InfoHub Logo

ترەنينگتەر جيناعى
ترەنينگ (اعىلش. training، train – وقىتۋ، تاربيەلەۋ) – ءبىلىمدى جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان بەلسەندى وقىتۋدىڭ ءادىسى.
ترەنينگتىڭ دامۋ تاريحى وقىتۋ تاريحى سياقتى مىڭ جىلعا سوزىلعان. دەگەنمەن، ترەنينگتىڭ دامۋىن الەۋمەتتىك پسحولوگ كۋرت ليەۆيننىڭ شىعارماشىلىق زەرتتەۋ كەزەڭىنە جاتقىزۋعا بولادى.
1946 جىلى كۋرت ليەۆين ءوزىنىڭ ارىپتەستەرىمەن بىرگە العاش رەت ترەنينگ - توپتاردى (ت - توپ) قۇردى.
ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا وقۋشىلاردىڭ ءار ءپاندى يگەرۋگە دەگەن قۇلشىنىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيانى ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت.
وقۋ ۇردىستەرىندە ترەنينگ تۇرلەرىن بالالاردىڭ جاس جانە پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس تۇرلەندىرىپ، جاڭا تاقىرىپتى وتكەندە، وتىلگەن ماتەريالدى قايتالاعاندا، ءبىلىمدى تياناقتاۋ جانە تەكسەرۋ كەزىندە، ياعني ساباقتىڭ كەز - كەلگەن ساتىندە وقىتۋ ءادىسىنىڭ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋ قاجەت.
ترەنينگ – وقۋشىلاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىراتىن قۇرال. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزاتىن، ترەنينگ ارەكەتىنىڭ ەڭ نەگىزگى ءتۇرىنىڭ ءبىرى – ديداكتيكالىق ترەنينگتەر. ديداكتيكالىق ترەنينگ تاربيەلەنۋشىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە ساي، باعدارلاماداعى ماتەريالدارعا، ونىڭ ىشىندە ناقتى ساباقتىڭ مازمۇنىنا ساي بولىپ، تاپسىرمانىڭ ءمانىن اشادى. ديداكتيكالىق ترەنينگتەردى جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا، قايتالاۋ، پىسىقتاۋ، جاتتىعۋ ساباقتارىنا دا پايدالانادى. ديداكتيكالىق ترەنينگ بارىسىندا ەتە ساقتاۋ، كورۋ، سەزىنۋ، قابىلداۋ، ويلاۋ، سويلەۋ، پروسەستەرى دامىپ، زاتتاردى پىشىنىنە، تۇسىنە، كولەمىنە قاراي ىرىكتەۋگە ءارتۇرلى قيمىلداردى ورىنداۋعا ۇيرەتەدى.

«ءوزىڭنىڭ قورقىنىشىڭدى باسقار» ترەنينگى

ترەنينگ ماقساتى: وقۋشىلارعا قورقىنىش سەزىمى تۋرالى ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، ءتۇرلى جاتتىعۋلار ارقىلى بويىنداعى قورقىنىش سەزىمدەرىن جويۋ؛ ءوزارا قارىم - قاتىناستارىن نىعايتۋ.
قورقىنىش – قاتەرلى جاعداياتتاردا تۋىندايتىن ءقاۋىپ، قولايسىز ەموسيا. قورقىنىش – ءبىر نارسەدەن جۇرەكسىنىپ سەسكەنگەندە، شوشىعاندا پايدا بولاتىن سەزىم، ءقاۋىپ - قاتەر، ۇرەي.
«تانىسۋ» جاتتىعۋى
ماقساتى: سالەمدەسۋ، تانىسۋ، زەيىن مەن ەسكە ساقتاۋدى جاتتىقتىرۋ.
جاتتىعۋ شەڭبەر بويىندا ورىندالادى. جاتتىعۋدى باستاعان ءبىرىنشى قاتىسۋشى ەسىمىن ايتادى جانە وعان انىقتاما قوسىپ ايتادى. ول انىقتاما سويلەۋشىنىڭ ەسىمى قاي ارىپتەن باستالسا، سول ارىپتەن باستالۋى قاجەت جانە سول ادامعا لايىق بولۋ كەرەك (ويدان شىعارماۋ كەرەك). سويلەم بىلاي بولۋى مۇمكىن، مىسالى: «مەن – ءبيشى بينۇرمىن». كەلەسى ويىنشى ايتادى: «ءبيشى بينۇردى سىزدەرگە تانىستىرامىن، مەن – زەيىندى زاڭعارمىن». كەلەسى ويىنشى الدىڭعى ەكەۋىن تانىستىرادى جانە ءوزىنىڭ ەسىمىن ايتادى. ەڭ سوڭعى ويىنشى ءوزىنىڭ ەسىمىن ايتادى، ءبىرىنشى ويىنشى جاتتىعۋدى مىناداي سويلەممەن اياقتايدى: «سونىمەن، وسىندا … قاتىسىپ وتىر» دەپ قاتىسىپ وتىرعانداردىڭ بارلىعىن اتاپ شىعادى.
تالداۋ: ەسىمگە لايىق انىقتاما ايتۋ قيىندىق كەلتىردى مە؟ قاي وىينشىنىڭ ءوزىن تانىستىرۋى ەرەكگە بولدى؟
«قورقىنىشىڭدى سۋرەتتە» جاتتىعۋى
ءتۇسىندىرۋ: قورقىنىشقا قارسى ءجۇر، ءوزىڭ قورقاتىن نارسەنى ىستە، بىرنەشە رەت ىستە. وقۋشىلارعا اق پاراق تاراتىلادى. ءوزىڭنىڭ قورقىنىشىڭنىڭ كارتاسىن سۋرەتتە. ءوزىڭنىڭ قورقىنىشىڭنىڭ سۋرەتىن سال.
تالداۋ: قايسىسى ەڭ العاش بايقالادى؟ قايسىسى كەيىن كورىنەدى؟ جالپى سۋرەتتە قورقىنىشىڭنىڭ ورنىن تاپ.
«ءبىراق» جاتتىعۋى
ماقساتى: ترەنينگكە ءبىر قالىپتى قارقىن ەنگىزۋ، ءوز ويىڭدى اياق استىنان ايتىپ سالۋ.
شەڭبەر بويىمەن سويلەمدەردى جالعاستىرۋ:
 مەن شارشادىم، ءبىراق …
 مەن كىشكەنتاي بويلىمىن، ءبىراق …
 مەن كەيدە ۇستامسىزبىن، ءبىراق …
 مەن ۇيالشاقپىن، ءبىراق …
 مەن جالقاۋمىن، ءبىراق …
 مەن سوزگە جوقپىن، ءبىراق …
 مەن تىم كونگىشپىن، ءبىراق …
 مەن وقۋشىمىن، ءبىراق …
 مەن باقىلاۋ جۇمىسىن ەكىگە جازدىم، ءبىراق …
 مەنىڭ ماتەماتيكادان ۇلگەرىمىم جاقسى، ءبىراق …
 مەن ۇنەمى تىم قيالداپ كەتەمىن، ءبىراق …
 مەن ءاندى جاقسى ايتا الامىن، ءبىراق …
 مەنى تەز كۇلدىرۋگە بولادى، ءبىراق …
 مەن قىرسىعىپ قالامىن، ءبىراق …
تالداۋ: وسى تاپسىرمانى سەندەرگە ورىنداۋ ۇنادى ما؟ ءوز ويىڭدى بىردەن ايتىپ سالۋدا ساعان نە قيىندىق كەلتىردى؟ قانداي اسەر الدىڭدار؟
«اۆتوپورترەت» پروەكتيۆتى تەستى
وقۋشىلارعا ا4 پاراق تاراتىلادى. وزدەرىنىڭ اۆتوپورترەتىنىڭ سۋرەتىن سالۋ ۇسىنىلادى.
تالداۋ: وزدەرىڭنىڭ سۋرەتتەرىڭدى سالۋ قيىندىق تۋعىزدى ما؟ سەزىمدەرىڭ قانداي؟
«بەتپەردە» جاتتىعۋى
دەنە بۇلشىقەتتەرىنىڭ بوساڭسۋى. ورىندىقتا وتىرىپ، دەنەلەرىڭنىڭ بۇلشىقەتتەرىن بوس ۇستاڭدار. تەرەڭ دەمىمىزدى الامىز دا، شىعارامىز. 3 - 4 رەت قايتالانادى.
«جىميۋ» جاتتىعۋى
ءار قاتىسۋشى ءبىر ۋاقىتتا ءبىر - بىرىنە وزدەرىنىڭ جىميۋلارىن سىيلايدى.

«مەنىڭ كوڭىل - كۇيىم» ترەنينگ جاتتىعۋى

ماقساتى: قاتىسۋشىلاردىڭ پسيحوەموسيونالدىق جاعدايلارىن جاقسارتۋ، ءبىر - بىرىمەن جاقسى قارىم - قاتىناس ورناتۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتتى ءارى قاراي دامىتۋ. رەلاكساسيا ارقىلى جاعىمسىز ويلاردان ارىلۋ.

«امانداسۋ» جاتتىعۋى
قارىم - قاتىناس امانداسۋدان باستالادى. ويىنشىلار دوڭگەلەنىپ تۇرادى. بارلىعى تاقتاعا قارايدى. ەگەر تاقتادا كۇلكى بەينەلەنسە، وندا ءبىر - بىرىمىزگە كۇلىمدەي قارايمىز. قول بەينەلەنسە – قولىمىزدى قىسىپ امانداسامىز. كۇن بەينەلەنسە – جاقسى ىقىلاسپەن سالەمدەسەمىز. جۇرەك بەينەلەنسە – قۇشاقتاسامىز.

«ورىن اۋىستىرۋ» ويىنى
قاتىسۋشىلار شەڭبەرمەن وتىردى. جۇرگىزۋشى ورتادا ورىندىقسىز تۇرادى. ونىڭ ماقساتى: ورىن تاۋىپ الۋ. ول ويىنشى، مىسالى، ساقينا تاققاندار ورىندارىمەن اۋىسادى، الدە قارا كيىم كيگەندەر ورىندارىمەن اۋىسادى. سول كەزدە جۇرگىزۋشى جىلدام بىرەۋدىڭ ورنىنا وتىرىپ الۋ كەرەك. ورىندىقسىز قالعان قاتىسۋشى ويىننان شىعادى.

«ءار قايسىسىمىزدا ماسەلەلەر بار» جاتتىعۋى
قاتىسۋشىلار شەڭبەرمەن وتىرىپ، كوزدەرىن جۇمىپ، «م - م - م» دىبىسىن شىعارىپ وتىرىپ، ءوز ماسەلەلەرى تۋرالى ويلاپ جانە دە نەگاتيۆتى ويلارىن وسى دىبىس ارقىلى شىعارىپ وتىردى. تەز اياقتاعان دا، كوپ «م - م - م» - دەپ وتىرعان قاتىسۋشىلار بولدى، ءبىراق تەز بولعان ويىنشىلار قالعاندارىنىڭ اياقتاعاندارىن تىنىش كۇتىپ وتىرادى.

«ونىڭ ەسەسىنە مەن…» جاتتىعۋى
مەن ءجيى قيالدايمىن، ونىڭ ەسەسىنە…
مەن كوپ ۇندەمەيتىن اداممىن، ونىڭ ەسەسىنە….
مەن جۇرتتىڭ بارىنە قۇرمەتتى بولا المايمىن…
مەن ءوزىم تۋرالى كوپ ويلامايمىن، ونىڭ ەسەسىنە…

«العان اسەرلەر» جاتتىعۋى
شەڭبەردە تۇرىپ، سول الاقانعا ويشا بۇگىنگى كوڭىل - كۇيدى سالىپ، وڭ الاقانعا جاتتىعۋدان العان اسەرلەرىمەن ءبولىسۋ.

«ەگەر ساعان ۇناسا…» ويىنى
ەگەر ساعان ۇناسا ساۋساقپەن تىرسىلدىت،
ەگەر ساعان ۇناسا شاپالاقتا جاراسا.
ەگەر ساعان ۇناسا اياعىڭمەن تارسىلدات،
ەگەر ساعان ۇناسا ايتايىقشى «تاماشا».

تۇلعالىق ءوسۋ جانە وزىندىك سانانى ايقىنداۋ
1. تانىسۋ. “مەنىڭ مەكەن - جايىم” جاتتىعۋى
توسبەلگىنى (بەيدجدەردى) تولتىرۋ
ماقساتى: ءوز ەلىن ماقتانىش تۇتۋعا باعىتتاۋ جانە تانىستىرۋ.
جۇرگىزۋشى. ءار قاتىسۋشى تاقتادا ىلىنگەن كارتاعا ءوزى تۇراتىن قالاسى نەمەسە اۋدانىنا ەسىمىن جازىپ جاپسىرۋ قاجەت.
2. “قۇپيا دوسىم” جاتتىعۋى
ماقساتى: بەلگىسىزدىكتى اڭعارۋدى، ەكىنشى ادامعا ءىلتيپات كورسەتۋدى مەڭگەرۋ.
بارلىق ەسىم جازىلعان توسبەلگىلەردى قوراپتا ارالاستىرىپ، ءار قاتىسۋشى ءبىر توسبەلگىدەن تاڭدايدى جانە دە سول كىسىنىڭ ەسىمىن ەستە ساقتاپ، ونى كورىپ الادى. سوسىن توسبەلگىنى جۇرگىزۋشىگە قايتا بەرەدى. قاي ادام ەكەنى وزىنە عانا ءمالىم بولۋى قاجەت. ال ەسىمى تۇسكەن ادامعا ساباقتىڭ ءون بويىندا ءىلتيپات كورسەتىلىپ كوڭىل بولىنەدى. ودان ارى قاراي ساباق بارىسىندا جۇرگىزۋشى وسى جاتتىعۋعا قايتا ورالىپ وتىرادى.
3. “گۇلدەر” جاتتىعۋى
ماقساتى: توپتاعى تۇلعا ارالىق قارىم - قاتىناستى شىڭداۋ.
جۇرگىزۋشى. ءار قاتىسۋشى مىنا قوراپتان ءبىر - ءبىر قيىندى گۇلدەن الىپ، وعان وقۋ ورنىڭىزدى، ەسىمىڭىزدى، اۋدانىڭىزدى كورسەتىڭىز، ونى بوياڭىز. سوسىن تاقتادا دايارلانعان ۆاتمانعا ءبىر وقۋ ورنىن بىتىرگەندەر بىرىگىپ، ءوز وقۋ ورنىڭىزدىڭ اتى جازىلعان پاراقشا اينالاسىنا گۇلدەردى ورنالاستىرىڭىز.
مىسالى: ساۋلە – قازمۋ
4. “مەنىڭ ماماندىعىم” جاتتىعۋى
ماقساتى: كاسىبي ەرەكشەلىكتىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ.
جۇرگىزۋشى. مامان پسيحولوگتار ءبىر توپقا، مامان ەمەس پەداگوگتار ءبىر توپقا بولىنىڭىزدەر. ءسويتىپ مىنا ماندالا سەكىلدى ويۋ - ورنەكتى ەشكىم بەيتاراپ قالماي، بارلىعىڭىز بىرلەسىپ بوياپ شىعىڭىزدار. بولعان سوڭ ونى تاقتاعا ىلىڭىزدەر.
تالقىلاۋ جۇرگىزىلەدى. سۇراقتار:
نەگە بۇل تۇستەردى قولداندىڭىز؟
ەكەۋىنىڭ قانداي ايىرماشىلىقتارى بار؟
جۇرگىزۋشى. ويۋدىڭ ماعىنالىق تۇستارىنا توقتالار بولساق: ءتورت قۇلاق – دۇنيەنىڭ ءتورت بولىگىن تۇسپالايدى؛ قاز مويىن – اقكوڭىلدىكتى، مەيىرىمدى، پاكتىكتى بىلدىرەدى؛ تۇيە تابان – جولى بولۋشىلىقتى بىلدىرەدى.
5. “ارتىق ورىندىق” ويىنى
ويىن ماقساتى: توپتىڭ ەركىن قارىم - قاتىناسىنا جول سالۋ جانە ەرتەگىدەگىدەي احۋال جاساۋ.
توپ دوڭگەلەنىپ وتىرادى. جۇرگىزۋشى ءوز ورنىنان تۇرىپ ورىندىقتى باسقا جەرگە الىپ قويادى. سوسىن توپقا نۇسقاۋىن تۇسىندىرەدى.
جۇرگىزۋشى. سىزدەر توپقا قانداي - دا ءبىر شارتىڭىزدى ايتاسىز. وسىعان سايكەس ولار ورىن اۋىستىرۋى شارت، سول ساتتە جۇرگىزەتىن ادامدا ورىن تابۋعا تىرىسادى. ال ۇلگەرمەي قالعان ادام جۇرگىزۋشى بولىپ ءوز شارتىن ايتادى. وسىلايشا ويىن جالعاسا بەرەدى. مىسالى: “ءوز اتا - اناسىن جاقسى كورەتىندەر ورىن اۋىستىرسىن”، “قىمىز جاقسى كورەتىندەر ورىن اۋىستىرسىن” جانە ت. ب.
6. “قۇپيانى تابۋ” جاتتىعۋى
ماقساتى: ءوزىنىڭ قايتالانباس تۇلعا ەكەنىن سەزىندىرۋ.
جۇرگىزۋشى. ءبىر عالىم ءدال وزىنە ۇقساس ادامدى جاساپتى. ءبىراق ول وتە قاتىگەز ەكەن. وزىنەن قانداي ايىرماسى بار ەكەنىن دالەلدەۋ ءۇشىن شارق ۇرىپتى. سىزدە وسىنداي جاعداي بولسا، نە ىستەر ەدىڭىز؟ ول ادامدا قايتالانبايتىن، سىزدە عانا بار قانداي قاسيەتكە يەسىز؟ سىزدە باستى قانداي قۇپيا بار؟ بارلىق قاتىسۋشىلار ءوز قۇپياسىمەن بولىسەدى.
“مەن دەگەنىمىز دەگەن نە؟” تالقىلاۋ
جۇرگىزۋشى الدىمەن كىشى، سوسىن ۇلكەن توپتا وسى سۇراق بويىنشا تالقىلاما جاساۋدى ۇسىنادى.
جۇرگىزۋشى. “مەن” – بۇل سەزىمدەرىڭ، ويلارىڭ، ءتانىڭ، ارەكەتىڭ، تىلەگىڭ، ارماندارىڭ، جانىڭ، مىنەزىڭ ت. ب. دەپ قورىتىندىلايدى.
7. “مەن … ” جانە “مەن قاندايمىن” جاتتىعۋى
ماقساتى: “مەن تۇجىرىمداماسىنا” سانالى تۇردە كوڭىل ءبولۋ.
جۇرگىزۋشى. سىزدەر جۇمىس داپتەرلەرىڭىزگە “مەن …” ءسوزىن زات ەسىممەن تولىققان 10 قاتار ءسوز تىركەسى ەتەسىز. سوسىن “مەن قاندايمىن؟” دەگەن سۇراققا سىن ەسىمدى قولدانىپ 10 رەت جاۋاپ بەرەسىز. بارلىعىن جازىپ وتىراسىز.
الدامەن كىشى، سوسىن ۇلكەن توپتا تالقىلاما جاسالادى.
8. “ءۇي، ادام، جەر سىلكىنىسى” جاتتىعۋى
ماقساتى: سەرگىتۋ ارقىلى ەركىن ارەكەت ەتۋگە ۇيرەنۋ
جۇرگىزۋشى “ءۇي” دەگەندە ەكى ادام بىرىگىپ، شاتىر قۇرادى. “ادام” دەگەندە ەكى ادام بىرىگىپ، ورتاسىنا ادام كىرەدى. “جەر سىلكىنىسى” دەگەندە بەيتاراپ بولىپ جۇرەدى. قالىپ قالعان ادام جۇرگىزۋشى بولادى.
9. “قۇپيا دوسىم” جاتتىعۋى
“قۇپيا دوسىنا” حات جازۋ جانە كىمنەن حات كەلگەنىن تابۋ.
10. “جۇلدىزدى ساعات” جاتتىعۋى
ماقساتى: ادامنىڭ كاسىبي ءىس - ارەكەتىندەگى نەگىزگى تۇلعالىق ءماندى سەزىنۋ جانە ول ءمان - ماعىنانى باقىت تۋرالى ءوز ويىڭمەن سالىستىرۋ.
پسيحولوگ قىزمەتىندەگى جاعىمدى، قۋانىشتى ساتتەردى پاراقشاعا جازۋ. ونى ورتاعا سالۋ، سوسىن ۆاتمانعا جازىپ، جالپى تالقىلاما جاساۋ.
11. رەفلەكسيا
قۇراستىرعان: كۋساينوۆا م. ك.