ءۇ دىبىسى مەن ءارپى
تاقىرىبى: ءۇۇ دىبىسى مەن ءارپى
ماقساتى: ا) بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا ءۇۇ دىبىسى مەن ءارپىن تانىستىرۋ. جىڭىشكە داۋىستى دىبىس ەكەنىن تانىستىرۋ. ءۇۇ دىبىسىن دۇرىس جازۋعا، دىبىستىق تالداۋ جاساۋعا باۋلۋ.
ءا) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن، قىزىعۋشىلىعىن، سوزدىك قورلارىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىگى: ۇقىپتىلىققا، ادەپتىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەرى: سۋرەتتەر، ارىپتەر، بۋىندار، ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
حورمەن: ۇلكەنگە دە ءسىز
كىشىگە دە ءبىز
بارشا ادامدى قۇرمەتتەپ
باس يەمىز ءبىز.
بالالار بۇگىنگى ساباعىمىزعا كوپتەگەن قوناقتار كەلىپ وتىر، سوندىقتان بار بىلگەنىمىزدى ورتاعا سالىپ، سۇراقتارعا ەركىن جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك. بالالار ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن تىڭداۋ.
يا، كۇز مەزگىلى، كۇز مەزگىلىنىڭ سوڭعى ايى. مىنە وسى كۇز ايى نەسىمەن ەرەكشە بالالار، كۇزدە بارلىق جەمىستەر، ەگىندەرىمىز پىسەدى. بالالار جەر ءبىزدىڭ انامىز. ويتكەنى بارلىق تاماقتارىمىزدى، بايلىعىمىزدى ءبارىن – ءبارىن جەر انادان الامىز. سىزدەرگە سول جەر انا سىيلىق بەرىپ جىبەرگەن، سەندەر سونى كورگىلەرىڭ نەمەسە العىلارىڭ كەلە ما؟ ءبىراق ءبىز ونى الۋ ءۇشىن بۇگىنگى ساباققا وتە جاقسى قاتىسىپ، جاقسى باعا الساق ول سىيلىقتى جەر انا بىزگە بەرەدى. مىنە سوندىقتان جاقسى قاتىسىپ وتىرايىق بالالار.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تالداۋ:
بالالار وتكەن ساباعىمىزدا قانداي ارىپپەن تانىستىق؟
ءوو، يا ءوو – ارپىمەن تانىستىق. ءوو – ءارپى داۋىستى ما، داۋىسسىز با، جۋان دىبىس پا، جىڭىشكە دىبىس پا؟
داۋىستى، جىڭىشكە دىبىس.
ءوو – ءارىپتى سوزدەردىڭ بارلىق بۋىندارىندا ياعني باسىندا، ورتاسىندا دا كەزدەسە بەرەدى. ءۇي تاپسىرماسىن كانە ءبارىمىز ءبىر – بىردەن وقىپ شىعايىق. (وقۋلىقتاعى سوزدەردى وقىتۋ).
وزەن، ولەڭ، ونەر، ءورىس، ورىك، ءومىر، بورىك، كورىك، كومىر، ورنەك، ورمەك، وركەش، كورمە، كورپە، كورشى، كوجە، شوجە، كورىك، كولىك، كوكەك، كومەك، ءسوز، كوز، ءتول، كول، بوتا، قۇلىن، بۇزاۋ، قوزى، لاق، ت. ب.
1. داۋىستى دىبىستار قالاي اتالادى؟
داۋىستى دىبىستار ەركىن سوزىلىپ ايتىلادى.
2. ءارىپ دەگەنىمىز نە؟
ءارىپتى كورەمىز، جازامىز.
3. دىبىس دەگەن نە؟
دىبىستى ايتامىز، ەستيمىز.
4. داۋىسسىز دىبىس قالاي اتالادى؟
قىسقا، سوزۋعا كەلمەيدى.
5. دىبىس نەشەگە بولىنەدى؟
ەكىگە: داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستار.
6. داۋىستى دىبىس نەشەگە بولىنەدى؟
ەكىگە: جۋان جانە جىڭىشكە.
3. جاڭا ساباق (جۇمباق ارقىلى اشۋ)
ۇيرەك دەسە ءبىرىنشى
ۇكى دەسە ءبىرىنشى
ءۇمىت دەسە ءبىرىنشى
ۇسەن دەسە ءبىرىنشى
ۇتىك دەسە ءبىرىنشى
ءۇي دەسە دە ءبىرىنشى
بۇل ءارىپتى قانەكەي
بىرەۋ ايتىپ بەرسىنشى.
ءۇۇ – ءارپى. يا، بالالار دۇرىس ايتاسىڭدار بۇگىن ءۇۇ – ارپىمەن تانىسامىز، كىم ءۇ – دىبىسى بار سوزدەردى ايتادى (دەپ وقۋشىلاردان سۇراۋ). سودان سوڭ (ۇكى مەن ۇتىكتىڭ، ۇيرەكتىڭ سۋرەتىن ءىلۋ).
1. ۇكى – ءتۇن قۇسى (بۋىنعا بولگىزۋ) ءۇ – كى
2. ۇيرەك – ءۇي قۇسى، قۇرلىقتا دا، سۋدا دا تىرشىلىك ەتەدى، ونىڭ جۇمىرتقاسىن، ەتىن، ءجۇنىن پايدالانامىز.
3. ۇتىك – كۇندەلىكتى ۇيدە انالارىمىز پايدالاناتىن زات. (بۋىنعا بولگىزۋ) ءۇ – تىك.
ءۇ – دىبىسى قانداي ارىپكە ۇقساس بالالار؟ ۇۇ يا. ءبىراق ۇ ءارپىنىڭ بەلىن سىزامىز.
بالالار ۇ – جۋان داۋىستى دىبىس بولسا، ءۇ – جىڭىشكە داۋىستى دىبىس. ءۇ – دىبىسىن ايتقاندا ەرىن سۇيىرلەنىپ، يەك كوتەرىلەدى. ءۇ – دىبىسى سوزدەردىڭ باسىندا دا، ورتاسىندا دا كەزدەسە بەرەدى. (تاقتاعا ءىلۋ) مىسالى: ءۇي، ۇيرەك، ءتۇس، ت. ب.
4. وقۋلىقپەن جۇمىس: (سوزدەردى ءىلۋ، وقۋشىلارعا جەكە – جەكە وقىتۋ)
5. سەرگىتۋ ءساتى: ورنىمىزدان تۇرايىق،
الاقاندى سوعايىق.
ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرىپ،
سەرىگىپ قالايىق.
6. داپتەرمەن جۇمىس: (وقۋشىلارعا اۋادا جازدىرىپ كورسەتۋ)
جازۋ ۇستىندە جاسالاتىن سەرگىتۋ ءساتى
جازا – جازا جازۋدى،
تالىپ كەتسە قولىمىز.
سىلكىپ – سىلكىپ الامىز،
ادەمى ەتىپ جازامىز.
7. تىرەك سىزبامەن جۇمىس: (وقۋشىلارعا سيپاتتاپ قانداي ەكەنىن جازدىرۋ)
ۇيرەك تۇلكى
ءۇي قۇسى، ادەمى، اق قۋ، قىزىل، ايلاكەر، جابايى.
قاي ءارىپتى جوعالتتىم ويىنىن وينايىق. قانە بالالار قىس، گۇل، كۇرەك، ۇزاق، كۇلكى، قار، ۇيشىك.
(ۋاقىت قالسا ءۇش قاتارعا ءۇۇ – دىبىسى بار ءسوز ويلاتىپ، سوعان سويلەم قۇراتۋ).
8. ساباقتى قورىتۋ: سۇراق – جاۋاپ، نە ۇيرەندىك، نە بىلدىك، قانداي ارىپپەن تانىستىق، ت. ب.
9. وقۋشىلاردى باعالاۋ: (وسى كەزدە جەر انانىڭ سىيلىعىن ۇلەستىرىپ بەرۋ)
10. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: وقىپ كەلۋ.
ماقساتى: ا) بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا ءۇۇ دىبىسى مەن ءارپىن تانىستىرۋ. جىڭىشكە داۋىستى دىبىس ەكەنىن تانىستىرۋ. ءۇۇ دىبىسىن دۇرىس جازۋعا، دىبىستىق تالداۋ جاساۋعا باۋلۋ.
ءا) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن، قىزىعۋشىلىعىن، سوزدىك قورلارىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىگى: ۇقىپتىلىققا، ادەپتىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەرى: سۋرەتتەر، ارىپتەر، بۋىندار، ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
حورمەن: ۇلكەنگە دە ءسىز
كىشىگە دە ءبىز
بارشا ادامدى قۇرمەتتەپ
باس يەمىز ءبىز.
بالالار بۇگىنگى ساباعىمىزعا كوپتەگەن قوناقتار كەلىپ وتىر، سوندىقتان بار بىلگەنىمىزدى ورتاعا سالىپ، سۇراقتارعا ەركىن جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك. بالالار ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن تىڭداۋ.
يا، كۇز مەزگىلى، كۇز مەزگىلىنىڭ سوڭعى ايى. مىنە وسى كۇز ايى نەسىمەن ەرەكشە بالالار، كۇزدە بارلىق جەمىستەر، ەگىندەرىمىز پىسەدى. بالالار جەر ءبىزدىڭ انامىز. ويتكەنى بارلىق تاماقتارىمىزدى، بايلىعىمىزدى ءبارىن – ءبارىن جەر انادان الامىز. سىزدەرگە سول جەر انا سىيلىق بەرىپ جىبەرگەن، سەندەر سونى كورگىلەرىڭ نەمەسە العىلارىڭ كەلە ما؟ ءبىراق ءبىز ونى الۋ ءۇشىن بۇگىنگى ساباققا وتە جاقسى قاتىسىپ، جاقسى باعا الساق ول سىيلىقتى جەر انا بىزگە بەرەدى. مىنە سوندىقتان جاقسى قاتىسىپ وتىرايىق بالالار.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تالداۋ:
بالالار وتكەن ساباعىمىزدا قانداي ارىپپەن تانىستىق؟
ءوو، يا ءوو – ارپىمەن تانىستىق. ءوو – ءارپى داۋىستى ما، داۋىسسىز با، جۋان دىبىس پا، جىڭىشكە دىبىس پا؟
داۋىستى، جىڭىشكە دىبىس.
ءوو – ءارىپتى سوزدەردىڭ بارلىق بۋىندارىندا ياعني باسىندا، ورتاسىندا دا كەزدەسە بەرەدى. ءۇي تاپسىرماسىن كانە ءبارىمىز ءبىر – بىردەن وقىپ شىعايىق. (وقۋلىقتاعى سوزدەردى وقىتۋ).
وزەن، ولەڭ، ونەر، ءورىس، ورىك، ءومىر، بورىك، كورىك، كومىر، ورنەك، ورمەك، وركەش، كورمە، كورپە، كورشى، كوجە، شوجە، كورىك، كولىك، كوكەك، كومەك، ءسوز، كوز، ءتول، كول، بوتا، قۇلىن، بۇزاۋ، قوزى، لاق، ت. ب.
1. داۋىستى دىبىستار قالاي اتالادى؟
داۋىستى دىبىستار ەركىن سوزىلىپ ايتىلادى.
2. ءارىپ دەگەنىمىز نە؟
ءارىپتى كورەمىز، جازامىز.
3. دىبىس دەگەن نە؟
دىبىستى ايتامىز، ەستيمىز.
4. داۋىسسىز دىبىس قالاي اتالادى؟
قىسقا، سوزۋعا كەلمەيدى.
5. دىبىس نەشەگە بولىنەدى؟
ەكىگە: داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستار.
6. داۋىستى دىبىس نەشەگە بولىنەدى؟
ەكىگە: جۋان جانە جىڭىشكە.
3. جاڭا ساباق (جۇمباق ارقىلى اشۋ)
ۇيرەك دەسە ءبىرىنشى
ۇكى دەسە ءبىرىنشى
ءۇمىت دەسە ءبىرىنشى
ۇسەن دەسە ءبىرىنشى
ۇتىك دەسە ءبىرىنشى
ءۇي دەسە دە ءبىرىنشى
بۇل ءارىپتى قانەكەي
بىرەۋ ايتىپ بەرسىنشى.
ءۇۇ – ءارپى. يا، بالالار دۇرىس ايتاسىڭدار بۇگىن ءۇۇ – ارپىمەن تانىسامىز، كىم ءۇ – دىبىسى بار سوزدەردى ايتادى (دەپ وقۋشىلاردان سۇراۋ). سودان سوڭ (ۇكى مەن ۇتىكتىڭ، ۇيرەكتىڭ سۋرەتىن ءىلۋ).
1. ۇكى – ءتۇن قۇسى (بۋىنعا بولگىزۋ) ءۇ – كى
2. ۇيرەك – ءۇي قۇسى، قۇرلىقتا دا، سۋدا دا تىرشىلىك ەتەدى، ونىڭ جۇمىرتقاسىن، ەتىن، ءجۇنىن پايدالانامىز.
3. ۇتىك – كۇندەلىكتى ۇيدە انالارىمىز پايدالاناتىن زات. (بۋىنعا بولگىزۋ) ءۇ – تىك.
ءۇ – دىبىسى قانداي ارىپكە ۇقساس بالالار؟ ۇۇ يا. ءبىراق ۇ ءارپىنىڭ بەلىن سىزامىز.
بالالار ۇ – جۋان داۋىستى دىبىس بولسا، ءۇ – جىڭىشكە داۋىستى دىبىس. ءۇ – دىبىسىن ايتقاندا ەرىن سۇيىرلەنىپ، يەك كوتەرىلەدى. ءۇ – دىبىسى سوزدەردىڭ باسىندا دا، ورتاسىندا دا كەزدەسە بەرەدى. (تاقتاعا ءىلۋ) مىسالى: ءۇي، ۇيرەك، ءتۇس، ت. ب.
4. وقۋلىقپەن جۇمىس: (سوزدەردى ءىلۋ، وقۋشىلارعا جەكە – جەكە وقىتۋ)
5. سەرگىتۋ ءساتى: ورنىمىزدان تۇرايىق،
الاقاندى سوعايىق.
ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرىپ،
سەرىگىپ قالايىق.
6. داپتەرمەن جۇمىس: (وقۋشىلارعا اۋادا جازدىرىپ كورسەتۋ)
جازۋ ۇستىندە جاسالاتىن سەرگىتۋ ءساتى
جازا – جازا جازۋدى،
تالىپ كەتسە قولىمىز.
سىلكىپ – سىلكىپ الامىز،
ادەمى ەتىپ جازامىز.
7. تىرەك سىزبامەن جۇمىس: (وقۋشىلارعا سيپاتتاپ قانداي ەكەنىن جازدىرۋ)
ۇيرەك تۇلكى
ءۇي قۇسى، ادەمى، اق قۋ، قىزىل، ايلاكەر، جابايى.
قاي ءارىپتى جوعالتتىم ويىنىن وينايىق. قانە بالالار قىس، گۇل، كۇرەك، ۇزاق، كۇلكى، قار، ۇيشىك.
(ۋاقىت قالسا ءۇش قاتارعا ءۇۇ – دىبىسى بار ءسوز ويلاتىپ، سوعان سويلەم قۇراتۋ).
8. ساباقتى قورىتۋ: سۇراق – جاۋاپ، نە ۇيرەندىك، نە بىلدىك، قانداي ارىپپەن تانىستىق، ت. ب.
9. وقۋشىلاردى باعالاۋ: (وسى كەزدە جەر انانىڭ سىيلىعىن ۇلەستىرىپ بەرۋ)
10. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: وقىپ كەلۋ.
You Might Also Like
