تىرناق اۋرۋلارى
تاقىرىبى: «ستۋدەنتتەر اراسىندا كەزدەسەتىن تىرناق اۋرۋلارى»
«قازاقستان - 2050» ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى
ۇلت دەنساۋلىعى – ءبىزدىڭ تابىستى بولاشاعىمىزدىڭ نەگىزى (قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى. 2012 جىلعى 14 جەلتوقسان)
دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ ۇلتتىق جۇيەسىن ۇزاق مەرزىمدى جاڭعىرتۋ اياسىندا ءبىز ەلدىڭ بارلىق اۋماعىندا مەديسينالىق قىزمەتتەر ساپاسىنىڭ ءبىرىڭعاي ستاندارتتارىن ەنگىزۋگە، سونداي - اق مەديسينا مەكەمەلەرىنىڭ ماتەريالدىق - تەحنيكالىق جابدىقتالۋىن ءبىرىڭعايلاندىرۋعا ءتيىسپىز.
نەگىزگى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى:
پروفيلاكتيكالىق مەديسينا اۋرۋدىڭ الدىن الۋداعى باستى قۇرالعا اينالۋى ءتيىس. حالىقپەن اقپاراتتىق - تۇسىندىرمەلىك جۇمىس جۇرگىزۋگە باسا دەن قويۋ.
سوعان وراي مەنىڭ عىلىمي تاجىريبەلىك جۇمىسىمنىڭ نەگىزگى ماقساتى
استانا قالاسى مەديسينالىق كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتتەرى اراسىندا كەزدەسەتىن تىرناق اۋرۋلارىنىڭ ەتيولوگياسى، پاتوگەنەزى، بەلگىلەرى، دياگنوستيكاسى، كلاسسيفيكاسياسى، كەڭ تاراعان قاتە پىكىرلەر، اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا الىپ كەلەتىن فاكتورلار، اۋرۋدىڭ الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق اسپەكتىسىن تاجىريبەلىك زەرتتەۋ.
مازمۇنى:
ءى. كىرىسپە...................................................................................
ءىى. تاجىريبەلىك ءبولىم................................................................
ءىىى. نەگىزگى ءبولىم..........................................................................
IV. قورىتىندى ءبولىم...............................................................
V. تۇجىرىم..............................................................................
VI. سلايد كورىنىس........................................................................
ماقساتى: استانا قالاسى مەديسينالىق كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتتەرى اراسىندا كەزدەسەتىن تىرناق اۋرۋلارىن انىقتاۋ، كەزدەسەتىن تىرناق اۋرۋلارىنىڭ ەتيولوگياسى، پاتوگەنەنەزى، بەلگىلەرى، دياگنوستيكاسى، كلاسسيفيكاسياسى، كەڭ تاراعان قاتە پىكىرلەر، اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا الىپ كەلەتىن فاكتورلار، اۋرۋدىڭ الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق اسپەكتىسى تاجىريبەلىك زەرتتەۋ.
زەرتتەۋ مىندەتتەرى:
1. تەكسەرىس ناتيجەسى بويىنشا ستۋدەنتتەردىڭ پروبلەمالارىن انىقتايمىز.
2. پروبلەماعا بايلانىستى دەنساۋلىقتى ساقتاۋ، ساۋىقتىرۋ جانە نىعايتۋ شارالارىنىڭ جوسپارى قۇرىلدى.
3. جوسپاردى ورىنداۋ شارالارىن جۇرگىزۋ.
زەرتتەۋ نىسانى:
2013 - 2014 وقۋ جىلى
1. استانا قالاسى مەديسينالىق كوللەدجىنىڭ 1، 2، 3، 4 كۋرس ستۋدەنتتەرى تىرناقتارىن تەكسەرۋدەن باستادىق. ولار 16 - 20 جاس ارالىعىنداعى جاسوسپىرىمدەر.
2. ولاردىڭ جاسىن، تاماقتانۋ رەجيمىن، بولعان اۋرۋلارىن، تىرناق اۋرۋلارى بارما جوقپا ەكەنىن، ستۋدەنتتەردىڭ تۇرمىستىق جاعدايىن نىساناعا الدىق.
2013 - 2014 وقۋ جىلى
1. ستۋدەنتتەرگە ساۋالناما جۇرگىزىپ ولاردىڭ تىرناق جاعدايىن، پروبلەمالارىن انىقتادىق.
2. پروبلەمالارعا بايلانىستى دەنساۋلىقتى ساقتاۋ، ساۋىقتىرۋ جانە نىعايتۋ شارالارىنىڭ جوسپارى قۇرىلدى.
نەگىزگى ءبولىم
استانا قالاسى مەديسينالىق كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتتەرى اراسىندا كەزدەسەتىن تىرناق اۋرۋلارىنىڭ ەتيولوگياسى، پاتوگەنەنەزى، بەلگىلەرى، دياگنوستيكاسى، كلاسسيفيكاسياسى، كەڭ تاراعان قاتە پىكىرلەر، اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا الىپ كەلەتىن فاكتورلار، اۋرۋدىڭ الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق اسپەكتىسى تاجىريبەلىك زەرتتەۋ.
ءبىزدىڭ بۇل تاقىرىپتى تاڭداعان سەبەبىمىز، كەيىنگى ۋاقىتتا بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ تومەندەۋى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تۇرعىندارىندا ءوزىنىڭ دەنساۋلىعىنا دەگەن كوزقاراس دۇرىس قالىپتاسپاعان، كوپ ادامدار وزدەرىنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاپ، نىعايتۋعا جەتكىلىكتى كوڭىل بولمەيدى، تەك اۋىرعاندا دارىگەرگە قارالادى.
دەنساۋلىق – ادامنىڭ دەنە جانە رۋحاني قابىلەتتەرىنىڭ جيىنتىعى. وسى قابىلەتتەر ادام بويىندا ۇيلەسىم تاپقاندا عانا ادام ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، تىرشىلىكتە ويىنا العان جوسپارلارىن جۇزەگە اسىرا الادى، قوعام يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتەدى، بەرەكەلى وتباسىن قۇرىپ، سالاۋاتتى ۇرپاق تاربيەلەيدى.
تىرناق اۋرۋلارى تۋرالى ايتپاس بۇرىن اياق – قول تىرناقتارىنىڭ اناتومياسىمەن، فيزيولوگياسىمەن تانىسۋىمىز كەرەك. تىرناق، ونىڭ قۇرىلىمى، گيگيەناسى، قىزمەتىنە توقتالامىز.
تىرناق اناتومياسى
تىرناق (Unguis)
تىرناق – ساۋساق ۇشتارىنىڭ سىرتىن جاۋىپ جاتاتىن قاتتى مۇيىزدەنگەن پلاستينكا. تىرناق پلاستينكاسىنىڭ استىندا جاتقان تەرى بولىگى تەرى قىرتىسىمەن جابىلىپ جاتادى، ونى تىرناق توسەگى دەپ اتايدى. ارتقى تىرناق بەلدىگى تىرناقتىڭ ارتىن دوعا ءتارىزدى جاۋىپ كەلىپ، ەپيدەرميستىڭ جۇقا ءمۇيىزدى پلاستينكاسىن – تىرناق تەرىسىن قۇرادى (eponychium). تىرناقتىڭ الدىڭعى ۇشى (margo liber) ەركىن العا شىعىپ تۇرادى. ەڭ ارتقى بولىگى تىرناق ءتۇبىرى (radix unguis) دەپ اتالادى. تىرناق ءتۇبىرى ارتقى تىرناق كوبەسىنىڭ استىنا تەرەڭىنەن ءقىرىپ جاتادى. تىرناق ءتۇبىرى جاتقان ەپيتەلييدىڭ بولىگى ماتريسا (matrix unguis) دەپ اتالادى جانە تىرناقتىڭ ءوسۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ماتريسانىڭ الدىڭعى بولىگى، اسىرەسە باس بارماقتاردا اپپاق، جارتى اي سياقتى كورىنىپ تۇرادى. تىرناق پلاستينكاسى تىعىز تۇتاس ءمۇيىزدى ماسسادان تۇرادى. تىرناقتىن بەتى تەگىس بولعانمەن استى بۇدىرلى، سونىڭ ارقاسىندا ول تىرناق قۇنداعىمەن تىعىز بەرىك بايلانىستا. ك. گ. اندرياسياننىڭ كورسەتكەنىندەي، تىرناقتىڭ جاسىرىن بولىگى – تىرناقتىڭ تۇبىرىندەگى جانە قۇنداعىنداعى ەپيتەلييدە وتە ۇلكەن، سيتوپلازماسى گوموگەندى، اقشىل ەرەكشە كلەتكالار – ونيحوبلاستتار بار. بۇل كلەتكالار ءمۇيىزدى زاتتى تۇزۋگە قاتىسادى.
تىرناقتىڭ ءوسۋىن تۇبىرىندەگى ونيحوبلاستتار قامتاماسىز ەتسە، قۇنداعىنداعى ونيحوبلاستتار تىرناقتىڭ قالىڭداۋىنا ىقپال ەتەدى. ەمىزىكتى قاباتتا ورنالاسقان قان تامىرلارى تىرناققا قىزعىلت ءتۇس بەرەدى.
تىرناقتىڭ فيزيولوگياسى مەن حيميالىق قۇرامى
تىرناق شاش سياقتى تەرى قاباتىنىڭ ءمۇيىزدى وسىندىسىنە جاتادى، ياعني كەراتيندى تۇزىلىستەردەن تۇرادى. ءبىراق شاشتىڭ قۇرامىنداعى الفا – كەراتيننان ايىرماشىلىعى تىرناقتىڭ يىلگىشتىك جانە قابات تۇزەتىن قاسيەت بەرىپ تۇراتىن بەتا – كەراتين بەلوگى بار. كەراتين – ورگانيكالىق تابيعاتتا كەزدەسەتىن ەڭ مىقتى اقۋىزدىڭ ءبىرى. ول قىشقىلدار مەن سىلتىلەرگە، جوعارى جانە تومەن تەمپەراتۋراعا وتە ءتوزىمدى. كەراتيننىڭ جالپى ماسساسىندا 5% كۇكىرت كەزدەسەدى. ال مينەرالدى زاتتاردىڭ ىشىندە تىرناق قۇرامىندا كەزدەسەتىندەرى: كالسيي، فوسفور، سينك جانە مىشياك. اتالعان زاتتاردان باسقا تىرناق سۋعا باي، شامامەن 14% - عا دەيىن جانە ماي ءتارىزدى زاتتارمەن حولەستەرين بار.
تىرناقتىڭ پلاستينكالىق قۇرىلىمى وتكىزگىشتىك قاسيەتىن قامتاماسىز ەتەدى. تەرىگە قاراعاندا تىرناقتار سۋدى جاقسى وتكىزەدى. تىرناقتار وتە قارقىندى تۇردە مايدى وزىنە ءسىڭىرۋ قاسيەتىنە يە. بۇل قاسيەت تىرناقتىڭ ەمدەلۋىن جانە قالپىنا كەلۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ولاردىڭ ءسىڭىرۋ قاسيەتتەرىمەن قوسا، سىرتقا شىعارۋ قاسيەتتەرى بىرگە جۇرەدى. وسىلايشا تىرناق ءبىر - بىرىنە قاراما - قارسى ەكى قىزمەت اتقارادى - سىرتقا شىعارۋ جانە قايتا ءسىڭىرۋ. تىرناق پلاستينكالارى تەرى سياقتى ۇنەمى سىرتقا ىلعالدىلىق شىعارىپ تۇرادى، ءبىراق تىرناقتىڭ تەرىدەن ايىرماشىلىعى، تىرناق قاباتتارىنان سىرتقى ورتامەن زات الماسۋ پروسەسسى ەنجارلى جۇرەدى. ىلعالدىلىقتى سىرتقا شىعارۋدىڭ جوعارلىعىمەن ادەتتە تىرناق وڭدەۋدە تىرناققا جاناساتىن بوگدە نەمەسە ت. ب زاتتار جاقسى سىڭەدى.
تىرناقتار قورشاعان ورتا فاكتورلارىنا وتە سەزىمتال كەلەدى، سونىڭ اسەرىنەن تىرناقتار كولەمى مەن ءپىشىنىن وزگەرتەدى. سۋىق جانە قۇرعاق ورتا تىرناقتىڭ كولەمىنىڭ كىشىرەيۋىنە الىپ كەلەدى، ال جىلى جانە ىلعالدى ورتادا تىرناقتاردىڭ كەرىسىنشە كولەمى ۇلكەيەدى. تىرناقتاردىڭ قالىپتى بولۋى تەرى سياقتى ونىڭ قوسالقى قۇرىلىمدارىنا بايلانىستى. مىسالى، تەرى جۇقا ءارى قۇرعاق بولسا، وندا بۇل جاعدايدا تىرناقتا جۇقا جانە سىنعىش كەلەدى دەپ بولجاۋعا بولادى. ءبىراقتا بۇل پىكىر ناقتى ەرەجە بولىپ تابىلمايدى، سەبەبى تەرىنىڭ قالىپتى جاعدايىندا دا تىرناق اقاۋلارى كورىنەدى، ياعني تىرناقتىڭ وسۋگە جاۋاپ بەرەتىن قۇرىلىمدارى زاقىمدانعاننان پايدا بولادى. ءارتۇرلى ىقپالداردىڭ اسەرىنەن تىرناق وسەتىن ايماقتا ءتۇرلى وزگەرىستەر بايقالادى. مىسالى، تىرناق پلاستينكاسىندا كولدەنەڭ جۇلگەلەردىڭ پايدا بولۋى ماتريكستىڭ وزگەرىسىنە نەمەسە ونىڭ زاقىمدانۋىمەن سيپاتتالادى. ال ءدان ءتارىزدى اق داقتارمەن سىزىقتىڭ(لەيكونيحيا) پايدا بولۋى ماتريكسا نەمەسە گيپونيحيا ايماعىندا كەراتينيزاسيالىق ۇدەرىستىڭ بۇزىلۋىن كورسەتەدى، ياعني زات الماسۋ پروسەسى بۇزىلدى. جوعارىدا ايتىپ كەتكەندەي تىرناقتىڭ ءوسۋى ماتريكساعا جانە گيپونيحياعا بايلانىستى.
تىرناق پلاستينكاسىنىڭ تولىعىمەن اۋىسۋى قالىپتى جاعدايدا 3 - 4 كولەمىندە وتەدى. قول تىرناقتارى اياق تىرناقتارىنا قاراعاندا 2 - 3 رەت جىلدام وسەدى، ايەل ادامداردىڭ تىرناعى ەر ادامداردا قاراعاندا باياۋ وسەدى، تۇندە جىلدام كۇندىز ءجاي، جازدا قارقىندى كىستا باياۋ وسەدى. تىرناقتىڭ باياۋ ءوسۋى زات الماسۋ پروسەسسىنە جانە تىرناقتىڭ ءوسۋ ايماعىنداعى جەرگىلىكتى ميكروسيركۋلياسياعا بايلانىستى. تىرناقتىڭ اناتومياسىمەن فيزيولوگياسىن ءبىلۋ ماڭىزدى، سەبەبى تاجىريبەدە جانە قىزمەتى جاعىنان تىرناققا بايلانىستى قوسالقى تۇسىنىكتەر بار. ول تۇسىنىكتەر "ءقاۋىپتى ايماقتار" دەپ اتالادى.
«قازاقستان - 2050» ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى
ۇلت دەنساۋلىعى – ءبىزدىڭ تابىستى بولاشاعىمىزدىڭ نەگىزى (قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى. 2012 جىلعى 14 جەلتوقسان)
دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ ۇلتتىق جۇيەسىن ۇزاق مەرزىمدى جاڭعىرتۋ اياسىندا ءبىز ەلدىڭ بارلىق اۋماعىندا مەديسينالىق قىزمەتتەر ساپاسىنىڭ ءبىرىڭعاي ستاندارتتارىن ەنگىزۋگە، سونداي - اق مەديسينا مەكەمەلەرىنىڭ ماتەريالدىق - تەحنيكالىق جابدىقتالۋىن ءبىرىڭعايلاندىرۋعا ءتيىسپىز.
نەگىزگى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى:
پروفيلاكتيكالىق مەديسينا اۋرۋدىڭ الدىن الۋداعى باستى قۇرالعا اينالۋى ءتيىس. حالىقپەن اقپاراتتىق - تۇسىندىرمەلىك جۇمىس جۇرگىزۋگە باسا دەن قويۋ.
سوعان وراي مەنىڭ عىلىمي تاجىريبەلىك جۇمىسىمنىڭ نەگىزگى ماقساتى
استانا قالاسى مەديسينالىق كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتتەرى اراسىندا كەزدەسەتىن تىرناق اۋرۋلارىنىڭ ەتيولوگياسى، پاتوگەنەزى، بەلگىلەرى، دياگنوستيكاسى، كلاسسيفيكاسياسى، كەڭ تاراعان قاتە پىكىرلەر، اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا الىپ كەلەتىن فاكتورلار، اۋرۋدىڭ الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق اسپەكتىسىن تاجىريبەلىك زەرتتەۋ.
مازمۇنى:
ءى. كىرىسپە...................................................................................
ءىى. تاجىريبەلىك ءبولىم................................................................
ءىىى. نەگىزگى ءبولىم..........................................................................
IV. قورىتىندى ءبولىم...............................................................
V. تۇجىرىم..............................................................................
VI. سلايد كورىنىس........................................................................
ماقساتى: استانا قالاسى مەديسينالىق كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتتەرى اراسىندا كەزدەسەتىن تىرناق اۋرۋلارىن انىقتاۋ، كەزدەسەتىن تىرناق اۋرۋلارىنىڭ ەتيولوگياسى، پاتوگەنەنەزى، بەلگىلەرى، دياگنوستيكاسى، كلاسسيفيكاسياسى، كەڭ تاراعان قاتە پىكىرلەر، اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا الىپ كەلەتىن فاكتورلار، اۋرۋدىڭ الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق اسپەكتىسى تاجىريبەلىك زەرتتەۋ.
زەرتتەۋ مىندەتتەرى:
1. تەكسەرىس ناتيجەسى بويىنشا ستۋدەنتتەردىڭ پروبلەمالارىن انىقتايمىز.
2. پروبلەماعا بايلانىستى دەنساۋلىقتى ساقتاۋ، ساۋىقتىرۋ جانە نىعايتۋ شارالارىنىڭ جوسپارى قۇرىلدى.
3. جوسپاردى ورىنداۋ شارالارىن جۇرگىزۋ.
زەرتتەۋ نىسانى:
2013 - 2014 وقۋ جىلى
1. استانا قالاسى مەديسينالىق كوللەدجىنىڭ 1، 2، 3، 4 كۋرس ستۋدەنتتەرى تىرناقتارىن تەكسەرۋدەن باستادىق. ولار 16 - 20 جاس ارالىعىنداعى جاسوسپىرىمدەر.
2. ولاردىڭ جاسىن، تاماقتانۋ رەجيمىن، بولعان اۋرۋلارىن، تىرناق اۋرۋلارى بارما جوقپا ەكەنىن، ستۋدەنتتەردىڭ تۇرمىستىق جاعدايىن نىساناعا الدىق.
2013 - 2014 وقۋ جىلى
1. ستۋدەنتتەرگە ساۋالناما جۇرگىزىپ ولاردىڭ تىرناق جاعدايىن، پروبلەمالارىن انىقتادىق.
2. پروبلەمالارعا بايلانىستى دەنساۋلىقتى ساقتاۋ، ساۋىقتىرۋ جانە نىعايتۋ شارالارىنىڭ جوسپارى قۇرىلدى.
نەگىزگى ءبولىم
استانا قالاسى مەديسينالىق كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتتەرى اراسىندا كەزدەسەتىن تىرناق اۋرۋلارىنىڭ ەتيولوگياسى، پاتوگەنەنەزى، بەلگىلەرى، دياگنوستيكاسى، كلاسسيفيكاسياسى، كەڭ تاراعان قاتە پىكىرلەر، اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا الىپ كەلەتىن فاكتورلار، اۋرۋدىڭ الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق اسپەكتىسى تاجىريبەلىك زەرتتەۋ.
ءبىزدىڭ بۇل تاقىرىپتى تاڭداعان سەبەبىمىز، كەيىنگى ۋاقىتتا بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ تومەندەۋى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تۇرعىندارىندا ءوزىنىڭ دەنساۋلىعىنا دەگەن كوزقاراس دۇرىس قالىپتاسپاعان، كوپ ادامدار وزدەرىنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاپ، نىعايتۋعا جەتكىلىكتى كوڭىل بولمەيدى، تەك اۋىرعاندا دارىگەرگە قارالادى.
دەنساۋلىق – ادامنىڭ دەنە جانە رۋحاني قابىلەتتەرىنىڭ جيىنتىعى. وسى قابىلەتتەر ادام بويىندا ۇيلەسىم تاپقاندا عانا ادام ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، تىرشىلىكتە ويىنا العان جوسپارلارىن جۇزەگە اسىرا الادى، قوعام يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتەدى، بەرەكەلى وتباسىن قۇرىپ، سالاۋاتتى ۇرپاق تاربيەلەيدى.
تىرناق اۋرۋلارى تۋرالى ايتپاس بۇرىن اياق – قول تىرناقتارىنىڭ اناتومياسىمەن، فيزيولوگياسىمەن تانىسۋىمىز كەرەك. تىرناق، ونىڭ قۇرىلىمى، گيگيەناسى، قىزمەتىنە توقتالامىز.
تىرناق اناتومياسى
تىرناق (Unguis)
تىرناق – ساۋساق ۇشتارىنىڭ سىرتىن جاۋىپ جاتاتىن قاتتى مۇيىزدەنگەن پلاستينكا. تىرناق پلاستينكاسىنىڭ استىندا جاتقان تەرى بولىگى تەرى قىرتىسىمەن جابىلىپ جاتادى، ونى تىرناق توسەگى دەپ اتايدى. ارتقى تىرناق بەلدىگى تىرناقتىڭ ارتىن دوعا ءتارىزدى جاۋىپ كەلىپ، ەپيدەرميستىڭ جۇقا ءمۇيىزدى پلاستينكاسىن – تىرناق تەرىسىن قۇرادى (eponychium). تىرناقتىڭ الدىڭعى ۇشى (margo liber) ەركىن العا شىعىپ تۇرادى. ەڭ ارتقى بولىگى تىرناق ءتۇبىرى (radix unguis) دەپ اتالادى. تىرناق ءتۇبىرى ارتقى تىرناق كوبەسىنىڭ استىنا تەرەڭىنەن ءقىرىپ جاتادى. تىرناق ءتۇبىرى جاتقان ەپيتەلييدىڭ بولىگى ماتريسا (matrix unguis) دەپ اتالادى جانە تىرناقتىڭ ءوسۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ماتريسانىڭ الدىڭعى بولىگى، اسىرەسە باس بارماقتاردا اپپاق، جارتى اي سياقتى كورىنىپ تۇرادى. تىرناق پلاستينكاسى تىعىز تۇتاس ءمۇيىزدى ماسسادان تۇرادى. تىرناقتىن بەتى تەگىس بولعانمەن استى بۇدىرلى، سونىڭ ارقاسىندا ول تىرناق قۇنداعىمەن تىعىز بەرىك بايلانىستا. ك. گ. اندرياسياننىڭ كورسەتكەنىندەي، تىرناقتىڭ جاسىرىن بولىگى – تىرناقتىڭ تۇبىرىندەگى جانە قۇنداعىنداعى ەپيتەلييدە وتە ۇلكەن، سيتوپلازماسى گوموگەندى، اقشىل ەرەكشە كلەتكالار – ونيحوبلاستتار بار. بۇل كلەتكالار ءمۇيىزدى زاتتى تۇزۋگە قاتىسادى.
تىرناقتىڭ ءوسۋىن تۇبىرىندەگى ونيحوبلاستتار قامتاماسىز ەتسە، قۇنداعىنداعى ونيحوبلاستتار تىرناقتىڭ قالىڭداۋىنا ىقپال ەتەدى. ەمىزىكتى قاباتتا ورنالاسقان قان تامىرلارى تىرناققا قىزعىلت ءتۇس بەرەدى.
تىرناقتىڭ فيزيولوگياسى مەن حيميالىق قۇرامى
تىرناق شاش سياقتى تەرى قاباتىنىڭ ءمۇيىزدى وسىندىسىنە جاتادى، ياعني كەراتيندى تۇزىلىستەردەن تۇرادى. ءبىراق شاشتىڭ قۇرامىنداعى الفا – كەراتيننان ايىرماشىلىعى تىرناقتىڭ يىلگىشتىك جانە قابات تۇزەتىن قاسيەت بەرىپ تۇراتىن بەتا – كەراتين بەلوگى بار. كەراتين – ورگانيكالىق تابيعاتتا كەزدەسەتىن ەڭ مىقتى اقۋىزدىڭ ءبىرى. ول قىشقىلدار مەن سىلتىلەرگە، جوعارى جانە تومەن تەمپەراتۋراعا وتە ءتوزىمدى. كەراتيننىڭ جالپى ماسساسىندا 5% كۇكىرت كەزدەسەدى. ال مينەرالدى زاتتاردىڭ ىشىندە تىرناق قۇرامىندا كەزدەسەتىندەرى: كالسيي، فوسفور، سينك جانە مىشياك. اتالعان زاتتاردان باسقا تىرناق سۋعا باي، شامامەن 14% - عا دەيىن جانە ماي ءتارىزدى زاتتارمەن حولەستەرين بار.
تىرناقتىڭ پلاستينكالىق قۇرىلىمى وتكىزگىشتىك قاسيەتىن قامتاماسىز ەتەدى. تەرىگە قاراعاندا تىرناقتار سۋدى جاقسى وتكىزەدى. تىرناقتار وتە قارقىندى تۇردە مايدى وزىنە ءسىڭىرۋ قاسيەتىنە يە. بۇل قاسيەت تىرناقتىڭ ەمدەلۋىن جانە قالپىنا كەلۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ولاردىڭ ءسىڭىرۋ قاسيەتتەرىمەن قوسا، سىرتقا شىعارۋ قاسيەتتەرى بىرگە جۇرەدى. وسىلايشا تىرناق ءبىر - بىرىنە قاراما - قارسى ەكى قىزمەت اتقارادى - سىرتقا شىعارۋ جانە قايتا ءسىڭىرۋ. تىرناق پلاستينكالارى تەرى سياقتى ۇنەمى سىرتقا ىلعالدىلىق شىعارىپ تۇرادى، ءبىراق تىرناقتىڭ تەرىدەن ايىرماشىلىعى، تىرناق قاباتتارىنان سىرتقى ورتامەن زات الماسۋ پروسەسسى ەنجارلى جۇرەدى. ىلعالدىلىقتى سىرتقا شىعارۋدىڭ جوعارلىعىمەن ادەتتە تىرناق وڭدەۋدە تىرناققا جاناساتىن بوگدە نەمەسە ت. ب زاتتار جاقسى سىڭەدى.
تىرناقتار قورشاعان ورتا فاكتورلارىنا وتە سەزىمتال كەلەدى، سونىڭ اسەرىنەن تىرناقتار كولەمى مەن ءپىشىنىن وزگەرتەدى. سۋىق جانە قۇرعاق ورتا تىرناقتىڭ كولەمىنىڭ كىشىرەيۋىنە الىپ كەلەدى، ال جىلى جانە ىلعالدى ورتادا تىرناقتاردىڭ كەرىسىنشە كولەمى ۇلكەيەدى. تىرناقتاردىڭ قالىپتى بولۋى تەرى سياقتى ونىڭ قوسالقى قۇرىلىمدارىنا بايلانىستى. مىسالى، تەرى جۇقا ءارى قۇرعاق بولسا، وندا بۇل جاعدايدا تىرناقتا جۇقا جانە سىنعىش كەلەدى دەپ بولجاۋعا بولادى. ءبىراقتا بۇل پىكىر ناقتى ەرەجە بولىپ تابىلمايدى، سەبەبى تەرىنىڭ قالىپتى جاعدايىندا دا تىرناق اقاۋلارى كورىنەدى، ياعني تىرناقتىڭ وسۋگە جاۋاپ بەرەتىن قۇرىلىمدارى زاقىمدانعاننان پايدا بولادى. ءارتۇرلى ىقپالداردىڭ اسەرىنەن تىرناق وسەتىن ايماقتا ءتۇرلى وزگەرىستەر بايقالادى. مىسالى، تىرناق پلاستينكاسىندا كولدەنەڭ جۇلگەلەردىڭ پايدا بولۋى ماتريكستىڭ وزگەرىسىنە نەمەسە ونىڭ زاقىمدانۋىمەن سيپاتتالادى. ال ءدان ءتارىزدى اق داقتارمەن سىزىقتىڭ(لەيكونيحيا) پايدا بولۋى ماتريكسا نەمەسە گيپونيحيا ايماعىندا كەراتينيزاسيالىق ۇدەرىستىڭ بۇزىلۋىن كورسەتەدى، ياعني زات الماسۋ پروسەسى بۇزىلدى. جوعارىدا ايتىپ كەتكەندەي تىرناقتىڭ ءوسۋى ماتريكساعا جانە گيپونيحياعا بايلانىستى.
تىرناق پلاستينكاسىنىڭ تولىعىمەن اۋىسۋى قالىپتى جاعدايدا 3 - 4 كولەمىندە وتەدى. قول تىرناقتارى اياق تىرناقتارىنا قاراعاندا 2 - 3 رەت جىلدام وسەدى، ايەل ادامداردىڭ تىرناعى ەر ادامداردا قاراعاندا باياۋ وسەدى، تۇندە جىلدام كۇندىز ءجاي، جازدا قارقىندى كىستا باياۋ وسەدى. تىرناقتىڭ باياۋ ءوسۋى زات الماسۋ پروسەسسىنە جانە تىرناقتىڭ ءوسۋ ايماعىنداعى جەرگىلىكتى ميكروسيركۋلياسياعا بايلانىستى. تىرناقتىڭ اناتومياسىمەن فيزيولوگياسىن ءبىلۋ ماڭىزدى، سەبەبى تاجىريبەدە جانە قىزمەتى جاعىنان تىرناققا بايلانىستى قوسالقى تۇسىنىكتەر بار. ول تۇسىنىكتەر "ءقاۋىپتى ايماقتار" دەپ اتالادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اڭشىلىقتا حابارشى، مەرەكەدە جارشى بولعان اسپاپتار
