىلارىما، دوستارىما تانىستىرعىم كەلەدى.
ۇسىنىس
مەن وسى عىلىمي جۇمىستا گۋلجامال اپايمەن بىرگە تەرى اۋرۋلارىنىڭ ءتۇرلى ميكروبتاردان پايدا بولاتىندىعىن ەسكەرە وتىرىپ مىناداي ۇسىنىس ۇسىنامىن.
- مەكتەپ وقۋشىلارىمەن بىرگە تەرى اۋرۋلارىنىڭ قالاي پايدا بولاتىندىعى تۋرالى قوعامدىق شارالار مەن سەمينارلار وتكىزىلىپ تۇرسا؛
- كىشكەنتاي بالالارعا تەرى اۋرۋلارىنىڭ قالاي پايدا بولاتىندىعى تۋرالى ۇگىت ناسيحاتتار جۇرگىزىلسە؛
پايدالانعان ادەبيەتتەر:
1. ر.ۆ.تونكوۆا، ت.يا.چەرتوك، ي.ن.الفەروۆا «وسنوۆى مەديسينسكيح زنانيي» موسكۆا «پروسۆەششەنيە» 1981 ج [17؛37؛64؛214؛240؛297؛306-بەت]
2. ۆ.ا.بەلوۋسوۆ، ا.د.پيەۆزنەر «بالالار اۋرۋلارى» مەديسينا باسپاسى-1974 ج ءبىلىم باسپاسى 1992 ج اۋدارعان. [11؛42؛116؛177؛229-بەت]
3. ە.ورازاقوۆ «دارىگەرلىك كەڭەس» [191؛192؛196؛197-بەت]
4. «بيولوگيا ءپانى» جۋرنالى
5. «دەنساۋلىق» اتتى رەسپۋبليكالىق جۋرنالى ءماتىننىڭ اۆتورى ج.ارمان تەرى دارىگەرى [5-بەت]
You Might Also Like
-
سۋرەتشى اارون شەي (Aaron Shay) تابەتىڭدى اشاتىن كىشكەنتاي اسپازدىق مينياتيۋرالاردى جاسايدى. مۇسىندەر پوليمەرلى ساز، بوياۋ، ەپوكسيدتى جەلىم جانە مەتالل بولىكتەردىڭ كومەگىمەن جاسالادى.
-
ومىردە ءبارى مۇمكىن... ءبىر-اق ساتتە ءبارى ءسىز قالاعانداي بولىپ بىردەن وزگەرىپ كەتەتىندى ەرتەگىلەردەن وقۋشى ەدىك. ەرتەگى شىنايى ومىردە دە ىسكە اسادى ەكەن. قاراپايىم ادام بولىپ ءجۇرىپ، ءبىر-اق ساتتە Forb...
