تىزبەكتەلگەن ساباقتار توپتاماسىنا كەمبريدج باعدارلاماسىنىڭ رەفلەكسيۆتىك ەسەبى
سىني تۇرعىدان ويلاۋ - قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىن قازىرگى ەڭ باستى پەدوگوگيكالىق تۇسىنىك. بۇل مودۋل وقۋشىلاردىڭ دا، مۇعالىمدەردىڭ دە سىني تۇرعىدان ويلاۋدى دامىتۋدى سانالى جانە ويلاۋمەن قابىلداۋدى كوزدەيدى. (نۇسقاۋلىق 49 بەت)
سىني تۇرعىدان ويلاۋ – سىناۋ ەمەس، شىڭدالعان ويلاۋ. بۇل دەڭگەيدەگى ويلاۋ تەك ەرەسەك ادامدارعا، جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارىنا عانا ءتان دەپ ويلاۋ اسا دۇرىس ەمەس. جاس بالالاردىڭ دا بۇل جۇمىستى دۇرىس ۇيىمداستىرعان جاعدايدا ءوز دامۋ دەڭگەيىنە سايكەس ويى شىڭدالىپ، بەلگىلى ءبىر جەتىستىكتەرگە جەتەرى ءسوزسىز.
ساباقتا "سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتۋ ءمودۋلىن" ءتيىمدى پايدالانۋى ساباق ءۇردىسىن وزگەرتۋگە، ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ تىعىز بايلانىسىن ودان ءارى كۇشەيتىپ، وقۋشى ءبىلىمىنىڭ ارتۋىنا جەتكىزەدى. ءبىرىنشى بەتپە بەت كەزىندە كۋرستان جاڭا ۇيرەنگەن جاڭا تاسىلدەردى قولدانا وتىرىپ، وقۋشىلارىمدى وزىندىك پىكىر ايتا الۋعا، بالامالى شەشىم قابىلداي بىلۋگە، ويلاۋعا جانە ءوز ءىس - ارەكەتىنە جاۋاپ بەرۋگە، سىني تۇرعىدان ويلاۋعا باۋلۋدى مەڭزەدىم.
بۇل ءمودۋلدى ەنگىزگەن ماقساتىم وقۋشىلاردىڭ تەرەڭ سىني ويلاۋعا، قارسى پىكىر ايتۋعا، دالەلدەردى تالداۋ جانە سۇرىپتاۋعا ۇيرەتۋ.
ۆىگوتسكييدىڭ ( نۇسقاۋلىق 28 بەت) كوگنيتيۆتى دامۋدىڭ، وقۋشىلار وزدەرىنىڭ جاقىن اراداعى دامۋ ايماعىندا جۇمىس ىستەسە جاقساراتىندىعى تۋرالى ايتقان پىكىرىن ءوز تاجىريبەمدە بايقادىم.
مەن العاشقى ساباقتارىمنان باستاپ وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋىنا ىقپال ەتتىم. وقۋشىلاردىڭ توپ قۇرۋى، توپ ەرەجەسىن ويلاستىرۋ وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاي الاتىنىن كورسەتتى.
مەن ءوز ساباقتارىمدا سىني تۇرعىدان ويلاۋ مازمۇنىن وقۋ ارەكەتىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرىندە جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىنىن بايقادىم.
ءبىرىنشى ساباعىم "ۇيقى جانە ونىڭ ماڭىزى" ادەتتەگىدەي ەڭ ءبىرىنشى سالەمدەسۋ بولعاندىقتان وقۋشىلاردى ءداستۇرلى ەمەس ترەنينگى ارقىلى، وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن قالاي امانداسقىسى كەلەدى سول ارقىلى امانداسىپ، وقۋشىلارىم ءبىرى - بىرىمەن يىقتارى، كوزدەرى، اياقتارى ارقىلى امانداسىپ، ءبىر - ءبىرىن قايتالاماۋعا تىرىسىپ، سىني ويلاپ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتتى.
وقۋشىلار وقىپ، تالقىعا سالعاندا ءوز كوزقاراستارىن تەرەڭدەتە تۇسەدى. وسى ورايدا مەن ساباقتارىمدا توپتىق، جۇمىستاردى پايدالاندىم. توپتىق جۇمىستار كەزىندە وقۋشىلارعا ماتىندەردى بەرىپ، پروبلەمالىق سۇراقتار تاستاعان كەزدە وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋعا تىرىستىم. سەبەبى سۇراق قويۋ ماڭىزدى داعدىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. وقۋشىلارعا ءوز ساباعىمدا "ۇيقى جانە ونىڭ ماڭىزى تاقىرىبىندا " ادام نە ءۇشىن ۇيىقتاۋ كەرەك، ۇيىقتاماي جۇرسە قانداي كۇيدە بولار ەدىك؟ دەگەن سياقتى سۇراقتار ارقىلى سىني ويلاتتىم. سۇراق دۇرىس قويىلعان كەزدە ول ساباقتىڭ ءتيىمدى قۇرالىنا اينالادى. (نۇسقاۋلىق 41 بەت) مەن وسىنداي سۇراقتاردى ءار ساباعىما جۇيەلى پايدالانا ءبىلدىم.
جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرۋ كەزىندە تىڭدايتىن ءۇشبۇرىشتار ارقىلى ءتۇسىندىرۋ بويىنشا جۇرگەندىكتەن، وقۋشىلار رولدەردى ءوز قالاۋلارى بويىنشا ءبولىپ الۋ ۇسىنىلدى. بۇل جەردە قابىلەتتى دارىندى جوعارى ويلاي الاتىن وقۋشىلارىم سپيكەر ءرولىن الۋى سىني تۇرعىدان ويلاۋعا جاتادى دەپ بىلەمىن. سەبەبى ورتاشا نەمەسە ءۇنسىز وقۋشىلار جەڭىل رولدەردى تاڭداۋعا ۇمتىلدى.
شىعارماشىلىق تاپسىرمالار بەرۋ كەزىندە ءۇش توپقا ءۇش ءتۇرلى تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قابىلەتتەرى اشىلدى. مىسالى ەكىنشى توپقا تاۋلىكتىڭ جارتىسىنان كوبىن ۇيقىمەن وتكىزەتىن ادام، ياعني ۇيقىشىل ادامدى سيپاتتاۋعا بەرگەندە بۇل توپتىڭ وقۋشىلارى ول ادامدى "جالقاۋبەك" دەپ الىپ، وعان تىرەك سىزبالار ارقىلى سيپاتتاما بەرگەن. ال ءبىرىنشى توپقا تاۋلىگىنە از ۇيىقتاپ، دەنساۋلىعىنا كوڭىل بولمەيتىن ادامدى سيپاتتاۋعا بەرگەندە ولار كەڭسەدە وتىرعان ادامنىڭ سۋرەتىن سالدى، نەگە بۇلاي جاسادىڭدار دەگەندە وقۋشىلار بىلاي جاۋاپ بەردى، سەبەبى بۇل ادام تەك جۇمىستى جانە جۇمىستاعى ءوسۋىن قالايدى، سوندىقتان ول كۇنىمەن - تۇنىمەن جۇمىس جاساعاندىقتان ول دەنساۋلىعىن ويلاۋعا ونىڭ ۋاقىتى دا بولمايدى دەپ جاۋاپ ايتتى.
باعالاۋ كەزىندە باس بارماقتارىن كوتەرۋ ارقىلى ولاردىڭ بۇگىنگى ساباقتى قانشالىقتى ۇعىنعاندارىن ءبىلدىم.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ ءمان ءماتىندى ەسەپكە الا وتىرىپ، باقىلاۋ مەن تىڭداۋ ارقىلى دالەلدەر جيناستىرۋ جانە شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن تالاپقا ساي ولشەمدەردى قولدانۋ سياقتى داعدىلاردى دامىتۋدى قالىپتاستىرادى.
كەلەسى ساباعىم "جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى " تاقىرىبىمدا ساباعىم 1 مامىر قارساڭىنا وتۋىنە بايلانىستى ءاربىر ۇلتتىڭ سالەمدەسۋى بويىنشا ۇيىمداستىرىلدى. وقۋشىلار ءار تىلدە سالەمدەسۋ ارقىلى سىني ويلاۋى قالىپتاستى.
"جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تاقىرىبىندا" جاڭا تاقىرىپتى اشۋ ءۇشىن پرەزەنتاسيا ارقىلى سۋرەتتەر كورسەتىپ، وقۋشىلاردى سىني ويلاتتىم. وقۋشىلار سۋرەتتەردى كورۋ ارقىلى ديالوگكە ءتۇسىپ، سىني ويلاۋعا جەتەلەدىم. ياعني مەن بۇل جەردە اقپاراتتىق كومۋنيكاسيالىق تەحنولوگيانى پايدالانۋ ارقىلى سىني ويلاتتىم. ميشرا مەن كەلەردىڭ ايتۋىنشا، ەگەر جاڭا تەحنولوگيا وقۋدى جاقسارتۋ جاعىنا وزگەرتۋگە قابىلەتتى بولۋعا ءتيىس بولسا، وندا جوسپارلاۋ ۇدەرىسى ءپاننىڭ ەرەكشە بىلىمدەرىن وقۋشىلارعا قالاي تۇسىنەتىنىن بىلە وتىرىپ، وسى بىلىمدەردىڭ ىقپالداسۋىن قامتۋى كەرەك دەگەن سوزدەر دالەل بولا الادى.
سىني تۇرعىدان ويلاۋىن ءارى قاراي جەتىلدىرۋ ءۇشىن كلاستەر ءادىسىن پايدالاندىم. وسى ءادىستى پايدالانۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىپتى تولىق مەڭگەرىن شىعۋعا مۇمكىندىك الدى. جۇمىس جۇپتىق بولعاندىقتان ءاربىر جۇپتاعى وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە كومەكتەسىپ، ءبىرى - ءبىرىن جەتەلەپ وتىردى.
سەرگىتۋ ءساتىن وتكىزگەندە وقۋشىلار ارىپتەردى ايتۋ ارقىلى سەرگىدى. ارىپتەردى ايتۋ وزدەرىنىڭ دەنساۋلىقتارىنا پايدالى ەكەنىن ءبىلدى. وسى كەزدە ءۇنسىز وقۋشىم اسحات "ح" ءارپىن تاعى ايتساق قالاي بولادى دەدى، نەگە بۇل ءارىپ دەگەندە ح ءارىپى ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن كوتەرەدى باسقا ارىپتەرگە قاراعاندا دەپ وي ايتتى. بۇل دا وقۋشىنىڭ سىني ويلاۋى.
وي قورىتۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا ءارتۋرلى جۇپتىق تاپسىرمالار ۇسىندىم. وقۋشىلاردىڭ جەكە ەرەكشەلىك دەڭگەيلەرىن ەسكەرە وتىرىپ تاپسىرما بەردىم. ءار تاپسىرما وقۋشىنىڭ سىني ويلاۋىنا ىقپال ەتتى. مىسالى، ءبىرىنشى توپقا ءسوز تۋرالى ەسسە جازىپ، وزدەرىنىڭ سىني كوزقاراستارىن كورسەتتى، ال ەكىنشى جۇپقا وسى تاقىرىپ بويىنشا ولەڭ شىعاردى. سىني ويلاي الاتىن وقۋشىلارىمنىڭ بويىنان تاباندىلىق. يكەمدىلىك، سەزىنۋ، ءوز قاتەسىن تۇزەتۋ ءبىر شەشىمگە كەلۋ سياقتى قاسيەتتەردى تابا ءبىلدىم.
"جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ توپتارى" ماقساتىم، وقۋشىلارعا جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ توپتارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، قابىلەتتىلىك تەمپەرامەنتتەردى انىقتاۋ.
وقىتۋ ناتيجەسى وقۋشىلاردىڭ وزىنە ءتان مىنەز - قۇلىق ەرەكشەلىكتەرى قالىپتاسادى، ومىرگە بەيىمدىلىگى شىعارماشىلىق قابىلەتى داميدى.
وقۋشى سىني ويلاۋ ءۇشىن جايلى اتموسفەرا، ۋاقىت جەتكىلىكتى بولۋ كەرەك. كەزەكتى ساباعىمدى "جۇرەكتەن - جۇرەككە" ءادىسى ارقىلى جىلى لەبىزدەرىن ءبىلدىرۋ ارقىلى ساباعىمدى باستادىم. بۇل جەردە دوسىم دەگەن وقۋشىم ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ەرەكشەلەنىپ مەن ءوز لەبىزىمدى توپقا ايتقىم كەلەدى، بارلىقتارىڭىزعا بىرلىكتە بولا بىلىڭىزدەر دەپ تىلەيمىن سەبەبى ادامنىڭ بويىندا وسى قاسيەت بولسا ول ەشقاشان ءوزىن جالعىز سەزىنبەيدى. نەگە بۇلاي ايتتىڭ دەگەندە مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن جالعىز وتىرعاندا ءوزىمدى سونداي جالعىز سەزىنەتىنمىن، توپپەن جۇمىس جاساپ جۇرگەننەن باستاپ ءوزىمدى سونداي جايلى سەزىنەم دەپ وي ايتتى.
بۇل ساباعىمدى توپتىق تانىستىرىلىم ادىسىمەن وتكىزۋ ءتيىمدى دەپ ويلادىم. سەبەبى بۇل ءادىستىڭ ماڭىزى - وقۋشىلاردى ءبىر - بىرىمەن سويلەسۋگە، توپتا تالقىلاۋعا، ءوزارا پىكىر ايتۋعا، ءبىر - ءبىرىن وقىتۋعا جەتەلەيدى. بۇل وقۋشىلاردىڭ ءوز سىنىپتاستارىمەن اراداعى قارىم - قاتىناستىڭ نىعايۋىنا ىقپال ەتەدى.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ - باقىلاۋدىڭ، تاجىريبەنىڭ، ويلاۋ مەن تالقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە الىنعان اقپاراتتى ويلاۋعا، باعالاۋعا، تالداۋعا جانە سينتەزدەۋگە باعىتتالعان پاندىك شەشىم. (نۇسقاۋلىق 49 بەت) سىني ويلاتۋ ارقىلى بالانىڭ وي ۇشقىرلىعىن، جان - جاقتىلىعىن ارتتىراسىڭ. "جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ توپتارى" تاقىرىبىن اشۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا الەمىنىڭ جەتى كەرەمەتىن كورسەتىپ، تالداتا وتىرىپ، "قازاقستاننىڭ جەتى كەرەمەتىن" جازۋعا تاپسىرما بەردىم. وسى تۇستا ءۇنسىز وقۋشىلارىم اشىلىپ، مەنى ءوز جاۋاپتارىمەن تاڭعالدىرادى. وسى تۇستا جاقسى وقيتىن وقۋشىم سامال قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى كەرەمەتىنە اقتوبەدەگى پرەزيدەنت ساياباعىن جاتقىزامىز دەدى، سەبەبى بۇل ساياباق ءبىزدىڭ تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرزيدەنتىنىڭ ەسىمىمەن اتالادى دەگەن جاۋاپ ايتسا، ورتاشا دەڭگەيلى وقۋشىم ماقسات مەن جۇمباقتاس ەسكەرتكىشىن جاتقىزامىن، سەبەبى ونىڭ ەرەكشەلىگى ول ءبىر قاراسا كەمپىرگە، ءبىر قاراسان قىزدىڭ بەينەسىنە ۇقسايدى، ال ءۇنسىز وقۋشىم اسحات مەن ءوزىمىزدىڭ اۋىلىمىزداعى بۇلاقتى جاتقىزامىن دەگەن جاۋاپتار وي ۇشقىرلىقتارىن تانىتتى. بالالاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ قابىلەتتەرىندەگى ەرەكشەلىكتەر ۇتقىرلىق، پايىم ءتارتىپ، وزىندىك سانا سەزىم. وسىنداي تاپسىرمالاردى بەرۋ وي ۇشقىرىنىڭ ۇتىمدى دەڭگەيدە بولۋىن ەسكەردىم.
ساباعىمدى ءارى قاراي سەرگىتۋ ءساتى ارقىلى جالعاستىرىپ، موزايكا ءادىسى ارقىلى ەكى توپقا ءبولدىم. جاقسى ۇيىمداستىرىلعان توپتىق جۇمىس وقۋشىلار اراسىندا الەۋمەتتىك ءوزارا قارىم - قاتىناستى، ءتيىمدى ارالاسۋ جانە پروبلەمالاردى شەشۋ داعدىلارىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. ەكى توپقا بولە وتىرىپ، ءبىرىنشى توپقا تەمپەرامەنتتەردى ءبىر - بىرىنەن ايىرماشىلىقتارىن تابۋ ءۇشىن ۆەنن دياگرامماسىن، ال ەكىنشى توپقا جىگەرلى ادام دەپ قانداي ادامدى ايتۋعا بولادى دەپ سۋرەت سالۋعا تاپسىرما بەردىم. وقۋشىلار ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس جاساپ، ءبىر - ءبىرىن تولىقتىرىپ، پوستەر ارقىلى قورعادى. الدىمىزدا وتىرعان وقۋشى نە ىستەۋگە قابىلەتتى ەكەنىن ءبىلۋ ماڭىزدى. بۇل تاپسىرمانى ورىنداعاندا ەكىنشى توپتاعى وقۋشىم ماقساتتىڭ سۋرەت سالۋ قابىلەتى بار ەكەنىن انىقتادىم.
جالپى سىني تۇرعىدان ويلايتىن وقۋشىلار بەلسەندى بولادى، ولار سۇراق قويىپ، دالەلدەردى تالدايدى، ماعىنانى تانۋ ءۇشىن سانالى تۇردە ستراتەگيالار قولدانادى.(نۇسقاۋلىق، 54 بەت). وسىنداي وقۋشىلارىمدى ءار ساباعىمدا تابا ءبىلدىم.
سەبەبى سىني ويلايتىن وقۋشىلارىم ۇنەمى ساباققا بەلسەندىلىكپەن قاتىسىپ، ءاربىر ساباقتاردا وزدەرىن ءار قىرىنان كورسەتە ءبىلدى. ساباقتى بەكىتۋ ءۇشىن كونۆەرتتەگى سۇراقتى پايدالاندىم. وقۋشىلاردىڭ الدىنا ەكى توپقا ەكى كونۆەرتتى بەرىپ، ىشىندەگى سۇراقتاردى ۇسىندىم. وقۋشىلار ىشىندەگى بىرنەشە سۇراققا ءوز دەڭگەيلەرىنە سايكەس جاۋاپ بەرىپ ستيكەرگە جازدى. ساباقتى قورىتۋ ءۇشىن تەمپەرامەنتتى انىقتايتىن تەست وتكىزدىم. بۇل تەست ارقىلى وقۋشىلار وزدەرىنىڭ قاي تەمپەرامەنتكە جاتاتىنىن انىقتايدى.
ال ءتورتىنشى ساباعىم "جوعارعى جۇيكە قىزمەتىنىڭ زاقىمدانۋى جانە ونىڭ الدىن الۋ شارالارى" دەگەن تاقىرىبىمدا ىنتىماقتاستىق اتموسفەرا ورناتۋ ماقساتىندا سالەمدەسۋ رەتىندە ارىپتەر ارقىلى امانداستىردىم. وسى كەزدە ءبىرىنشى توپتاعى وقۋشىم جاينا ءوز توبىمەن بىرگە "س" ارپىنە مىنانداي سويلەم قۇراۋعا تاپسىرما بەرىلگەندە بۇل توپ " سالەم، ساباقتا سۇيكىمدى سوزدەر سويلەگەن سەرىكتەستەرىم " دەپ ويلاماعان جاۋاپ ايتىپ، مەنى قاتتى قۋانتتى. بۇل جەردە وي تۇيگەنىم وقۋشىلار ءوز بەتىمەن ەركىن ويلاي الاتىن جانە ءوز بەتىمەن شەشىم قابىلداي الاتىنىن اڭعاردىم. وقۋشىلارعا تەمەكىنىڭ زيانى، ناشاقورلىق تۋرالى بەينەروليك كورسەتۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىبىمدى اشىپ، وقۋشىلارمەن ديالوگكە تۇسە وتىرىپ، جوعارى دارەجەلى سۇراقتار قويدىم. مىسالى، "ادامنىڭ تەمەكى تارتۋىنىڭ جالپى سەبەپتەرى نەدە دەپ ويلايسىزدار؟"، " ەسىرتكى دەگەن نە، سەن ەسىرتكىنىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭ مىسال كەلتىرە الاسىڭ با؟ جوعارى دارەجەلى سۇراقتار قويىلعاندا، وقۋشىلار اقپاراتتى بەلگىلى ءبىر جولدارمەن قولدانۋعا، قايتا قۇرۋعا، كەڭەيتۋگە، باعالاۋعا جانە تالداۋعا ءتيىس بولادى.
وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋى جاعداياتتى شەشكەندە جانە شىعارماشىلىق تاپسىرمالار بەرگەن كەزدە بايقالدى. 3 توپقا بىردەي ەتىپ جاعداياتتى تالداۋعا تاپسىرما بەردىم. بەرىلگەن ۋاقىت ارالىعىندا توپتار ءوز شەشىمدەرىن ايتتى. ءبىرىنشى توپتان وزات وقۋشىم ءوز سەرىكتەستەرىمەن اقىلداسا مىنانداي شەشىمگە كەلدى. جاينا دەگەن وقۋشىم تەمەكى شەككەن ادامنىڭ ۇيىنە ۇرىنىڭ تۇسپەيتىن سەبەبى، ول تەمەكى كوپ تارتقاندىقتان جوتەلىپ جۇرەدى دەپ ناقتى دۇرىس جاۋابىن ايتتى، ال ەكىنشى توپتاعى ءۇنسىز وقۋشىم اسحات ونىڭ ۇيىنەن تەمەكىنىڭ ءيىسى شىعىپ جاتادى سوندىقتان تۇسپەيدى دەدى، ال ءۇشىنشى توپتاعى وقۋشىم سامال شىلىمقوردىڭ ماڭگى جاس بولۋىنىڭ سەبەبى ول ەرتە ولەدى دەپ سەبەبى ءبىر دانا تەمەكى ادامنىڭ ءومىرىڭ 12 مينۋتقا قىسقارتسا وندا ول جاس ولەدى دەپ ويىن جەتىك جەتكىزدى.
ەير مۇعالىمدەردىڭ دارىندى بالالارعا ساپالى تاپسىرما بەرۋ ماقاساتىمەن ءوز جوسپارلارىن وزگەرتۋگە بولاتىندىعىن ءوز زەرتتەۋلەرىندە ايتقان. مەندە ءوز ساباعىمدا وسىنى ەسكەرە وتىرىپ تاپسىرمالاردى بەردىم.
ءارى قاراي ساباعىمدا جالعاستىرۋ ءۇشىن ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى نازاربايەۆتىڭ سوزىمەن جالعاستىردىم. «قازاقستان 2030» باعدارلاماسىندا حالىقتىڭ سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن نەگىزگى 3 باعىتتا كۇرەسۋ كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى. ولار:
1 - باعىت تەمەكى شەگۋدى توقتاتۋ.
2 - باعىت ناشاقورلىققا، قارسى كۇرەس
3 باعىت اراققا قارسى كۇرەس
وسى ءۇش باعىتتى الا وتىرىپ وقۋشىلارعا مىنانداي تاپسىرمالاردى ۇسىندىم.
ءبىرىنشى توپ «تەمەكى تەگىن كەلمەيدى، تەڭگەگە كەلەدى» دەپ تاقىرىپ اتىن الىپ، جارناما كورسەتۋگە تاپسىردىم، ال ەكىنشى توپقا «اراق ءىشىپ، تەمەكى شەككەن، دەنساۋلىقتىڭ تۇبىنە جەتكەن» ەسسە جازۋعا، ال ءۇشىنشى توپقا «ءبىز ناشاقورلىققا قارسىمىز!» پرەزەنتاسيا جاساۋعا بەرىلدى.
تاپسىرما قورىتۋ ناتيجەسىندە ءبىرىنشى توپ پوستەرگە سۋرەت سالىپ، تەمەكىنى جارنامالاپ، اۋلاق بولۋدىڭ جولدارىن اتاپ كورسەتتى. وسى جەردە ءۇنسىز وقۋشى اسحات سۋرەت سالىپ، ءوزىنىڭ سۋرەت سالۋ دارىندىلىعىن بايقاتتى.
جانە دە بۇل ولەڭ جولدارى ارقىلى ءوز جارنامالارىن قورىتىندىلادى. ەكىنشى توپتان جاقسى وقيتىن وقۋشىم سامال توپتىڭ جازعان ەسسەسىن وتە ناقتى، تۇسىنىكى جەتكىزە ءبىلدى. وزدەرىنىڭ جيناقتاپ اكەلگەن ماتەريالدارىنىڭ ىشىنەن تولستويدىڭ سوزىمەن اياقتاپ باسقا توپتاردى ويلاندىردى. بۇل تاپسىرمالاردى ورىنداۋ كەزىندە سۋرەت ارقىلى، ولەڭ شىعارۋ، ەسسە جازۋ ارقىلى سىني ويلاعاندارىن اڭعاردىم.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ — بۇل سانالى ماعىنانى ىزدەۋ، ءوزىنىڭ كوزقاراسىنىڭ قاندايلىق بولۋىمەن، باسقالاردىڭ دا پىكىرىن ەسكەرىپ، قانداي دا وبەكتيۆتى ويلاۋ جانە قيسىنى بار وزىندىك قاتە سەنىمىنەن باس تارتا ءبىلۋ. سىني تۇرعىدان ويلاۋدىڭ جاڭا يدەيالاردى ۇسىنۋعا جانە جاڭا مۇمكىندىكتەردى كورۋگە قابىلەتتى، ماسەلەلەردى شەشۋ كەزىندە ماڭىزى زور دەي كەلە ءوز ەسەبىمدى اياقتايمىن.
الداعى ۋاقىتتا ءوز ءپانىمدى باسقا پاندەرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، جەتى ءمودۋلدى باسشىلىققا الا وتىرىپ، ءوز ءپانىم بويىنشا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ ءۇشىن ديداكتيكالىق ماتەريالدار، باس قاتىرعىشتار ويلاپ تاۋىپ، بولاشاققا نىق سەنىممەن العا قادام باسۋ مەنىڭ ەندىگى مىندەتىم دەپ بىلەم.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ – سىناۋ ەمەس، شىڭدالعان ويلاۋ. بۇل دەڭگەيدەگى ويلاۋ تەك ەرەسەك ادامدارعا، جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارىنا عانا ءتان دەپ ويلاۋ اسا دۇرىس ەمەس. جاس بالالاردىڭ دا بۇل جۇمىستى دۇرىس ۇيىمداستىرعان جاعدايدا ءوز دامۋ دەڭگەيىنە سايكەس ويى شىڭدالىپ، بەلگىلى ءبىر جەتىستىكتەرگە جەتەرى ءسوزسىز.
ساباقتا "سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتۋ ءمودۋلىن" ءتيىمدى پايدالانۋى ساباق ءۇردىسىن وزگەرتۋگە، ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ تىعىز بايلانىسىن ودان ءارى كۇشەيتىپ، وقۋشى ءبىلىمىنىڭ ارتۋىنا جەتكىزەدى. ءبىرىنشى بەتپە بەت كەزىندە كۋرستان جاڭا ۇيرەنگەن جاڭا تاسىلدەردى قولدانا وتىرىپ، وقۋشىلارىمدى وزىندىك پىكىر ايتا الۋعا، بالامالى شەشىم قابىلداي بىلۋگە، ويلاۋعا جانە ءوز ءىس - ارەكەتىنە جاۋاپ بەرۋگە، سىني تۇرعىدان ويلاۋعا باۋلۋدى مەڭزەدىم.
بۇل ءمودۋلدى ەنگىزگەن ماقساتىم وقۋشىلاردىڭ تەرەڭ سىني ويلاۋعا، قارسى پىكىر ايتۋعا، دالەلدەردى تالداۋ جانە سۇرىپتاۋعا ۇيرەتۋ.
ۆىگوتسكييدىڭ ( نۇسقاۋلىق 28 بەت) كوگنيتيۆتى دامۋدىڭ، وقۋشىلار وزدەرىنىڭ جاقىن اراداعى دامۋ ايماعىندا جۇمىس ىستەسە جاقساراتىندىعى تۋرالى ايتقان پىكىرىن ءوز تاجىريبەمدە بايقادىم.
مەن العاشقى ساباقتارىمنان باستاپ وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋىنا ىقپال ەتتىم. وقۋشىلاردىڭ توپ قۇرۋى، توپ ەرەجەسىن ويلاستىرۋ وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاي الاتىنىن كورسەتتى.
مەن ءوز ساباقتارىمدا سىني تۇرعىدان ويلاۋ مازمۇنىن وقۋ ارەكەتىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرىندە جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىنىن بايقادىم.
ءبىرىنشى ساباعىم "ۇيقى جانە ونىڭ ماڭىزى" ادەتتەگىدەي ەڭ ءبىرىنشى سالەمدەسۋ بولعاندىقتان وقۋشىلاردى ءداستۇرلى ەمەس ترەنينگى ارقىلى، وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن قالاي امانداسقىسى كەلەدى سول ارقىلى امانداسىپ، وقۋشىلارىم ءبىرى - بىرىمەن يىقتارى، كوزدەرى، اياقتارى ارقىلى امانداسىپ، ءبىر - ءبىرىن قايتالاماۋعا تىرىسىپ، سىني ويلاپ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتتى.
وقۋشىلار وقىپ، تالقىعا سالعاندا ءوز كوزقاراستارىن تەرەڭدەتە تۇسەدى. وسى ورايدا مەن ساباقتارىمدا توپتىق، جۇمىستاردى پايدالاندىم. توپتىق جۇمىستار كەزىندە وقۋشىلارعا ماتىندەردى بەرىپ، پروبلەمالىق سۇراقتار تاستاعان كەزدە وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋعا تىرىستىم. سەبەبى سۇراق قويۋ ماڭىزدى داعدىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. وقۋشىلارعا ءوز ساباعىمدا "ۇيقى جانە ونىڭ ماڭىزى تاقىرىبىندا " ادام نە ءۇشىن ۇيىقتاۋ كەرەك، ۇيىقتاماي جۇرسە قانداي كۇيدە بولار ەدىك؟ دەگەن سياقتى سۇراقتار ارقىلى سىني ويلاتتىم. سۇراق دۇرىس قويىلعان كەزدە ول ساباقتىڭ ءتيىمدى قۇرالىنا اينالادى. (نۇسقاۋلىق 41 بەت) مەن وسىنداي سۇراقتاردى ءار ساباعىما جۇيەلى پايدالانا ءبىلدىم.
جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرۋ كەزىندە تىڭدايتىن ءۇشبۇرىشتار ارقىلى ءتۇسىندىرۋ بويىنشا جۇرگەندىكتەن، وقۋشىلار رولدەردى ءوز قالاۋلارى بويىنشا ءبولىپ الۋ ۇسىنىلدى. بۇل جەردە قابىلەتتى دارىندى جوعارى ويلاي الاتىن وقۋشىلارىم سپيكەر ءرولىن الۋى سىني تۇرعىدان ويلاۋعا جاتادى دەپ بىلەمىن. سەبەبى ورتاشا نەمەسە ءۇنسىز وقۋشىلار جەڭىل رولدەردى تاڭداۋعا ۇمتىلدى.
شىعارماشىلىق تاپسىرمالار بەرۋ كەزىندە ءۇش توپقا ءۇش ءتۇرلى تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قابىلەتتەرى اشىلدى. مىسالى ەكىنشى توپقا تاۋلىكتىڭ جارتىسىنان كوبىن ۇيقىمەن وتكىزەتىن ادام، ياعني ۇيقىشىل ادامدى سيپاتتاۋعا بەرگەندە بۇل توپتىڭ وقۋشىلارى ول ادامدى "جالقاۋبەك" دەپ الىپ، وعان تىرەك سىزبالار ارقىلى سيپاتتاما بەرگەن. ال ءبىرىنشى توپقا تاۋلىگىنە از ۇيىقتاپ، دەنساۋلىعىنا كوڭىل بولمەيتىن ادامدى سيپاتتاۋعا بەرگەندە ولار كەڭسەدە وتىرعان ادامنىڭ سۋرەتىن سالدى، نەگە بۇلاي جاسادىڭدار دەگەندە وقۋشىلار بىلاي جاۋاپ بەردى، سەبەبى بۇل ادام تەك جۇمىستى جانە جۇمىستاعى ءوسۋىن قالايدى، سوندىقتان ول كۇنىمەن - تۇنىمەن جۇمىس جاساعاندىقتان ول دەنساۋلىعىن ويلاۋعا ونىڭ ۋاقىتى دا بولمايدى دەپ جاۋاپ ايتتى.
باعالاۋ كەزىندە باس بارماقتارىن كوتەرۋ ارقىلى ولاردىڭ بۇگىنگى ساباقتى قانشالىقتى ۇعىنعاندارىن ءبىلدىم.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ ءمان ءماتىندى ەسەپكە الا وتىرىپ، باقىلاۋ مەن تىڭداۋ ارقىلى دالەلدەر جيناستىرۋ جانە شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن تالاپقا ساي ولشەمدەردى قولدانۋ سياقتى داعدىلاردى دامىتۋدى قالىپتاستىرادى.
كەلەسى ساباعىم "جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى " تاقىرىبىمدا ساباعىم 1 مامىر قارساڭىنا وتۋىنە بايلانىستى ءاربىر ۇلتتىڭ سالەمدەسۋى بويىنشا ۇيىمداستىرىلدى. وقۋشىلار ءار تىلدە سالەمدەسۋ ارقىلى سىني ويلاۋى قالىپتاستى.
"جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تاقىرىبىندا" جاڭا تاقىرىپتى اشۋ ءۇشىن پرەزەنتاسيا ارقىلى سۋرەتتەر كورسەتىپ، وقۋشىلاردى سىني ويلاتتىم. وقۋشىلار سۋرەتتەردى كورۋ ارقىلى ديالوگكە ءتۇسىپ، سىني ويلاۋعا جەتەلەدىم. ياعني مەن بۇل جەردە اقپاراتتىق كومۋنيكاسيالىق تەحنولوگيانى پايدالانۋ ارقىلى سىني ويلاتتىم. ميشرا مەن كەلەردىڭ ايتۋىنشا، ەگەر جاڭا تەحنولوگيا وقۋدى جاقسارتۋ جاعىنا وزگەرتۋگە قابىلەتتى بولۋعا ءتيىس بولسا، وندا جوسپارلاۋ ۇدەرىسى ءپاننىڭ ەرەكشە بىلىمدەرىن وقۋشىلارعا قالاي تۇسىنەتىنىن بىلە وتىرىپ، وسى بىلىمدەردىڭ ىقپالداسۋىن قامتۋى كەرەك دەگەن سوزدەر دالەل بولا الادى.
سىني تۇرعىدان ويلاۋىن ءارى قاراي جەتىلدىرۋ ءۇشىن كلاستەر ءادىسىن پايدالاندىم. وسى ءادىستى پايدالانۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىپتى تولىق مەڭگەرىن شىعۋعا مۇمكىندىك الدى. جۇمىس جۇپتىق بولعاندىقتان ءاربىر جۇپتاعى وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە كومەكتەسىپ، ءبىرى - ءبىرىن جەتەلەپ وتىردى.
سەرگىتۋ ءساتىن وتكىزگەندە وقۋشىلار ارىپتەردى ايتۋ ارقىلى سەرگىدى. ارىپتەردى ايتۋ وزدەرىنىڭ دەنساۋلىقتارىنا پايدالى ەكەنىن ءبىلدى. وسى كەزدە ءۇنسىز وقۋشىم اسحات "ح" ءارپىن تاعى ايتساق قالاي بولادى دەدى، نەگە بۇل ءارىپ دەگەندە ح ءارىپى ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن كوتەرەدى باسقا ارىپتەرگە قاراعاندا دەپ وي ايتتى. بۇل دا وقۋشىنىڭ سىني ويلاۋى.
وي قورىتۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا ءارتۋرلى جۇپتىق تاپسىرمالار ۇسىندىم. وقۋشىلاردىڭ جەكە ەرەكشەلىك دەڭگەيلەرىن ەسكەرە وتىرىپ تاپسىرما بەردىم. ءار تاپسىرما وقۋشىنىڭ سىني ويلاۋىنا ىقپال ەتتى. مىسالى، ءبىرىنشى توپقا ءسوز تۋرالى ەسسە جازىپ، وزدەرىنىڭ سىني كوزقاراستارىن كورسەتتى، ال ەكىنشى جۇپقا وسى تاقىرىپ بويىنشا ولەڭ شىعاردى. سىني ويلاي الاتىن وقۋشىلارىمنىڭ بويىنان تاباندىلىق. يكەمدىلىك، سەزىنۋ، ءوز قاتەسىن تۇزەتۋ ءبىر شەشىمگە كەلۋ سياقتى قاسيەتتەردى تابا ءبىلدىم.
"جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ توپتارى" ماقساتىم، وقۋشىلارعا جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ توپتارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، قابىلەتتىلىك تەمپەرامەنتتەردى انىقتاۋ.
وقىتۋ ناتيجەسى وقۋشىلاردىڭ وزىنە ءتان مىنەز - قۇلىق ەرەكشەلىكتەرى قالىپتاسادى، ومىرگە بەيىمدىلىگى شىعارماشىلىق قابىلەتى داميدى.
وقۋشى سىني ويلاۋ ءۇشىن جايلى اتموسفەرا، ۋاقىت جەتكىلىكتى بولۋ كەرەك. كەزەكتى ساباعىمدى "جۇرەكتەن - جۇرەككە" ءادىسى ارقىلى جىلى لەبىزدەرىن ءبىلدىرۋ ارقىلى ساباعىمدى باستادىم. بۇل جەردە دوسىم دەگەن وقۋشىم ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ەرەكشەلەنىپ مەن ءوز لەبىزىمدى توپقا ايتقىم كەلەدى، بارلىقتارىڭىزعا بىرلىكتە بولا بىلىڭىزدەر دەپ تىلەيمىن سەبەبى ادامنىڭ بويىندا وسى قاسيەت بولسا ول ەشقاشان ءوزىن جالعىز سەزىنبەيدى. نەگە بۇلاي ايتتىڭ دەگەندە مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن جالعىز وتىرعاندا ءوزىمدى سونداي جالعىز سەزىنەتىنمىن، توپپەن جۇمىس جاساپ جۇرگەننەن باستاپ ءوزىمدى سونداي جايلى سەزىنەم دەپ وي ايتتى.
بۇل ساباعىمدى توپتىق تانىستىرىلىم ادىسىمەن وتكىزۋ ءتيىمدى دەپ ويلادىم. سەبەبى بۇل ءادىستىڭ ماڭىزى - وقۋشىلاردى ءبىر - بىرىمەن سويلەسۋگە، توپتا تالقىلاۋعا، ءوزارا پىكىر ايتۋعا، ءبىر - ءبىرىن وقىتۋعا جەتەلەيدى. بۇل وقۋشىلاردىڭ ءوز سىنىپتاستارىمەن اراداعى قارىم - قاتىناستىڭ نىعايۋىنا ىقپال ەتەدى.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ - باقىلاۋدىڭ، تاجىريبەنىڭ، ويلاۋ مەن تالقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە الىنعان اقپاراتتى ويلاۋعا، باعالاۋعا، تالداۋعا جانە سينتەزدەۋگە باعىتتالعان پاندىك شەشىم. (نۇسقاۋلىق 49 بەت) سىني ويلاتۋ ارقىلى بالانىڭ وي ۇشقىرلىعىن، جان - جاقتىلىعىن ارتتىراسىڭ. "جوعارى جۇيكە قىزمەتىنىڭ توپتارى" تاقىرىبىن اشۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا الەمىنىڭ جەتى كەرەمەتىن كورسەتىپ، تالداتا وتىرىپ، "قازاقستاننىڭ جەتى كەرەمەتىن" جازۋعا تاپسىرما بەردىم. وسى تۇستا ءۇنسىز وقۋشىلارىم اشىلىپ، مەنى ءوز جاۋاپتارىمەن تاڭعالدىرادى. وسى تۇستا جاقسى وقيتىن وقۋشىم سامال قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى كەرەمەتىنە اقتوبەدەگى پرەزيدەنت ساياباعىن جاتقىزامىز دەدى، سەبەبى بۇل ساياباق ءبىزدىڭ تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرزيدەنتىنىڭ ەسىمىمەن اتالادى دەگەن جاۋاپ ايتسا، ورتاشا دەڭگەيلى وقۋشىم ماقسات مەن جۇمباقتاس ەسكەرتكىشىن جاتقىزامىن، سەبەبى ونىڭ ەرەكشەلىگى ول ءبىر قاراسا كەمپىرگە، ءبىر قاراسان قىزدىڭ بەينەسىنە ۇقسايدى، ال ءۇنسىز وقۋشىم اسحات مەن ءوزىمىزدىڭ اۋىلىمىزداعى بۇلاقتى جاتقىزامىن دەگەن جاۋاپتار وي ۇشقىرلىقتارىن تانىتتى. بالالاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ قابىلەتتەرىندەگى ەرەكشەلىكتەر ۇتقىرلىق، پايىم ءتارتىپ، وزىندىك سانا سەزىم. وسىنداي تاپسىرمالاردى بەرۋ وي ۇشقىرىنىڭ ۇتىمدى دەڭگەيدە بولۋىن ەسكەردىم.
ساباعىمدى ءارى قاراي سەرگىتۋ ءساتى ارقىلى جالعاستىرىپ، موزايكا ءادىسى ارقىلى ەكى توپقا ءبولدىم. جاقسى ۇيىمداستىرىلعان توپتىق جۇمىس وقۋشىلار اراسىندا الەۋمەتتىك ءوزارا قارىم - قاتىناستى، ءتيىمدى ارالاسۋ جانە پروبلەمالاردى شەشۋ داعدىلارىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. ەكى توپقا بولە وتىرىپ، ءبىرىنشى توپقا تەمپەرامەنتتەردى ءبىر - بىرىنەن ايىرماشىلىقتارىن تابۋ ءۇشىن ۆەنن دياگرامماسىن، ال ەكىنشى توپقا جىگەرلى ادام دەپ قانداي ادامدى ايتۋعا بولادى دەپ سۋرەت سالۋعا تاپسىرما بەردىم. وقۋشىلار ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس جاساپ، ءبىر - ءبىرىن تولىقتىرىپ، پوستەر ارقىلى قورعادى. الدىمىزدا وتىرعان وقۋشى نە ىستەۋگە قابىلەتتى ەكەنىن ءبىلۋ ماڭىزدى. بۇل تاپسىرمانى ورىنداعاندا ەكىنشى توپتاعى وقۋشىم ماقساتتىڭ سۋرەت سالۋ قابىلەتى بار ەكەنىن انىقتادىم.
جالپى سىني تۇرعىدان ويلايتىن وقۋشىلار بەلسەندى بولادى، ولار سۇراق قويىپ، دالەلدەردى تالدايدى، ماعىنانى تانۋ ءۇشىن سانالى تۇردە ستراتەگيالار قولدانادى.(نۇسقاۋلىق، 54 بەت). وسىنداي وقۋشىلارىمدى ءار ساباعىمدا تابا ءبىلدىم.
سەبەبى سىني ويلايتىن وقۋشىلارىم ۇنەمى ساباققا بەلسەندىلىكپەن قاتىسىپ، ءاربىر ساباقتاردا وزدەرىن ءار قىرىنان كورسەتە ءبىلدى. ساباقتى بەكىتۋ ءۇشىن كونۆەرتتەگى سۇراقتى پايدالاندىم. وقۋشىلاردىڭ الدىنا ەكى توپقا ەكى كونۆەرتتى بەرىپ، ىشىندەگى سۇراقتاردى ۇسىندىم. وقۋشىلار ىشىندەگى بىرنەشە سۇراققا ءوز دەڭگەيلەرىنە سايكەس جاۋاپ بەرىپ ستيكەرگە جازدى. ساباقتى قورىتۋ ءۇشىن تەمپەرامەنتتى انىقتايتىن تەست وتكىزدىم. بۇل تەست ارقىلى وقۋشىلار وزدەرىنىڭ قاي تەمپەرامەنتكە جاتاتىنىن انىقتايدى.
ال ءتورتىنشى ساباعىم "جوعارعى جۇيكە قىزمەتىنىڭ زاقىمدانۋى جانە ونىڭ الدىن الۋ شارالارى" دەگەن تاقىرىبىمدا ىنتىماقتاستىق اتموسفەرا ورناتۋ ماقساتىندا سالەمدەسۋ رەتىندە ارىپتەر ارقىلى امانداستىردىم. وسى كەزدە ءبىرىنشى توپتاعى وقۋشىم جاينا ءوز توبىمەن بىرگە "س" ارپىنە مىنانداي سويلەم قۇراۋعا تاپسىرما بەرىلگەندە بۇل توپ " سالەم، ساباقتا سۇيكىمدى سوزدەر سويلەگەن سەرىكتەستەرىم " دەپ ويلاماعان جاۋاپ ايتىپ، مەنى قاتتى قۋانتتى. بۇل جەردە وي تۇيگەنىم وقۋشىلار ءوز بەتىمەن ەركىن ويلاي الاتىن جانە ءوز بەتىمەن شەشىم قابىلداي الاتىنىن اڭعاردىم. وقۋشىلارعا تەمەكىنىڭ زيانى، ناشاقورلىق تۋرالى بەينەروليك كورسەتۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىبىمدى اشىپ، وقۋشىلارمەن ديالوگكە تۇسە وتىرىپ، جوعارى دارەجەلى سۇراقتار قويدىم. مىسالى، "ادامنىڭ تەمەكى تارتۋىنىڭ جالپى سەبەپتەرى نەدە دەپ ويلايسىزدار؟"، " ەسىرتكى دەگەن نە، سەن ەسىرتكىنىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭ مىسال كەلتىرە الاسىڭ با؟ جوعارى دارەجەلى سۇراقتار قويىلعاندا، وقۋشىلار اقپاراتتى بەلگىلى ءبىر جولدارمەن قولدانۋعا، قايتا قۇرۋعا، كەڭەيتۋگە، باعالاۋعا جانە تالداۋعا ءتيىس بولادى.
وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋى جاعداياتتى شەشكەندە جانە شىعارماشىلىق تاپسىرمالار بەرگەن كەزدە بايقالدى. 3 توپقا بىردەي ەتىپ جاعداياتتى تالداۋعا تاپسىرما بەردىم. بەرىلگەن ۋاقىت ارالىعىندا توپتار ءوز شەشىمدەرىن ايتتى. ءبىرىنشى توپتان وزات وقۋشىم ءوز سەرىكتەستەرىمەن اقىلداسا مىنانداي شەشىمگە كەلدى. جاينا دەگەن وقۋشىم تەمەكى شەككەن ادامنىڭ ۇيىنە ۇرىنىڭ تۇسپەيتىن سەبەبى، ول تەمەكى كوپ تارتقاندىقتان جوتەلىپ جۇرەدى دەپ ناقتى دۇرىس جاۋابىن ايتتى، ال ەكىنشى توپتاعى ءۇنسىز وقۋشىم اسحات ونىڭ ۇيىنەن تەمەكىنىڭ ءيىسى شىعىپ جاتادى سوندىقتان تۇسپەيدى دەدى، ال ءۇشىنشى توپتاعى وقۋشىم سامال شىلىمقوردىڭ ماڭگى جاس بولۋىنىڭ سەبەبى ول ەرتە ولەدى دەپ سەبەبى ءبىر دانا تەمەكى ادامنىڭ ءومىرىڭ 12 مينۋتقا قىسقارتسا وندا ول جاس ولەدى دەپ ويىن جەتىك جەتكىزدى.
ەير مۇعالىمدەردىڭ دارىندى بالالارعا ساپالى تاپسىرما بەرۋ ماقاساتىمەن ءوز جوسپارلارىن وزگەرتۋگە بولاتىندىعىن ءوز زەرتتەۋلەرىندە ايتقان. مەندە ءوز ساباعىمدا وسىنى ەسكەرە وتىرىپ تاپسىرمالاردى بەردىم.
ءارى قاراي ساباعىمدا جالعاستىرۋ ءۇشىن ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى نازاربايەۆتىڭ سوزىمەن جالعاستىردىم. «قازاقستان 2030» باعدارلاماسىندا حالىقتىڭ سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن نەگىزگى 3 باعىتتا كۇرەسۋ كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى. ولار:
1 - باعىت تەمەكى شەگۋدى توقتاتۋ.
2 - باعىت ناشاقورلىققا، قارسى كۇرەس
3 باعىت اراققا قارسى كۇرەس
وسى ءۇش باعىتتى الا وتىرىپ وقۋشىلارعا مىنانداي تاپسىرمالاردى ۇسىندىم.
ءبىرىنشى توپ «تەمەكى تەگىن كەلمەيدى، تەڭگەگە كەلەدى» دەپ تاقىرىپ اتىن الىپ، جارناما كورسەتۋگە تاپسىردىم، ال ەكىنشى توپقا «اراق ءىشىپ، تەمەكى شەككەن، دەنساۋلىقتىڭ تۇبىنە جەتكەن» ەسسە جازۋعا، ال ءۇشىنشى توپقا «ءبىز ناشاقورلىققا قارسىمىز!» پرەزەنتاسيا جاساۋعا بەرىلدى.
تاپسىرما قورىتۋ ناتيجەسىندە ءبىرىنشى توپ پوستەرگە سۋرەت سالىپ، تەمەكىنى جارنامالاپ، اۋلاق بولۋدىڭ جولدارىن اتاپ كورسەتتى. وسى جەردە ءۇنسىز وقۋشى اسحات سۋرەت سالىپ، ءوزىنىڭ سۋرەت سالۋ دارىندىلىعىن بايقاتتى.
جانە دە بۇل ولەڭ جولدارى ارقىلى ءوز جارنامالارىن قورىتىندىلادى. ەكىنشى توپتان جاقسى وقيتىن وقۋشىم سامال توپتىڭ جازعان ەسسەسىن وتە ناقتى، تۇسىنىكى جەتكىزە ءبىلدى. وزدەرىنىڭ جيناقتاپ اكەلگەن ماتەريالدارىنىڭ ىشىنەن تولستويدىڭ سوزىمەن اياقتاپ باسقا توپتاردى ويلاندىردى. بۇل تاپسىرمالاردى ورىنداۋ كەزىندە سۋرەت ارقىلى، ولەڭ شىعارۋ، ەسسە جازۋ ارقىلى سىني ويلاعاندارىن اڭعاردىم.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ — بۇل سانالى ماعىنانى ىزدەۋ، ءوزىنىڭ كوزقاراسىنىڭ قاندايلىق بولۋىمەن، باسقالاردىڭ دا پىكىرىن ەسكەرىپ، قانداي دا وبەكتيۆتى ويلاۋ جانە قيسىنى بار وزىندىك قاتە سەنىمىنەن باس تارتا ءبىلۋ. سىني تۇرعىدان ويلاۋدىڭ جاڭا يدەيالاردى ۇسىنۋعا جانە جاڭا مۇمكىندىكتەردى كورۋگە قابىلەتتى، ماسەلەلەردى شەشۋ كەزىندە ماڭىزى زور دەي كەلە ءوز ەسەبىمدى اياقتايمىن.
الداعى ۋاقىتتا ءوز ءپانىمدى باسقا پاندەرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، جەتى ءمودۋلدى باسشىلىققا الا وتىرىپ، ءوز ءپانىم بويىنشا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ ءۇشىن ديداكتيكالىق ماتەريالدار، باس قاتىرعىشتار ويلاپ تاۋىپ، بولاشاققا نىق سەنىممەن العا قادام باسۋ مەنىڭ ەندىگى مىندەتىم دەپ بىلەم.
You Might Also Like
