ءتىل دامىتۋعا ارنالعان ماتىندەر
ءتىل دامىتۋعا ارنالعان ماتىندەر
تاۋىق، تىشقان جانە قۇر.
ەرتە زاماندا تاۋىق، تىشقان، قۇر – ۇشەۋى ءبىر تۇرىپتى. ءبىر كۇنى تاۋىق ارپانىڭ ءدانىن تاۋىپ الىپتى. ول قۋانعاننان:
- ءدان تاپتىم!- دەپ ايقالاپتى.
- مۇنى تيىرمەنگە اپارۋ كەرەك. كانە، قايسىڭ الىپ جۇرەسىڭ؟- دەپتى تاۋىق.
- مەن اپارا المايمىن،- دەپتى تىشقان.
- مەن دە اپارا المايمىن،- دەپتى قۇر.
ءداندى تاۋىقتىڭ ءوزى الىپ ءجۇرىپتى. تيىرمەنگە تارتتىرىپتى.
تاۋىق:
- ەندى ۇندى ۇيگە كىم ارقالاپ اپارادى؟- دەپتى.
- مەن اپارا المايمىن،- دەپتى تىشقان
- مەن دە اپارا المايمىن،- دەپتى قۇر.
ۇندى تاۋىقتىڭ ءوزى ارقالاپ الىپ ءجۇرىپتى.
- كىم قامىر يلەيدى؟- دەپ سۇراپتى تاۋىق.
- مەن يلەي المايمىن،- دەپتى تىشقان.
- مەن دە يلەي المايمىن،- دەپتى قۇر.
قامىردى تاۋىقتىڭ ءوزى يلەپتى. تاۋىق:
- كىم وت جاعادى؟- دەپ سۇراپتى.
- مەن جاعا المايمىن،- دەپتى تىشقان.
- مەن دە جاعا المايمىن،- دەپتى قۇر.
وتتى دا تاۋىق ءوزى جاعىپتى.
- پەشكە ناندى كىم سالادى؟- دەپ سۇراپتى تاۋىق.
- مەن سالا المايمىن،- دەپتى تىشقان.
- مەن دە سالا المايمىن.،- دەپتى قۇر.
ناندى دا تاۋىقتىڭ ءوزى سالىپتى.
- نان قىپ - قىزىل بولىپ ءپىسىپ شىعىپتى.
تاۋىق ناندى الىپ قويىپتى دا:
- مۇنى كىم جەيدى؟- دەپ سۇراپتى.
تاپسىرما:
1. ءماتىن كىمدەر تۋرالى؟
2. وي قوزعاۋ. نان تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
- مەن،- دەپ تىشقان ستول قاسىنا كەلىپ وتىرىپتى.
- مەن دە جەيمىن،- دەپ، قۇر دا ستول قاسىنا كەلىپ وتىرىپتى.
تۇسكە الدانعاندار.
ءۇش اڭشى اڭعا شىعىپتى. كۇن بويى قۇس اۋلاپ، كەشكە جالعىز ۇيرەك اتىپ الىپتى. اڭشىلار ابدەن شارشاپ، ءبىر وزەننىڭ جاعاسىنا كەلىپ تۇنەيدى. ۇيرەكتى پىسىرەدى. ۇيرەك پىسكەن سوڭ، ءبىر اڭشى:
- بۇل ۇيرەكتى ۇشەۋىمىز جەپ تويمايمىز، سوندىقتان بىرەۋىمىز عانا جەيىك،- دەپتى.
- ۇيرەكتى جاۋىپ قويايىق تا، ۇشەۋىمىز دە جاتىپ ۇيىقتايىق.
- كىم جاقسى ءتۇس كورسە، ۇيرەكتى سول جەسىڭ،- دەپتى ءبىر قۋ جىگىت.
ءتۇن ورتاسىندا قۋ اڭشى تۇرىپ، ۇيرەكتى جەپ، تاباقتى بۇرىنعىشا جاۋىپ قويادى. تاڭەرتەڭ اڭشىلار ويانىپ، تۇرعان سوڭ:
- قانداي ءتۇس كوردىڭدەر؟- دەپ سۇرايدى.
- مەن اق بوز اتقا ءمىنىپپىن، باسىما التىن تاج كيىپپىن، پاتشا بولىپپىن،- دەيدى
- مەن جۇماققا كىرىپپىن، جۇماقتا قور قىزدارىمەن بىرگە ءجۇر ەكەنمىن،- دەپتى ەكىنشى اڭشى.
سوندا قۋ اڭشى ايتىپتى:
- ەكەۋىڭ دە راس ايتاسىڭدار، مەن سەندەردى كورىپ جاتتىم. ءبىرىڭ پاتشا بولعان سوڭ، ەندى ءبىرىڭ جۇماققا كىرىپ كەتكەن سوڭ، ءبىر ۇيرەككە بولا قايتىپ كەلمەس دەپ، ۇيرەكتى مەن جەپ قويدىم،- دەپتى.
1. تاپسىرما ورىنداۋ
1. ا) اڭشىلار نەشەۋ؟
ءا) قانداي قۇس اۋلادى؟
ب) ءتۇس دەگەنىمىز نە؟
ۆ) اڭشى قانداي قۋلىق جاسادى؟
2. كونەرگەن سوزدەردى تاپ.
3. توپتاستىرۋ
قوجاناسىر.
ءبىر باي توي جاساپتى. تويعا كوپ ادام كەلىپتى. قوجاناسىر دا كەلىپتى. قوجاناسىردىڭ ۇستىندەگى كيىمى جامان ەكەن. قوجانى ەشكىم ەلەمەپتى، بۇعان تورگە شىق، تاماق جە دەمەپتى. قوجا اقىرىنداپ دالاعا شىعىپتى. ۇيىنە بارىپ، جاقسى كيىمدەرىن كيىپ، قايتا كەلىپتى. بۇل جولى ءۇي يەسى قوجاعا توردەن ورىن بەرىپتى. ەت كەلگەندە:
- قوجەكە، الىڭىز، الىڭىز!- دەپ قادىرلەپتى. قوجا ەتتى جەمەدى، تاباققا شاپانىنىڭ جەڭىن مالىپ:
- جە، شاپانىم، جە،- دەپ وتىرا بەرىپتى. ءۇي يەسى وكپەلەپ:
- ءسىز و نە قىلعانىڭىز، شاپان ەت جەي مە؟- دەيدى.
سوندا قوجا:
- Cەن مەنى سىيلامايسىڭ، كيىمدى سىيلايدى ەكەنسىڭ. سوندىقتان جەڭىمە جەگىزىپ وتىرعانىم عوي،- دەپ جاۋاپ بەرىپتى.
1. زات ەسىمدەردى تەرىپ جازۋ.
جالقى -
جالپى -
2. قوجاناسىرعا مىنەزدەمە جازىپ كور.
قوجاناسىر، اقىلدى،.............................
3. سوزدىكپەن جۇمىس.
توي -
كيىم -
ءۇي يەسى -
شاپان -
ءتور -
اقسەلەۋ.
ەكى دوس ءۇي - ءۇيدىڭ اراسىمەن اڭگىمەلەسىپ كەلە جاتتى. ونىڭ بىرەۋى – اقسەلەۋ دە، ەكىنشىسى – ابىز. ابىزدىڭ دەنساۋلىعى ناشار، كوپ جۇگىرە المايتىن، دەمىكپە سىرقاتى بولاتىن. ءبىر ءۇيدىڭ جانىنان وتە بەرگەندە، ءداۋ قارا توبەت ابالاپ ءۇرىپ شىعا كەلدى.
- اقسەلەۋ، قاش، انە، يت كەلىپ قالدى!- دەپ، ابىز ايعايلاپ جۇگىرە جونەلدى.
- اقسەلەۋ جەردەن ءبىر شىبىق الىپ، قاشپاستان يتكە قارسى ۇمتىلدى. ءبىراق ونىڭ شالبارى جىرىم - جىرىم بولدى. ابىز اقسەلەۋدىڭ جانىنا كەلىپ:
- مەن قاش دەگەندە نەگە قاشپادىڭ؟ قاشساڭ، سەن دە امان قالاتىن ەدىڭ،- دەدى.
- مەن قاشسام، دەنساۋلىعىڭ جوق، الىسقا جۇگىرە المايتىن سەن تۇتىلىپ، مەن قۇتىلاتىن ەدىم. سەنى قورعاپ قالۋ ءۇشىن ادەيى قاشپادىم،- دەدى اقسەلەۋ.
- اقسەلەۋ بالا دا بولسا، ازامات ەكەن!- دەدى ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ تۇرعان ءبىر اقساقال ءسۇيسىنىپ.
تاپسىرما.
1. ءماتىن نە تۋرالى؟
2. دوستىق ۇعىمىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
3. ەكى بالانىڭ اتى كىم؟
4. ولار نەدەن قورىقتى؟
5. اقسەلەۋ قانداي ەرلىك كورسەتتى؟
2. سىن ەسىمدەردى تاپ. تاپقان سىن ەسىمدەردى پايدالانا وتىرىپ، اقسەلەۋگە مىنەزدەمە بەرۋ.
قۇلىن.
اتام جايلاۋدان قۇلىندى بيە ءمىنىپ كەلدى. ونى انا اعاشقا بايلاپ قويدى. بيەنىڭ قاسىندا ويناقتاپ جۇرگەن قۇلىن ادەمى - اق. جانىنا جاقىنداۋعا قورىقتىم. ءبىرازدان كەيىن تاۋەكەل ەتتىم. قۇلىن مەنەن ۇركىپ، ءبىراز جەرگە ۇزاپ بارىپ، قاراپ تۇردى. قايتا كەلىپ، ەسىك الدىنداعى شەلەكتى يىسكەلەي باستادى. «جانۋار - اي، شولدەگەن ەكەنسىڭ عوي» دەپ ويلادىم.
كوشەدەگى سۋ قۇبىرىنىڭ سۋىن اعىزىپ قويدىم. قۇلىن جاسقانا باسىپ سۋعا جاقىندادى. اۋزىن توسىپ ەدى، سۋ تاناۋىنا كىرىپ كەتىپ، پىسقىرىنىپ شەگىندى. سۋدى ازايتىپ اعىزدىم. قۇلىن سۋعا تۇمسىعىن توسىپ، ۇزاق ءىشتى. وسىلايشا ەكەۋىمىز دوستاسىپ كەتتىك. جالىنان سيپاسام، سۇيسىنە قاراپ تۇرادى.
ءتىل دامىتۋعا ارنالعان ماتىندەر. جۇكتەۋ
تاۋىق، تىشقان جانە قۇر.
ەرتە زاماندا تاۋىق، تىشقان، قۇر – ۇشەۋى ءبىر تۇرىپتى. ءبىر كۇنى تاۋىق ارپانىڭ ءدانىن تاۋىپ الىپتى. ول قۋانعاننان:
- ءدان تاپتىم!- دەپ ايقالاپتى.
- مۇنى تيىرمەنگە اپارۋ كەرەك. كانە، قايسىڭ الىپ جۇرەسىڭ؟- دەپتى تاۋىق.
- مەن اپارا المايمىن،- دەپتى تىشقان.
- مەن دە اپارا المايمىن،- دەپتى قۇر.
ءداندى تاۋىقتىڭ ءوزى الىپ ءجۇرىپتى. تيىرمەنگە تارتتىرىپتى.
تاۋىق:
- ەندى ۇندى ۇيگە كىم ارقالاپ اپارادى؟- دەپتى.
- مەن اپارا المايمىن،- دەپتى تىشقان
- مەن دە اپارا المايمىن،- دەپتى قۇر.
ۇندى تاۋىقتىڭ ءوزى ارقالاپ الىپ ءجۇرىپتى.
- كىم قامىر يلەيدى؟- دەپ سۇراپتى تاۋىق.
- مەن يلەي المايمىن،- دەپتى تىشقان.
- مەن دە يلەي المايمىن،- دەپتى قۇر.
قامىردى تاۋىقتىڭ ءوزى يلەپتى. تاۋىق:
- كىم وت جاعادى؟- دەپ سۇراپتى.
- مەن جاعا المايمىن،- دەپتى تىشقان.
- مەن دە جاعا المايمىن،- دەپتى قۇر.
وتتى دا تاۋىق ءوزى جاعىپتى.
- پەشكە ناندى كىم سالادى؟- دەپ سۇراپتى تاۋىق.
- مەن سالا المايمىن،- دەپتى تىشقان.
- مەن دە سالا المايمىن.،- دەپتى قۇر.
ناندى دا تاۋىقتىڭ ءوزى سالىپتى.
- نان قىپ - قىزىل بولىپ ءپىسىپ شىعىپتى.
تاۋىق ناندى الىپ قويىپتى دا:
- مۇنى كىم جەيدى؟- دەپ سۇراپتى.
تاپسىرما:
1. ءماتىن كىمدەر تۋرالى؟
2. وي قوزعاۋ. نان تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
- مەن،- دەپ تىشقان ستول قاسىنا كەلىپ وتىرىپتى.
- مەن دە جەيمىن،- دەپ، قۇر دا ستول قاسىنا كەلىپ وتىرىپتى.
تۇسكە الدانعاندار.
ءۇش اڭشى اڭعا شىعىپتى. كۇن بويى قۇس اۋلاپ، كەشكە جالعىز ۇيرەك اتىپ الىپتى. اڭشىلار ابدەن شارشاپ، ءبىر وزەننىڭ جاعاسىنا كەلىپ تۇنەيدى. ۇيرەكتى پىسىرەدى. ۇيرەك پىسكەن سوڭ، ءبىر اڭشى:
- بۇل ۇيرەكتى ۇشەۋىمىز جەپ تويمايمىز، سوندىقتان بىرەۋىمىز عانا جەيىك،- دەپتى.
- ۇيرەكتى جاۋىپ قويايىق تا، ۇشەۋىمىز دە جاتىپ ۇيىقتايىق.
- كىم جاقسى ءتۇس كورسە، ۇيرەكتى سول جەسىڭ،- دەپتى ءبىر قۋ جىگىت.
ءتۇن ورتاسىندا قۋ اڭشى تۇرىپ، ۇيرەكتى جەپ، تاباقتى بۇرىنعىشا جاۋىپ قويادى. تاڭەرتەڭ اڭشىلار ويانىپ، تۇرعان سوڭ:
- قانداي ءتۇس كوردىڭدەر؟- دەپ سۇرايدى.
- مەن اق بوز اتقا ءمىنىپپىن، باسىما التىن تاج كيىپپىن، پاتشا بولىپپىن،- دەيدى
- مەن جۇماققا كىرىپپىن، جۇماقتا قور قىزدارىمەن بىرگە ءجۇر ەكەنمىن،- دەپتى ەكىنشى اڭشى.
سوندا قۋ اڭشى ايتىپتى:
- ەكەۋىڭ دە راس ايتاسىڭدار، مەن سەندەردى كورىپ جاتتىم. ءبىرىڭ پاتشا بولعان سوڭ، ەندى ءبىرىڭ جۇماققا كىرىپ كەتكەن سوڭ، ءبىر ۇيرەككە بولا قايتىپ كەلمەس دەپ، ۇيرەكتى مەن جەپ قويدىم،- دەپتى.
1. تاپسىرما ورىنداۋ
1. ا) اڭشىلار نەشەۋ؟
ءا) قانداي قۇس اۋلادى؟
ب) ءتۇس دەگەنىمىز نە؟
ۆ) اڭشى قانداي قۋلىق جاسادى؟
2. كونەرگەن سوزدەردى تاپ.
3. توپتاستىرۋ
قوجاناسىر.
ءبىر باي توي جاساپتى. تويعا كوپ ادام كەلىپتى. قوجاناسىر دا كەلىپتى. قوجاناسىردىڭ ۇستىندەگى كيىمى جامان ەكەن. قوجانى ەشكىم ەلەمەپتى، بۇعان تورگە شىق، تاماق جە دەمەپتى. قوجا اقىرىنداپ دالاعا شىعىپتى. ۇيىنە بارىپ، جاقسى كيىمدەرىن كيىپ، قايتا كەلىپتى. بۇل جولى ءۇي يەسى قوجاعا توردەن ورىن بەرىپتى. ەت كەلگەندە:
- قوجەكە، الىڭىز، الىڭىز!- دەپ قادىرلەپتى. قوجا ەتتى جەمەدى، تاباققا شاپانىنىڭ جەڭىن مالىپ:
- جە، شاپانىم، جە،- دەپ وتىرا بەرىپتى. ءۇي يەسى وكپەلەپ:
- ءسىز و نە قىلعانىڭىز، شاپان ەت جەي مە؟- دەيدى.
سوندا قوجا:
- Cەن مەنى سىيلامايسىڭ، كيىمدى سىيلايدى ەكەنسىڭ. سوندىقتان جەڭىمە جەگىزىپ وتىرعانىم عوي،- دەپ جاۋاپ بەرىپتى.
1. زات ەسىمدەردى تەرىپ جازۋ.
جالقى -
جالپى -
2. قوجاناسىرعا مىنەزدەمە جازىپ كور.
قوجاناسىر، اقىلدى،.............................
3. سوزدىكپەن جۇمىس.
توي -
كيىم -
ءۇي يەسى -
شاپان -
ءتور -
اقسەلەۋ.
ەكى دوس ءۇي - ءۇيدىڭ اراسىمەن اڭگىمەلەسىپ كەلە جاتتى. ونىڭ بىرەۋى – اقسەلەۋ دە، ەكىنشىسى – ابىز. ابىزدىڭ دەنساۋلىعى ناشار، كوپ جۇگىرە المايتىن، دەمىكپە سىرقاتى بولاتىن. ءبىر ءۇيدىڭ جانىنان وتە بەرگەندە، ءداۋ قارا توبەت ابالاپ ءۇرىپ شىعا كەلدى.
- اقسەلەۋ، قاش، انە، يت كەلىپ قالدى!- دەپ، ابىز ايعايلاپ جۇگىرە جونەلدى.
- اقسەلەۋ جەردەن ءبىر شىبىق الىپ، قاشپاستان يتكە قارسى ۇمتىلدى. ءبىراق ونىڭ شالبارى جىرىم - جىرىم بولدى. ابىز اقسەلەۋدىڭ جانىنا كەلىپ:
- مەن قاش دەگەندە نەگە قاشپادىڭ؟ قاشساڭ، سەن دە امان قالاتىن ەدىڭ،- دەدى.
- مەن قاشسام، دەنساۋلىعىڭ جوق، الىسقا جۇگىرە المايتىن سەن تۇتىلىپ، مەن قۇتىلاتىن ەدىم. سەنى قورعاپ قالۋ ءۇشىن ادەيى قاشپادىم،- دەدى اقسەلەۋ.
- اقسەلەۋ بالا دا بولسا، ازامات ەكەن!- دەدى ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ تۇرعان ءبىر اقساقال ءسۇيسىنىپ.
تاپسىرما.
1. ءماتىن نە تۋرالى؟
2. دوستىق ۇعىمىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
3. ەكى بالانىڭ اتى كىم؟
4. ولار نەدەن قورىقتى؟
5. اقسەلەۋ قانداي ەرلىك كورسەتتى؟
2. سىن ەسىمدەردى تاپ. تاپقان سىن ەسىمدەردى پايدالانا وتىرىپ، اقسەلەۋگە مىنەزدەمە بەرۋ.
قۇلىن.
اتام جايلاۋدان قۇلىندى بيە ءمىنىپ كەلدى. ونى انا اعاشقا بايلاپ قويدى. بيەنىڭ قاسىندا ويناقتاپ جۇرگەن قۇلىن ادەمى - اق. جانىنا جاقىنداۋعا قورىقتىم. ءبىرازدان كەيىن تاۋەكەل ەتتىم. قۇلىن مەنەن ۇركىپ، ءبىراز جەرگە ۇزاپ بارىپ، قاراپ تۇردى. قايتا كەلىپ، ەسىك الدىنداعى شەلەكتى يىسكەلەي باستادى. «جانۋار - اي، شولدەگەن ەكەنسىڭ عوي» دەپ ويلادىم.
كوشەدەگى سۋ قۇبىرىنىڭ سۋىن اعىزىپ قويدىم. قۇلىن جاسقانا باسىپ سۋعا جاقىندادى. اۋزىن توسىپ ەدى، سۋ تاناۋىنا كىرىپ كەتىپ، پىسقىرىنىپ شەگىندى. سۋدى ازايتىپ اعىزدىم. قۇلىن سۋعا تۇمسىعىن توسىپ، ۇزاق ءىشتى. وسىلايشا ەكەۋىمىز دوستاسىپ كەتتىك. جالىنان سيپاسام، سۇيسىنە قاراپ تۇرادى.
ءتىل دامىتۋعا ارنالعان ماتىندەر. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
2018-2019 وقۋ جىلىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىندە وقۋ پروسەسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ادىستەمەلىك نۇسقاۋ حات
