توك كۇشى. امپەرمەتر. ەلەكتر كەرنەۋى. ۆولتمەتر. ەلەكتر تىزبەگى
سىنىبى: 8
ءپانى: فيزيكا جانە استرونوميا (پرەزەنتاسياسىمەن)
تاقىرىبى: توك كۇشى. امپەرمەتر. ەلەكتر كەرنەۋى. ۆولتمەتر. ەلەكتر تىزبەگى.
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا توك كۇشى، ەلەكتر كەرنەۋى، ولاردى ولشەيتىن قۇرالدار جانە ولاردىڭ ءبىر – بىرىنەن ايىرماشىلىقتارى جايلى تۇسىنىك بەرۋ.
2. تاربيەلىك: توك كۇشى، ەلەكتر كەرنەۋى جانە ولاردى ولشەيتىن قۇرالدار امپەرمەتر، ۆولتمەترلەردى تۇسىندىرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋعا، ءوز ويىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: توك كۇشى، ەلەكتر كەرنەۋى جانە ولاردى ولشەيتىن قۇرالداردى ءتۇسىندىرۋدى ويىن تۇرىندە وتكىزە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ويىن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، بايانداۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستەلەر، بيلەتتەر، سۋرەتتەر
ءپان ارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، گەوگرافيا، تاريح، سىزۋ، دەنەشىنىقتىرۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ قۇرال جابدىعىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. وقۋشى ءبىلىمىن جان - جاقتى تەكسەرۋ:
1. ەلەكتر توگى دەگەنىمىز نە؟
2. ەلەكتر توگىنىڭ پايدا بولۋى مەن ۇزاق ساقتالۋى ءۇشىن قاجەتتى جانە جەتكىلىكتى شارتتاردى اتا.
3. ۆولت باعاناسى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
4. “ەلەكتر قوزعاۋشى كۇشى” دەگەنىمىز نە؟
(ولشەم بىرلىگى مەن بەلگىلەنۋىن جاز)
5. وتكىزگىشتەگى ەلەكتر توگىن ونىڭ وتكىزگىشكە تيگىزەتىن ارەكەتتەرىن اتا.
6. قانداي توك كوزدەرىن بىلەسىڭ جانە ولاردىڭ شارتتى بەلگىسىن سىز.
7. زاريادتاردىڭ ءبولىنۋى دەگەنىمىز نە؟
8. “ەلەكتر توگى” تۇسىنىگىن العاش رەت كىم ەنگىزدى؟
ءىىى. جاڭا تۇسىنىك بەرۋ:
ەلەكتر توگىن ولشەۋ جانە سالىستىرۋ ءۇشىن توك كۇشى دەگەن ارنايى شاما ەنگىزىلەدى.
وتكىزگىشتىڭ كولدەنەڭ قيماسى ارقىلى قانداي دا ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا تاسىمالداناتىن ەلەكتر مولشەرىنىڭ سول ۋاقىت ارالىعىنا قاتىناسىن توك كۇشى دەپ اتايمىز:
I = q/t
حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسىندە توك كۇشى امپەرمەن (ا) ورنەكتەلەدى.
1 امپەر – ۆاكۋۋمدە ءبىر – بىرىنەن 1 م قاشىقتىقتا ورنالاسقان، كولدەنەڭ قيماسىنىڭ اۋدانى وتە از، شەكسىز ۇزىن ءتۇزۋ ەكى وتكىزگىشتىڭ بويىمەن وتەتىن تۇراقتى توك كۇشى. مۇنداي توك ۇزىندىعى وتكىزگىشتەردىڭ ءاربىر كەسىندىسىندە 2*10 - 7ن - عا تەڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشىن تۋدىرادى.
1 ما = 10 - 3ا
1 مكا = 10 - 6ا
1كا = 103ا
تىزبەكتىڭ بەرىلگەن بولىگىندە زارياد ورىن اۋىستىرعاندا، ەلەكتر ءورىسىنىڭ اتقارعان جۇمىسىنىڭ وسى زاريادقا قاتىناسى كەرنەۋ دەپ اتالادى:
U = A/q
حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسىندە توك كۇشى ۆولتپەن (ۆ) ورنەكتەلەدى.
1 ۆولت – وتكىزگىش بويىمەن 1 كل زارياد ورىن اۋىستىرعاندا، 1 دج - گە تەڭ جۇمىس شاماسىنا تەڭ كەرنەۋ.
وتكىزگىشتىڭ قانداي دا ءبىر ەكى نۇكتەسىنىڭ اراسىنداعى كەرنەۋدى ولشەۋ كەرەك بولسا، ۆولتمەتردى سول نۇكتەلەرگە جالعايدى. قۇرالدى وسىلايشا جالعاۋدى پاراللەل جالعاۋ دەپ اتايدى. بۇل كەزدە “+” قىسقىشىن توك كزىنىڭ وڭ پوليۋسىنەن، ال “-” قىسقىشىن توك كوزىنىڭ تەرىس پوليۋسىنەن كەلەتىن وتكىزگىش سىممەن جالعايدى.
ءىV. جاڭا تۇسىنىكتەر مەن ءىس - ارەكەتتەر ءتاسىلىن قالىپتاستىرۋ:
توك كۇشى (I) – ەلەكتر توگىن ولشەۋ جانە سالىستىرۋ ءۇشىن ارنايى ەنگىزىلگەن شاما.
1 امپەر – توك كۇشىنىڭ ولشەم بىرلىگى
امپەرمەتر - توك كۇشىن ولشەيتىن قۇرال
توكتىڭ جۇمىسى (ا) – توكتى تۋدىراتىن ەلەكتر ءورىسىنىڭ جۇمىسى
ەلەكتر كەرنەۋى – توكتىڭ اتقارعان جۇمىسىن انىقتايتىن فيزيكالىق شاما
1 ۆولت – كەرنەۋدىڭ ولشەم بىرلىگى
ۆولتمەتر – وتكىزگىشتىڭ ۇشتارىنداعى توكتى ولشەۋگە ارنالعان قۇرال.
V. ءمۇعالىمنىڭ پروبلەمالىق جانە اقپاراتتىق سۇراقتارى:
2. سۋرەتتە بەرىلگەن سۇلبالاردا جىبەرىلگەن قاتەلەردى تابىڭدار.
Vءى. جاڭا تۇسىنىكتى تەكسەرۋ:
اككۋمۋلياتور
VIءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋگە ارنالعان جاتتىعۋلار (ەسەپتەر، ساراماندىق جۇمىستار، زەرتحانالىق جۇمىستار، تەستتىك باقىلاۋلار):
VIIءى. جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
ءبىزدىڭ ءۇيىمىزدى جارىقتاندىرۋعا قولدانىلاتىن قىزدىرۋ شامدارىنىڭ توك كۇشى، ولاردىڭ قۋاتىنا سايكەس 7 - دەن 400 ما - گە دەيىن بولادى. 1 ا توك كۇشى ادام ومىرىنە ءقاۋىپتى.
تىزبەكتەگى كەرنەۋ 220 ۆ ەكەنىن سەندەر بىلەسىڭدەر. سوندىقتان تۇرمىسقا قاجەتتى ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ (توڭازىتقىش، تەلەديدار، ەلەكترجىلىتقىش اسپاپتار، مۋزىكالىق سەنتر جانە ت. ب.) قۇرالدارى 220 ۆ - قا ەسەپتەلىنگەن جانە ءبىر قۇرالدى ىسكە قوسقاندا، قالعاندارى تىزبەكتە بۇرىنعىسىنشا جۇمىس جاساي بەرەدى.
Iح. وقۋشىلار ەڭبەگىن باعالاۋ:
ح. ءۇي تاپسىرماسى: (شىعارماشىلىق تاپسىرما):
1. §36. توك كۇشى. امپەرمەتر
§37. ەلەكتر كەرنەۋى. ۆولتمەتر. ەلەكتر تىزبەگى
2. 78 - سۋرەتتەگى شارتتى بەلگىلەردى جاتتاپ الۋ
3. ا. امپەر، ۆ. ۆولتا ءومىربايانىنا رەفەرات جازۋ.
ءپانى: فيزيكا جانە استرونوميا (پرەزەنتاسياسىمەن)
تاقىرىبى: توك كۇشى. امپەرمەتر. ەلەكتر كەرنەۋى. ۆولتمەتر. ەلەكتر تىزبەگى.
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا توك كۇشى، ەلەكتر كەرنەۋى، ولاردى ولشەيتىن قۇرالدار جانە ولاردىڭ ءبىر – بىرىنەن ايىرماشىلىقتارى جايلى تۇسىنىك بەرۋ.
2. تاربيەلىك: توك كۇشى، ەلەكتر كەرنەۋى جانە ولاردى ولشەيتىن قۇرالدار امپەرمەتر، ۆولتمەترلەردى تۇسىندىرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋعا، ءوز ويىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: توك كۇشى، ەلەكتر كەرنەۋى جانە ولاردى ولشەيتىن قۇرالداردى ءتۇسىندىرۋدى ويىن تۇرىندە وتكىزە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ويىن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، بايانداۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستەلەر، بيلەتتەر، سۋرەتتەر
ءپان ارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، گەوگرافيا، تاريح، سىزۋ، دەنەشىنىقتىرۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ قۇرال جابدىعىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. وقۋشى ءبىلىمىن جان - جاقتى تەكسەرۋ:
1. ەلەكتر توگى دەگەنىمىز نە؟
2. ەلەكتر توگىنىڭ پايدا بولۋى مەن ۇزاق ساقتالۋى ءۇشىن قاجەتتى جانە جەتكىلىكتى شارتتاردى اتا.
3. ۆولت باعاناسى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
4. “ەلەكتر قوزعاۋشى كۇشى” دەگەنىمىز نە؟
(ولشەم بىرلىگى مەن بەلگىلەنۋىن جاز)
5. وتكىزگىشتەگى ەلەكتر توگىن ونىڭ وتكىزگىشكە تيگىزەتىن ارەكەتتەرىن اتا.
6. قانداي توك كوزدەرىن بىلەسىڭ جانە ولاردىڭ شارتتى بەلگىسىن سىز.
7. زاريادتاردىڭ ءبولىنۋى دەگەنىمىز نە؟
8. “ەلەكتر توگى” تۇسىنىگىن العاش رەت كىم ەنگىزدى؟
ءىىى. جاڭا تۇسىنىك بەرۋ:
ەلەكتر توگىن ولشەۋ جانە سالىستىرۋ ءۇشىن توك كۇشى دەگەن ارنايى شاما ەنگىزىلەدى.
وتكىزگىشتىڭ كولدەنەڭ قيماسى ارقىلى قانداي دا ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا تاسىمالداناتىن ەلەكتر مولشەرىنىڭ سول ۋاقىت ارالىعىنا قاتىناسىن توك كۇشى دەپ اتايمىز:
I = q/t
حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسىندە توك كۇشى امپەرمەن (ا) ورنەكتەلەدى.
1 امپەر – ۆاكۋۋمدە ءبىر – بىرىنەن 1 م قاشىقتىقتا ورنالاسقان، كولدەنەڭ قيماسىنىڭ اۋدانى وتە از، شەكسىز ۇزىن ءتۇزۋ ەكى وتكىزگىشتىڭ بويىمەن وتەتىن تۇراقتى توك كۇشى. مۇنداي توك ۇزىندىعى وتكىزگىشتەردىڭ ءاربىر كەسىندىسىندە 2*10 - 7ن - عا تەڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشىن تۋدىرادى.
1 ما = 10 - 3ا
1 مكا = 10 - 6ا
1كا = 103ا
تىزبەكتىڭ بەرىلگەن بولىگىندە زارياد ورىن اۋىستىرعاندا، ەلەكتر ءورىسىنىڭ اتقارعان جۇمىسىنىڭ وسى زاريادقا قاتىناسى كەرنەۋ دەپ اتالادى:
U = A/q
حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسىندە توك كۇشى ۆولتپەن (ۆ) ورنەكتەلەدى.
1 ۆولت – وتكىزگىش بويىمەن 1 كل زارياد ورىن اۋىستىرعاندا، 1 دج - گە تەڭ جۇمىس شاماسىنا تەڭ كەرنەۋ.
وتكىزگىشتىڭ قانداي دا ءبىر ەكى نۇكتەسىنىڭ اراسىنداعى كەرنەۋدى ولشەۋ كەرەك بولسا، ۆولتمەتردى سول نۇكتەلەرگە جالعايدى. قۇرالدى وسىلايشا جالعاۋدى پاراللەل جالعاۋ دەپ اتايدى. بۇل كەزدە “+” قىسقىشىن توك كزىنىڭ وڭ پوليۋسىنەن، ال “-” قىسقىشىن توك كوزىنىڭ تەرىس پوليۋسىنەن كەلەتىن وتكىزگىش سىممەن جالعايدى.
ءىV. جاڭا تۇسىنىكتەر مەن ءىس - ارەكەتتەر ءتاسىلىن قالىپتاستىرۋ:
توك كۇشى (I) – ەلەكتر توگىن ولشەۋ جانە سالىستىرۋ ءۇشىن ارنايى ەنگىزىلگەن شاما.
1 امپەر – توك كۇشىنىڭ ولشەم بىرلىگى
امپەرمەتر - توك كۇشىن ولشەيتىن قۇرال
توكتىڭ جۇمىسى (ا) – توكتى تۋدىراتىن ەلەكتر ءورىسىنىڭ جۇمىسى
ەلەكتر كەرنەۋى – توكتىڭ اتقارعان جۇمىسىن انىقتايتىن فيزيكالىق شاما
1 ۆولت – كەرنەۋدىڭ ولشەم بىرلىگى
ۆولتمەتر – وتكىزگىشتىڭ ۇشتارىنداعى توكتى ولشەۋگە ارنالعان قۇرال.
V. ءمۇعالىمنىڭ پروبلەمالىق جانە اقپاراتتىق سۇراقتارى:
2. سۋرەتتە بەرىلگەن سۇلبالاردا جىبەرىلگەن قاتەلەردى تابىڭدار.
Vءى. جاڭا تۇسىنىكتى تەكسەرۋ:
اككۋمۋلياتور
VIءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋگە ارنالعان جاتتىعۋلار (ەسەپتەر، ساراماندىق جۇمىستار، زەرتحانالىق جۇمىستار، تەستتىك باقىلاۋلار):
VIIءى. جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
ءبىزدىڭ ءۇيىمىزدى جارىقتاندىرۋعا قولدانىلاتىن قىزدىرۋ شامدارىنىڭ توك كۇشى، ولاردىڭ قۋاتىنا سايكەس 7 - دەن 400 ما - گە دەيىن بولادى. 1 ا توك كۇشى ادام ومىرىنە ءقاۋىپتى.
تىزبەكتەگى كەرنەۋ 220 ۆ ەكەنىن سەندەر بىلەسىڭدەر. سوندىقتان تۇرمىسقا قاجەتتى ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ (توڭازىتقىش، تەلەديدار، ەلەكترجىلىتقىش اسپاپتار، مۋزىكالىق سەنتر جانە ت. ب.) قۇرالدارى 220 ۆ - قا ەسەپتەلىنگەن جانە ءبىر قۇرالدى ىسكە قوسقاندا، قالعاندارى تىزبەكتە بۇرىنعىسىنشا جۇمىس جاساي بەرەدى.
Iح. وقۋشىلار ەڭبەگىن باعالاۋ:
ح. ءۇي تاپسىرماسى: (شىعارماشىلىق تاپسىرما):
1. §36. توك كۇشى. امپەرمەتر
§37. ەلەكتر كەرنەۋى. ۆولتمەتر. ەلەكتر تىزبەگى
2. 78 - سۋرەتتەگى شارتتى بەلگىلەردى جاتتاپ الۋ
3. ا. امپەر، ۆ. ۆولتا ءومىربايانىنا رەفەرات جازۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
