ۋ دىبىسى جانە ءارپى
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: قاتىناس
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ ءتۇرى ساۋات اشۋعا دايىندىق جانە جازۋعا ۇيرەتۋ
تاقىرىبى: ۋ ۋ دىبىسى جانە ءارپى
ماقساتى: ۋ ءارپىن تانىستىرۋ، ۋ ءارپى بار ءسوزدى وقۋعا، جازۋعا ۇيرەتۋ. سوزدىك قورلارىن دامىتىپ، كوركەم جازۋعا باۋلۋ. بالالاردىڭ اۋىزەكى سويلەۋ تىلدەرىن، ويىن دامىتۋ. دىبىستىق تالداۋ جاساۋعا، ۇيرەتۋ.
ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، جازۋ، وقىتۋ، ويىن.
كورنەكىلىكتەر: تەكشەلەر، سۋرەتتەر، كەسپە ارىپتەر، قۇستاردىڭ سۋرەتتەرى (كوگەرشىن، بۇلبۇل، ساۋىسقان)
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
كۇندەي جىلى بول!
الماداي ءتاتتى بول!
دوپتاي كوڭىلدى بول!
ايناداي جارىق بول!
جۇزىك سياقتى ادەمى بول!
- بالالار، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر. ءبىز قوناقتاردى تاربيەلى تارتىبىمىزبەن، بىلىمىمىزبەن قارسى الىپ، شىعارىپ سالۋىمىز كەرەك.
- بالالار، بۇگىن ءبىز ەرتەگى ساباعىن وتكىزەمىز.
ەرتە - ەرتە، ەرتەدە ورماننىڭ ىشىندە ءبىر قۇس ءومىر ءسۇرىپتى. ول تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى اعاشتاردى تۇمسىعىمەن شوقىپ، توقىلداتۋمەن بولىپتى. قاتتى دىبىستان مەڭ - زەڭ بولىپ باستارى اۋىرعان ورمانداعى اڭدار مەن اعاشتار قۇستى ورماننان قۋىپ جىبەرىپتى. قۇس كەتىپ، ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ ورمانداعى اعاشتاردىڭ جاپىراقتارى قۋراپ، بۇتاقتارى سىنىپ، دىڭدەرىنە قۇرت - قۇمىرسقا ءتۇسىپ، ءشىري باستايدى. قۇرت اۋرۋىنا شالدىققان اعاشتار كۇنى - ءتۇنى كومەك سۇراپ، زارلاي بەرەدى ەكەن. ونىڭ داۋىسىن ەستىپ، ءبىر كۇنى كوگەرشىن ۇشىپ كەلەدى.
ءمان - جايدى تۇسىنگەن سوڭ مەن دارىگەردىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيمىن، دەگەنمەن ىزدەپ كەلەيىن دەپ كوگەرشىن ۇشا جونەلەدى.
- بالالار، اعاشتارعا سەندەردىڭ كومەكتەسكىلەرىڭ كەلە مە؟
- ولاي بولسا، كوگەرشىنمەن بىرگە دارىگەر ىزدەپ جولعا شىعايىق. الدىمەن مىنا تاپسىرمانى ورىنداپ جىبەرەيىك.
ءى. سۋرەتتەر كورسەتۋ. سۋرەتتەگى زاتتاردىڭ اتىن اتاۋ.
ۋ ءارپى قانداي دىبىستان كەيىن كەلىپ تۇر، ونىڭ داۋىستى، داۋىسسىز ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
تاۋىق ------------ ۋ دىبىسى داۋىسسىز ساۋىسقان
ۋىق --------------- ۋ دىبىسى داۋىستى قوڭىراۋ
ۋىق سوزىنە سويلەم قۇراستىرۋ.
- كوگەرشىن ودان ءارى ۇشىپ كەتىپتى. قالىڭ توعايدىڭ قاسىنا كەلگەندە قۇيقىلجىتا ءان سالىپ وتىرعان بۇلبۇلدى كورەدى. ول بۇلبۇلدان اعاشتارعا كومەكتەسۋىن وتىنەدى. «كەشىر، كوگەرشىن، مەن ءۇشىن اۋرە بولما. مەنىڭ قولىم تيمەيدى. مەنىڭ ءانىمدى توعايداعى اڭدار، قۇستار تۇگىلى ادامدار دا جاقسى كورەدى. مەن ءۇشىن ادامداردان كومەك سۇرا»، - دەيدى. ولاي بولسا، بۇلبۇلدىڭ تىلەگىن ورىنداپ ءبىر سەرگىپ الايىق.
سەرگىتۋ ءساتى.
ءىى.«ۇيقاسىن تاپ» ويىنى.
1. وزىنشە نويان،
قورقاق كىم؟... (قويان)
2. الماستان تىنىم،
شابادى... (قۇلىن)
3. باتا الماس تۇلكى
ءۇستى تىكەن... (كىرپى)
4. ايبات شەگەر الىستان،
اڭ پاتشاسى... (ارىستان)
ۋ دىبىسى بار سوزدەردى ايتۋ ۋ داۋىستى ما، داۋىسسىز با، اجىراتۋ.
كوگەرشىن ىلگەرى قاراي ۇشىپ كەتەدى. ايدىن كولدە سىلانىپ ءجۇزىپ جۇرگەن اققۋعا كەلەدى. وعان دا «اعاشتاردى ەمدەي كور» دەپ ءوتىنىش ايتادى. سوندا اققۋ:
- مەن قاسيەتتى، كيەلى قۇسپىن عوي. مەن بۇل جەردەن كەتە المايمىن. ماعان كوپ قۇستار كەلەدى، اقىل - كەڭەس سۇرايدى. وسى توعايدا ءۇيسىز - كۇيسىز، جۇمىسسىز جۇرگەن قۇستار بار، سەن سولاردىڭ بىرەۋىن تاۋىپ، ءوتىنىش ايت. مۇمكىن سولاردىڭ بىرەۋى ساعان ىلەسىپ، اعاشتاردى ەمدەپ قالار، - دەيدى. كانە، كوگەرشىنگە ىلەسىپ، مىنا تاپسىرمانى ورىندايىق.
كوگەرشىن اققۋدىڭ اقىلىن تىڭداپ، ورماندى ارالايدى. وندا بوس جۇرگەن قۇستاردىڭ ىشىنەن ءبىر قۇسقا كەز بولادى. ول قۇس كوگەرشىننىڭ تىلەگىن ورىنداپ، ورمانعا كەلىپ، اعاشتاردى ەمدەپ قۇرت اۋرۋلارىنان جازعان ەكەن دەيدى.
- ول قانداي قۇس بولۋى مۇمكىن، سەندەر قالاي ويلايسىڭدار؟
ورماننىڭ ءبىز ەمشىسىمىز،
توق - توق - توق.
قۇرت بىتكەندى جوق ەتەمىز،
جوق، جوق، جوق،
جوق، جوق، جوق،
توق - توق - توق.
مىنە، بالالار، اقىماق اعاشتار توقىلداقتىڭ پايداسىن تۇسىنبەي، ورماننان قۋىپ جىبەرىپ، وزدەرى قۇرىپ كەتە جازدادى. توقىلداقتىڭ كەشىرىمدى، اقىلدىلىعىنىڭ ارقاسىندا اعاشتار قۇرت اۋرۋىنان قۇلان - تازا ايىقتى. ءقازىر ورمان جايقالىپ ءوسىپ تۇر دەيدى.
داپتەرمەن جۇمىس
سوزدەرىنە دىبىستىق تالداۋ جاساتۋ ارقىلى ۋ دىبىسىنىڭ سوزدەگى ورنى مىسالمەن تۇسىندىرىلەدى.
وتكەن دىبىستارمەن ۋ دىبىسى قاتىستىرىلىپ بۋىن، سوزدەر وقىتىلادى. اۋىزشا حورمەن قايتالانادى.
داپتەردەگى ۇلگى بويىنشا ۋ دىبىسىنىڭ كىشى جانە ۇلكەن ارىپتەرىن ۇزىك سىزىقتاردى قوسۋ ارقىلى جازۋ جۇمىسى ورىنداتىلادى.
ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
- قانداي دىبىسپەن تانىستىق؟
- ۋ دىبىسىنا ءسوز ويلاڭدار.
بالالاردى ماداقتاۋ.
نەنى ءبىلدى: ۋ ارپىمەن تانىستى، داۋىسسىز دىبىس ەكەنىڭ ءبىلدى.
قانداي تۇسىنىكتەردى يگەردى: ۋ ءارپى بار سوزدەر ويلاتۋ، سوزدەردى بۋىنعا ءبولۋ، دىبىستىق تالداۋ جاساۋدى ءبىلدى.
مەڭگەرگەن داعدىلارى مەن ىسكەرلىكتەرى سوزدىك قورلارىن تولىقتىرۋ، بايلانىستىرا سويلەۋگە ۇيرەتۋ.
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ ءتۇرى ساۋات اشۋعا دايىندىق جانە جازۋعا ۇيرەتۋ
تاقىرىبى: ۋ ۋ دىبىسى جانە ءارپى
ماقساتى: ۋ ءارپىن تانىستىرۋ، ۋ ءارپى بار ءسوزدى وقۋعا، جازۋعا ۇيرەتۋ. سوزدىك قورلارىن دامىتىپ، كوركەم جازۋعا باۋلۋ. بالالاردىڭ اۋىزەكى سويلەۋ تىلدەرىن، ويىن دامىتۋ. دىبىستىق تالداۋ جاساۋعا، ۇيرەتۋ.
ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، جازۋ، وقىتۋ، ويىن.
كورنەكىلىكتەر: تەكشەلەر، سۋرەتتەر، كەسپە ارىپتەر، قۇستاردىڭ سۋرەتتەرى (كوگەرشىن، بۇلبۇل، ساۋىسقان)
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
كۇندەي جىلى بول!
الماداي ءتاتتى بول!
دوپتاي كوڭىلدى بول!
ايناداي جارىق بول!
جۇزىك سياقتى ادەمى بول!
- بالالار، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر. ءبىز قوناقتاردى تاربيەلى تارتىبىمىزبەن، بىلىمىمىزبەن قارسى الىپ، شىعارىپ سالۋىمىز كەرەك.
- بالالار، بۇگىن ءبىز ەرتەگى ساباعىن وتكىزەمىز.
ەرتە - ەرتە، ەرتەدە ورماننىڭ ىشىندە ءبىر قۇس ءومىر ءسۇرىپتى. ول تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى اعاشتاردى تۇمسىعىمەن شوقىپ، توقىلداتۋمەن بولىپتى. قاتتى دىبىستان مەڭ - زەڭ بولىپ باستارى اۋىرعان ورمانداعى اڭدار مەن اعاشتار قۇستى ورماننان قۋىپ جىبەرىپتى. قۇس كەتىپ، ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ ورمانداعى اعاشتاردىڭ جاپىراقتارى قۋراپ، بۇتاقتارى سىنىپ، دىڭدەرىنە قۇرت - قۇمىرسقا ءتۇسىپ، ءشىري باستايدى. قۇرت اۋرۋىنا شالدىققان اعاشتار كۇنى - ءتۇنى كومەك سۇراپ، زارلاي بەرەدى ەكەن. ونىڭ داۋىسىن ەستىپ، ءبىر كۇنى كوگەرشىن ۇشىپ كەلەدى.
ءمان - جايدى تۇسىنگەن سوڭ مەن دارىگەردىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيمىن، دەگەنمەن ىزدەپ كەلەيىن دەپ كوگەرشىن ۇشا جونەلەدى.
- بالالار، اعاشتارعا سەندەردىڭ كومەكتەسكىلەرىڭ كەلە مە؟
- ولاي بولسا، كوگەرشىنمەن بىرگە دارىگەر ىزدەپ جولعا شىعايىق. الدىمەن مىنا تاپسىرمانى ورىنداپ جىبەرەيىك.
ءى. سۋرەتتەر كورسەتۋ. سۋرەتتەگى زاتتاردىڭ اتىن اتاۋ.
ۋ ءارپى قانداي دىبىستان كەيىن كەلىپ تۇر، ونىڭ داۋىستى، داۋىسسىز ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
تاۋىق ------------ ۋ دىبىسى داۋىسسىز ساۋىسقان
ۋىق --------------- ۋ دىبىسى داۋىستى قوڭىراۋ
ۋىق سوزىنە سويلەم قۇراستىرۋ.
- كوگەرشىن ودان ءارى ۇشىپ كەتىپتى. قالىڭ توعايدىڭ قاسىنا كەلگەندە قۇيقىلجىتا ءان سالىپ وتىرعان بۇلبۇلدى كورەدى. ول بۇلبۇلدان اعاشتارعا كومەكتەسۋىن وتىنەدى. «كەشىر، كوگەرشىن، مەن ءۇشىن اۋرە بولما. مەنىڭ قولىم تيمەيدى. مەنىڭ ءانىمدى توعايداعى اڭدار، قۇستار تۇگىلى ادامدار دا جاقسى كورەدى. مەن ءۇشىن ادامداردان كومەك سۇرا»، - دەيدى. ولاي بولسا، بۇلبۇلدىڭ تىلەگىن ورىنداپ ءبىر سەرگىپ الايىق.
سەرگىتۋ ءساتى.
ءىى.«ۇيقاسىن تاپ» ويىنى.
1. وزىنشە نويان،
قورقاق كىم؟... (قويان)
2. الماستان تىنىم،
شابادى... (قۇلىن)
3. باتا الماس تۇلكى
ءۇستى تىكەن... (كىرپى)
4. ايبات شەگەر الىستان،
اڭ پاتشاسى... (ارىستان)
ۋ دىبىسى بار سوزدەردى ايتۋ ۋ داۋىستى ما، داۋىسسىز با، اجىراتۋ.
كوگەرشىن ىلگەرى قاراي ۇشىپ كەتەدى. ايدىن كولدە سىلانىپ ءجۇزىپ جۇرگەن اققۋعا كەلەدى. وعان دا «اعاشتاردى ەمدەي كور» دەپ ءوتىنىش ايتادى. سوندا اققۋ:
- مەن قاسيەتتى، كيەلى قۇسپىن عوي. مەن بۇل جەردەن كەتە المايمىن. ماعان كوپ قۇستار كەلەدى، اقىل - كەڭەس سۇرايدى. وسى توعايدا ءۇيسىز - كۇيسىز، جۇمىسسىز جۇرگەن قۇستار بار، سەن سولاردىڭ بىرەۋىن تاۋىپ، ءوتىنىش ايت. مۇمكىن سولاردىڭ بىرەۋى ساعان ىلەسىپ، اعاشتاردى ەمدەپ قالار، - دەيدى. كانە، كوگەرشىنگە ىلەسىپ، مىنا تاپسىرمانى ورىندايىق.
كوگەرشىن اققۋدىڭ اقىلىن تىڭداپ، ورماندى ارالايدى. وندا بوس جۇرگەن قۇستاردىڭ ىشىنەن ءبىر قۇسقا كەز بولادى. ول قۇس كوگەرشىننىڭ تىلەگىن ورىنداپ، ورمانعا كەلىپ، اعاشتاردى ەمدەپ قۇرت اۋرۋلارىنان جازعان ەكەن دەيدى.
- ول قانداي قۇس بولۋى مۇمكىن، سەندەر قالاي ويلايسىڭدار؟
ورماننىڭ ءبىز ەمشىسىمىز،
توق - توق - توق.
قۇرت بىتكەندى جوق ەتەمىز،
جوق، جوق، جوق،
جوق، جوق، جوق،
توق - توق - توق.
مىنە، بالالار، اقىماق اعاشتار توقىلداقتىڭ پايداسىن تۇسىنبەي، ورماننان قۋىپ جىبەرىپ، وزدەرى قۇرىپ كەتە جازدادى. توقىلداقتىڭ كەشىرىمدى، اقىلدىلىعىنىڭ ارقاسىندا اعاشتار قۇرت اۋرۋىنان قۇلان - تازا ايىقتى. ءقازىر ورمان جايقالىپ ءوسىپ تۇر دەيدى.
داپتەرمەن جۇمىس
سوزدەرىنە دىبىستىق تالداۋ جاساتۋ ارقىلى ۋ دىبىسىنىڭ سوزدەگى ورنى مىسالمەن تۇسىندىرىلەدى.
وتكەن دىبىستارمەن ۋ دىبىسى قاتىستىرىلىپ بۋىن، سوزدەر وقىتىلادى. اۋىزشا حورمەن قايتالانادى.
داپتەردەگى ۇلگى بويىنشا ۋ دىبىسىنىڭ كىشى جانە ۇلكەن ارىپتەرىن ۇزىك سىزىقتاردى قوسۋ ارقىلى جازۋ جۇمىسى ورىنداتىلادى.
ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
- قانداي دىبىسپەن تانىستىق؟
- ۋ دىبىسىنا ءسوز ويلاڭدار.
بالالاردى ماداقتاۋ.
نەنى ءبىلدى: ۋ ارپىمەن تانىستى، داۋىسسىز دىبىس ەكەنىڭ ءبىلدى.
قانداي تۇسىنىكتەردى يگەردى: ۋ ءارپى بار سوزدەر ويلاتۋ، سوزدەردى بۋىنعا ءبولۋ، دىبىستىق تالداۋ جاساۋدى ءبىلدى.
مەڭگەرگەن داعدىلارى مەن ىسكەرلىكتەرى سوزدىك قورلارىن تولىقتىرۋ، بايلانىستىرا سويلەۋگە ۇيرەتۋ.
You Might Also Like
-
ماقساتتارى: «دوس»، «دوستىق» ۇعىمدارىنىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىق رەتىندە ءمانىن اشۋ.
