InfoHub Logo

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا  فاكۋلتەتى  ستۋدەنتتەرىمەن (ۇيىمداستىرۋشىلار گ.قوزعامبايەۆا، ا.بەيسەگۋلوۆا)  ونلاين فورماتىندا كىرشەحير احي ەۆرين ۋنيۆەرسيتەتى  ەكونوميكالىق جانە باسقارۋ بىلىمدەرى فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى،  حالىقارالىق قاتىناستار كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى پروفەسسور  نۇر چەتينمەن كەزدەسۋ بولىپ ءوتتى.

كەزىندە ءبىر تامىردان ءوسىپ-ونىپ، كەيىننەن سىر انا ساعاسىندا ەنشى الىسقان بۇگىنگى تۇرىك حالقى مەن قارا شاڭىراق – اتاجۇرتتا قالعان قازاق حالقىنىڭ  تاريحى تەرەڭدە. 

تۇركيانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۇستافا كەمال اتاتۇرىك 1933 جىلى 29 قازاندا تاۋەلسىز تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ كەلەشەگى تۋرالى وي قورىتتى. «بۇگىن كەڭەس وداعى – دوسىمىز، وداقتاسىمىز. الايدا ەرتەڭ نە بولارىن بۇگىن كەسىپ ەشكىم ايتا المايدى. دۇنيە جاڭا تەپە - تەڭدىككە ۇلاسۋى مۇمكىن. مىنە سول كەزدە تۇركيا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ءبىلۋى ءتيىس. بۇل دوسىمىزدىڭ قول استىندا ءتىلى، ءدىنى، تەگى ءبىر باۋىرلارىمىز بار. ولارعا قول ۇشىن سوزۋعا دايىن بولۋىمىز كەرەك! ءازىر بولۋ – سول كۇندى ءۇنسىز كۇتۋ ەمەس. دايىندالعان ءجون. حالىقتار بۇعان قالاي ازىرلەنەدى. رۋحاني كوپىرلەردى،  ءتىل – ءبىر كوپىر... سەنىم ءبىر  -  كوپىر... تاريح -  ءبىر كوپىر. تامىر تەگىمىزگە  ورالىپ سان قيلى وقيعالارمەن سوگىلگەن تاريحىمىزدى تۇگەندەۋگە ءتيىستىمىز!» دەپ ايتقان. تەگى مەن ءتىلى ءبىر، تىلەگى ءبىر تۋىسقانداردىڭ اراسىندا قارىم قاتىناسى، ارالاس - قۇرالاسى ءبىراز جىل ءۇزىلىپ قالسا دا، ءبىرىن - ءبىرى ۇمىتقان جوق. ارادا قانشا ۋاقىت وتسە دە، اتاتۇرىكتىڭ سول زاماندا ايتقان تاريحىمىزدى تۇگەندەۋگە ءتيىسپىز دەگەن اسقاق ويلارى بۇگىندە جۇزەگە اسۋدا.  كەڭەس وداعى تاراعان سوڭ، قازاقستان مەن تۇركيا ەلدەرى كەڭەستىك كەزەڭدە ءۇزىلىپ قالعان  بايلانىستاردى جالعاستىردى. قازاق حالقى تۇرىك حالقىمەن تاريحى مەن مادەنيەتى تامىرلاس بولعاندىقتان، ۋاقىتتىڭ ءوزى بۇل سالانى قايتا جاڭعىرۋ قاجەتتىگىن كورسەتىپ بەردى. «1991 جىلى 15 ناۋرىزدا قازاق كسر-ى پرەزيدەنتىنىڭ شاقىرۋى بويىنشا تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى تۇرعىت وزال قازاقستانعا تۇڭعىش رەت رەسمي ساپارىمەن كەلدى. وسى ساپار كەزىندە ن.نازاربايەۆ پەن تۇرعىت وزال قازاق كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسى مەن تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ  اراسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى قول قويىلعان كەلىسىمدە مادەنيەتتەرىنىڭ، تىلدەرىنىڭ، رۋحاني مۇرا مەن داستۇرلەردىڭ ورتاقتىعى بىرىكتىرەتىن ەكى ەل حالىقتارىنىڭ ساياسي ساۋدا-ەكونوميكالىق، عىلىمي-تەحنيكالىق، ەكولوگيالى، مادەني، گۋمانيتارلى، حابارلامالىق جانە باسقا سالالارداعى ۇزاق مەرزىمدى نەگىزدەگى ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى كەڭەيتىپ، تەرەڭدەتۋگە ۇمتىلدى». «1996-1998 جىلدارى ارالىعىندا قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى مادەني ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ جونىندەگى كەلىسىم جاسالدى. بۇل ەكى مەملەكەتتى جاقىنداستىراتىن باستى فاكتور - ەكى حالىقتىڭ ءتۇبى ءبىر تۋىستىعى، وتكەن تاريحىنىڭ ورتاقتىعى، ەتنولينگۆيستيكالىق جاقىندىعى، گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق العىشارتتارىنىڭ بىرلىكتى باستاۋلارى بولىپ تابىلادى. يا، ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىستارعا ساراپتاما جاساساق ءتۇبى ءبىر تۇركى حالىقتارىن بايلانىستىراتىن دا تابىستىراتىن دا ورتاق ماسەلەلەر كوپ، سونىڭ ءبىرى عىلىمي جانە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى بايلانىس پەن ىنتىماقتىق بولىپ تابىلادى.  تۇركى حالىقتارىنىڭ قارا شاڭىراعى - قازاق حالقىنىڭ ، ەلوردسى نۇر-سۇلتان قالاسىندا قۇرىلعان تۇركى اكادەمياسى بۇگىندە كۇللى تۇركى الەمىن زەرتتەيتىن ارنايى ورتالىققا اينالدى. سونىمەن قاتار بۇگىندە تۇركى حالىقتاردىڭ وقۋ-اعارتۋ جۇيەسىن ۇيلەستىرەتىن  جۇمىستار دا اتقارىلۋدا. سونىمەن قاتار  ەكى ەل اراسىنداعى جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى جاستارعا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى ىنتىماقتاستىق پەن كەلىسىم شارتتار اياسىندا ماسەلەلەر توڭىرەگىندە «قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى مادەني بايلانىستار (ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى) تاقىرىبىندا ونلاين فورماتىندا كەزدەسۋ بولدى.

كەزدەسۋ كىرىسپەسىندە پروفەسسور دوكتور نۇر چەتين ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى – قازاقستانداعى  ءبىلىم بەرەتىن الدىڭعى قاتارلى وقۋ ورنى. ۋنيۆەرسيتەت الەمدىك ستاندارتتارعا ساي  ورتالىق ازيا كەڭىستىگىندەگى ەڭ ءىرى، قۋاتتى وقۋ ورنى بولىپ تابىلادى،  QS World University Rankings رەيتىنگى بويىنشا  165 ورىندى يەلەنىپ، الەمدىك ەڭ مىقتى 200 ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قاتارىندا. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى بۇگىندە تۇركيانىڭ كوپتەگەن جوعارى وقۋ ورىندارىمەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم جاساعان. وسى نەگىزدە ماگيسترانت، دوكتورانتتارعا ەكى ەل تاراپىنان پروفەسسور وقىتۋشىلاردىڭ جەتەكشىلىك ەتۋ تاجىريبەسى كەڭىنەن ورىستەپ وتىر. ءبىر عىلىمي جەتەكشى قازاقستاننان بولسا، ەكىنشىسى – تۇركياداعى جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ بەلگىلى عالىمى بولىپ تابىلادى. وسىنىڭ ءبارى دە سىزدەرگە حالىقارالىق دەڭگەيدە وقىپ، زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە لايىقتى جول اشادى. سونىمەن قاتار جىل سايىن ستۋدەنتتەر، ماگيسترانتتار جانە دوكتورانتتاردىڭ  تاجىريبيەدەن ءوتۋ شارالارى دا ىسكە اسىرلعان. سونىمەن قاتار تۇركيانىڭ الدىڭعى قاتارلى جوعارعى وقۋ ورىندارىمەن قوس ديپلومدى باعدارلاما بويىنشا جۇمىس جاساۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان. ماسەلەن، ماگيستراتۋرادا ءبىلىم الۋشىلار وقۋدىڭ ءبىر جىلىن قازاقستاندا، ءبىر جىلىن شەت ەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ، ەكى وقۋ ورنىنان دا ديپلوم الۋ مۇمكىندىگى جاسالعان. وسىنداي الدىڭعى قاتارلى ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىلىم الىپ وتىرعان سىزدەر باقىتتىسىزدار دەپ ايتتى. مەملەكەت تاراپىنان جاستاردىڭ  ءبىلىم الۋىنا، ولاردىڭ جان-جاقتى دامۋىنا، ءوزىن-وزى كەمەلدەندىرۋىنە قاجەتتى جاعدايدىڭ ءبارى جاسالعاندىعىن ايتا كەلە قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن تۇركياداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ساپاسى مەن ۇتىمدى تۇستارىنا توقتالىپ ءوتتى. ستۋدەنتتەر وزدەرىنىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماگيستراتۋرا، دوكتورانتۋرا بويىنشا سۇراقتارىن قويىپ، تۇركياداعى جوعارعى وقۋ ورنىنداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى جانە ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە تولىمدى مالىمەتتەر الدى. نۇر چەتين حانىم تۇركياداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى وزگەرىستەرگە توقتالىپ ءوتتى. ول ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىعى جاراسقان دوستاستىق قارىم-قاتىناسى ەكى باۋىر ەلدىڭ ەلباسىلارىنىڭ ءوزارا ىمىرالى باۋىرلىق قاتىناستا ەكەنىن ايتىپ ءوتتى.

 ءىس-شارا بارىسىندا نۇر چەتين اپايىمىز جاستىق شاق جىلدارى، ەڭبەك ەتكەن جولىن ستۋدەنتتەرگە اڭگىمەلەپ بەردى. نۇر چەتين اپايىمىز: «اللاھ مال-مۇلىكتى قالاعانعا بەرەدى، ءبىلىمدى سۇراعانعا بەرەدى!» - دەپ ستۋدەنتتەرگە بارىنشا ءبىلىم الىپ دامۋعا، وزدەرىن دامىتۋعا جىگەرلەندىردى. كەزدەسۋ سوڭىندا ستۋدەنتتەر العىسىن ءبىلدىرىپ، جىر شۋماقتارىن ارنادى.

تۇركيامەن كەڭ كولەمدەگى مەملەكەتارالىق قاتىناس ورناتۋ - قازاقستاننىڭ حالىقارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ەكى مەملەكەتتى جاقىنداستىراتىن  ەڭ باستى  ەكى حالىقتىڭ ءتۇبى ءبىر تۋىستىعى، وتكەن تاريحىنىڭ ورتاقتىعى، گەوساياسي، ەكونوميكالىق العى شارتتارىنىڭ بىرلىكتى باستاۋلارىندا. 

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى ، ت.ع.ك.، قوزعامبايەۆا گۇلنار بەستىباي قىزى

1 كۋرس ستۋدەنتى: نامازباي باقبەرگەن

---