تۇنگى كوبەلەك
(تالپىنىپ جارىققا شىعا الماعان ايەل)
جاز...
يۋن، يۋل ايلارىنىڭ كەزى...
«جىلىمدىنىڭ ماڭايى قاپتاعان قالىڭ ەل. ءبىر اۋىل مەن ەكىنشى، ءۇشىنشى اۋىلداردىڭ اراسى جارتى شاقىرىم، ەڭ الىسى ءبىر شاقىرىم شاماسىندا.
سوناۋ كۇن شىعىس جاق ۇشى-قيىرى جوق كەڭ دالانىڭ ارعى بەتىندە، كەيدە ساعىم كوتەرگەن كوشكەن بۇلت سياقتى بوپ، كەيدە مۇنارتىپ، تۇتىندەنىپ، ورتەنىپ، ۋىستانىپ قالىڭ ورمان سياقتى بوپ جامانتاۋ جالعىز كورىنەدى.
ءبىر جاق بەتىڭ — ءبىرتالاي جەرگە دەيىن سۇلاپ جاتقان دالا، ءبىر جاق بەتىڭ — ءبىرتالاي جەرگە دەيىن سەلدىر شوق. ارمانىراق كوز جۇگىرتسەڭ قالىڭ ورمان ەتەكتەنىپ وتىرىپ كۇن باتىس جاق، سولتۇستىك جاق بەلدەۋگە قاراي تارتادى. جەردىڭ ءوڭى بۇيرالانىپ، جيەكتەنىپ تۇرعان اپپاق سەلەۋدىڭ كوپتىگىنەن، كۇزدىگۇنگى بۇرقىراۋ سياقتانىپ ەلەستەيدى. «جىلىمدىنىڭ» جيەگى قالىڭ كوك الا قامىس، سۋى ءدال ورتاسىندا ايناداي بوپ جارقىراپ جاتىر. اسپانداعى بۇلتتار كولدىڭ بەتىندە ءجۇزىپ جۇرگەن سياقتى. كۇن كول بەتىندە كۇلىمسىرەپ تۇرعان سۇلۋ قىزعا ۇقسايدى.
اندا-ساندا مۇڭدى داۋسى جۇرەگىڭدى ءتىلىپ جىبەرگەندەي سىڭقىلداپ، ۇشىپ-قونىپ جۇرگەن شاعالالار دا كورىنەدى.
جازدىڭ ادەمى كەزدەرىندە جىلىمدى جاعاسىنداعى دوڭەسكە شىعىپ، تاماشا قىلىپ وتىرساڭ — ماڭايداعى جاراتىلىستىڭ كۇندىزگى ءبىر كوركى وسىنداي ەدى.
ءبىز، ەلگە تىنىسقا بارعان، كوپەن ەكەۋىمىز، ءتۇس اۋا سول جىلىمدىنىڭ جاعاسىندا دوڭەستەۋ ءبىر جەردە شالقامىزدان ءتۇسىپ جاتىر ەدىك. كوپەن الگىدەي بولماي شوقيىپ وتىرا قالىپ، اۋىر كۇرسىندى.
— ە، نە قىلدى؟ قاتىنىڭ ءولدى مە؟— دەدىم.
— قايداعى قاتىن؟ مەندە قاتىن بار ما؟— دەدى. اشەيىن بىردەمە ەسىمە تۇسە قالدى... بۇل نادان ادامداردىڭ ءوزى جاستىقتىڭ ءقادىرىن بىلمەيدى ەكەن-اۋ!— دەپ جان-جاعىنا قارانىپ الدى.
مەن دە باسىمدى كوتەردىم.
— مەن ساعان، ازعانتاي بولسا دا، ءبىر اڭگىمە ايتايىن با؟.. تىڭدايسىڭ با؟— دەدى كوپەن.
— ە، ايت. تىڭدايىن!— دەپ، مەن-داعى كوپەننىڭ قاسىنا تامان جانباستاپ قيسايا كەتتىم.
كوپەن اڭگىمەسىن باستاپ جۇرە بەردى.
— انە!.. وڭتۇستىك جاق دالانىڭ ءبىر بەتىندە جىلىمدىدان بىر-ەكى شاقىرىم قاشىعىراق قاراشا ۇيلەرى ارالاس جاعالباي اۋىلى وتىر. ول — ماعان كوپتەن تانىس اۋىل. جاس كەزىمدە مەن سول اۋىلدىڭ موللاسىنان وقىعام. سول اۋىلداعى ساعىندىقتىڭ ۇيىندە جاتقام. وندا، مەنىڭ اكەم ءتىرى ەدى، مەنى ايامادى. شىبىعىنان كەدەي بالالارىنىڭ قانى تامعان بەكتاس دەيتىن موللاعا وقۋعا بەردى. مەنىمەن بىرگە ساعىندىقتىڭ قىزى ايعانىم دا وقىدى. ايعانىم ەسىمە تۇسكەندە موللانى ۇمىتا كەتەمىن.
مىنە، مەن موللانى ۇمىتتىم...
مەن اۋىل ارقىلى ايعانىمدى كەزدەستىردىم. ول كەزدە مەن قانداي جاس بولسام، ايعانىم دا سونداي جاس ەدى. ءارى كەدەي، ءارى جەتىم بولساڭ، جاسىڭدا نە كورمەيسىڭ؟ اكەم مەنى بارلىعىنان وقىتپاعان جوق، كەدەي ەدى. ءبىر جاعىنان، مەن ساعىندىقتىڭ ۇيىندە جاتىپ وقۋ وقىسام، ەكىنشى جاعىنان، مەن ساعىندىقتىڭ قويىن باقتىم. ەگىن ۋاقىتىندا ەگىن باسىندا بولدىم، ءشوپ شابىستىم، ماشيناعا وتىردىم، ات ايدادىم... ەڭبەك مەنىكى، ىستەگەن ءىسىم ساعىندىق ۇيىنىكى بولدى.
مەن وسى ەڭبەگىممەن وقۋ وقىدىم. مۇنىڭ ءبىرى دە مەنىڭ كوڭىلىمدى وسىرمەدى. بەرى كەلە مەن مۇنى قاپەرىمە دە المايتىن بوپ كەتتىم. ويتكەنى، ايعانىم ماعان جۇبانىش بولدى. ايعانىم ەكەۋمىز كادىمگىدەي سىرلاس بولدىق. سول اۋىلدا مەنى اتايتىن، مەنىڭ جۇرەگىمە جىلى ءسوز تيگىزەتىن ايعانىم عانا ەدى دەسەم قالاي وتىرىكشى بولار ما ەكەم؟!.
كەيدە ساباعىمدى بىلمەي جىلاپ، كەيدە ساعىندىقتىڭ بوقتىعىن ەستىپ، ءۇيدىڭ سىرتىنا شىعىپ، اكە-شەشەمدى، وتكەن كۇندەرىمدى ويلاپ مۇڭايىپ وتىرسام، جالعىز ايعانىم عانا جۇگىرىپ كەلىپ:
— كوپەش!.. نەگە ءبۇيتىپ وتىرسىڭ؟ ءبىزدىڭ اعام ءتىپتى ورەسكەل كەتەدى... الدە موللانىڭ ماناعى ۇرعانىنا جىلاپ وتىرسىڭ با؟.. اعامدار ۇيدە جوق. ءجۇر ەندەشە، سابادان قىمىز قۇيىپ ىشەيىك،— دەيتىن ەدى.
مىنە، مەنى ايعانىمنىڭ ءوزى دە، ءسوزى دە ءسويتىپ جۇباتاتىن. مەن كىم؟ مەن ءبىر مالاي، قويشى. ايعانىم كىم؟.. ول ما؟ ول — ساعىندىقتىڭ قىزى، بايدىڭ ەركەسى. ول مەنى نەگە ايايدى؟ ول نەگە اكە-شەشەسى سياقتى تاس باۋىر ەمەس؟ الدە مەنى اياۋ ءۇشىن عانا تۋعان ايعانىم با؟!. سەن مەنى ەرتەگى ايتىپ وتىر عوي دەيتىن شىعارسىڭ؟.. مەن ساعان ەرتەگى ايتپايمىن. مەن ايعانىمدى ايتامىن. ەرتەگىنىڭ جىن-پەرىسى، سۇلۋى، حانى، التىن سارايى مەنىڭ ايعانىمىم تۇرعاندا ادىرا قالسىن!.. شىراعىم، مەن باسىمداعى قالپاعىممەن، ۇستىمدەگى جۇقا پالتوممەن، اياعىمداعى باتەڭكەممەن كوكتەن تۇسە قالعان كوپەن ەمەس ەدىم. داۋىم جوق، سەن دە سولاي شىعارسىڭ... تىڭدا!.. 1920 جىلدىڭ فيەۆرال كەزى. قىس. دالاعا شىقساڭ، كەشەگى جايلاۋ ەسىڭنەن شىعادى. سىقىرلاعان قار، سيداڭداعان قىستاۋدىڭ اعاشتارى، قار باسقان قىستاۋدىڭ ۇيلەرى!.. كەشەگى بار دەپ جۇرگەن تامىقتى ەسكە تۇسىرەدى.
تورت-بەس جىل دامدەس بولعان اۋىلدى تاستاپ، ۇيگە كەتەيىن دەپ جۇرگەن كەزىم. اكەم ناۋقاس بوپ توسەككە جاتىپ قالعاندىقتان، شەشەم قالاعا قاتىناپ تۇرعان اۋىل ادامدارىنىڭ بىرەۋىنە: «بالامدى اكەپ تاستاڭدار. اكەسى ناۋقاس. مەن ءوزىم كىسى ءۇيىنىڭ شارۋاسىندا ءجۇرمىن» دەگەن ەكەن. ايعانىمدى تاستاپ كەتەمىن دەگەن ويىم جوق بولسا دا، ءۇي ءىشىمنىڭ اناداي كۇيى مەنى ەكى وتتىڭ ورتاسىنا سالدى. ءبىراق ءىش جاققا كوڭىلىم اۋا بەردى. ويلاپ بولىپ، «قايتامىن» دەۋگە بەل بايلادىم.
قالاعا جۇرەتىن كۇننەن ءۇش كۇن بۇرىن اۋىلداعى تومپاقباي دەيتىننىڭ ۇيىندە قاتىنى جاس بوسانىپ، شىلدەحاناسىماق بىردەڭە بولدى. ايعانىم ەكەۋمىز سوندا بولدىق.
شىلدەحانىڭ جايىن ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي. وينادىق. ولەڭ ايتتىڭ. باياعىدا قوياندى اۋىلىندا بولعان نۇركەي اقىننىڭ ءبىر اۋىز ولەڭى مەنىڭ اۋزىمنان تۇسپەيتىن. قاي جەردە ولەڭ ايتۋعا كەزەك كەلسە:
ءدال توقسانعا كەلگەندە تورعايدايسىڭ.
كوشكەندە ءوز اتىڭدى زورعا ايدايسىڭ.
قاتىن-بالاڭ ءتىلىڭدى الماعان سوڭ،
كۇل ساباپ، ات باسىندا ويبايلايسىڭ،
دەي بەرەتىن ەم. مۇندا دا سونى ايتىپ، وتىرعان جۇرت قىران-توپان بولدى. مۇنى ماعان توپەڭنىڭ ۇيىندەگى اجەم ۇيرەتىپ ەدى.
سول كۇنگى شىلدەحانا ويىن-ساۋىقپەن، جاڭا دۇنيەگە شىققان ءسابيدىڭ قۋانىشتى كەشى تارىزدەنىپ وتە شىقتى. بۇل شىلدەحانا مەنىڭ اۋىلداعى كورگەن شىلدەحانامنىڭ ەڭ سوڭعىسى ەدى. ەرتەڭ جۇرەمىن، كەشكە تامان، ايعانىم ەكەۋمىز رازيانىڭ ۇيىندە وتىرىپ كوپ سويلەستىك. ايعانىمنىڭ سەنىمدى سىرلاسى رازيا عانا ەدى. سول كۇنى كەشكە رازيانىڭ كۇيەۋى ماڭايداعى ورىس پوسەلكەسىنە كەتىپ، سودان قايتقان جوق ەدى. ءۇي وڭاشا بولدى. مەنىڭ رازياعا ايتقان سونداعى ءسوزىم مىناۋ ەدى:
— مەنىڭ دە، ايعانىمنىڭ دا سىرىن ءوزىڭ بىلەسىڭ. مەن بولسام جيىرما-جيىرما بىردەمىن. ايعانىم بولسا، ون جەتى ون سەگىزگە كەلىپ قالدى. ءالى ەشكىمگە وتاستىرعان جوق... مۇنداي قىزدىڭ كوبى وسى كۇنى باسىنا كيمەشەك سالىپ، ءالدي قاعىپ وتىر. ءبىزدىڭ باياعىدان بەرى سىرلاس ەكەنىمىزدى ءوزىڭ بىلەسىڭ... مەن بۇل سىرىمدى سەنەن باسقا بىرەۋگە ايتسام، ول ماعان: «سارى مايدان دامەتكەن كەۋدەڭ قۇرسىن» دەر ەدى. نەگە؟ ارينە، باياعىدان بەرگى اتا قۇرپىمەن قاراعاندا، مەن ايعانىمعا تەڭ ەمەسپىن. مەنىڭ مىڭداعان قوي، جۇزدەگەن جىلقىم جوق. قىز ايتتىرىپ، قالىڭ مال بەرۋ تۇگىلى، ىشكەن اسقا دا، كيگەن كيىمگە دە ارەڭ جارىپ وتىرعان ادامبىز. اكەم ناۋقاستانىپ جاتىر. شەشەم قالا بايىنىڭ ءۇي ىشىندەگى كۇڭ بوپ ءجۇر. مەن بولسام تورت-بەس جىلدان بەرى قاراي كىسى ەسىگىندە جاتىپ وقۋ وقىپ، ءارى مالايلىقتا ءجۇرىپ ەندى، مىنە، ۇيىمە كەتەيىن دەپ وتىرمىن. مەنىڭ قالاعا بارىپ نە بولارىم بەلگىسىز. سول سياقتى ايعانىمنىڭ دا مۇندا قالىپ نە بولارى بەلگىسىز. مىنەكەي، ايعانىم قاسىمىزدا وتىر عوي، ءوزىنىڭ ويىن ايتسىن. كىم بىلەدى، الدەقانداي بايدىڭ بالاسى اۋىزعا الىپ، يەمدەنىپ وتىر ما؟.. كۇن بەلگىلەپ، ەكى ورتاعا جەڭەشە جۇرگىزگەلى وتىر ما؟..
مەن وسى ءسوزدى باستاي بەرگەنىمدە، ايعانىم شىنتاعىمەن ءتۇرتىپ قالىپ:
— قويشى ارمەن! مەن مالعا ساتىلامىن دەپ وتىرمىن با. اۋەلى اعامنىڭ الدىنان وتەيىك. ونان ءونىمدى ەشتەڭە شىقپاسا، قالادان تورت-بەس جىگىت اكەلىپ، مەنى الىپ كەت. مەن دايىنمىن!— دەدى. ايعانىم بۇل ءسوزدى وپ-وڭاي ايتتى. ءبىراق مەنىڭ ءۇشىن بۇل وڭاي كورىنبەدى. ساعىندىقتىڭ مەنى ماڭايىنا جولاتپايتىنىن بىلەمىن عوي، ايتسە دە، ايعانىمنىڭ بۇل سوزىنە قۋانعانداي بولدىم. قۋاندىم. رازيا ءوز باسىنداعى بۇرىنعى جەتىمدىك، كەدەيلىك، مالعا ساتىلعاندىق مۇڭىن ايتىپ كەلىپ:
— بايلىقپەن ادامنىڭ ءومىرىن ساتىپ الۋ قيىن عوي. جاستىق ءار ادامعا بىردەي. اق باتادان قورقىپ قىرىق-ەلۋگە كەلگەن ادامعا ون ءتورت جاسىمىزدان كۇيەۋگە شىعىپ وتىرمىز. بايدىڭ بالاسىنا بارىپ قارىق بوپ وتىرعان قازاقتىڭ ايەلى جوق. بىر-بىرىڭدە كوڭىلدەرىڭ بولعان سوڭ، قامىعۋدىڭ نە ءجونى بار؟ ۋادەلەسىپ، قۇدايعا تاپسىرىپ قويىڭدار. ەركەمنىڭ (ايعانىمنىڭ)، بۇدان بىلاي قاراي دا سىرلاس، مۇڭداس بوپ، تەڭىنە، سۇيگەنىنە قوسىلعانىنا تىلەكتەس بولا جاتارمىز. ەر جىگىتتىڭ قولىنان نە كەلمەيدى. ءتاڭىر جازسا، ءبىر كۇندەگىدەي بولماس. اۋەلى قۇداي، ەكىنشى مەن كۋا!— دەدى.
سوڭعى ءتۇن، سوڭعى تۇندەگى سىر سول بويىنشا تۇيىندەلىپ قالىپ وتىردى.
مەن قالاعا ءجۇردىم.
جيىرما ءبىر، جيىرما ەكىنشى جىلدار ءوتتى. جيىرما ءۇشىنشى جىل كەلدى. مەن ەسەيدىم. وزىمدەي ادامداردىڭ قاتارىنا كىردىم، وقۋ وقىدىم. دۇنيەنى تانىدىم، كىم دوس، كىم قاس ەكەنىن ايىردىم. ءسۇيتىپ ءجۇرىپ ۇكىمەت مىندەتىن ارتىپ، ءبىر كەزدە ەل ارالاۋعا شىقتىم.
جاز ەدى...
باياعى مەن كورگەن اۋىلدار، جەرلەر كوزىمنىڭ الدىنان وتە بەردى. ءاربىر جايقالعان اعاش، قيمىلداعان شوپ-شولەك، كوگەرگەن دالا، ۇشقان قۇس، جايىلعان مال ەندى نە بولار ەكەن دەگەن سەكىلدەنىپ جىم-جىرت بوپ الدىمنان ءوتىپ جاتىر. كۇن جىميادى، كەيدە ۇساق بۇلتتار بۇركەنە قويىپ جاسىرىنادى، ۇيالعان ىسپەتتى بولادى...
دالانىڭ ادەمى قوش ءيىسى مۇرنىمدى جارىپ، كوڭىلىمدى ءوسىرىپ، جۇرەگىمدى تۋلاتىپ اكەتىپ بارادى...
ءبىز ەل ارالاپ بولىس-بولىستا جيىلىس وتكىزگەلى كەلە جاتقان ءۇش كىسى ەدىك. ۇشەۋىمىز دە ءبىر اربادامىز.
ەل وندا قىستاۋدان الىستاپ، جايلاۋعا بەت تۇزەگى وتىر ەدى. جاعالباي اۋىلىنان تورت-بەس شاقىرىم بەرى ءبىر اۋىلعا كۇن باتا كەلىپ تۇسە كەتتىك. تانىس اۋىل ادامدارى بالا-شاعا بارلىعى مەنىڭ ماڭايىما جيىلىپ، قاسىمداعى جولداستارعا مەنىڭ بۇرىنعى كۇندەرىمدى، جاس كەزىمدەگى مىنەزدەرىمدى، وزدەرىنىڭ بالاسىنداي بولعاندىعىمدى ايتىپ ءتۇسىندىرىپ جاتىر. اسىرەسە، مۇنى سول كەزدە ءتىرى كارى-قۇرتاڭدار-اق ءالسىن-السىن ايتىپ قويمايدى. كەيبىر قىزۋ كەلىنشەكتەر:
— كوپەن ورىس بوپ كەتىپتى عوي، بەتىم شىركىن-اۋ. ەكى جاق شابىنداعى (گالەفە شالباردى كورىپ) ەسەكتىڭ قۇلاعىنا ۇساپ قوقىرايىپ تۇرعان نەمەنەسى؟— دەسىپ ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەگى كيىمدەرىمىزگە ءمىن تاعىپ، تاڭىرقاپ، ءبىرىن-بىرى شىمشىپ قالىپ، سىبىر-كۇبىر ەتىپ تۇردى. بۇلاردان ايعانىمدى سۇراسام قايتەر ەكەن؟ قوي! ءازىر سىرىمدى بىلدىرمەيىن، اۋىل اراسىنىڭ وسەگى كوپ بولاتىن دەپ، ءبىر ويلاپ قويدىم.
جۇرەگىم لۇپىلدەپ، كوڭىلىم ۇشىپ تۇر. ايعانىم سەنىڭ كەلە جاتقانىڭدى ءبىلدى... ءۇيدىڭ سىرتىنا شىعىپ، سەنى كۇتىپ، تەلمىرىپ قاراپ تۇر.
ول سەنى ساعىندى، ايعانىم وسى كۇنى تال شىبىقتاي بۇرالىپ، بوتا كوزى جاۋدىراپ، قاسى قيىلىپ، قارا شاشى تولقىندانىپ، شولپىسىن سىلدىرلاتىپ كىرىپ-شىعىپ دامىل تاپپاي ءجۇر... بار جىلدام، بار، ۇش! – دەيتىن سياقتى.
ءبىز وتىرعان ۇيگە اۋىل ادامدارى جينالىپ كەلەدى. ءبىر ۋاقىتتا بىر-ەكى اداممەن ساعىندىق كىرىپ كەلدى. مەن اڭقيا قالدىم... سالەم بەردىك، قول ۇستاستىق. ساعىندىق مەنىڭ قاسىما تامان كەلىپ وتىرا كەتتى. ساعىندىقتىڭ ارى-بەرىدەن سوڭ سۇراعانى — سايلاۋ بولدى.
— سايلاۋعا كەلگەن شىعارسىڭ؟ قاشان باستالادى؟— دەدى. ءبىراز وتىرعاننان كەيىن، ىمداپ مەنى دالاعا شاقىرىپ اكەتتى.
ايعانىم تۋرالى بىردەڭەمىزدى ءبىلىپ قويدى ما ەكەن دەپ، شىعا بەرىپ، ويلانىپ كەلەمىن. جۇرەگىم ءدۇرسىل قاعىپ قويا بەردى. ءبىراق ساعىندىق ول تۋرالى ەشتەڭە ايتپادى. ونىڭ ايتقانى باسقا بولدى.
ءوزىنىڭ وسى سايلاۋدان ءۇمىتى بارلىعىن، ءارى اسسا — بولىستىقتان، بەرى كەلسە — اۋىلنايلىقتان دامەلى بوپ جۇرگەندىگىن ايتتى. ءبىراق بۇل ماعان جۇبانىش بولمادى. ۇققانىم جوق، تەك «نە» دەي بەردىم. بۇل كەلگەندە، ءبىزدىڭ نيەتىمىز سايلاۋ وتكىزۋ ەمەس، سايلاۋ الدىنان كەدەيلەرگە تۇسىنىك بەرۋ، جيىلىستار وتكىزۋ ەكەندىگىن ايتىپ، قىسقاشا ءتۇسىندىرىپ ءوتتىم. ساعىندىق مەنىڭ مۇنىمدى جوندەپ تىڭداعان دا جوق، قولىنداعى سالت قامشىمەن ءجۇن شەكپەنىنىڭ ەتەگىن قاققىلاي بەرىپ:
— وزىمىزدە وسكەن بالا ەدىڭ. زامان بولسا مىنانداي بولدى. وسى كۇنگى زاكۇن قيت ەتسەڭ-اق، بورجايسىڭ دەيدى. وعان ەرىپ كون ەتىگى ەتىنە قاتقان كەدەيلەر−داعى توبەمىزگە شىعىپ بارادى. تۇنەۋگۇنى ايعانىمدى بەرگەن جەردەن پالەن مال الدى، قىزىن مالعا ساتتى دەپ، سول كەدەيلەردىڭ بىرەۋى مەنى سوتقا مالىمدەپتى. ەل ارالاپ جۇرگەن سوت ەرتەڭنەن ارعى كۇنى ءبىزدىڭ اۋىلعا كەلسە كەرەك،— دەپ قويا بەردى.
ونە بويىم شىمىرلاپ، ىستىقتى-سۋىقتى بوپ كەتتى. نە ايتارىمدى بىلمەدىم. ىشىمنەن: «ەندەشە، جانىڭ شىقسىن، ەندەشە، جانىڭ شىقسىن»— دەي بەردىم.
ساعىندىق تاعى دا سويلەي باستاپ ەدى، ءبىراق مەن ونى تىڭداي المادىم. ءسوزى قۇلاعىما كىرمەدى. بار قايراتىمدى بويىما جيناپ الىپ، بىلدىرمەستەي بوپ:
— قايىرلى بولسىن... ايعانىمدى قۇتتى جەرىنە قوندىرىپسىز. قاي اۋىلدا؟ كىمگە؟— دەدىم.
مەنىڭ مۇنى سۇراعانداعى ويىم نە دە بولسا ايعانىمدى ءبىر كورۋ ەدى. ساعىندىق بۇل تۋرالى ماعان ءجوندى جاۋاپ بەرمەدى. ايتسە دە، ايعانىمدى العان قوياندى اۋلىنداعى سارباستىڭ ون ەكى جاسار بالاسى ءابدىلدا ەكەندىگىن ءبىلدىم.
ساعىندىقپەن كوپ سويلەسۋگە ورىن قالمادى. ونىڭ ەندىگى اڭگىمەسىن سايلاۋ تۋرالى دامەسىن مەنىڭ تىڭداعىم دا كەلمەدى. قوش ايتىسىپ ايىرىلىسىپ كەتتىك.
بۇل اۋىلدا ءبىر ءتۇن قوندىق. مەن سۇراماسام دا اۋىلدىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى ايعانىم تۋرالى حاباردى ماعان تۇگەندەپ ايتتى.
ايعانىمنىڭ ۇزاتقان جەرىنەن جاياۋ قاشا جونەلىپ، قارا سۋعا ءتۇسىپ ولەمىن دەگەندەگىسىن، اكە-شەشەسىنىڭ ۇيىندە ناۋقاس بوپ جاتقانداعىسىن، كەيبىر مىستان كەمپىرلەردىڭ دۋا قىلامىز دەسىپ الدەقانداي ىشىرتكەلەر بەرگەندەگىسىن، «ەكى جاسقا ماحاببات بەر» دەپ دۇمشە مولدالاردىڭ ايعانىمعا دەم سالعانداعىسىن — ءبىرىن دە قالدىرعان جوق، اۋىل جاستارى ماعان ايتتى.
ەڭ اياعىندا:
— تورە بولدىڭ عوي، ايعانىمنىڭ كوز جاسىنا قالما، ءابدىلدانىڭ تەپكىسىندە شىرىتپە. ءابدىلدا ۇرىپ-سوعىپ كۇن كورسەتپەگەننەن كەيىن، ايعانىم ءبىر كۇنى وجاۋمەن قويىپ قالىپ، ءابدىلدانىڭ باسىن جارىپتى. ەندى ءقايتسىن... الىپ كەت شىراعىم!— دەسىپ ماعان اقىل بەردى.
مەن قايتكەن كۇندە دە ايعانىمدى كورۋگە بەل بايلادىم. ول اۋىل ءبىز جيىلىس وتكىزۋگە باراتىن جولدىڭ ۇستىندە ەدى. ءتۇس اۋا سول اۋىلعا بەتتەدىك.
قاس قارايىپ، ىمىرت جامىلىپ بارادى. كەلە جاتقان جولىمىز — قالىڭ اعاشتىڭ ءىشى. قوياندىعا ەكى شاقىرىم عانا جەر قالدى. ايعانىمنىڭ اۋىلىنا جاقىنداپ كەلەمىز...
ماڭايىمىزدان ءبىر سالت اتتى ادام ءبىز كەلگەن جاققا قاراي جورتىپ وتە بەردى.
— اي، توقتاي تۇر! سەن كىمسىڭ؟...
— مەن مىناۋ اۋىلدىڭ ادامىمىن.
— مىناۋ اۋىلىڭ، قاي اۋىل؟
— قوياندى اۋىلى.
— ە، جول بولسىن.
— ءالي بولسىن. تومەنگى اۋىلعا قالادان سايلاۋشىلار كەلىپتى دەپ ەدى، سونى بىلگەلى بارا جاتىرمىن.
— سايلاۋشى دەگەندەرىڭ، مىنە، ءبىز بولامىز، بارماي-اق قوي. قانە، اۋىلىڭا قاراي الىپ ءجۇر.
تۇندىكتەگى ساۋلە، جەر وشاقتاعى وت، ابالاعان يت، مال ايداعان قاتىن-قالاش داۋىسى ءدال الدىمىزدان شىقتى.
تۋرا سارىباستىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا كەلىپ، اربادان ءتۇسىپ، ءۇستى-باسىمىزدىڭ شاڭىن قاعىپ جاتتىق. ىزدەگەن كوزىم، جەر وشاقتىڭ باسىنداعى ءسۇت ءپىسىرىپ، شىمشىۋىرمەن تەزەك قاققىلاپ وتىرعان، ايعانىمعا ءتۇستى. تۇpa قالدىم. قاسىنا جەتىپ بارۋعا ۇيدەن شىعىپ كەلە جاتقان ادامداردان تارتىندىم. جولداستارىممەن ۇيگە كەلىپ كىردىم. ءۇيدىڭ ىشىمەن تۇگەل تانىسىپ الدىق. ايعانىمدى اپەرگەن سارىباستىڭ بالاسى ءابدىلدانى دا كوردىم. ىلبيگەن كوزدى، تىرتيعان بەتتى، اۋزى كونتەكتى، اياعىنا ەكى ءتۇرلى: ءبىرى سارى، ءبىرى قارا باستاما ەتىك كيگەن، باسىندا ەسكى ەلتىرى بورىك، ۇستىندە قىسقا نوعايشا كامزول، بەلىن قىل ارقانمەن بۋىنعان. امانداسۋ جوق، سارىباسقا قاراپ، مۇرنىنىڭ بوعى جىلتىراپ:
— قۇلا ايعىر، ارام قاتقىر نەمە. كاردوننىڭ سىرتىنا شىعىپ كەتىپتى، ارەڭ تاۋىپ الدىق،— دەپ ۇيدەگى وتتىڭ باسىنا شوقيىپ وتىرا كەتتى.
ءبىز شاي ءىشىپ بولعانشا، ايعانىم ۇيگە كىرمەدى. ءۇيدىڭ سىرتىندا سىبىر-كۇبىر ەستىلەدى، شولپى سىلدىرلايدى.
الدەن ۋاقىتتا دالاعا شىقتىق. ايعانىم باياعى جەر وشاقتىڭ باسىندا، قاسىندا تاعى دا بىر-ەكى كەلىنشەك وتىر. وت جالىنداپ شالقيدى. تۇنگى كوبەلەكتەر قازان توڭىرەگىندە شىر اينالىپ ءجۇر.
— بار سويلەس، نە قىلار دەيسىڭ. ەكەۋىڭ كەلىسسەڭدەر، ءبىز جاۋاپ الىپ، بۇگىن تاڭ الدىنان، نە ءقازىر ءجۇرىپ كەتەتىن بولايىق!— دەسىپ جولداستارىم بولمادى.
نە بولسا دا بولار، كورىپ، سويلەسىپ بايقايىن دەپ، جەر وشاققا جاقىنداپ، ايعانىمنىڭ قاسىنا وتىرا كەتتىم. بايقاسام، ايعانىم جىلاپ وتىر ەكەن. مەن بارعان سوڭ-اق باسىنداعى كيمەشەگىنىڭ قۇيرىعىمەن كوزىن سۇرتە بەردى. قاسىنداعى ەكى جاس كەلىنشەك تە مەنىمەن امانداسىپ، اقىرىن جىلىسىپ جۇرە بەردى.
— نەگە جىلايسىڭ؟... ءبىز ەكەۋىمىز دە ايىپتى ەمەس. مەنىڭ ەستىگەنىم راس بولسا، سەنىڭ باسىڭا قيىنشىلىق كۇندەر تۋعان كورىنەدى. مەن ءالى دە بولسا سول ۋادەمدەمىن. سەنىڭ نە ايتارىڭدى بىلمەيمىن. سەنى ادەيى كورەيىن دەپ كەلدىم،— دەدىم.
ايعانىم جىلادى. كوزىنىڭ جاسى بۇرتىكتەنىپ، وتپەن بىرگە جىلتىراپ، يەگىنەن اعىپ، جەرگە ءتۇسىپ جوق بولدى. ءوڭى جۇدەۋ. اياعىندا جالاڭ اياق كيگەن ەسكى كەبىس. ۇستىندە تۇتە-تۇتە قىزىل كويلەك، باسىندا كىرلى كيمەشەك.
— وسىندا كەلگەلى تەپكىدەن باسىم ءشىريتىن... اعام مەن اپام ەرىكسىز بەردى... ولمەكشى دە بولدىم. تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر ەمەس پە، قايىن ەنەمدى قيمايمىن، مەن كەتەم دەسەم جىلايدى. قارعىستان قورقامىن. ءوزىڭ بىلەسىڭ... دەپ ايعانىم كوزىنىڭ جاسىن سۇرتە بەردى.
مەن ۇندەمەدىم. نە امال قىلارىمدى بىلمەدىم.
وت بىرەسە لاپىلداپ جانىپ، بىرەسە ءسونىپ، قاراڭعىلانىپ تۇردى. قازاندى شىر اينالعان تۇنگى كوبەلەكتەر بىرەسە كوزگە كورىنىپ، بىرەسە جوعالىپ كەتىپ تۇردى.
اسپانداعى ايدى ءبىر قارا بۇلت قورشاپ الىپ، جاسىرىپ، جۇلدىزدار جەسىر قالعان سەكىلدەنىپ، كوزىن جۇمىپ قالىپ، اشىپ جىمىڭداسىپ تۇردى...
— نەعىپ وتىرسىڭ، اتاڭا نالەت! ۇيگە كىر! ءسۇتتى اپاما بەر!— دەپ زەكىپ قويا بەرگەن ءابدىلدانىڭ داۋسىنان ەكەۋمىز دە سەسكەنىپ كەتىپ، ۇشىپ تۇرا كەلدىك.
امانداسىپ ايىرىلىستىق.
مەن سونان كەيىن ايعانىمدى كورە المادىم. وسى كۇنى ونىڭ نە بولعانىن بىلمەيمىن.
كوپەن اڭگىمەسىن ءبىتىرىپ، تاعى دا كۇرسىندى.
— وسىعان كۇرسىندىڭ بە؟— دەدىم.
— ءيا... سەنىڭ تۇندە دالاعا وت جاعىپ، جەر وشاقتىڭ باسىندا وتىرعانىڭ بار ما؟— دەدى.
— ال، ءيا. ونان سوڭ؟— دەدىم.
— وتتى شىر اينالىپ ۇشىپ جۇرگەن تۇنگى كوبەلەكتەردى كورگەن شىعارسىڭ؟..
— ءيا....؟
— ايعانىم سول تۇنگى كوبەلەك سياقتى بولدى. ناداندىق — دۇلەي قاتىن ءتارىزدى عوي. ايعانىم ءتۇن جامىلعان تۇنگى كوبەلەك ءتارىزدى، جارىق ساۋلە ىزدەيدى. ول تالپىنىپ، ساۋلە ىزدەپ، قاراڭعى تۇننەن جارىققا شىقپاقشى ەدى. ءبىراق ول بولمادى. ءتۇن ونىڭ ەڭسەسىنەن باستى.
جالىنداعان وت ماڭايىندا شىر اينالىپ جۇرگەن تۇنگى كوبەلەكتەردى كورسەم، مەنىڭ ەسىمە ايعانىم تۇسەدى!— دەدى.
You Might Also Like
