تۋبەركۋلەز - جۇقپالى اۋرۋ
تاقىرىبى: تۋبەركۋلەز - جۇقپالى اۋرۋ
ماقساتى: تۋبەركۋلەز تۋرالى دەرەك بەرە وتىرىپ وقۋشىلاردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا، قورشاعان ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ، جەكە باس گيگيەناسى تۋرالى ءتۇسiنiك قالىپتاستىرۋ
ءا) تۋبەركۋلەز سياقتى اۋرۋدىڭ پايدا بولۋىن، قوعامعا، ادامعا وسى اۋرۋدىڭ زاردابىن ءتۇسىندىرۋ، اشىپ كورسەتۋ.
ب) جامان ادەتتەردەن بويلارىن اۋلاق سالۋىن، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتارعا ساي بولۋىن قالىپتاستىرۋ. تازالىققا، ۇقىپتىلىققا، جاۋاپكەرشiلiككە تاربيەلەۋ.
ءتۇرi: تانىمدىق ساباق
ءادiسi: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
كورنەكiلiگi: تۋبەركۋلەز تاقىرىبىنا سالىنعان سۋرەتتەر، پلاكاتقا جازىلعان ناقىل سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
مۇعالiمنiڭ كiرiسپە ءسوزi: بالالار دۇنيە جۇزىندە حالىق سانىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى تۋبەركۋلەز اۋرۋى بۇدان 20 - جىل بۇرىنعىعا قاراعاندا ەداۋىر كوبەيىپ وتىر. بۇكىل الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ءمالiمەتتەرi بويىنشا دۇنيەجۇزىندە تۋبەركۋلەز اۋرۋىمەن 8 - 10 ملن ادام تiركەلiپ، 3ملن ادام قايتىس بولادى ەكەن.
- ال، ەندى تاربيە ساعاتىمىزدى باستاماس بۇرىن دارىگەر - فتيزياتور ءرولىن وينايتىن سىنىبىمىزدىڭ وقۋشىسى ىزتىلەۋ ىڭكاردىڭ دايىنداپ اكەلگەن مالىمدەمەسىن تىڭدالىق.
تۋبەركۋلەز وكپە قابىناتىن اۋىر جۇقپالى اۋرۋ. ەجەلگى عالىمدار مەن ويشىلدارىنىڭ جازبالارىندا تۋبەركۋلەز « كوكجوتەل – چاحوتحا» رەتىندە ايتىلادى. تۋبەركۋلەز قوزدىرعىشىن نەمىس عالىمى ر. كوح اشقان. سوندىقتان بۇل باكتەريالاردى كوح تاياقشالارى دەپ اتايدى. ولار ءار ءتۇرلى مۇشەلەردى: وكپە، سۇيەك، بۋىن، بۇيرەك. زاقىمدايدى. تۋبەركۋلەز تاياقشالارى سىرتقى ورتاعا ەداۋىر ءتوزىمدى بولادى - لاستىقتا، قاقىرىقتا، كۇندەلىكتى پايدالانىلاتىن نارسەلەردە، قورشاعان ورتادا كوپ ۋاقىتقا دەيىن ساقتالادى (توپىراقتا، سۋدا، كىتاپتا). تۋبەركۋلەز – اسا ءقاۋىپتى دەرت. اۋرۋ بەلگىلەرى كوپكە دەيىن بىلىنبەيدى. العاشىندا ازداعان قۇرعاق جوتەل پايدا بولىپ، كەيىن كۇشەيەدى، تاماققا تابەتى تارتپايدى، ۇيىقتاعاندا تەرلەپ، كەشكە قاراي دەنە قىزۋى كوتەرىلەدى، تەز شارشايدى. سودان كەيىن جوتەل، قان ارالاس قاقىرىق پايدا بولادى. وسى بەلگىلەر بىلىنە سالىسىمەن، نەعۇرلىم ەرتەرەك دارىگەر - فتيزياتورعا قارالۋ كەرەك. تۋبەركۋلەز تاياقشالارى سىرتقى ورتاعا ەداۋىر ءتوزىمدى بولادى، توپىراقتا 2 اپتا، كىتاپ بەتتەرىندە 3 اي، سۋدا 5 ايعا دەيىن ساقتالا الادى. تۋبەركۋلەز تاياقشالارىن ۇزاق ۋاقىت قايناتۋ، تۋرا تۇسكەن كۇن ساۋلەسى، حلورامين جانە حلورلى اك ولتىرەدى.
دارىگەرمەن سۇحبات
- ال ەندi بالالار، بۇل اۋرۋ تۋرالى دارىگەرىمىزگە قانداي سۇراقتارىڭىز بار؟
1 وقۋشى:
- تۋبەركۋلەز ادامعا قالاي جۇعۋى مۇمكىن؟
دارىگەر: - تۋبەركۋلەز جوتەل جانە قاقىرىق ارقىلى تارايتىن جۇقپالى اۋرۋ. سوندىقتان ءوزiڭiزگە دە، وزگەگە دە ەدەنگە، جەرگە تۇكىرۋگە جول بەرمەڭىز.
2 وقۋشى:
- ادامنىڭ تۋبەركۋلەز اۋرۋىن جۇقتىرعانىن نەدەن بايقاۋعا بولادى؟
دارىگەر: - تۋبەركۋلەزدi انىقتاۋدىڭ بiردەن - بiر جولى - قاقىرىق تەكسەرۋ.
ەگەر ناۋقاس:
- ءۇش اپتادان اسا جوتەلسە؛
- قان تۇكiرسە؛
- ءۇش اپتادان اسا كوكىرەك تۇسىنداعى اۋىرسىنۋ باسىلماسا؛
- ءۇش اپتادان اسا قالتىراپ جۇرسە، بۇلاردى تۋبەركۋلەز اۋرۋىنىڭ حابارى دەپ تۇسىنگەن ءجون.
3 وقۋشى:
- تۋبەركۋلەز اۋرۋىن ەمدەيتىن قانداي جولدار بار؟
دارىگەر: - تۋبەركۋلەز اۋرۋى العاش انىقتالعان ناۋقاستار دۇرىس ەمدەلگەن جاعدايدا تۇگەلدەي دەرلىك ساۋىعىپ كەتەتiندiگiن تاجىريبە دالەلدەپ وتىر.
- دۇرىس ەمدەۋ اۋرۋدىڭ الدىن - الۋدا ماڭىزدى شارا. ول ارقىلى اۋرۋدىڭ وزگەلەرگە جۇعۋ ءقاۋپى جوعالىپ تارالۋ جولىنا بوگەت جاسالادى. تولىق ەمدەۋ كۋرسىن قابىلداۋ قاجەتتiلiگiنە ناۋقاستى سەندىرۋ دە ۇلكەن ءرول اتقارادى.
4 وقۋشى:
- ناۋقاس ادامنان تارالاتىن باكتەريالاردى قالاي زالالسىزداندىرادى؟
دارىگەر: مۇنداي ناۋقاستاردىڭ قاقىرىعىن، توسەك ورنىن جانە ت. ب زالالسىزداندىرۋدا مىنالاردى ەسكەرۋ قاجەت:
- تىكەلەي تۇسكەن كۇن ساۋلەسى تۋبەركۋلەز باكتەريالارىن 5 مينۋت iشiندە ءولتiرەدi.
- تۋبەركۋلەز باكتەريالارى 600س - قا قىزدىرعاندا 20 - مينۋتتا، 700س قا قىزدىرعاندا 5 مينۋتتا قىرىلادى.
- قولدانىلعان قاعاز، قول ورامالداردى دەرەۋ ورتەپ جىبەرۋ كەرەك.
- ناۋقاستىڭ كورپە - توسەنiشتەرiن جەلدەتۋ جانە كۇنگە جويۋ ولاردى زالالسىزداندىرۋدا ەڭ جاقسى ءارى قاراپايىم ءادiسi.
توپپەن جۇمىس
1 - توپ اۋرۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ساقتىق شارالارى
2 - توپ دەنساۋلىقتىڭ دوستارى
3 - توپ دەنساۋلىقتىڭ قاستارى
(جۇمىسقا بەرىلگەن ۋاقىت اياقتالعان سوڭ وقۋشىلار جۇمىستارىن قورعايدى).
ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى №1 جالپى
ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى مۇسايەۆا ج. ر.
ارقالىق قالاسى
تۋبەركۋلەز - جۇقپالى اۋرۋ. جۇكتەۋ
ماقساتى: تۋبەركۋلەز تۋرالى دەرەك بەرە وتىرىپ وقۋشىلاردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا، قورشاعان ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ، جەكە باس گيگيەناسى تۋرالى ءتۇسiنiك قالىپتاستىرۋ
ءا) تۋبەركۋلەز سياقتى اۋرۋدىڭ پايدا بولۋىن، قوعامعا، ادامعا وسى اۋرۋدىڭ زاردابىن ءتۇسىندىرۋ، اشىپ كورسەتۋ.
ب) جامان ادەتتەردەن بويلارىن اۋلاق سالۋىن، سانيتارلىق - گيگيەنالىق تالاپتارعا ساي بولۋىن قالىپتاستىرۋ. تازالىققا، ۇقىپتىلىققا، جاۋاپكەرشiلiككە تاربيەلەۋ.
ءتۇرi: تانىمدىق ساباق
ءادiسi: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
كورنەكiلiگi: تۋبەركۋلەز تاقىرىبىنا سالىنعان سۋرەتتەر، پلاكاتقا جازىلعان ناقىل سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
مۇعالiمنiڭ كiرiسپە ءسوزi: بالالار دۇنيە جۇزىندە حالىق سانىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى تۋبەركۋلەز اۋرۋى بۇدان 20 - جىل بۇرىنعىعا قاراعاندا ەداۋىر كوبەيىپ وتىر. بۇكىل الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ءمالiمەتتەرi بويىنشا دۇنيەجۇزىندە تۋبەركۋلەز اۋرۋىمەن 8 - 10 ملن ادام تiركەلiپ، 3ملن ادام قايتىس بولادى ەكەن.
- ال، ەندى تاربيە ساعاتىمىزدى باستاماس بۇرىن دارىگەر - فتيزياتور ءرولىن وينايتىن سىنىبىمىزدىڭ وقۋشىسى ىزتىلەۋ ىڭكاردىڭ دايىنداپ اكەلگەن مالىمدەمەسىن تىڭدالىق.
تۋبەركۋلەز وكپە قابىناتىن اۋىر جۇقپالى اۋرۋ. ەجەلگى عالىمدار مەن ويشىلدارىنىڭ جازبالارىندا تۋبەركۋلەز « كوكجوتەل – چاحوتحا» رەتىندە ايتىلادى. تۋبەركۋلەز قوزدىرعىشىن نەمىس عالىمى ر. كوح اشقان. سوندىقتان بۇل باكتەريالاردى كوح تاياقشالارى دەپ اتايدى. ولار ءار ءتۇرلى مۇشەلەردى: وكپە، سۇيەك، بۋىن، بۇيرەك. زاقىمدايدى. تۋبەركۋلەز تاياقشالارى سىرتقى ورتاعا ەداۋىر ءتوزىمدى بولادى - لاستىقتا، قاقىرىقتا، كۇندەلىكتى پايدالانىلاتىن نارسەلەردە، قورشاعان ورتادا كوپ ۋاقىتقا دەيىن ساقتالادى (توپىراقتا، سۋدا، كىتاپتا). تۋبەركۋلەز – اسا ءقاۋىپتى دەرت. اۋرۋ بەلگىلەرى كوپكە دەيىن بىلىنبەيدى. العاشىندا ازداعان قۇرعاق جوتەل پايدا بولىپ، كەيىن كۇشەيەدى، تاماققا تابەتى تارتپايدى، ۇيىقتاعاندا تەرلەپ، كەشكە قاراي دەنە قىزۋى كوتەرىلەدى، تەز شارشايدى. سودان كەيىن جوتەل، قان ارالاس قاقىرىق پايدا بولادى. وسى بەلگىلەر بىلىنە سالىسىمەن، نەعۇرلىم ەرتەرەك دارىگەر - فتيزياتورعا قارالۋ كەرەك. تۋبەركۋلەز تاياقشالارى سىرتقى ورتاعا ەداۋىر ءتوزىمدى بولادى، توپىراقتا 2 اپتا، كىتاپ بەتتەرىندە 3 اي، سۋدا 5 ايعا دەيىن ساقتالا الادى. تۋبەركۋلەز تاياقشالارىن ۇزاق ۋاقىت قايناتۋ، تۋرا تۇسكەن كۇن ساۋلەسى، حلورامين جانە حلورلى اك ولتىرەدى.
دارىگەرمەن سۇحبات
- ال ەندi بالالار، بۇل اۋرۋ تۋرالى دارىگەرىمىزگە قانداي سۇراقتارىڭىز بار؟
1 وقۋشى:
- تۋبەركۋلەز ادامعا قالاي جۇعۋى مۇمكىن؟
دارىگەر: - تۋبەركۋلەز جوتەل جانە قاقىرىق ارقىلى تارايتىن جۇقپالى اۋرۋ. سوندىقتان ءوزiڭiزگە دە، وزگەگە دە ەدەنگە، جەرگە تۇكىرۋگە جول بەرمەڭىز.
2 وقۋشى:
- ادامنىڭ تۋبەركۋلەز اۋرۋىن جۇقتىرعانىن نەدەن بايقاۋعا بولادى؟
دارىگەر: - تۋبەركۋلەزدi انىقتاۋدىڭ بiردەن - بiر جولى - قاقىرىق تەكسەرۋ.
ەگەر ناۋقاس:
- ءۇش اپتادان اسا جوتەلسە؛
- قان تۇكiرسە؛
- ءۇش اپتادان اسا كوكىرەك تۇسىنداعى اۋىرسىنۋ باسىلماسا؛
- ءۇش اپتادان اسا قالتىراپ جۇرسە، بۇلاردى تۋبەركۋلەز اۋرۋىنىڭ حابارى دەپ تۇسىنگەن ءجون.
3 وقۋشى:
- تۋبەركۋلەز اۋرۋىن ەمدەيتىن قانداي جولدار بار؟
دارىگەر: - تۋبەركۋلەز اۋرۋى العاش انىقتالعان ناۋقاستار دۇرىس ەمدەلگەن جاعدايدا تۇگەلدەي دەرلىك ساۋىعىپ كەتەتiندiگiن تاجىريبە دالەلدەپ وتىر.
- دۇرىس ەمدەۋ اۋرۋدىڭ الدىن - الۋدا ماڭىزدى شارا. ول ارقىلى اۋرۋدىڭ وزگەلەرگە جۇعۋ ءقاۋپى جوعالىپ تارالۋ جولىنا بوگەت جاسالادى. تولىق ەمدەۋ كۋرسىن قابىلداۋ قاجەتتiلiگiنە ناۋقاستى سەندىرۋ دە ۇلكەن ءرول اتقارادى.
4 وقۋشى:
- ناۋقاس ادامنان تارالاتىن باكتەريالاردى قالاي زالالسىزداندىرادى؟
دارىگەر: مۇنداي ناۋقاستاردىڭ قاقىرىعىن، توسەك ورنىن جانە ت. ب زالالسىزداندىرۋدا مىنالاردى ەسكەرۋ قاجەت:
- تىكەلەي تۇسكەن كۇن ساۋلەسى تۋبەركۋلەز باكتەريالارىن 5 مينۋت iشiندە ءولتiرەدi.
- تۋبەركۋلەز باكتەريالارى 600س - قا قىزدىرعاندا 20 - مينۋتتا، 700س قا قىزدىرعاندا 5 مينۋتتا قىرىلادى.
- قولدانىلعان قاعاز، قول ورامالداردى دەرەۋ ورتەپ جىبەرۋ كەرەك.
- ناۋقاستىڭ كورپە - توسەنiشتەرiن جەلدەتۋ جانە كۇنگە جويۋ ولاردى زالالسىزداندىرۋدا ەڭ جاقسى ءارى قاراپايىم ءادiسi.
توپپەن جۇمىس
1 - توپ اۋرۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ساقتىق شارالارى
2 - توپ دەنساۋلىقتىڭ دوستارى
3 - توپ دەنساۋلىقتىڭ قاستارى
(جۇمىسقا بەرىلگەن ۋاقىت اياقتالعان سوڭ وقۋشىلار جۇمىستارىن قورعايدى).
ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى №1 جالپى
ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى مۇسايەۆا ج. ر.
ارقالىق قالاسى
تۋبەركۋلەز - جۇقپالى اۋرۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ەستافەتالىق ويىندار(دەنە شىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرىنە ارنالعان كومەكشى ادىستەمەلىك قۇرال)مازمۇنى1. العى ءسوز2. سپورت – ءبىزدىڭ دوسىمىز!3. جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار4. شىنىققان شىمىرلار5. تولاعاي...
