InfoHub Logo

ستۋدەنت: شوكاتايەۆا گۋلميرا رايمبەكوۆنا
عىلىمي جەتەكشى: سايم ل. ن.
«تىرەك-قيمىل اپپاراتى اۋرۋلارى بار پاسيەنتتەرگە كۇتىم كورسەتۋدە مەيىرگەرلەردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن باعالاۋ»
№2 قىزىلوردا ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى
قىزىلوردا مەديسينالىق جوعارى كوللەدجى

كىلت سوزدەر: تىرەك-قيمىل اپپاراتى، مەيىرگەرلىك كۇتىم، كۇتىم ساپاسىن باعالاۋ،بۋىن اۋرۋلارى.

تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى: تىرەك-قيمىل اپپاراتىنىڭ اۋرۋلارى مەن مۇگەدەكتىك الەمدە كەڭ تاراعان: ستاتيستيكا بويىنشا جىلىنا شامامەن 1،2 ميلليارد ادام وزدەرىنەن تىرەك-قيمىل اپپاراتىنىڭ بۇزىلۋىنا شاعىمدانادى ەكەن [1]. سونىڭ ىشىندە مويىن جانە بەل اۋرۋلارى جاس تالعامايدى، ياعني، كەز-كەلگەن جاس كاتەگورياسىنداعى ادامداردا كەزدەسە بەرەدى [2]. ەكونوميكالىق تۇرعىدان الىپ قاراعاندا، كىرىسى جوعارى ەلدەردىڭ مەديسينالىق شىعىندارىنىڭ 5،4%-دان 12،6%-عا دەيىن تىرەك-قيمىل اپپاراتىنىڭ اۋرۋلارىنا جۇمسالاتىن كورىنەدى [3]. قازىرگى كەزدە ريەۆماتيزم اۋرۋلارى الەمدە مۇگەدەكتىك دەڭگەيى بويىنشا قاناينالىم جۇيەسى اۋرۋلارى مەن قاتەرلى ىسىكتەردەن كەيىن ءۇشىنشى ورىندا تۇر. ريەۆماتيزم اۋرۋلارى بار ناۋقاستاردىڭ 72% -ى 18-دەن 59 جاسقا دەيىنگى ەڭبەككە جارامدى ادامدار، ونىڭ 65% -ى ايەلدەر. سوڭعى 5 جىلداعى تىرەك-قيمىل اپپاراتى اۋرۋلارى كورسەتكىشتەرىنىڭ سالىستىرمالى تالداۋى جالپى ريەۆماتيكالىق اۋرۋلاردىڭ جالپى (26،4% -عا) جانە جاڭادان دياگنوز قويىلعان (24،5% -عا) ءوسۋ ديناميكاسىن كورسەتتى. وستەوارتريتپەن اۋىراتىن ناۋقاستار 157 مىڭنان استام ناۋقاستى قۇرادى، ريەۆماتويدتى ارتريت - 64 مىڭنان استام، انكيلوزدى سپونديلوارتريت - 4 مىڭنان استام، جۇيەلى قىزىل جەگى (جقج) - شامامەن 4 مىڭ، پوداگرا - 3 مىڭنان استام جانە وستەوپوروز - 1، 5 مىڭ. وستەوارتريتتىڭ جالپى ءوسۋ ديناميكاسى 157،1%، ريەۆماتويدتى ارتريت - 60% دەيىن، جقج - 41%، انكيلوزدى سپونديليت - 48%، پوداگرا - 43،9% جانە وستەوپوروز - 39،5%.  

اقش ەڭبەك بيۋروسىنىڭ ۇسىنعان ستاتيستيكاسىنا سۇيەنسەك، 900،380 اۋرۋعا بايلانىستى دەمالىس جاعدايى تىركەلگەن. سونىڭ ىشىندە 272،780 جاعداي تىرەك-قيمىل اپپاراتىنىڭ اۋرۋلارىنا بايلانىستى بولىپ وتىر، بۇل - بارلىق دەمالىستاردىڭ 30%-ى [4]. 2017 جىلى جۇرگىزىلگەن ساۋالناما جاۋاپتارىنا سايكەس، تقا اۋرۋلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كەڭ تاراعانى ارتريت پەن ريەۆماتيزم (23،4%) بولسا، ەكىنشى كەڭ تارالعاندارى مويىن جانە ارقا اۋرۋلارى ەكەن (16،2%) [5]. امەريكا وسى تىرەك-قيمىل اپپاراتىنىڭ اۋرۋلارىنا ەم مەن كۇتىم ءۇشىن كەتكەن شىعىندى جىلىنا 300 ميلليارد دوللارعا تەڭ دەپ باعالاپ وتىر، بۇل باعا دا سوڭعى جىلداردا وسۋدە [6].

ەۋروپا پوپۋلياسياسى اراسىندا ەڭ كەڭ تاراعان جانە ورتاق ۋايىمعا اينالعان ماسەلە - تىرەك-قيمىل اپپاراتى اۋرۋلارى. تقا اۋرۋلارى كونتينەنتتەگى بارلىق ەرەسەكتەردىڭ 25%-ىن مازالايدى [7]. سوڭعى دەرەكتەرگە سايكەس، ەۋروپانىڭ تۇراقتى جۇمىسى بار حالقىنىڭ 46،6% بۇلشىقەت،  مويىن، يىق جانە قولدارىندا اۋىرسىنۋلار سەزىنەدى. ال يسپانيادا بۇل كورسەتكىش ءتىپتى جوعارى، 58،6% جەتەدى [8]. تاعى دا جوعارى كورسەتكىش فينليانديا اسكەري كۇشتەرىنە قوسىلعان جاس ەر ادامداردان بايقالدى، ولاردىڭ 80% تقا تراۆمالارىن الادى ەكەن [9].

قازاقستاندا تىرەك-قيمىل اپپاراتىنىڭ اۋرۋلارى جاعدايى ارتتى. ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سايكەس، 2013 جىلى 1،7 ملن جاعداي تىركەلسە، 2017 جىلى بۇل كورسەتكىش 11%-عا ارتىپ، 1،9 ميلليونعا جەتتى [12]. شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى 2ء-شى كوپ تاراعان اۋرۋ وسى تقا اۋرۋى ەكەن [13].

ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 2017 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ريەۆماتويدتى ارتريت جانە انكيلوزدى سپونديلوارتريتپەن اۋىراتىن ناۋقاستاردىڭ ۇلتتىق ءتىزىلىمى» (بۇدان ءارى - را جانە اس بار ۇت) جوباسى ىسكە قوسىلدى، ول ءوز الدىنا انكيلوز جاسايتىن ريەۆماتويدتى ارتريتپەن اۋىراتىن ناۋقاستاردى تىركەۋ جۇيەسىن مودەرنيزاسيالاۋ سياقتى مىندەتتەردى قويدى. سپونديليت جانە مەديسينالىق كومەك ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن ناقتى كلينيكالىق پراكتيكا تۋرالى سەنىمدى اقپارات الۋ [1].

بۇگىنگى تاڭدا، الماتى قالاسىندا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ناقتى كلينيكالىق تاجىريبەدە پاسيەنتتەردىڭ كۋرسى مەن باسقارۋى تۋرالى سەنىمدى اقپارات الۋ، پاسيەنتتىڭ كلينيكالىق، دەموگرافيالىق جانە الەۋمەتتىك سيپاتتامالارىن، اۋرۋدىڭ بارىسى مەن ناتيجەلەرىن بۇكىل ەلدە دە، سونداي-اق زەرتتەۋ دە قول جەتكىزىلدى. ءار ءتۇرلى تەراپيا تۇرلەرىنىڭ تيىمدىلىگى مەن توزىمدىلىگىن باعالاۋ ءۇشىن ونىڭ ايماقتارىندا بولەك قابىلدانادى، جەكەلەگەن دارى-دارمەكتەر (گيبت) جانە ولاردىڭ ۇزاق مەرزىمدى باقىلاۋشىلارى بار ناۋقاستاردى ەمدەۋدەگى ولاردىڭ كومبيناسياسى قۇرىلدى. [1، ب. 5].

قازىرگى ۋاقىتتا استانا، الماتى جانە الماتى وبلىسى، جامبىل، شىعىس قازاقستان، قاراعاندى ​​«رپ جانە را بار اس» قۇرۋعا جانە قىزمەت كورسەتۋگە قاتىسادى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى جانە را جانە سا دياگنوزى بار 700-دەن استام ادام. ونىڭ ىشىندە 387 (80%) را-مەن، 96 (20%) Aس-مەن اۋىرادى. ەگەر ءبىز را دياگنوزى بار پاسيەنتتەردى ايماقتار بويىنشا بولەتىن بولساق، وندا 1-ورىندا الماتى قالاسى 61%، 2-ورىندا الماتى وبلىسىندا -24%، 3-ورىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىندا 11%، سودان كەيىن جامبىل وبلىسى 2%، استانا، وقو ءارقايسىسى 3%،  قاراعاندى ​​وبلىسى-1%. را-مەن اۋىراتىنداردىڭ اراسىندا 80% -دان استامى سەروپوزيتيۆتى جانە سەرونەگاتيۆتى ريەۆماتويدتى ارتريت دياگنوزى بار ناۋقاستار بولىپ تابىلادى (كود مكب-10 كودى M05. 8 جانە M06. 0). جىنىسى بويىنشا ناۋقاستاردىڭ 85% -ى ايەلدەر. را-مەن اۋىراتىن ناۋقاستاردىڭ ىشىندە 40% -دان استامى 38-دەن 57 جاسقا دەيىنگى ەڭبەككە قابىلەتتى جاستاعى ادامدار بولىپ تابىلادى جانە دياگنوز قويۋ كەزىندەگى ورتاشا جاس 42 جاستى قۇرايدى، ەگەر اس دياگنوزى قويىلعان پاسيەنتتەر اراسىندا بۇل كورسەتكىشتەر 18-37 جاس جانە دياگنوز قويۋ كەزىندەگى ورتاشا جاس 18،2 جاستى قۇراسا.

پاسيەنتتەر تىزىلىمىندە سا دياگنوزى بار ناۋقاستار 20% -دان استامدى قۇرايدى، ولاردىڭ ىشىندە الماتى-42%، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا-26%، استانا-15%، الماتى وبلىسىندا-13%، قاراعاندى ​​وبلىسىندا 3%، جامبىل وبلىسىندا جانە يۋكو-1% پاسيەنتتەرى بار. تىركەۋ 2017 جىلدىڭ ساۋىرىنەن باستاپ جۇمىس ىستەيدى، ناۋقاستاردىڭ ەڭ كوپ سانى 2017 جىلدىڭ قىركۇيەك جانە قازان ايلارىندا تىركەلدى. را-مەن اۋىراتىن ناۋقاستار اس-مەن سالىستىرعاندا 74،7% كوپ. را دياگنوزى قويىلعان پاسيەنتتەردىڭ اراسىندا ستەرويدتى ەمەس جانە نەگىزگى قابىنۋعا قارسى پرەپاراتتارمەن (بۇدان ءارى سەققپ جانە ققبپ) تەراپياداعىلار - 18 (12%) جانە 252 (38،6%)، (بەلسەندى زات بويىنشا تارالۋ) دياگنوزى بار جانە سەققپ تەراپياسىندا اس دياگنوزى قويىلعان - 57 (45%)، ققبپ - 40 رA جانە AC.

وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، حح عاسىردىڭ اياعى. ريەۆماتيكالىق اۋرۋلاردى ەمدەۋدە ايتارلىقتاي پروگرەسكە يە بولدى. اۋتويممۋندى قابىنۋدىڭ نەگىزگى مەحانيزمدەرىن زەرتتەۋ، انتيريەۆماتيكالىق تەراپيانىڭ جاڭا پەرسپەكتيۆالىق ماقساتتارىن ىزدەۋ قابىنۋعا قارسى بيولوگيالىق پرەپاراتتاردىڭ پرينسيپيالدى جاڭا كلاسىن قۇرۋعا الىپ كەلدى [2]. ريەۆماتولوگيا سالاسىنداعى قازاقستاندىق مەديسينادا گەندىك-ينجەنەرلىك بيولوگيالىق پرەپاراتتار (بۇدان ءارى - گيبپ) كەڭىنەن قولدانىلاتىندىعىن اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى. گيبپ - بۇل گەنەتيكالىق ينجەنەرلىك بيولوگيالىق بەلسەندى مولەكۋلالار (مىسالى، انتيدەنەلەر)، ولار يممۋندىق جاسۋشالاردى بەلسەندىرۋگە بايلانىستى كۇردەلى ءوزارا ارەكەتتەسۋگە قاتىساتىن ناقتى قۇرىلىمدارعا باعىتتالعان. گيبپ - بۇل اۋرۋدىڭ نەگىزگى مەحانيزمدەرىنە باعىتتالعان تەراپيەۆتىك ماقساتتاعى دارىلەر. بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ را جانە سا ناۋقاستاردىڭ تىزىلىمىنە 102 پاسيەنت تىركەلدى (ونىڭ ىشىندە 69 (14%) را، 33 (27%) را)، ولار بەلسەندى تۇردە با قابىلدايدى. را جانە اس ناۋقاستاردى تىركەۋ جۋرنالىنىڭ جۇمىسىن تالداۋ كەزىندە ءبىز ارالاس تەراپيا سحەماسىنىڭ قۇرىلىمىن زەرتتەدىك، مۇندا «ققبپ + گيبپ + گكس» تىركەسىمى نەگىزىنەن را دياگنوزى قويىلعان ناۋقاستارعا قولدانىلادى - 36% جاعداي جانە دي-ققبپ + گيبپ + ققسەپ بار ناۋقاستار اراسىندا » - 33%. [15].

زەرتتەۋ ماقساتى: تىرەك-قيمىل اپپاراتى اۋرۋلارى بار پاسيەنتتەرگە كۇتىم كورسەتۋدە مەيىرگەرلەردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن ساۋالناما  ارقىلى باعالاۋ.

تاسىلدەر مەن ماتەريالدار

زەرتتەۋ جۇمىسى №2 قىزىلوردا ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى. زەرتتەۋگە بارلىعى 20 مەيىرگەر قاتىستى.

زەرتتەۋ ءتۇرى: ساپالىق

زەرتتەۋ ديزاينى:ساپالىق زەرتتەۋ،فەنومەنالدى؛ راندوميزيرلەنگەن ماقساتتى، پوپۋلياسياعا نەگىزدەلگەن.

زەرتتەۋ وبەكتىسى: №2 قىزىلوردا ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى

زەرتتەۋ قۇرالى: Cاۋالناما ميكس بولىپ قۇراستىرىلدى،ياعني ساۋالناما ەكى ماقالاعا  سۇيەنە وتىرىپ جاسالىندى. ولار ءار ءتۇرلى دالەلدەلگەن مەديسينالىق ماقالالاردان الىندى.  

قورىتىندى:

2020 جىلى جەلتوقسان ايىندا    №2 قىزىلوردا الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىندا تىرەك-قيمىل اپپاراتى اۋرۋلارى بار پاسيەنتتەرگە كۇتىم كورسەتۋدە مەيىرگەرلەردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى -82،5% قۇرادى.

1. 2020 جىلى جەلتوقسان ايىندا جۇرگىزىلگەن نەگىزگى كورسەتكىشتەردىڭ راندوميزيرلەنگەن پوپۋلياسياعا نەگىزدەلگەن تالداۋى № 2 قىزىلوردا ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىندا مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇرىلىمى بويىنشا ساۋالناما جۇرگىزىلدى. ورتالىقتا مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ورتاشا جاسى 40-49 جاس قۇرايدى. مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كوپشىلىگى سالىستىرمالى تۇردە 6-15 جىل جۇمىس ىستەيدى. مەيىرگەرلەردىڭ 100% - ارنايى ورتا ءبىلىمدى.
2. ساۋالناما نەگىزىندە تقج اۋرۋلارىن كۇتۋ ەرەكشەلىكتەرى مەيىربيكەدەن تاجىريبە جانە جوعارى كاسىبي دايىندىقتى تالاپ ەتەدى. ورتالىقتا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما بويىنشا كۇتىم تيىمدىلىگىنە اسەر ەتەتىن فاكتورلار انىقتالدى.
3. تقج اۋرۋلارى بار پاسيەنتتەر كۇتىمىن جوعارى دەڭگەيدە ارتتىرۋ ءۇشىن، ەرتە انىقتاۋ جانە ءقاۋىپ فاكتورلارىن تومەندەتۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى ۋاقىتىلى جانە تولىق اقپارات، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا بىرلەسكەن جاۋاپكەرشىلىگى، قىزمەتكەرلەردىڭ مورالدىق جانە قارجىلىق موتيۆاسياسى، قىزمەتكەرلەردى ۋاقتىلى باقىلاۋ ءۇشىن جۇمىس بەرۋشىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى،  ءتيىستى جابدىقتاردىڭ بولۋى، قىزمەتكەرلەردىڭ ارنايى ءبىلىم دەڭگەيى قاجەت.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەردىڭ ءتىزىمى:

1. Budtz، C. R. ، Mose، S. & Christiansen، D. H. (2020) Socio-demographic، clinical and psychological predictors of healthcare utilization among patients with musculoskeletal disorders: a prospective cohort study. BMC Health Serv Res 20، 239. https://doi. org/10. 1186/s12913-020-05100-0

2. Neupane، S. ، Lallukka، T. ، Pietiläinen، O. ، Rahkonen، O. ، & Leino‐Arjas، P. (2019). Trajectories of multisite musculoskeletal pain in midlife: Associations with common mental disorders. European Journal of Pain. doi:10. 1002/ejp. 1492 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/31612552/

3. March L، Smith EU، Hoy DG، Cross MJ، Sanchez-Riera L، Blyth F، et al. 2014. Burden of disability due to musculoskeletal (MSK) disorders. Best Pract Res Clin Rheumatol. 28(3):353–66. doi: 10. 1016/j. berh. 2014. 08. 002 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/25481420/

4. U. S. Bureau of Labor Statistics. (2020) Occupational injuries and illnesses resulting in musculoskeletal disorders (MSDs)

5. https://www. bls. gov/iif/oshwc/case/msds. htm#:~:text=In%202018%2C%20there%20were%20900%2C380،2018%2C%20and%2035. 4%20in%202011.

6. Hinojosa، R. ، Hinojosa، M. S. ، & Nguyen، J. (2017). Military Service and Physical Capital. Armed Forces & Society، 0095327X1774188. doi:10. 1177/0095327x17741888

7. https://sci-hub. se/10. 1177/0095327X17741888

8. Welsh، T. P. ، Yang، A. E. ، & Makris، U. E. (2020). Musculoskeletal Pain in Older Adults. Medical Clinics of North America. doi:10. 1016/j. mcna. 2020. 05. 002 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/32773050/

9. Cruder C، Barbero M، Koufaki P، Soldini E، Gleeson N. (2020) Prevalence and associated factors of playing-related musculoskeletal disorders among music students in Europe. Baseline findings from the Risk of Music Students (RISMUS) longitudinal multicentre study. PLoS One. 15(12):e0242660. doi: 10. 1371/journal. pone. 0242660. https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/33296381/

10. Moar، J. M. R. ، Alvarez-Campana، J. M. ، Míguez، J. L. ، González، L. M. L. ، & Ramos، D. G. (2015). Comparative study of the relevance of musculoskeletal disorders between the Spanish and the European working population. Work، 51(4)، 645–656. doi:10. 3233/wor-152027 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/26409937/

11. Taanila H. ، Suni J. H. ، Kannus P. ، Pihlajamäki H. ، Ruohola J. P. ، Viskari J. ، Parkkari J. (2015). Risk factors of acute and overuse musculoskeletal injuries among young conscripts: a population-based cohort study. BMC Musculoskelet Disord. 16:104. doi: 10. 1186/s12891-015-0557-7 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/25925549/

12. Bikbov M. M. ، Kazakbaeva G. M. ، Zainullin R. M. ، Salavatova V. F. ، Gilmanshin T. R. ، Arslangareeva I. I. ، Nikitin N. A. ، Mukhamadieva S. R. ، Yakupova D. F. ، Panda-Jonas S. ، Khikmatullin R. I. ، Aminev S. K. ، Nuriev I. F. ، Zaynetdinov A. F. ، Uzianbaeva Y. V. ، Jonas J. B. . (2020). Prevalence of and factors associated with low Back pain، thoracic spine pain and neck pain in Bashkortostan، Russia: the Ural Eye and Medical Study. BMC Musculoskelet Disord. 21(1):64. doi: 10. 1186/s12891-020-3080-4. https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/32007098/

13. شيبكوۆ ا. ا. (2012). پوپۋلياسيوننايا حاراكتەريستيكا سوستويانيا وپورنو-دۆيگاتەلنوي سيستەمى دەتەي نا ەتاپە پوستۋپلەنيا ۆ شكولۋ.   ۆەستنيك يۋۋرگۋ. 42.   https://cyberleninka. ru/article/n/populyatsionnaya-harakteristika-sostoyaniya-oporno-dvigatelnoy-sistemy-detey-na-etape-postupleniya-v-shkolu/viewer

14. نوگايەۆا م. گ. ، امانجولوۆا ا. س. ، تۋلەۋتايەۆا س. ا. . (2019). راسپروسترانەننوست ريەۆماتويدنوگو ارتريتا ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان زا 2013-2017 گودى. Medicine doi:10. 31082/1728-452X-2019-201-3-77-82 http://www. medzdrav. kz/images/magazine/medecine/2019/2019-3/77-82. pdf

15. وتاربايەۆا م. ب. ، سۋلتانبەكوۆ ز. ك. ، گايسين ا. ب. (2018). شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا اۋرۋشاڭدىق تالداۋى. Occupational Hygiene & Medikal Ekology 58(1): 60-69. https://covid-19. ebscomedical. com/eds/detail؟db=edb&an=131442556&isbn=17279712

---