InfoHub Logo

ەرتە، ەرتە، ەرتەدە. وتە ادەمى، ۇلكەن سارايدا ايسۇلۋ ەسىمدى اقىلدى قىز ءومىر ءسۇرىپتى. ونىڭ كوپ قۋىرشاعى، شەكسىز ادەمى كويلەكتەرى بولسا دا، ەشتەڭەگە كوڭىلى تولماي الاڭداۋلى بولدى. 

ول ومىردەن وتكەن اناسىنىڭ قايتا ورالماسىن سەزىنسە دە، ۇيىقتار الدىندا تىم بولماسا انامدى تۇسىمدە كورسەم ەكەن دەپ تىلەيتىن. كەي كەزدە بالا تىلەگى قابىل بولىپ، تاڭ اتىسىمەن تۇسىندە نە كورگەنىن، اناسىمەن قايدا بارعانىن اكەسىنە ايتىپ بەرەتىن.

جۇرەگى قانشا سىزداسا دا اكەسى قىزىنا ەشتەڭە بىلدىرمەيتىن. ايسۇلۋ ءبىر كۇندەرى اكەسىنە قويماستان بۇرىن اناسى ەكەۋى سەرۋەندەگەن ورمانعا بارعىسى كەلەتىنىن ايتتى. اكەسى امالسىز كەلىسىمىن بەرىپ، ونى ءوزىنىڭ سەنىمدى سەرىگى باتىرعا تاپسىردى.

— قىزىما باس كوز بول. وندا اناسىنان بەرىلگەن ءبىر كۇش بار. كەز-كەلگەن ۋاقىتتا بويىنا كەلۋى مۇمكىن. اداسىپ كەتپەۋىن قاداعالا!-دەدى.

باتىر ەشتەڭەنى ونشا تۇسىنبەسە دە، ادەتتەگى تاپسىرما رەتىندە قابىلدادى.

كەلەسى كۇنى تاڭمەن ايسۇلۋ اكەسىمەن قوشتاسىپ، ورمانعا قاراي بەت الدى.

باتىر وعان:

— ايسۇلۋ حانشا، قاتتى الىسقا ۇزاماڭىز، مىنا جاقتا ءتۇرلى جىرتقىش اڭدار بار-دەگەنشە بولماي، ورمانعا ەنىپ كەتە بەردى. ايسۇلۋدان كوز جازىپ قالعانىنا سەنە الماي باتىر ءبىراز ابدىراپ، سودان سوڭ ىزدەۋگە كىرىستى.

— چيك-چيريك بۇل كىم بولدى دەپ، - ايسۇلۋدى كورگەن تورعايلار بىر-بىرىنەن سۇراستىرا باستادى. ءبىر قىزىعى بۇل اڭگىمەلەردىڭ ءبارىن ايسۇلۋ ەستىپ، اڭ-تاڭ بوپ تۇردى دا قالدى. ىشتەي:

— نەمەنە مەن بۇنىڭ ءبارىن قالاي ءتۇسىنىپ تۇرمىن؟ شىنىمەن وسىلاي سويلەسىپ جاتىر ما؟-دەپ نە ىستەرىن بىلمەي، وز-وزىنە سۇراقتار جاۋدىرا باستادى.

وسىلاردى  ەستىپ تۇرعانىنا سەنىمدى بولۋى ءۇشىن تورعايلارعا:

— تورعايلار سەندەر مەنى  ەستىپ تۇرسىڭدار ما؟-دەپ سۇراق قويدى.

تورعايلار:

— ءيا،ءيا چيك-چيريك — دەپ ءتىل قاتتى.

— ەي، نەگە سونشا شۋلاسىپ كەتتىڭدەر؟ ۇيقى بەرمەدىڭدەر عوي-دەپ تىشقان ىنىنەن شىعىپ، شاعىمدانا باستادى.

— ءماسساعان تۇسكە دەيىن نە عىلعان ۇيقى-دەپ ايسۇلۋ مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى.

ايسۇلۋدىڭ جانىنا بۇكىل اڭدار مەن قۇستار جينالا باستادى. ءار قايسىسىمەن اڭگىمە ايتىپ بولعانشا قاراڭعى دا ءتۇسىپ كەتتى. باتىر ايسۇلۋدى ارەڭ دەگەندە تاۋىپ كوڭىلى ورنىنا ءتۇستى. ونىڭ اڭدارمەن سويلەسىپ وتىرعانىن كورىپ، قىزدىڭ سوزىنە تۇسىنسە دە، جانۋارلاردىڭ ءتىلىن اسا تۇسىنبەدى. سودان سوڭ حانشانىڭ اكەسىنىڭ ەسكەرتكەن ءسوزى ەسىنە ءتۇسىپ، ءوزىن تەزىرەك جيناپ الدى. قاراسا ءبىر تۇلكى حانشانى قولىنان ۇستاپ، ءبىر جاققا الىپ بارا جاتىر ەكەن. ەندى كەشىكسە تاعى دا كوز جازىپ قالار ما ەدى؟ 

ايسۇلۋ ارينە، اكەسىن ۋايىمداتقىسى كەلمەيدى. جاڭا دوستارىن قيماسا دا، ورمان يەلەرىمەن قوشتاسۋعا تۋرا كەلدى. جول بويى باتىرعا اڭدارمەن نە تۋرالى اڭگىمەلەسكەندەرى تۋرالى ايتىپ كەلدى. سارايعا جەتىپ، اكەسى قىزىمەن امان-ەسەن قاۋىشتى. باتىر بولعان وقيعالاردىڭ بارلىعىن ايسۇلۋدىڭ اكەسىنە ايتىپ بەردى. اكەسى باتىرعا ريزا بولدى.

ايسۇلۋدىڭ بۇگىنگى تاڭى كەرەمەت اتتى. سەبەبى، ول تاعى دا تۇسىندە اناسىن كورگەن بولاتىن.تۇسىندە اناسى وعان:

— التىن قىزىم، ايسۇلۋ! مەن سەنىڭ وسى قابىلەت بويىڭا بەرىلگەنىنە قۋانىشتىمىن. دەگەنمەن بۇل جەردە سەن ءبىلۋ كەرەك كوپتەگەن دۇنييەلەر مەن ەرەجەلەر بار. مەنىڭ  اقىلىما قۇلاق اسىپ، مەن جىبەرگەن قاتەلىكتى جىبەرمەيدى دەگەن ۇمىتتەمىن. بۇل ومىردە جاقسىلىقپەن قاتار جاماندىق تا قاتار جۇرەدى. سول سەكىلدى وسى قابىلەتىڭدى سەن جاقسى نەمەسە جامان باعىتقا قولدانا الاسىڭ. ورماندا ءبىر بارۋعا بولمايتىن جەر بار. ول جەردە ۇلكەن ءۇي، سىرتى تەمىر قاقپامەن قورشالعان. ەگەر  ونىڭ قاقپاسىن قاعاتىن بولساڭ، ول ءۇي سەنى وزىنە تارتىپ الىپ، ول جەردەن ەشقاشان شىعا المايسىڭ. مەنى وعان ءبىر كەمپىر ەرتىپ اپارعان بولاتىن. ول وتە ايانىشتى بولاتىن. وزىنە كومەك كەرەكتىگىن ايتىپ، اڭداردى مەنىڭ كۇشىم ارقىلى جەمتىگىنە اينالدىردى. مەن ول كەزدە قابىلەتىممەن ەندى عانا تانىسىپ جۇرگەن ەدىم. وعان الدانىپ، اقىر سوڭىندا مەنى ناعىز جاۋىزعا اينالدىرىپ، وسى قاقپانىڭ ەسىگىن قاقتىردى. سوندىقتان قىزىم ساق بول-دەپ ءسوزىن اياقتادى. ايسۇلۋ شوشىپ وياندى.

اناسىنىڭ وسى ءتۇنى ايتقان سوزدەرى جادىندا ماڭگى ساقتالارداي بولدى. حانشا اناسىنىڭ ءتىرى ەكەندىگىن جانە ونى قايدان تابۋ كەرەكتىگىن بىلەتىندەي كۇي كەشتى. ايسۇلۋ حانشا ادەتتەگىشە اكەسىنە كورگەن ءتۇسىن ايتىپ بەردى. اكەسى دە ءدال سول ساتتە اناسى تۋرالى بار شىندىقتى ايتۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندى:

— قىزىم ءقازىر سەندەگى بولىپ جاتقان ەرەكشە قاسيەت اناڭنان بەرىلگەن. ول العاشىندا تەرەزەگە قونعان تورعاي، كوگەرشىندەرمەن سويلەسكەنىنە اسا ءمان بەرمەدىم. كەيىننەن ورمانعا كوپ بارىپ، جانۋارلارمەن سويلەسەتىندىگىن اڭعاردىم. سۇراستىرا كەلە وعان بۇل ەرەكشە قابىلەت مارقۇم اكەسىنەن كەلگەنىن ءبىلدىم. وكىنىشكە وراي اناڭ بۇل قاسيەتتى دۇرىس باعىتتا باسقارا المادى. ول تۇيىقتالىپ، مەنىمەن اشىق سويلەسۋدى قويدى. اقىر سوڭىندا قارا كۇش ونى جاۋلاپ الىپ، قالاعانىن جاساتىپ وتىردى. سودان سوڭ ونى بىزدەن ماڭگىلىككە الىپ كەتتى. سوندىقتان سەنەن وتىنەرىم اناڭنىڭ ساعان ايتقان سوزدەرىن ۇمىتپاي، اركەز ەرەجەمەن جۇرۋگە تىرىس،-دەپ ءسوزىن اياقتادى.

ايسۇلۋ:

— اكە، انام ءتىرى سەكىلدى. مەن ول جەردە تاۋىپ، انامدى قۇتقارىپ اكەلەمىن. مەن ونىڭ ءتىرى ەكەندىگىنە سەنەمىن -دەدى.

اكەسى:

— جوق قىزىم، بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس. مەن سەنى ول جاققا جىبەرە المايمىن-دەدى. قىزى ۇستانعان باعىتىنان تايمادى.  سوندىقتان وسى تۇندە سارايدان قاشۋعا بەل بۋدى.

قاراڭعىدان قورقاتىن ول سول اناسىنا جەتۋ جولىندا بۇكىل قورقىنىشىن ارتقا تاستادى. بار كۇش-جىگەرىن جيىپ، اناسىمەن قاۋىشۋدى ارمان ەتتى. 

ورماندا نەشە ءتۇرلى اعاشتاردىڭ اراسىنان ءوتتى. قيىندىقتارعا دا كەزدەستى. دەگەنمەن سول قۇپياسى مول ۇيگە دە اقىرى جەتتى. ەسىگىن قاعىپ ەدى، بىردەن قىزدى جۇتىپ الدى. ءىشى سونداي قورقىنىشتى. ەسىكتەردەن وتكەن سايىن تورلاردا  تۇرعان  نەشە ءتۇرلى جىرتقىش اڭدار مەن قۇستاردى كوردى. ۋلى جىلاندار مەن جيىركەنىشتى ورمەكشىلەر. ولاردىڭ بارلىعى ايسۇلۋدىڭ جۇرەگىنە قورقىنىش سالا قويمادى. ەڭ سوڭعى ەسىككە بەتتەدى. ول وتە ادەمى ەسىك بولاتىن. التىن تۇستەس، تۇتقالارى سونداي بەرىك. كىرە بەرگەنى سول ەدى، بولمە بۇرىشىندا تالىپ قاجىپ كەتكەن اناسى وتىر ەكەن. دەرەۋ جۇگىرىپ بارىپ، قۇشاقتاعىسى كەلگەنىمەن، تىكەنەكتى شىنجىرلارى وعان مۇمكىندىك بەرە قويمادى. كەنەتتەن ءبىر كەمپىر اشىق ەسىكتى كورىپ، جۇگىرىپ كىردى. ايسۇلۋدى كورىپ، ۇرىپ قۇلاتقىسى كەلىپ ەدى، حانشا اكەسى ۇيرەتكەن قيمىلداردىڭ ارقاسىندا سىتىلىپ كەتتى.

كەمپىر وعان:

— ءا، ءا، اقىرى اناڭدى ىزدەپ تاۋىپسىڭ عوي. مەنىڭ جەمتىگىمە اينالۋعا كەلدىڭ بە؟

حانشا:

— جوق مەن ەندى انامدى ەشكىمگە بەرمەيمىن. ونى وزىمەن بىرگە الىپ كەتەمىن-دەپ ەدى.

كەمپىر:

— جىلدار بويى ازىعىمدى تاۋىپ وتىرعان قۇرالىمدى ساعان بەرەدى دەپ ويلاپ پا ەڭ؟ تاپقان ەكەنسىڭ! اناڭنىڭ قاسيەتىن مەن كۇن سايىن وزىمە الىپ وتىرامىن. سونىڭ ارقاسىندا اڭداردى الداپ، جەمتىگىمە اينالدىرىپ كەلەمىن، ولاردىڭ ءتىلىن تاۋىپ وتىرمىن. ەندى مىنە سەن بارسىڭ. سەنى كوپتەن باقىلاپ كەلەم. اپانعا كەلىپ ءوزىڭ ءتۇستىڭ. قوش كەلدىڭ!-دەدى ءسوزىن اياقتاپ.

ايسۇلۋ قاتتى اشۋلانىپ، بەلگى ارقىلى اڭداردى كومەككە شاقىردى. قۇستار كەمپىردىڭ شاشىن تارتىپ، باسىن شۇقىپ، تىشقاندار تەسىك كيىمىنە كىرىپ، ابدەن تيتىعىنا ءتيدى. باسى اينالىپ جەرگە قۇلاعان كەمپىردىڭ بىردەڭە جاساۋعا قاۋقارى بولمادى. ايسۇلۋ اناسىن شىنجىردان بوساتىپ، كەمپىردى بايلاپ، زىنداندا قالدىردى. شىققان بەتتەرى سول ەدى، اكەسى دە ىزدەپ كەلگەن ەكەن. ول جان-جارىن كورىپ، قاتتى تاڭىرقاپ، سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. اۋزىنا ءسوز تۇسپەي:

— بۇل شىنىمەن سەن بە؟ سەنبىسىڭ؟ — دەپ قۇشاقتاپ الدى. ايسۇلۋ دا ەندى ماۋقىن باسسا بولادى. اناسىن قاتتى قىسىپ قۇشاقتاپ، سارايعا قاراي جولعا شىقتى. سارايعا جەتىپ، ەندى ەشقاشان اجىراماستاي وتباسى بولعان. ايسۇلۋ ءالى كۇنگە ورمانعا بارىپ، اڭدارمەن سويلەسىپ، قابىلەتىنىڭ جاڭا قىرلارىن اشۋدا. ادامنىڭ مۇمكىندىگى شەكسىز...

---