تولعاۋلار
1. كوكتەم
كوكتەم! اينالا جۇپار اتىپ، تىرشىلىك اتاۋلى تۇلەپ تۇر. اجارىندا مىڭ ارۋدىڭ سىنى بار، كەۋدەسىندە مىڭ اقىننىڭ تۇنىپ جاتقان جىرى بار، كومەيىندە سۇلۋلىقتىڭ ءۇنى بار، كوكىرەگىندە تابيعاتتىڭ تاۋسىلمايتىن جان تەبىرەنتەر كۇيى بار. بۇل — ءبىزدىڭ كوكتەم.
بۇلاق سىلدىراپ اعادى، بۇلبۇل تامسانا، تامىلجىتا، ۇزىلتە ءان سالادى. اق بالتىر قايىڭدار، تاكاپپار، بويشاڭ تەرەكتەر جاپىراعىن جايىپ، سامال جەلمەن سىبدىر قاعادى. دالاعا شىقساڭ، گۇل ءيسى، نۇرىن توككەن كۇن ءيىسى. جەر-انا ءوزىنىڭ اپاي توسىندەگى الىپ انارىمەن تىرشىلىك اتتى پەرزەنتىن ەمىرەنە ەمىزىپ جاتقانداي. ءبارى مامىرلاپ، ءبارى بالبىراپ، تامىلجىپ تۇر.
كوكتەم كوركى وسىنداي. ونى كورىكتى جىرعا دا، كۇيگە دە سىيعىزا الارسىڭ با! بۇل كورىك قانشا قاراساڭ دا تويعىزعان با! تاريح قارتايىپ، زامانا جاڭارعان سايىن ول تىرشىلىككە دەگەن ىنتىزارلىقتى، بولاشاققا دەگەن ءۇمىت وتىن لاۋلاتا بەرەدى.
كوكتەم كوركىنە ادام ەڭبەگىنىڭ شابىتى، ادام كوڭىلىنىڭ قۋانىشى كەلىپ قوسىلعاندىعى سۋرەت — كەرەمەت سۋرەت. ول قۋانىش ارناسىنان اسا شالقىسا، بىرىنەن-بىرى بيىكتەپ ءان دە اسپاندا قالقىسا، بولاتى مەن شويىنى مارتەنىندە بالقىسا، دالاسىندا ەگىنى تولقىن بولىپ تۋلاسا، وڭىرىندە سان تۇلىك شۇبىرىپ - شۇباپ شۋلاسا، شىرق ءۇيىرىپ بارلىعىن، ادامى قاراپ تۇرماسا! باقىت دەگەن وسى ەمەس پە!
ءالى ەسىمدە، بۇدان شيرەك عاسىر بۇرىن، 1945 جىلدىڭ مايى بولاتىن. اۋىلدىڭ كۇنشىعىس جاعىندا قوڭىر جوتا بار-دى. سول جوتانىڭ ارعى استىنداعى جازىق ەگىندىك ەدى. وگىز جەگىپ سوقا سالىپ جۇرگەنبىز. 14-15 جاستاعى بالالار وگىز ايدايدى، سوقانى ۇستايتىن — ىلعي جەسىر ايەلدەر.
كۇن قۇرىق بويى كوتەرىلىسىمەن قىزۋىن مولىنان شاشىپ، دەنەمىزدى بالقىتتى. وسى قىزۋ ارقاسىنان ءوتىپ، سۇيسىنگەن كەيبىرەۋلەر وگىز ۇستىندە ۇيقىسى كەپ قالعي بەرەدى. كەيدە ءتىپتى قۇلاپ كەتە جازداپ بارىپ ويانادى. وگىزدەردى تۇگەل دوعارىپ تاستاپ، جاڭا جىرتىلعان مامىق قارا بۇيرا جەرگە جاتا قالىڭدار دەسە، قۇس توسەككە قۇلاعانداي بولار ەدى ءبارى دە. كۇن سونداي ءبىر شۋاقتى ەدى.
وسىلاي بالقىپ، بالبىراپ كەلە جاتقان وگىز ايداۋشىلار مەن سوقا ۇستاۋشىلاردى قوڭىر جوتادان كورىنگەن سالت اتتى سەلك ەتكىزدى. سوقاشىلارعا قاراي شاۋىپ كەلەدى.
الىستان كورىنگەن اتتى ول كەزدە اركىمنىڭ ۇرەيىن الاتىن. وسى ەگىندىكتىڭ باسىندا مايدانعا كەتكەن سان بوزداقتىڭ قازا بولعانىن ەستىرتىپ، قارالى قاعازدى تاپسىرعانىن كەرگەنىمىز بار. سۋىق حاباردى اكەلگەن ادامنىڭ الدىنا ءمىنىپ، جوقتاۋ ايتىپ ەڭىرەپ كەتە بارۋشى ەدى جۇرت. ەزىلىپ قالۋشى - ەك. وگىز ەكەش وگىز دە موينىن سالبىراتىپ تاپجىلماي تۇرىپ قالاتىن. يا جارى، يا باۋىرى، يا اكەسى، يا اعاسى قازا بولدى دەگەندەر ءۇش كۇن جۇمىسقا شىقپايدى. ەڭ ۇلكەن جەڭىلدىك — سول.
الگى اتتىنى كورىسىمەن «قايسىمىزدىڭ سورىمىز قاينادى ەكەن» دەپ تورت-بەس سوقانىڭ توڭىرەگىندە جۇرگەندەر قالشيىپ - قالشيىپ تۇرىپ قالدى. بالانىڭ دا، ۇلكەننىڭ دە وندەرى قۇپ-قۋ بوپ كەتكەن.
اسكەردەن ءبىر اياعىنان ايرىلىپ كەلگەن اسقارباي دەگەن ازامات بار ەدى، سول ەكەن. اعىپ جەتكەن بويدا الدىنداعى ايەلدىڭ ورامالىن جۇلىپ الدى. سوسىن وگىز ۇستىندەگى بالانىڭ قالپاعىن قاقتى. ەكىنشى سوقاعا، ءۇشىنشى سوقاعا بارعانداعى ىستەگەنى دە سول. شاۋىپ جۇرگەن اتتىدان سەسكەنگەن وگىزدەر بورازدادان شىعىپ كەتتى. ەكى اياعىن ءبىر جاققا سالىپ، بۇل كورىنىسكە اڭىراپ قاراپ وتىرعان كەيبىر بالالار توپ-توپ ەتىپ جەرگە ءتۇستى. اسقاربايدىڭ ءتىل-اۋىزى بايلانعان ادام سەكىلدى. سول اراداعى ون شاقتى كىسىنىڭ باسىنداعى ورامال، قالپاقتى تۇگەل سىپىرىپ العانشا بىرەسە ولاي، بىرەسە بۇلاي شاپتى دا ءجۇردى.
— اينالايىن - اۋ، ايتساڭشى! ءبارىمىزدى دە قۇداي جارىلقادى ما؟ قۋانىش پا؟
— ءبارىندى دە، ءبارىندى دە! سوعىس ءبىتتى!
— جەتى شەلپەك، اقسارباس!
— راس پا، وتىرىك پە!
— اتىڭنان اينالايىن. امان قالعان جالعىز اياعىڭنان اينالايىن!
اسقاربايعا وسىنداي العىستاردى جاۋدىرىپ جاتتى ايەلدەر.
وگىزدىڭ ءبارى دوعارىلدى. بالا دا، ايەل دە ءبىرىن-بىرى ءسۇيىپ ءجۇر، الدەن ۋاقىتتا ءبىر-بىر وگىزگە ءمىنىپ اۋىلعا قاراي جارىسا جونەلدى ولار. اتتى اسقاربايدان دا وزىپ كەتكەندەر بولدى. وگىز ەكەش وگىز دە ءسويتىپ ونەر كورسەتتى.
سول ءبىر كوكتەم، سول ءبىر سۋرەت كۇنى بۇگىن كوز الدىمدا. سول ءبىر كوكتەم شۋاعى ارقامدى ءالى جىلىتاتىنداي.
مىناۋ بۇگىنگى اسەم كورىنىس، كەرىكتى دە كوڭىلدى ءومىر شابىت وتىن تۇتاتقاندا، كوڭىل قۇسىن ۇشىرعاندا سول كوكتەممەن جالعاسىپ جاتقانداي. ول كەزدە بالا ەدىك. كوپ جايدى اڭعارماپپىز. ءقازىر جىگىت اعاسىمىز. بايقايمىز، بارلايمىز.
بالالىق شاقتىڭ ويىنسىز، كۇلكىسىز وتكەنى دە ۇمىت بولعانداي. ءبىز اسىر ساپ وينار شاعىمىزدا الاسا جۇردىك. مۇڭ مۇحيتىن كوردىك. فۋتبول ويناپ، دوپ تەپتىك. ەڭبەك ەتتىك، وگىز ايدادىق. اياعىمىزعا باتەڭكە كيگەنىمىز جوق، ونى شوڭگە مەن تىكەن جوسا قىپ جارالايتىن. ءبىز لاگەرگە بارعانىمىز جوق، اق شاتىرلار استىندا ەمەس، سابان - توپان اراسىندا جاتتىق. جارىم قۇرساق، ۇيقىسىز تۇندەر، كۇلكىسىز كۇندەر ءوتتى. وسىنداي ءومىر ەرتەرەك ەسەيتتى دە. مۇڭ دەگەن نە، قۋانىش دەگەن نە، ونى ءبىز جاقسى بىلەمىز.
25 بەيبىت كوكتەم كەلىپتى. جيىرما بەس جاسامپاز جىل ءوتىپتى. شيرەك عاسىر ىشىندە ءوڭىرىم قالاي تۇلەگەن، ەلىم قالاي بايىعان، ادامدار قالاي جاڭارعان! كەۋدەمدى كەرەمەت سەزىم كەرنەپ تۇر.
ول — قۋانىش! سول قۋانىشتىڭ قىزۋىمەن ارالاپ كەتكەندەي الەمدى. مىناۋ تۇلەگەن ءوز وڭىرىندەگى سۇلۋ تابيعات كوركىنە ءسۇقتانام.
كورەم، كورەم دە شاتتانام! بايتاق رەسپۋبليكامنىڭ بار تۇكپىرىنە بارىپ قايتقىم كەلەدى. تۇستىگىنە جاز كەلگەندە، تەرىستىگىندە قىس جاتاتىن نەتكەن كەڭ ەدى سەنىڭ جەرىڭ! الاتاۋدىڭ القابى ماساتىداي قۇلپىردى. ال، ارقانىڭ تورىنە ەگىن جاڭا عانا سالىنۋدا. بەرەكە، ىرىس، نەگىزى ول. ەرتەڭ-اق كوكتەپ، كوكتەمنىڭ نۇرلى كۇنىمەن، كوكتەمنىڭ ءدۇبىرلى ۇنىمەن كول-كوسىر داۋلەت كوزىنە اينالارى ءسوزسىز. ەلىمدى ماقتان ەتەم، قوينى قازىنا جەرىمدى ماقتان ەتەم! شالقار شابىت، ەرلىك ەڭبەك داڭقىمىزدى الىسقا، عارىشقا اپارادى. مىناۋ جايدارى كوكتەم كوڭىلگە وسىنداي كۇي قۇيىپ، جۇرەككە نۇر قۇيىپ تۇر. كۇيدىڭ اتى - جاسامپازدىق، نۇردىڭ اتى — وكتيابر!
ءبىزدىڭ ءۇمىتىمىز — شىندىق. شىندىعىمىز — ءۇمىت. جۇرگەن جولىمىز — وزگەگە ونەگە، جەر شارىندا ءالى دە ەزىلگەن حالىققا شامشىراق. ءۇمىت دەيتىنىمىز سوندىقتان.
ءۇمىتىمىزدىڭ شىندىق بولۋى — بولاشاققا دەگەن زور سەنىم ءارقاشان دا العا جەتەكتەيدى. بۇگىنگى كوكتەم كەلبەتىنەن ول سەنىمدى اڭعارۋ كيىن ەمەس. كىم بولاشاققا سەنسە، سول جەڭىمپاز. كىم بولاشاقتى كورسە، سول قايراتتى. سەنىم مەن قايرات قوسىلىپ قانداي بولسا دا الدىرادى، قانداي بوگەۋدى بولسا دا تالقان قىلىپ، مازاعىنا قالدىرادى.
جايساڭ كوكتەم! سەنىڭ جاسىل تورىندە، سەنىڭ اشىق كوگىندە ادام كۇلىپ جۇرسە، ءوزىڭنىڭ باقىتتى ەكەنىن ءبىلىپ جۇرسە. وزەگى ونىڭ تالماسا، قارا بۇلت باسىن شالماسا. اق تىلەۋ ادامزاتتىڭ ارمانى وسى - اۋ، شىركىن. ءومىر كوكتەمدەي كورىكتى، كوكتەمدەي ءنارلى بولسا!
... جاپون ايەلى كوپ ورتاسىندا سويلەپ تۇر. ءسوزى بىتكەن سوڭ قوينىڭداعى كىشكەنە قۇتىنى الدى دا ونداعى سۋدى كورسەتتى.
— مىناۋ سۋ، وكيناۆا ارالىنىڭ ءبىر قۇدىعىنان الىنعان، — دەدى. ءسويتتى دە سىرىڭكە شاقتى. سۋ بەنزينشە جانا باستادى. الگى ايەل سيقىرشى ەمەس، بەيبىتشىلىك جولىنداعى كۇرەسكەر ەدى. وكيناۆا ارالىنىڭ قۇدىعىنىڭ سۋى دا ءقازىر وسىنداي بولعانىن دالەلدەدى ول. ءيا، بۇل ارالدا امەريكانىڭ 140 اسكەري بازاسى بار. ۆەتنامعا اجال بومباسىن الىپ ۇشاتىن سامولەتتەر وسى ارادان اتتانادى. ارال سۋىنىڭ وت بوپ جانۋى ەندى تاڭ ەمەس.
...جاس قىز ساحناعا تاعى شىقتى. كونسەرتىنىڭ سوڭىندا ادەتتەگى ءانى. ونىڭ اتى — «ءيا بوستاندىق، ءيا ەلىم!». بۇل ەندى گرەسيانىڭ اتاقتى كومپوزيتورى ميكيس تەودوراكيس تۇرمەدە وتىرىپ جازعان-دى. ورىنداپ تۇرعان جاس قىز مەلينا مەركيرۋ. تالانت يەسى، دارىن يەسى. ءبىراق ءوز ەلىنەن وپا تاپپاي وزگە ەلدى پانالاپ ءجۇر. ونىڭ جاڭاعى سالعان ءانى گرەسيانىڭ بوستاندىق سۇيگىش ۇلدارى مەن قىزدارىنا ارنالعان-دى. وزگە جەردە جۇرسە دە ءۇنىم جەتەدى، ءۇمىتىم جەتەدى دەپ شىرقايدى. كوزىنە جاس، جۇرەگىنە قان تولادى. ءبىراق ءقازىر قايراتى از. تۋعان ەلى قارا پولكوۆنيكتەردىڭ فاشيستىك قۇرساۋىندا. ول قۇرساۋدى جۇلىپ تاستاۋعا شاماسىز. مەلينا بولاشاققا سەنەدى، حالقىنىڭ قاھارىنا سەنەدى. كوكتەم كۇندەرى ول تاعى دا شىرقاپ ءجۇر، كونسەرتىنىڭ سوڭىن ادەتتەگى انمەن، ادىلەتسىزدىككە دەگەن ايباتپەن بىتىرەدى.
جاس دارىندى جات ەلدە ءجۇرىپ زارلى ءۇن شىعارۋعا ءماجبۇر ەتكەن كىم؟ بۇل — يمپەرياليزمنىڭ سويقانى. قارا پولكوۆنيكتەردىڭ فاشيستىك وتىنا ماي قۇيىپ، قارا نيەتىن جۇزەگە اسىرۋعا «قامقورشى» بولعان مۇحيتتىڭ ار جاعىنداعىلار. حالىقتىڭ قاندى جاسى ولار ءۇشىن تۇك ەمەس. قارا نيەتى جۇزەگە اسسا بولعانى. ءار جەردەن سۇم قارماعىن سالىپ، ءار ەلدى وسىنداي جاعدايعا دۋشار ەتكىسى كەلەدى.
ەش انا جاس ءسابيىن تەربەتكەندە، سەن ءتوسىڭدى وققا توس دەپ تىلەمەيدى. ەش اكە جاس ءسابيىن وسىرگەندە، قولىمنان سەنى كورگە سالايىن، ارتىندا مەن قالايىن دەپ تىلەمەيدى. مۇنى ىستەتەتىن — سوعىس. ەندەشە، سوعىس تابيعاتتىڭ بولمىسىنا قارسى.
مىناۋ كورىكتى كوكتەمنىڭ ساز بەرىپ كەلە جاتقان ساماڭدى تاڭىندا وسى ءۇن وكتەم ەستىلگەندەي.
ادال جۇرەكتەر لۇپىلدەپ بىرگە سوقسىن! دۇنيە جۇزىندە ول مىڭ، ميلليون، ميلليارد! كوكتەمگە جۇپار ءيسى اڭقىعان گۇل جاراسقان، كوكتەمگە تىرشىلىككە تىرلىك بەرگەن نۇر جاراسقان.
كوكتەم كوركى تامىلجىعان بەيبىت جىردا، كوكتەم كوركى شەشەك اتقان قىردا، كوكتەم كوركى جاراستىعى كەلىسكەن ۇل مەن قىزدا. ول بۇل دۇنيەنى جۇدەتەم دەپ كەلمەيدى، تۇلەتەم دەپ كەلەدى، ءومىر كوشىن ىلگەرى سۇيرەتەم دەپ كەلەدى.
ءومىر كوكتەمى، ءوز شەجىرەسىن وسىلاي شەرتەدى. ونىڭ گۇلىندە — سۇلۋلىق، نۇرىندا — تىرشىلىك. سوندىقتان دا گۇل كوكتەم، سوندىقتان دا نۇر كوكتەم. كوكتەم سايىن كوسەگەڭ كوگەرسىن، ادامدار. گۇلگە ورانىپ، جىرعا ورانىپ جاڭارا بەر، جاساي بەر!
2. كۇز.
ءتۇن. جاڭا عانا توسەككە تومپيىپ جاتا قالعان بالالاردىڭ مۇرنى پىشىلداپ كەتتى. بالكون اشىق قالعان ەكەن. تەرەزەنىڭ الدىنداعى ۇلكەن تەرەكتىڭ تورت-بەس جاپىراعى سۋدىرلاپ ۇيگە كىردى. كوبەلەكشە قالىقتاپ ءجۇر. كادىمگى سارى كوبەلەك سەكىلدى. دالادا ۇيىتقىپ سوققان جەلدەن بوي تاسالاۋ ءۇشىن كەلگەندەي. وسى جاپىراقتاردى قۋا كىرگەن جەلدى وياۋ وتىرعان مەن دە، ۇيىقتاپ جاتقان بالالار دا جاقتىرا قويعانبىز جوق. جازداعى جان جادىراتار سامالدان مۇلدە باسقا. سەزىمدى تىرنايدى، ءزارلى. جاپىراقتاردىڭ قاشىپ جۇرگەنى دە سودان بولسا كەرەك. بالالاردىڭ مۇرىندارىنىڭ جىبىرلاعان ۇشى دا تەز كەبە قالىپتى. الگىندە عانا بۋسانىپ جاتىر ەدى، ەندى جيىرىلىپ جاقتىرمايدى ءبىرتۇرلى. ءسابيدىڭ ۇيقىسىنان سۇيكىمدى ۇيقى بار ما تەگىندە. سول ءتاتتى ۇيقىنى وجار جەلدىڭ بۇلدىرگەنىن كوردىڭ بە. مەن الدىمنان جەل الا قاشقان ءبىر پاراق اق قاعازدى ستول ۇستىنە كوتەردىم دە، بالكونعا بەتتەدىم. جاپپاقپىن. جاز بويى اشىق تۇرعان بالكوندى ەندى جاپپاقپىن...
...ۇزاق تۇرىپ قالىپپىن. تابيعات قىزىق - اۋ. كۇنى بويى اسپاندا ويماقتاي بۇلت جوق ەدى. ەندى شورتان لايلاعان سۋداي بۇرقان-تالقان. توڭىرەك ءبىر ءتۇرلى سۇستى. جازداي جاسىل جەلەك جامىلعان اعاشتار سيديتىپ جۇدەۋ تارتقان. تەرەزەدەن تۇسكەن جارىق پروجەكتورداي ءبارىن كورسەتىپ تۇر. كۇندىز ءمان بەرمەيدى ەكەنسىڭ. سارى ءتۇس دەندەپ قالىپتى. سارى جاپىراقتار كوبەيگەن. سونىڭ ەزىن قيماعانداي جاڭاعى وجار جەل ويىن بىلمەس جىگىت سەكىلدى جۇلقىلاپ الا - الا قاشادى. كۇز. كادىمگى سارى كۇزدىڭ ءوزى. كارى قۇدا — قىستىڭ حابارشىسى.
تالاي اقىننىڭ تىلىنە تيەك، جىرىنا وزەك بولعان كۇز بۇل. ابايدان باستاپ جىلدىڭ وسى مەزگىلى جونىندە قالام تارتپاعان اقىن اتاۋلى قالدى ما ەكەن؟! مانا كۇندىز عانا بالامنىڭ الەكساندر تۆاردوۆسكيي جازعان كۇز تۋرالى ولەڭدى جاتتاپ وتىرعانى ەندى ەسىمە ءتۇستى. «وزەن سۋى كۇرەڭىتىپ، تىك شىعادى تۇتىندەر!» دەپ باستالاتىن سەكىلدى ەدى-اۋ. كۇزدىڭ مۇنداي قىرى ءقازىر كوز الدىمدا جوق، ءبىراق اباي ايتقان «ءسۇر بۇلت، ءتۇسى سۋىق، قاپتايدى اسپاندى» كورىپ تۇرمىن. ءبىر عانا جولعا قانشاما سۋرەت سىيعىزعان شىركىن! وسى جولدىڭ ار جاعىندا سول زاماننىڭ اۋىر كۇرسىنۋى دە جاتقان سەكىلدى. تابيعات سۋرەتىنە قوعام ءحالىن قوسا كىرگىزۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرە مە؟ ول اباي عوي! ءبىزدىڭ بۇگىنگى كۇزدى قالاي سۋرەتتەر ەدى ۇلى اقىن، ەگەر ءقازىر بار بولسا؟
وسى وي جەتەكتەپ الدى دا كەتتى. كەشە تالدىقورعان وبلىسىنداعى ءبىر دوسىمنان العان حات ەسىمە ءتۇستى: «قىزىلشانىڭ شىعىسى بيىل ەرەسەن. جىل بويى قۇرعاق بولدى دەيدى جۇرت. ءبىراق قىزىلشاشىلار ءۇشىن ول قۇرعاقشىلىق بولماعان سەكىلدى. شىركىن، تەحنيكانىڭ، ونى بۇل كۇندە تىزگىندەپ مىنگەن ادامنىڭ كۇشى! ايتپەسە بيىلعىداي پەيىلى تار جىل، كەنەزەسى كەپكەن اۋا رايى بولماعان شىعار. سونىڭ وزىندە تابيعاتتىڭ بەرمەسىن تارتىپ العالى وتىرمىز. اتاقتى قىزىلشاشى اقىن نۇرماعامبەتوۆتىڭ مۇراگەرى بولىپ، ورنىن باسقان شايگۇل سىزدىقبايەۆانىڭ زۆەنوسىنا كەل! ناعىز كەرەمەتتى كورەسىڭ. 500 سەنتنەردەن ءونىم الدى. قويشى، ءبارىن جازۋعا ۋاقىت جوق. كۇز ءبىز ءۇشىن مۇرىنعا سۋ جەتپەيتىن كەزەڭ. ەڭبەك مايدانىنىڭ كەلبەتىن كورەمىن دەسەڭ، بىزگە كۇزدە كەل».
بۇل جولداردىڭ ار جاعىندا قۋانىش بار، ماقتانىش بار. ءبىر ادامنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل اۋىل ەڭبەككەرلەرىنىڭ قۋانىش سەزىمى كەرنەپ تۇرعانداي. كۇز ولار ءۇشىن، ياعني مەنىڭ بۇگىنگى زامانداستارىم ءۇشىن قۋانىش مەزگىلى، بەرەكە، ىرىس، بايلىق جەمىسىن تەرەر كەزەڭ.
بۇل حاتتىڭ ەسىمە ءتۇسۋى كوپ كورىنىستىڭ كوز الدىمنان وتۋىنە تۇرتكى بولدى. قارا ءتۇندى قاق جارىپ، شامدارىن مازداتقان ماشينالار كەلەدى. ولاردىڭ رۋلىندە وتىرعان اناۋ ادامدار سونداي سۇيكىمدى. نەگە؟ ەل بايلىعىن ەسەلەپ ارتىرۋعا ەسىل-دەرتى اۋعانداردىڭ تاپ ەزى. ماشينالارىنىڭ قورابىندا استىق، جۇگەرى، الما، ءجۇزىم، قىزىلشا، ماقتا. ۇيقى كورمەگەندەرى، كىشىرەيگەن كوزدەرىنەن عانا بولماسا، بىلىنبەيدى. مىزعىشى دەپ مامىق توسەگىمدى بەرەر ەم - اۋ، ءدال بۇل ساتتە دەمالۋدان وزدەرى باس تارتار ەدى. «كۇزدىڭ بۇيىعى ۇيقىسى تىرناعىنا ءبىر ىلسە، بويىڭدى بوساتىپ جىبەرەدى» دەگەندى شوپان دوستاردان سان ەستىگەنىم بار. بۇلار دا سولاردىڭ ايتقانىن قايتالاپ، جەتەر جەرگە اسىرا، قاعىلەز كەلە جاتقان سەكىلدى. وسى ەڭبەك ادامدارىن ءقازىر ەسىمە العاندا ۇيقىم اشىلىپ تۇر، ال بىرگە بولسام شە!
بىرگە بول دەپ وڭتۇستىكتىڭ ماقتاشىلارى دا شاقىرار ەدى. تىڭ توسىندە تابيعاتتىڭ اسا قولايسىز جاعدايىنا قايراتىن قارسى قويىپ، استىق ءۇشىن ايقاستىڭ قاق ورتاسىندا جۇرگەندەر دە قۇشاعىن جايارى ءسوزسىز. جىل بويعى ەڭبەگىنىڭ ەڭ ءتۇيىنى شەشىلەر ساتتە ولار ەشنارسەدەن ايانبايدى.
ءىشىم جىلىپ، كۇزدى ءبىرتۇرلى جاقسى كورىپ بارام. جىلدىڭ ءار مەزگىلىنىڭ ورنى بولەك قوي. دەگەنمەن كۇزدىڭ بەرەرى كوپ پە دەيمىن. قول بىلعاپ، بىزگە كەل دەپ، شوپاندار دا شاقىرىپ تۇرعانداي. قوتان-قوتان قويى جانسىز دالانى شۋعا، دۇبىرگە بولەپتى. «مالىم ارىپ شىعاتىن كوكتەمنەن، جونى دومالانىپ تۇسەتىن كۇزىم ارتىق» دەيدى شوپان. بۇل — ونىڭ ءوز فيلوسوفياسى. دەسە دە جانى بار، دالەلى بار. قانشا تول، قانشا ءجۇن العانىنا دا ءدال وسى مەزگىلدە ناقتى جاۋاپ بەرەدى ول. قاپىرىق ىستىقتا قاپى قالعان جايىمدى قوڭىر سالقىن كۇزدە تولتىرامىن دەپ، وتارىن ەرتە ورگىزىپ، كەش جۋساتادى. ءدال سەبەر كوكتەمىم دەپ وسى مەزگىلدە ۇرىقتاندىرادى. «كۇز بولسا، قويشى كوڭىلى جادىرايدى» دەگەن ولەڭ جولى دا سودان قالسا كەرەك.
كورىپ وتىرسىز، كۇز بەرەگەن، كۇز مىرزا. كۇز — ۇلكەن كۇرەس الاڭى، كۇزدىڭ پەيىلى كەڭ. مەن دە وسىنىسى ءۇشىن جاقسى كورىپ بارامىن. سارعايعان جاپىراقتى، قۋراعان ءشوپتى كورىپ كۇزگە وكپەلەيتىندەرگە قوسىلعىم كەلمەيدى. بۇل سىرتى عانا، ال كۇزدىڭ ءىشى — ماي. كۇز كوڭىلى — كەڭ. ءبىراق، ونىڭ تارىلاتىن جەرى دە بار. الداعىسىن ويلاماي، ابايسىز جۇرگەندەرگە، جىلدا كەلەر قىستىڭ قىسىمىن ۇمىتاتىندارعا قاباعىن ءتۇيىپ - ءتۇيىپ الادى. حابارشىمىن، قامدان دەپ قامشىسىن ۇيىرەدى. دالادا بول، قالادا بول، قامدان دەپ قامقور بولعان مۇنداي جىل مەزگىلىنەن، كۇرەڭ قاباق كۇزدەن اينالمايسىڭ با!
مەنىڭ ەسىمە جاس كەزىمدەگى ءبىر ۇلكەن ادامنىڭ مىنەزى ورالدى. ول سۇستى ەدى. بالالاردى جۇمىس ىستەتسە، شاشاۋ جىبەرمەيتىن. قاباعىنا قاراپ تاپسىرعانىن قالت ەتپەيتىنبىز. باستاعان ءىستى تىندىرۋدى سۇيەتىن. تياناقتى ىستەسەڭ، ساعان ونىڭ كوڭىلى جاز. سىرتى سۋىق بولعانمەن ءىشى جىلى ادام ەدى. ءبىز ونىڭ بۇل مىنەزىن بارا-بارا ۇقتىق. كەيىن كەرەمەت جاقسى كورىپ كەتتىك.
كۇز مىنەزىنەن دە سونداي كەلبەت كورەم. ءوستىپ تۇرعانىمدا كۇز جونىندەگى كورىكتى ويلار تىپتەن كوبەيىپ كەتتى. مەكتەپكە سەن كۇزدە باراسىڭ. ستۋدەنت بوپ سەن كۇزدە اتالاسىڭ. ينستيتۋتتا وقىعانىڭدى ەسكە الساڭ، وقۋعا پالەن جىلدىڭ كۇزىندە ءتۇسىپ ەدىم عوي دەيسىڭ. وسىنداي كۇزدەر جامان با! جۋىردا ءبىر شىلدەحانادا بولدىق. جاڭا تۋعان سابيگە نەبىر يگى تىلەكتەر ايتىلدى. سوندا ءبىر جولداستىڭ: «جاس ءسابي كۇندەي مەيىرلى، كۇزدەي پەيىلدى بولسىن» دەگەن ءسوزىن بلوكنوتىما جازىپ الدىم. مۇنىڭ ۇيقاسى عانا ادەمى ەمەس، مازمۇنى دا ادەمى. بار جەمىستى كۇزدە تەرەمىز، بار سالادا جىل بويعى توككەن تەردىڭ بەرەرىن كۇزدە كورەمىز. كۇز پەيىلى دەگەنىمىز — وسى.
وي قۇشاعىندا، بالكوندا كۇز تۋرالى تولعانىپ تۇرىپ، بويىم توڭازىپ قاپتى. ءبىراق، ءىشىم جىلى، ءىشىم نۇرلى. ۇيگە كىردىم. بالكوندى قايتادان اشىپ تاستاپ كۇزدىڭ «قوڭىر» جەلىنىڭ وزىنە - اق كوكىرەگىمدى توسقىم كەلدى. سۇرعىلت كۇز، سۇرەڭسىز كۇز، قوڭىر كۇز، قوڭسىلى كۇز دەگەن ۇعىمداردىڭ ءبارى ىعىسىپ، اۋزىما التىن كۇز، ايالى كۇز دەگەن سوزدەر تۇسە بەردى. وسى كۇز — مەنىڭ كۇزىم، ەلىمنىڭ كۇزى!
You Might Also Like
-
ول ءبىر پولونسكييدىڭ، مايكوۆ پەن ءاپۋحتيننىڭ ولەڭدەرى، پۋشكيننىڭ قاراپايىم اۋەزدى جىرلارى كوبىرەك ايتىلاتىن شاق ەدى، وسى رومانستىڭ ءسوزىن شىعارعان پۋشكين ەكەنىن ليەۆيتان ءتىپتى بىلمەۋشى ەدى.
-
«سوۆەت كوشباسشىلارىنىڭ اللەياسى» 1992 جىلى پايدا بولعان. ەڭ العاش ءمۇسىندى سۋ استىنا دايۆەر ۆلاديمير بورۋمەنسكيي تۇسىرگەن. مۇسىندەر تارحانكۋت مۇيىسىنەن شامامەن 100 مەتر قاشىقتىقتا، 12-15 ...
