تاۋەلسىزدىك تاريحى
ەركىندىك، بوستاندىق سوزدەرى قوعامداعى ءاربىر ازاماتتىڭ جانىنا جىلۋلىق بەرەتىن سوزدەردىڭ ءبىرى. ەشكىمگە تاۋەلسىز، ەركىن ادامنىڭ كوپ جاعدايدا مۇمكىندىگى جوعارى كەلەدى. بارلىق جاعىنان، ماتەريالدىق، مورالدىق، ەموسيانالدىق جاعىنان تاۋەلسىز بولۋ ادامزاتتىڭ ەرەكشە قۇندىلىعى. وسى قۇندىلىقتى جىلدار بويىنا ءبىزدىڭ اتا-بابامىز ارمانداپ، اڭساپ ءوتتى. قازىرگى تاڭدا XXI عاسىردىڭ ازاماتتارى، ءبىز ءۇشىن جاعىلعان تاۋەلسىزدىك شىراعىن جارقىراتىپ وتىرمىز. وسى جارىققا جەتۋ ءۇشىن قانشاما اتا-بابالارىمىزدىڭ، انالارىمىزدىڭ كوزىنەن جاس عانا ەمەس قان دا اققانىنا تاريحي وقيعالار دالەل. مىسال رەتىندە قىسقاشا تاريحي وقيعالاردى تومەندە كەلتىرەتىن بولامىن.
تاس داۋىرىنەن بىلاي قاراتا، ساق زامانى، تۇركىلىك كەزەڭ، قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى الەم تاريحىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتكەندىگى بەلگىلى. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر وقيعا. قازاق حاندىعى كەزەڭىنەن بەرى قارايعى وقيعالاردى قىسقاشا بايانداپ وتەر بولسام، ۇزاق ۋاقىت بويى قازاقتار مەن جوڭعارلاردىڭ كەسكىلەسكەن قاندى شايقاستارى، «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» دەگەن اتاۋعا يە بولعان قايعى مەن قاسىرەتكە تولى اپاتتى جىلدار تاريحتىڭ قويناۋىندا ساقتالىپ قالدى. XVIII عاسىرداعى تاۋكە حاننىڭ ساياسي تۇراقتىلىق پەن اۋىزبىرشىلىكتى قالىپتاستىرعان كەزەڭى بولدى. ودان كەيىنگى اۋىسىپ وتىرعان حاندىق بيلىك ءىس جۇزىندە جان-جاققا قاراي ءوربي ءتۇستى. جوڭعارلارمەن بولعا بۇل شايقاس، بۇلانتى جانە اڭىراقاي شايقاستارىمەن جالعاسىن تاپتى. سونىمەن قوسا، حان ابىلايدىڭ دا تاريحىمىزداعى ورنى ەرەكشە. ءوزىنىڭ العىرلىعىمەن، قايراتتىلىعىمەن، شەشەندىگىمەن قازاق حاندىعىن ءىس جۇزىندە ءبىر ۋىستا ۇستاپ وتىرعان بەدەلدى بيلەۋشى بولا ءبىلدى.
XVI- XVIII عاسىرلاردا قازاق-ورىس قارىم-قاتىناسى باستالىپ، ەتەگىن كەڭگە جايا ءتۇستى. وسى تۇستا قازاق بيلەۋشىلەرى رەسەيمەن ساۋدا-ساتتىق بايلانىسىن نىعايتۋعا ارەكەت جاسادى. بيلەۋشىلەردىڭ اراسىنان رەسەي يمپەرياسىمەن اسكەري-ساياسي وداق قۇرىپ، جوڭعارلارعا قارسى تۇرۋعا نيەت بىلدىرگەندەر دە بولدى. كىشى ءجۇزدىڭ حانى ءابىلقايىردىڭ تاراپىنان بولعان بىرنەشە ۇسىنىستان كەيىن قازاق حاندىعىنىڭ سۇرانىسى ءىس جۇزىندە رەسمي تۇردە جۇزەگە اسىرىلدى. پاتشا ۇكىمەتى قازاق جەرىنە اسكەري بەكىنىستەر سالا باستادى. وزدەرىنىڭ بيلىكتەرىن جۇرگىزىپ، XIX عاسىردىڭ باسىندا جاڭا رەفورمالاردى قابىلدادى. اسكەري وتارشىلدىققا ۇشىراعان حالىق، ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەر ۇيىمداستىرا باستادى. سىرىم دات ۇلى كوتەرىلىسى وسىعان بىردەن-بىر دالەل. رەفورمالار حاندىق-بيلىكتىڭ جويىلىپ، ساياسي وزگەرىستەردىڭ قالىپتاسۋىنا يتەرمەلەدى. كوشپەلى حالىق تۇبەگەيلى وتىرىقشىلىققا كوشە باستادى. جانە دە يساتاي مەن ماحامبەت باستاعان بوكەي ورداسىنداعى كوتەرىلىستى دە ايتا كەتكەن ءجون بولار. XIX عاسىردىڭ 30-40 جىلدارى ورىن العان كەنەسارى قاسىم ۇلى كوتەرىلىسى، 40-50 جىلدارداعى رەسەي يمپەرياسىنىڭ قازاقستاندى تۇگەلدەي وزىنە قوسىپ الۋى اياقتالعان كەزەڭ بولدى. XIX عاسىردىڭ 60-70 جىلدارداعى ازاتتىق كۇرەس، ودان كەيىنگى جىلدارى اكىمشىلىك رەفورمالار، كاپيتاليستىك قاتىناستاردىڭ دامۋى، ساۋدا بايلانىسىنىڭ دامۋى، مادەني بايلانىستاردىڭ كەڭ ەتەك جايۋى، اعارتۋ ءىسى قولعا الىندى. سونىمەن قاتار، شوقان، ىبىراي، اباي سىندى ۇلى تۇلعالاردىڭ دۇنيەگە كەلۋى، XX عاسىردىڭ باسىنداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ وزگەرۋى، 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسى، وسى تۇستاعى قازاق زيالىلارىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ قالىپتاسقان جاڭا كەزەڭى بولدى. قازاق اكسر-نىڭ قۇرىلۋى، اسكەري كوممۋنيزم، يندۋستريالاندىرۋ، ۇجىمداستىرۋ، ساياسي رەپرەسسيا، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسنىدەگى وزگەرىستەر، قازاق ونەرىنىڭ دامۋى، ۇلى وتان سوعىسى، قونىس اۋدارۋ پروسەسسىنىڭ ورىن الۋ، بارلىعى دا ءبىر مۇددەگە باعىتتالعان جاعدايلار ەدى. ءبىر ماقساتتى كوزدەگەن وسىنشاما تاريحي وقيعالاردىڭ سوڭعى ءتۇيىنى 1986 جىل بولعان تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كوتەرىلىس بولدى.
رەسپۋبليكا حالقىنىڭ پىكىرىمەن ساناسپاستان رەسەيدىڭ ۋليانوۆ وبلىسى پارتيا كومميتەتىنىڭ 1-حاتشىسى گ.ۆ. كولبيندى قكوك-نىڭ 1-حاتشىسى ەتىپ تاعايىنداۋى، الماتى قالاسىندا امىرشىل-اكىمشىل جۇيەگە قارسى جاستار تاراپىنان نارازىلىقتىڭ شىعۋىنا تۇرتكى بولدى. ناتيجەسىندە جوعارىدا اتاپ وتىلگەن تاريحي وقيعالاردىڭ سوڭعى ءتۇيىنى شەشىلدى. ياعني ۇلى دالامىزدا ەركىندىك ورناپ، تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدىك. 1991 جىل 16 جەلتوقسان رەسمي تۇردە تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭى اتقان كۇن بولىپ جاريالاندى. ەركىندىكتى، بوستاندىقتى اڭساعان بابالارىمىزدىڭ ءۇمىت شىراعىن ءىس جۇزىندە جاعىپ وتىرۋ، ءدال قازىرگى ۇرپاققا، بىزدەرگە بۇيىردى. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز باسشىلىققا كەلىپ، سان عاسىرلىق ارماندار ورىندالدى. بەيبىت ومىرگە قول جەتكىزىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ ءقادىرى ارتا ءتۇستى. تاۋەلسىزدىك مەيرامى قۇتتى بولىپ، ماڭگىلىك ەل بولايىق!
وسى تاقىرىپ اياسىندا، الماتى قالاسى، الاتاۋ اۋدانى، №91 مەكتەپتىڭ وقۋشىلارىمەن بىرگە ونلاين-ۆيكتورينا وتكىزىلدى. وقۋشىلار بەلسەندىلىك تانىتىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىنە جەتۋگە سەبەپشى بولعان تاريحي وقيعالارعا كوز ءجۇىرتتى.
كگۋ وش №91 تاريح ءپانى ءمۇعالىمى: تاستانبەك ن.س.
You Might Also Like
-
تەگى + اتى + اكەسىنىڭ اتى بىردەي بولاتىن جەكە تۇلعالار سانى 2 158 761 ادام، ال تەگىمەن اتى سايكەس كەلەتىندەر - 10 900 515 ادام، ديماش كۋدايبەرگەن اتتاس 3 ادام جانە گەننادي گولوۆكين اتتاس 5 ادام بار.
-
جيىرما جاسىندا ۇلتىن وياتىپ، ۇران سالعان ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ تۋىلعانىنا بيىل 135 جىل تولىپ وتىر. ەلىم دەپ، جەرىم دەپ حالقى ءۇشىن جانىن اياماعان اتامىزدىڭ بۇل جاسىن اتاپ ءوتۋ ءبىز ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە.
