تۇماۋدان ساقتانايىق
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «تۇماۋدان ساقتانايىق».
1. وقۋشىلارعا تۇماۋ جانە تۇماۋدان ساقتانۋ تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ؛
2. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسۋ؛
3. وقۋشىلارعا دەنساۋلىقتىڭ ەڭ باستى بايلىق ەكەنىن ۇعىندىرۋ، تازالىق، جەكە باس گيگيەناسى جانە دۇرىس تاماقتانۋ تۋرالى پايدالى كەڭەستەر بەرۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: كەزدەسۋ ساباعى
ساباقتىڭ كورنەكى قۇرالدارى: ينتەراكتيۆتى تاقتاداعى سىزبالار («پايدالى جانە پايداسىز تاعامدار»، «ادام دەنساۋلىعىنا پايدالى جانە زيان»)، تۇماۋدى ەمدەۋگە ارنالعان سۋسىن، كەسپە ارىپتەر (تازالىق)، كۇن كوزى ماكەتى، تۇماۋ تۋرالى كىتاپشالار، بۋكلەتتەر، پلاكاتتار، «ورامال تاستاماق» ويىنىنا ورامال مەن سىيلىق.
ساباقتىڭ جوسپارى:
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
2. نەگىزگى ءبولىم
ا) كىرىسپە. «تۇماۋ» دەگەن نە؟
ءا) تۇماۋ تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ ( وقۋشىلاردىڭ سۋرەت سالىپ، بايانداۋ)
ب) پايدالى كەڭەستەر. تۇماۋعا قارسى سۋسىن دايىنداۋ.
ۆ) سىزبامەن جۇمىس. «ادام دەنساۋلىعىنا پايدالى جانە زيان» (فليپچارتتا)
3. دەنساۋلىق تۋرالى بىرەر ءسوز.
ا) «كۇن شاپاعى» شەڭبەرى
ءا) «ورامال تاستاماق» ويىنى. دەنساۋلىق تۋرالى ماقال-ماتەل سايىسى
ب) «پايدالى جانە پايداسىز تاعامدار» سىزباسىمەن جۇمىس. (فليپچارتتا)
ۆ) «تازالىق» ساقشىلارىنىڭ سابى
4. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ءسوز كەزەگىن بەرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
2. نەگىزگى ءبولىم
ءمۇعالىم: - قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار، اتا-انالار جانە كەلگەن قوناقتار بۇگىنگى ءبىزدىڭ «تۇماۋدان ساقتانايىق!» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!بۇگىن بىزدە ەرەكشە تاربيە ساعاتى وتپەكشى. بۇل ساباقتىڭ ەرەكشەلىگى - 2، 4 كلاسس وقۋشىلارى جانە سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بىرلەسە وتىرىپ تۇماۋدان ساقتانۋ جولدارىن ىزدەستىرەتىن بولامىز.
بۇگىن بىزدە قوناقتا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى – ساتكۋلوۆا جاننا جانبولاتوۆنا. ءبىزدىڭ اشىق تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىز.
ا) كىرىسپە. «تۇماۋ» دەگەن نە؟ (فليپچارت ارقىلى ءتۇسىندىرۋ)
ەپيدەميولوگ ماماندار بۇگiنگi تاڭدا الەم بويىنشا ۆيرۋستىق اۋرۋدىڭ 200 ءتۇرi بار ەكەنىن زەرتتەپ، دالەلدەدى. ول – ادامنىڭ ينفەكسيالىق پاتولوگياسىندا ماڭىزدى ءرول اتقارىپ، ەرەكشە ورىنعا يە بولعان اۋرۋ ءتۇرى. تۇماۋ ۆيرۋسى دومالاق نەمەسە سوپاقشا ءپىشىندى، ديامەترى 80-100 cم. قۇرامىندا رنق بار. بولمە تەمپەراتۋراسىندا تۇماۋ ۆيرۋسى بىرنەشە ساعاتتان كەيىن ءوزىنىڭ بەلسەندىلىگىنەن ايىرىلادى، ال 65 س گرادۋسقا دەيىن قىزدىرعاندا 5-10 مينۋت ارالىعىندا ولەدى. ول قىشقىل تەز بۇزىلادى، كەپتىرگەنگە شىدامايدى، ەفير، سپيرت جانە باسقا زالالسىزداندىرۋ ەرىتىندىلەرىندە جويىلادى. ۋلتراكۇلگىن ساۋلە مەن ۋلترادىبىستار تۇماۋ ۆيرۋسىن تەز جويادى.
تۇماۋ ۆيرۋسى كوپتەگەن ءۇي جانۋارلارىن دا زاقىمداۋى مۇمكىن، ءبىراق بۇلاردىڭ ادامنىڭ ەپيدەميالىق زاقىمدانۋىندا ماڭىزى شامالى.
جۇقتىرۋ كوزى بولىپ اۋرۋ ادام سانالادى. ۆيرۋس جوتەلگەندە، تۇشكىرگەندە، سويلەگەندە اۋاداعى تامشى بولىكتەرىمەن بەرىلەدى. اۋرۋدىڭ جاسىرىن كەزەڭى جۇقتىرعان كۇننەن باستاپ 1-2 كۇنگە سوزىلادى.
تۇماۋ كەنەتتەن باستالادى. ادەتتە اۋرۋ دەنە قىزۋىنىڭ تەز جوعارىلاۋىمەن، باستىڭ قاتتى اۋرۋى، جالپى السىزدىك، ۇيقىنىڭ بۇزىلۋى، تاماققا تابەتتىڭ بولماۋى سياقتى بەلگىلەرمەن كورىنەدى. كىشكەنتاي بالالاردا قۇسۋ جانە تىرىسۋ بايقالۋى مۇمكىن. بىرنەشە ۋاقىتتان كەيىن مۇرىننان سۋ اعۋ، جوتەل، كەيدە داۋىسىنىڭ قارلىعۋى قوسىلادى. ءجيى بۇكىل دەنەدە سىرقىراۋ، بۋىنداردا اۋىرسىنۋ بايقالادى. وسى كەزەڭدە اۋرۋ ادام باسقالارعا جۇقپالى بولادى. اۋرۋ اعىمى ءساتتى جاعدايدا 3-5 كۇنگە سوزىلادى، ودان كەيىن جازىلادى.
ءا) تۇماۋ تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ ( وقۋشىلاردىڭ سۋرەت سالىپ، بايانداۋى)
1-وقۋشى: تۇماۋدىڭ جەدەل تۇرىمەن اۋىرعان ادامدار وتە ءقاۋىپتى، سەبەبى ولار اۋىرسا دا جۇمىستارىنا، دۇكەنگە، مەكتەپكە جانە باسقا دا جەرلەرگە بارىپ جۇرەدى. وسىعان بايلانىستى ولار كوپتەگەن كوللەكتيۆتەرگە ينفەكسيا تاراتىپ جانە اۋرۋدىڭ شىعۋ كوزى بولۋى مۇمكىن.
تۇماۋدان كەيىن يممۋنيتەت تۇراقسىز، 1-3 جىلداي ساقتالادى. ادەتتە تۇماۋ ۆيرۋسى وزگەرىپ وتىرادى. سول سەبەپتى جىل سايىن تۇماۋ ۆيرۋسى ءارتۇرلى بولىپ وتىرادى، تۇزىلگەن يممۋنيتەتتىڭ شاماسى كەلمەيدى.
2-وقۋشى: تۇماۋمەن اۋىرعان ادامدى تەز ارادا باسقا وتباسى مۇشەلەرىنەن وڭاشالاۋ كەرەك. ونىڭ بولمەسىندە زالالسىزداندىرۋ جۇرگىزۋ كەرەك. ناۋقاس ۇيدەن شىقپاعانى دۇرىس، اسىرەسە حالىق جينالعان جەرلەرگە، قوعامدىق ۇيىمدار، ترانسپورتتا، بالالار بولىمىنە بارماۋى كەرەك.
ناۋقاستى توسەككە جاتقىزىپ، كوپ مولشەردە ىستىق سۋسىندار: ءشاي، كوفە، قايناعان ءسۇت بەرەدى. س ءۆيتامينىنىڭ جوعارى مولشەرىن قابىلداعان جاقسى. دارىگەردى ۇيگە مىندەتتى تۇردە شاقىرۋ كەرەك. دارىگەردىڭ نۇسقاۋىنا دەيىن ناۋقاسقا ەشقانداي دارىلەر، سونىڭ ىشىندە ەگەر تەمپەراتۋراسى 39 س گرادۋستان اسپاسا، دەنە قىزۋىن تومەندەتەتىن دارىلەردى بەرۋگە بولمايدى.
ب) پايدالى كەڭەستەر. تۇماۋعا قارسى سۋسىن دايىنداۋ.
«بال قوسىلعان تاڭقۋراي»
(ىدىس-اياقتارىن، تاعام تۇرلەرىن پايدالانىپ، ساباق ۇستىندە دايىندايدى)
3-وقۋشى: 1 اس قاسىق بال، 1 اس قاسىق يتمۇرىن، 1 اس قاسىق تاڭقۋراي، 1 اس قاسىق قاراقاتقا، 100مل. قايناپ تۇرعان سۋ قوسادى. 15 مينۋت ۇستاپ، تاماقتىڭ الدىندا ½ ستاكاننان كۇنىنە 3 رەت ىشەدى.
ۆ) سىزبامەن جۇمىس. «ادام دەنساۋلىعىنا پايدالى جانە زيان» (فليپچارتتا)
3. دەنساۋلىق تۋرالى بىرەر ءسوز.
- «دەنساۋلىق» تۋرالى بىرەر ءسوز ايتۋعا 2 «ا» كلاسس وقۋشىلارىن ورتاعا شاقىرامىز.
م: - قۇرمەتتى وقۋشىلار، قوناقتار! اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدەيىك. دەنى ساۋ ادامنىڭ كوڭىلى ورنىقتى، ويىنداعىسىن ورىندايدى. دەنساۋلىقتان ارتىق بايلىق جوق.
4-وقۋشى: دەنساۋلىق.
شىنىققان شىمىر دەنەمىز،
كۇن سايىن ءوسىپ كەلەمىز.
دەنساۋلىق – «5» ساباق «5»
دەپ راپورت بەرەمىز!
ۇيقىڭنان ەرتە تۇر،
جادىراپ، جارقىن كۇل.
ادەتىڭ بولسىن ءارقاشان
جاتتىعۋ جاساۋ، جۋىنۋ!
سۋىق قاردان ونشا قورقا قويماساڭ،
شىنىعاسىڭ تازا اۋادا ويناساڭ.
وسى كەزدە سپورتپەن شۇعىلدانىپ،
سۇلۋلىق پەن دەنساۋلىقتى ويلايسىڭ.
قاباق تۇيسەڭ، ساعان ەشكىم قاراماس،
جىلى سويلەپ، بارلىعىمەن امانداس.
ا) «كۇن شاپاعى» شەڭبەرى
م: - ارينە، دۇرىس ايتاسىڭ! دەنىڭ ساۋ بولۋ ءۇشىن شىنىعۋ كەرەك. ەندەشە شىنىقتىرۋ ءۇشىن، دەنە مۇشەلەرىمىزگە نازار اۋدارايىق!
وقۋشىلار «كۇن شۋاعى» شەڭبەرىنە تۇرادى. كۇننىڭ ماكەتىندەگى كۇن ساۋلەلەرىن ۇستاپ تۇرىپ، قيمىلمەن كورسەتەدى.
ادامنىڭ دەنە مۇشەلەرى.
5-وقۋشى: بولماسا دا مول،
جاقسىلىقتار جاسا، قول!
6-وقۋشى: ءتۇرلى جۇكتى، قوس يىق،
كەزەك-كەزەك تاسيىق.
7-وقۋشى: نىق اتتا، اياق،
تايانبا تاياق.
8-وقۋشى: شىنتاق، ءجونىن ءبىل ەندى:
تۇيگىشتەمە بىرەۋدى.
9-وقۋشى: جۇلقىنىپ، وقىس جۇلىنىپ،
جۋاسقا تونبە، جۇدىرىق!
10-وقۋشى: (وقۋشىلار كۇن ساۋلەلەرىنەن ۇستاپ شەڭبەر جاساپ اينالادى)
كۇلىمدە كۇن كۇلىمدە،
جەر جاسارىپ، كوگەرسىن!
كۇن ساۋلەسى قىزدىرىپ
شىنىقسىن جاس ءبۇلدىرشىن.
كۇلىمدە كۇن، كۇلىمدە،
بۇلدىرشىندەر قۋانسىن،
اتاقتى سپورتشىلارداي
قولدارىڭا تۋ السىڭ.
ءا) «ورامال تاستاماق» ويىنى. (فليپچارت)
دەنساۋلىق تۋرالى ماقال – ماتەلدەر سايىسى. 4 «ا» كلاسس وقۋشىلارى
ب) «پايدالى جانە پايداسىز تاعامدار» سىزباسىمەن جۇمىس. (فليپچارتتا)
ۆ) «تازالىق» ساقشىلارىنىڭ سابى
(باستارىنا قيما ارىپتەر تاققان وقۋشىلار شىعادى «تازالىق» ءسوزى شىعادى)
ت - تازالىق – دەنساۋلىق كەپىلى
ا - اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدە.
ز - زارلىمىن دەمە، جانىندا جارا بولماسا
ا - اۋىرىپ جازىلعان جان ولجا
ل - لاستىڭ دوسى – شىبىن.
ى - ىدىسى تازانىڭ ىرىسى تازا.
ق - وتىر قولدان جۇعادى.
11- وقۋشى: (قولىنا تاراق الادى)
جاقسى بالا، ول انىق،
ىستەمەيدى شالالىق.
تاپ-تازا بوپ جۋىنىپ،
الادى ءوزى تارانىپ.
12- وقۋشى: (قولىنا سابىن الادى)
سالاق بولساڭ جاسىڭنان،
شىبىن كەتپەس قاسىڭنان
تازا بولساڭ جاسىڭنان،
سابىن قالماس قاسىڭنان.
13- وقۋشى: (قولىنا ششەتكا الادى)
ششەتكا، ششەتكا، ششەتكالار،
نەشە ءتۇرلى ششەتكا بار
ءبىرى ءتىستى جۋادى،
ءبىرى شاڭدى سۇرتەدى.
14- وقۋشى: (قولىنا سۇلگى الادى)
تازالىقتى ساقتاۋعا
كوپ ۇلەسىن قوسادى.
ۇنەمى قولدى جۋعان سوڭ
ۇمىتپا سەن قولىڭدى
سۇلگىمەنەن ءسۇرتۋدى.
4. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ءسوز كەزەگىن بەرۋ.
5. ساباقتى اياقتاۋ.
1. وقۋشىلارعا تۇماۋ جانە تۇماۋدان ساقتانۋ تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ؛
2. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسۋ؛
3. وقۋشىلارعا دەنساۋلىقتىڭ ەڭ باستى بايلىق ەكەنىن ۇعىندىرۋ، تازالىق، جەكە باس گيگيەناسى جانە دۇرىس تاماقتانۋ تۋرالى پايدالى كەڭەستەر بەرۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: كەزدەسۋ ساباعى
ساباقتىڭ كورنەكى قۇرالدارى: ينتەراكتيۆتى تاقتاداعى سىزبالار («پايدالى جانە پايداسىز تاعامدار»، «ادام دەنساۋلىعىنا پايدالى جانە زيان»)، تۇماۋدى ەمدەۋگە ارنالعان سۋسىن، كەسپە ارىپتەر (تازالىق)، كۇن كوزى ماكەتى، تۇماۋ تۋرالى كىتاپشالار، بۋكلەتتەر، پلاكاتتار، «ورامال تاستاماق» ويىنىنا ورامال مەن سىيلىق.
ساباقتىڭ جوسپارى:
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
2. نەگىزگى ءبولىم
ا) كىرىسپە. «تۇماۋ» دەگەن نە؟
ءا) تۇماۋ تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ ( وقۋشىلاردىڭ سۋرەت سالىپ، بايانداۋ)
ب) پايدالى كەڭەستەر. تۇماۋعا قارسى سۋسىن دايىنداۋ.
ۆ) سىزبامەن جۇمىس. «ادام دەنساۋلىعىنا پايدالى جانە زيان» (فليپچارتتا)
3. دەنساۋلىق تۋرالى بىرەر ءسوز.
ا) «كۇن شاپاعى» شەڭبەرى
ءا) «ورامال تاستاماق» ويىنى. دەنساۋلىق تۋرالى ماقال-ماتەل سايىسى
ب) «پايدالى جانە پايداسىز تاعامدار» سىزباسىمەن جۇمىس. (فليپچارتتا)
ۆ) «تازالىق» ساقشىلارىنىڭ سابى
4. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ءسوز كەزەگىن بەرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
2. نەگىزگى ءبولىم
ءمۇعالىم: - قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار، اتا-انالار جانە كەلگەن قوناقتار بۇگىنگى ءبىزدىڭ «تۇماۋدان ساقتانايىق!» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!بۇگىن بىزدە ەرەكشە تاربيە ساعاتى وتپەكشى. بۇل ساباقتىڭ ەرەكشەلىگى - 2، 4 كلاسس وقۋشىلارى جانە سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بىرلەسە وتىرىپ تۇماۋدان ساقتانۋ جولدارىن ىزدەستىرەتىن بولامىز.
بۇگىن بىزدە قوناقتا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى – ساتكۋلوۆا جاننا جانبولاتوۆنا. ءبىزدىڭ اشىق تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىز.
ا) كىرىسپە. «تۇماۋ» دەگەن نە؟ (فليپچارت ارقىلى ءتۇسىندىرۋ)
ەپيدەميولوگ ماماندار بۇگiنگi تاڭدا الەم بويىنشا ۆيرۋستىق اۋرۋدىڭ 200 ءتۇرi بار ەكەنىن زەرتتەپ، دالەلدەدى. ول – ادامنىڭ ينفەكسيالىق پاتولوگياسىندا ماڭىزدى ءرول اتقارىپ، ەرەكشە ورىنعا يە بولعان اۋرۋ ءتۇرى. تۇماۋ ۆيرۋسى دومالاق نەمەسە سوپاقشا ءپىشىندى، ديامەترى 80-100 cم. قۇرامىندا رنق بار. بولمە تەمپەراتۋراسىندا تۇماۋ ۆيرۋسى بىرنەشە ساعاتتان كەيىن ءوزىنىڭ بەلسەندىلىگىنەن ايىرىلادى، ال 65 س گرادۋسقا دەيىن قىزدىرعاندا 5-10 مينۋت ارالىعىندا ولەدى. ول قىشقىل تەز بۇزىلادى، كەپتىرگەنگە شىدامايدى، ەفير، سپيرت جانە باسقا زالالسىزداندىرۋ ەرىتىندىلەرىندە جويىلادى. ۋلتراكۇلگىن ساۋلە مەن ۋلترادىبىستار تۇماۋ ۆيرۋسىن تەز جويادى.
تۇماۋ ۆيرۋسى كوپتەگەن ءۇي جانۋارلارىن دا زاقىمداۋى مۇمكىن، ءبىراق بۇلاردىڭ ادامنىڭ ەپيدەميالىق زاقىمدانۋىندا ماڭىزى شامالى.
جۇقتىرۋ كوزى بولىپ اۋرۋ ادام سانالادى. ۆيرۋس جوتەلگەندە، تۇشكىرگەندە، سويلەگەندە اۋاداعى تامشى بولىكتەرىمەن بەرىلەدى. اۋرۋدىڭ جاسىرىن كەزەڭى جۇقتىرعان كۇننەن باستاپ 1-2 كۇنگە سوزىلادى.
تۇماۋ كەنەتتەن باستالادى. ادەتتە اۋرۋ دەنە قىزۋىنىڭ تەز جوعارىلاۋىمەن، باستىڭ قاتتى اۋرۋى، جالپى السىزدىك، ۇيقىنىڭ بۇزىلۋى، تاماققا تابەتتىڭ بولماۋى سياقتى بەلگىلەرمەن كورىنەدى. كىشكەنتاي بالالاردا قۇسۋ جانە تىرىسۋ بايقالۋى مۇمكىن. بىرنەشە ۋاقىتتان كەيىن مۇرىننان سۋ اعۋ، جوتەل، كەيدە داۋىسىنىڭ قارلىعۋى قوسىلادى. ءجيى بۇكىل دەنەدە سىرقىراۋ، بۋىنداردا اۋىرسىنۋ بايقالادى. وسى كەزەڭدە اۋرۋ ادام باسقالارعا جۇقپالى بولادى. اۋرۋ اعىمى ءساتتى جاعدايدا 3-5 كۇنگە سوزىلادى، ودان كەيىن جازىلادى.
ءا) تۇماۋ تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ ( وقۋشىلاردىڭ سۋرەت سالىپ، بايانداۋى)
1-وقۋشى: تۇماۋدىڭ جەدەل تۇرىمەن اۋىرعان ادامدار وتە ءقاۋىپتى، سەبەبى ولار اۋىرسا دا جۇمىستارىنا، دۇكەنگە، مەكتەپكە جانە باسقا دا جەرلەرگە بارىپ جۇرەدى. وسىعان بايلانىستى ولار كوپتەگەن كوللەكتيۆتەرگە ينفەكسيا تاراتىپ جانە اۋرۋدىڭ شىعۋ كوزى بولۋى مۇمكىن.
تۇماۋدان كەيىن يممۋنيتەت تۇراقسىز، 1-3 جىلداي ساقتالادى. ادەتتە تۇماۋ ۆيرۋسى وزگەرىپ وتىرادى. سول سەبەپتى جىل سايىن تۇماۋ ۆيرۋسى ءارتۇرلى بولىپ وتىرادى، تۇزىلگەن يممۋنيتەتتىڭ شاماسى كەلمەيدى.
2-وقۋشى: تۇماۋمەن اۋىرعان ادامدى تەز ارادا باسقا وتباسى مۇشەلەرىنەن وڭاشالاۋ كەرەك. ونىڭ بولمەسىندە زالالسىزداندىرۋ جۇرگىزۋ كەرەك. ناۋقاس ۇيدەن شىقپاعانى دۇرىس، اسىرەسە حالىق جينالعان جەرلەرگە، قوعامدىق ۇيىمدار، ترانسپورتتا، بالالار بولىمىنە بارماۋى كەرەك.
ناۋقاستى توسەككە جاتقىزىپ، كوپ مولشەردە ىستىق سۋسىندار: ءشاي، كوفە، قايناعان ءسۇت بەرەدى. س ءۆيتامينىنىڭ جوعارى مولشەرىن قابىلداعان جاقسى. دارىگەردى ۇيگە مىندەتتى تۇردە شاقىرۋ كەرەك. دارىگەردىڭ نۇسقاۋىنا دەيىن ناۋقاسقا ەشقانداي دارىلەر، سونىڭ ىشىندە ەگەر تەمپەراتۋراسى 39 س گرادۋستان اسپاسا، دەنە قىزۋىن تومەندەتەتىن دارىلەردى بەرۋگە بولمايدى.
ب) پايدالى كەڭەستەر. تۇماۋعا قارسى سۋسىن دايىنداۋ.
«بال قوسىلعان تاڭقۋراي»
(ىدىس-اياقتارىن، تاعام تۇرلەرىن پايدالانىپ، ساباق ۇستىندە دايىندايدى)
3-وقۋشى: 1 اس قاسىق بال، 1 اس قاسىق يتمۇرىن، 1 اس قاسىق تاڭقۋراي، 1 اس قاسىق قاراقاتقا، 100مل. قايناپ تۇرعان سۋ قوسادى. 15 مينۋت ۇستاپ، تاماقتىڭ الدىندا ½ ستاكاننان كۇنىنە 3 رەت ىشەدى.
ۆ) سىزبامەن جۇمىس. «ادام دەنساۋلىعىنا پايدالى جانە زيان» (فليپچارتتا)
3. دەنساۋلىق تۋرالى بىرەر ءسوز.
- «دەنساۋلىق» تۋرالى بىرەر ءسوز ايتۋعا 2 «ا» كلاسس وقۋشىلارىن ورتاعا شاقىرامىز.
م: - قۇرمەتتى وقۋشىلار، قوناقتار! اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدەيىك. دەنى ساۋ ادامنىڭ كوڭىلى ورنىقتى، ويىنداعىسىن ورىندايدى. دەنساۋلىقتان ارتىق بايلىق جوق.
4-وقۋشى: دەنساۋلىق.
شىنىققان شىمىر دەنەمىز،
كۇن سايىن ءوسىپ كەلەمىز.
دەنساۋلىق – «5» ساباق «5»
دەپ راپورت بەرەمىز!
ۇيقىڭنان ەرتە تۇر،
جادىراپ، جارقىن كۇل.
ادەتىڭ بولسىن ءارقاشان
جاتتىعۋ جاساۋ، جۋىنۋ!
سۋىق قاردان ونشا قورقا قويماساڭ،
شىنىعاسىڭ تازا اۋادا ويناساڭ.
وسى كەزدە سپورتپەن شۇعىلدانىپ،
سۇلۋلىق پەن دەنساۋلىقتى ويلايسىڭ.
قاباق تۇيسەڭ، ساعان ەشكىم قاراماس،
جىلى سويلەپ، بارلىعىمەن امانداس.
ا) «كۇن شاپاعى» شەڭبەرى
م: - ارينە، دۇرىس ايتاسىڭ! دەنىڭ ساۋ بولۋ ءۇشىن شىنىعۋ كەرەك. ەندەشە شىنىقتىرۋ ءۇشىن، دەنە مۇشەلەرىمىزگە نازار اۋدارايىق!
وقۋشىلار «كۇن شۋاعى» شەڭبەرىنە تۇرادى. كۇننىڭ ماكەتىندەگى كۇن ساۋلەلەرىن ۇستاپ تۇرىپ، قيمىلمەن كورسەتەدى.
ادامنىڭ دەنە مۇشەلەرى.
5-وقۋشى: بولماسا دا مول،
جاقسىلىقتار جاسا، قول!
6-وقۋشى: ءتۇرلى جۇكتى، قوس يىق،
كەزەك-كەزەك تاسيىق.
7-وقۋشى: نىق اتتا، اياق،
تايانبا تاياق.
8-وقۋشى: شىنتاق، ءجونىن ءبىل ەندى:
تۇيگىشتەمە بىرەۋدى.
9-وقۋشى: جۇلقىنىپ، وقىس جۇلىنىپ،
جۋاسقا تونبە، جۇدىرىق!
10-وقۋشى: (وقۋشىلار كۇن ساۋلەلەرىنەن ۇستاپ شەڭبەر جاساپ اينالادى)
كۇلىمدە كۇن كۇلىمدە،
جەر جاسارىپ، كوگەرسىن!
كۇن ساۋلەسى قىزدىرىپ
شىنىقسىن جاس ءبۇلدىرشىن.
كۇلىمدە كۇن، كۇلىمدە،
بۇلدىرشىندەر قۋانسىن،
اتاقتى سپورتشىلارداي
قولدارىڭا تۋ السىڭ.
ءا) «ورامال تاستاماق» ويىنى. (فليپچارت)
دەنساۋلىق تۋرالى ماقال – ماتەلدەر سايىسى. 4 «ا» كلاسس وقۋشىلارى
ب) «پايدالى جانە پايداسىز تاعامدار» سىزباسىمەن جۇمىس. (فليپچارتتا)
ۆ) «تازالىق» ساقشىلارىنىڭ سابى
(باستارىنا قيما ارىپتەر تاققان وقۋشىلار شىعادى «تازالىق» ءسوزى شىعادى)
ت - تازالىق – دەنساۋلىق كەپىلى
ا - اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدە.
ز - زارلىمىن دەمە، جانىندا جارا بولماسا
ا - اۋىرىپ جازىلعان جان ولجا
ل - لاستىڭ دوسى – شىبىن.
ى - ىدىسى تازانىڭ ىرىسى تازا.
ق - وتىر قولدان جۇعادى.
11- وقۋشى: (قولىنا تاراق الادى)
جاقسى بالا، ول انىق،
ىستەمەيدى شالالىق.
تاپ-تازا بوپ جۋىنىپ،
الادى ءوزى تارانىپ.
12- وقۋشى: (قولىنا سابىن الادى)
سالاق بولساڭ جاسىڭنان،
شىبىن كەتپەس قاسىڭنان
تازا بولساڭ جاسىڭنان،
سابىن قالماس قاسىڭنان.
13- وقۋشى: (قولىنا ششەتكا الادى)
ششەتكا، ششەتكا، ششەتكالار،
نەشە ءتۇرلى ششەتكا بار
ءبىرى ءتىستى جۋادى،
ءبىرى شاڭدى سۇرتەدى.
14- وقۋشى: (قولىنا سۇلگى الادى)
تازالىقتى ساقتاۋعا
كوپ ۇلەسىن قوسادى.
ۇنەمى قولدى جۋعان سوڭ
ۇمىتپا سەن قولىڭدى
سۇلگىمەنەن ءسۇرتۋدى.
4. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ءسوز كەزەگىن بەرۋ.
5. ساباقتى اياقتاۋ.
You Might Also Like
-
ماقساتى: تاۋەلسىزدىكتىڭ 21 جىلدىعى قارساڭىندا وقۋشىلاردى وتاندى، ەلدى، جەردى سۇيۋگە تۋعان ەل تاريحىن بىلۋگە، ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن قۇرمەتتەپ قاستەرلەۋگە، ءوز ەلىن، تەگىن تاريحىن بىلۋگە ءتار...
