InfoHub Logo

جىپىرلاعان كوپ بولمەنىڭ ءبىرىن جەكە الىپ، ءبىر جىگىت جاتىر. كوزىن جۇمادى دا اشادى. ەكى جامباسىنا كەزەك-كەزەك اۋناقشيدى... تىنىشتىق تاپپايدى. باسىن كوتەرىپ، ءبىراز وتىرعان سوڭ، ءتىسىن شاقىرلاتىپ قايراپ قويدى. جان-جاعىنا قارادى. قالتاسىنان بيتىمدەي اينا الىپ، سول اينادان كۇلتىلدەگەن، زاپىران ءتۇستى بەتىن، قوس شارانىڭ تۇبىندە جايناعان ىزالى كوزىن كورىپ، ازىراق قامىقتى... ءسويتىپ، ورنىنان تۇرا بەردى دە سىلق وتىرا كەتتى. تابانىن ۇستاپ:

— ايۋاندار، جىرتقىشتار! — دەدى، تىجىرىنىپ. تابانى جارا، تالاۋراعان ىسىك تىزەسىنە دەيىن جەتكەن. اياعىن باسا الماعان سوڭ تىزەسىمەن، شىنتاعىمەن ەڭبەكتەپ ەسىككە كەلدى. ىزالانىپ ەسىكتى قويىپ جىبەرگەندە، قولى قان قاقسادى. ەكى الاقانىنىڭ قانتالاعان ىسىگى شىنتاققا جەتىپ توقتاعان. ارقا دا cay ەمەس، تولىپ جاتقان قارا داق، كوك الا قويداي، ءبىر ادام.

ەسىكتىڭ تۇبىندە ول شوشايىپ وتىر. دامىل-دامىل قۇلاعىن سالىپ تىڭ تىڭدايدى. ۋاقىت ءتۇن ورتاسىنان اۋىپ بارادى. كەلگەن ەشكىم جوق. الدەن ۋاقىتتا اياقتىڭ تىقىرى ەستىلدى.

— ماعان كەلە جاتىر، — دەدى سول كەزدە. تىقىرمەن قوسا، اقىرعان داۋىس، القىنعان دەم، اششى تىلدەر شىققاندا:

قيناپ جاتىر دوڭىزدار، دوڭىزدار... — دەپ تۇنەرەدى، وڭاشا بولمەدە جالعىز ءوزى كۇڭىرەنەدى. سوندا دا ونىڭ تۇرىندە جاسىعاندىق بەلگى جوق، تەمىر شارباقتىڭ ىشىندە قاماۋلى ارىستانشا اشۋلى، ايباتتى.

ءبىر كەزدە ەسىك اشىلىپ، قۇرالدى ەكى ادام كىردى. ەكى جاعى دا ءتىل قاتپاي، كوزبەن ارباسىپ ءبىراز تۇرعاننان كەيىن:

— جۇرەسىڭ، — دەدى كەلگەندەر.

— اۋەلى ءبىر ءتىلىم نان بولار ما ەدى؟..

— تۇر، ءسوزدى قوي!

— تۇرۋعا ءالىم جوق.

ەكەۋلەپ تۇتقىندى سۇيرەي جونەلدى. ونىڭ تايتالاسقان داۋسىن سىرتقا شىعارماۋ ءۇشىن، باسىن قاپتاپ، اۋزىن تىعىنداپ الدى. قورعاننىڭ ىشىندە وقشاۋىراق تۇرعان ءبىر ۇيگە اكەلە جاتىر.

تۇتقىن جىگىتكە بۇل بەلگىلى ءۇي. ول ۇيگە كەشە دە، الدىڭعى كۇنى دە كەلگەن. وندا بەس-التى كىسىلەپ اكەلىپ ەدى، بۇگىن ەكەۋى - اق اكەلىپ، وسى ۇيدەگى تورەنىڭ الدىنا، تارتقان تاباقشا قويا سالدى.

— مەن بۇگىن جاقسىلاپ سويلەسەمىن، سىزبەن، — دەدى تورە، كىرىپتار ادامعا قاراپ، مۇرتىڭ شيراتىپ وتىرىپ، — ەر كوڭىلدى ەدۋارد، جارا جازىلادى. اشۋ باسىلادى. شىنىڭدى ايتقاندا بۇنىڭ ءبارى دە بولمايتىن ەدى. وزىڭە ءوزىڭ قىلدىڭ. وقا ەمەس، ەندى ايتساڭ دا بولادى. سوندا، مەن سەنى باسقا قالاعا باستىق قىلىپ جىبەرەر ەدىم. وڭالىپ ءالى-اق تەڭەلىپ كەتەر ەدىڭ...

— نەعىل دەيسىڭ ماعان؟

— كوممۋنيستەر قايدا؟

— ەل ىشىندە.

— تاپ باسار قىپ ايت!

— باسقا ايتارىم جوق.

— ەدۋارد، اشۋمەن ءسوزدى ۇقپاي تۇرسىڭ. قاتىن-بالا بار، ولاردىڭ قامىن دا ويلاۋ كەرەك. مەن سەنەن قيىن نارسە سۇراپ تۇرعانىم جوق... ۇياسىن، بىرەر باسشى ادامىن ايتساڭ قۇتىلاسىڭ، سوندا سەنى بارلىق ارمانىڭنان شىعارامىن، — دەپ، تورە ەدۋاردقا جاقىنداي ءتۇستى. ول جاقىنداعان سايىن ەدۋارد كىرپىدەي جيىرىلىپ، الاقانىمەن بەتىن قالقالاپ تۇرىپ سويلەدى:

— تايانبا، تايانباشى، اۋزىڭنان ساسىق لەپ شىعادى! نارازىلاردى قۇرتپاق بولساڭ جالپاق ەلدى قۇرت!..

تورە ۇندەمەستەن، ەسىك جاقتا تۇرعان ءۇش-تورت قارا كيىمدىلەرگە يەك كوتەردى. ولار شىعىپ كەتتى دە، ءبىر جاشىكتى تورتەۋلەپ كوتەرىپ اكەلىپ، تورەنىڭ قاسىنا قويدى. بۇنى كورىپ وتىرعان ەدۋاردتىڭ مازاسى كەتىپ، قوبالجي بەرىپ ەدى، قارا كيىمدىلەر قاۋىپتەنىپ، انتالاپ، ۇستاۋعا كەلىپ قالدى.

— قويان جۇرەكتەر! — دەدى ەدۋارد، السىزسىڭدەر، سوندىقتان قورقاسىڭدار! ويلاڭدارشى، مەنەن ءقازىر قورقۋعا بولا ما؟ قولىم جارا، اياق جارا. دەنەمدە cay جەر جوق، قۇتىرعان يتتەر، تالاپ، جىرتىپ بىتىردىڭدەر. ءتىلىم، كوزىم، جۇرەگىم عانا ساۋ. ونى قيناۋ ءۇشىن ساقتاپ وتىرسىڭدار. ءما، ال كەرەك بولسا جانىمدى، ءبىراق ارىمدى، سىرىمدى بەرە الماسپىن سەندەرگە!..

تورە بۇل جولى كونتەرلىلىك ىستەدى. كۇندەگىدەي اشۋلانىپ، اقىرمادى، رەزينكا قامشىمەن شىپىلداتپادى، قىل بۇراۋ سالۋدى، تابانعا، الاقانعا، تۇياققا ۇرۋدى دا قويدى. بۇلاردىڭ ورنىنا ەدۋارد ءسوزىن بولعان كەزدە، جاشىكتى اشىپ، ىستىككە تۇيرەۋلى ادامنىڭ ءبىر باسىن شىعاردى. باستا شاش جوق، تاقىر باستى ەدۋاردقا كورسەتىپ تۇر.

— مىنانى تانيتىن شىعارسىڭ ايتقانعا كونبەسەڭ، سەنىڭ شاشىڭ دا وسىلاي ءبىر تالداپ جۇلىنادى.

ەدۋارد باس كيىمىن الىپ، باسقا باس ءيدى.

— حوش جولداسىم، باۋىرىم، ءولىمىڭ ارداقتى، ارمانىڭا ارتتاعىلار جەتسىن!

تورە، جاشىكتىڭ ەكىنشى قاقپاعىن اشىپ كورسەتتى. ءىشى تولعان جىلان ەكەن. جىلاندار رەشەتكەلى ىشكى قاقپاقتان باستارىن شىعارىپ، جارىق دۇنيەگە قاراستى.

— كورىپ قوي، كونبەسەڭ وسىلارعا جەم قىلامىن، — دەدى تورە. ءسويتتى دە، جاشىكتىڭ ءۇشىنشى قاقپاعىن اشتى. بۇندا قالپىمەن ءبىر ادامنىڭ ەتى جاتىر. تۋراپ-تۋراپ سالىپ قويىپتى.

— وپ-وڭاي ولەمىن دەمە، بارىنە بولماساڭ، وسىلايشا كەسكىلەپ ولتىرەمىز.

تورە قيناۋ تۇرلەرىن كورسەتىپ بولعان سوڭ، تاعى دا اقىلىن ايتا باستادى.

— قولعا تۇسكەننىڭ بارىنە مۇنى ىستەي بەرمەيمىز. جولىنان قايتىپ، قاتارىمىزعا ەنسە، ازاپتى راحاتقا اينالدىرۋىمىز وڭاي!..

تورەنىڭ سىپايى سوزدەرى ەدۋاردقا شانشۋداي ءتيىپ وتىردى. ءسوزدى اقىرىنا دەيىن تىڭداۋعا ول شىدامادى، تاعى دا ىزالانىپ، كوتەرىلە جونەلدى:

— اشتىقتان بەلىڭ بۇگىلىپ، كوزىنە كوك شىبىن ۇيمەلەسە، بالالارىڭ اۋزىن اشىپ، جاس بالاپانداي شۋلاپ جاتسا، ارقاڭدى بيت، تاپقانىڭدى يت جەپ، ءومىر بويى ەڭبەگىڭ ەش بولسا، ونداي تارتىپكە تەمىر ادام عانا شىدار! شىدامادىم — سويلەدىم، شىدامادىم — ىزدەندىم! سول ءۇشىن مەنى قينايسىڭدار. مەندەيلەردى بالتالاپ، كەسكىلەپ، قۇرتپاقسىڭدار. ءبىراق، ولار كوپ، قۇرتقان سايىن كوبەيە تۇسەدى. ولار حالىق! حالىق قۇرىماق ەمەس، نايساپتار!.. — دەگەن كەزدە، تورە شىدامادى. ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، ستولدى جۇدىرىعىمەن قويىپ-قويىپ جىبەردى:

— قىسقارت! بۇندا سسرو جوق. بىلەمىسىڭ، گەرمانيادا... گەستاپودا وتىرعانىڭدى؟ دەرەۋ قايت جولىڭنان، جىعىل مىنا ۇلى ادامنىڭ اياعىنا، ءسۇي سۋرەتىن، — دەپ گيتلەردىڭ كىشكەنە سۋرەتىن توستى الدىنا. ەدۋارد قاعىپ جىبەرگەندە، سۋرەت اناداي جەرگە ۇشىپ كەتتى.

— تارت! قانىپەزەردەن جانىم بەزەر!.. ءوزىڭ - اق تۇمار قىلىپ تاق! اكەل تەلماننىڭ سۋرەتىن، ولەر بولسام قۇشىپ ولەمىن سونى!.. ەسىل ۇلى نەمىس حالقى، ازعانىڭ با، الداعانىڭ با، بۇل؟ سۋ ورنىنا قان، قان ورنىنا وق بەرگەن زۇلىمداردىڭ قىلىعىنا جارىلماي قالاي شىداپ تۇرسىڭ؟!... — دەگەن كەزدە، انتالاپ تۇرعاندار باس سالدى. — «موسكۆا! ارمانىم دا، سەنىمىم دە سەن، موسكۆا!!» دەپ تالىپ كەتتى ەدۋارد.

1937

---